vegetatiedak - Stichting Samenwerkingsverband Nationale Parken

De afgelopen tijd kende de
Maas maar liefst vier vloedgolven.
Door deze afvoerpieken,
veroorzaakt door overvloedige
regenval in Noord-Frankrijk en
de Ardennen, steeg het waterpeil
in de Brabantse Biesbosch
snel.
Waterstanden tot 1.70 mtr. +n.a.p.
waren eerder regel dan uitzondering.
Een harde noordwestenwind
op 23 februari stuwde het Maaswater
op tot 2.11 mtr. +n.a.p. De op
een heuvel staande Steen van
Kloosteroord, de enige bebouwing
in de Aakvlaai, vormde een eiland in
een zee van water. Een rij iele, in het
water staande boompjes markeerde
de toegangsweg. De zuidelijke
kade aan de Bergsche Maas, die
door Rijkswaterstaat is verlaagd om
hoge Maasafvoeren snel te kunnen
opvangen, fungeerde nauwelijks.
Door de gierende wind stond het
waterpeil in de Aakvlaai namelijk
bijna gelijk met ‘buiten’. Aan de
De Steen van Kloosteroord staat onbereikbaar op zijn terp in de Aakvlaai. (foto Jacques van der Neut)
nr 21 - maart 2002 / nieuwsbrief van Nationaal Park de Biesbosch
Recente overstromingen hebben weer laten zien welke overheersende rol het water hier
speelt. En het hoge bezoek van een zeehond uit de Voordelta geeft ons een voorproefje
van wat er in 2005 kan gebeuren wanneer de sluizen opengaan voor nieuwe beesten en
planten. Goed dat al deze natuurwaarden steeds meer bescherming krijgen van de wet.
In de ban van hoogwater
Reeën zoeken een droog plekje verderop. (foto Jacques van der Neut)
Zuid-Hollandse kant stroomden
laaggelegen polders zoals Hengstpolder,
Louw Simonswaard en
Kraaiennest vol. 26 februari bracht
nog meer wind. Bij een razende
zuidwesterstorm, waarbij windstoten
tot kracht 12 werden gemeten,
was de pont bij de Kop van ’t land
gestremd. Na de Maas kwam de
Rijn met een flinke afvoer. Uit voorzorg
werd de scheepvaart rondom
Keulen stilgelegd. Waterstanden in
de Biesbosch zijn te vinden via
www.waterland.net.
Nieuw centrum krijgt
vegetatiedak
De architect heeft zijn ontwerp voor de nieuwbouw van het bezoekerscentrum
in Dordrecht gepresenteerd aan het Natuur- en Recreatieschap De
Hollandse Biesbosch. Het wordt een houten gebouw met een vegetatiedak.
De voorzieningen voor recreanten zullen ruimer en moderner worden
opgezet. Het bestuur beslist in april over de schetsen. Als alles meezit kan
de herbouw deze zomer beginnen. Volgens directeur Hans van Bokkum
gaat het gebouw behoren tot de top van de bezoekerscentra in Nederland.
Hij denkt 125 tot 150 duizend bezoekers te kunnen trekken.
In dit nummer p2 Kippenact/Ganzenbeheer/Onderhoud Pannekoek
p3 Gewone zeehond/Zeearend/Nachtvlinders p4 Ruimte voor recreatie/Staakt het vuren/Gasgevaar
p5 Een woordje met Jan Koolen p6 Nieuw schoolprogramma/Gidsendiploma/Interimbeheerder/Agenda
maart 2002 1

maart 2002 2
Op 6 maart vergaderden
vertegenwoordigers van de
boerenorganisatie zlto, de
Wildbeheerseenheid, Staatsbosbeheer
en het Faunafonds
van lnv over het toekomstige
ganzenbeheer in het Nationaal
Park.
Onderhoud Pannekoek in beraad
In de Biesbosch wordt op een
handvol plekken nog griendhout
gehakt. Tegenwoordig
wordt er bij het hakken van die
percelen ook aandacht besteed
aan landschapsbeleving en de
ontwikkeling van flora en fauna.
Ganzenbeheer krijgt vorm
Het gesprek concentreerde zich op
de groeiende populatie grauwe
ganzen, die schade veroorzaken
aan zaaigoed en kiemplanten. Volgens
de boeren zijn de vergoedingen
hiervoor ontoereikend terwijl
het hun veel inspanning kost om dit
geld te bemachtigen. Verjaging en
eventueel bejaging komen dan in
beeld.
De overleggroep van boeren,
jagers en beheerders heeft afgesproken
een ganzenbeheersplan
voor de Biesbosch te schrijven op
grond van de nieuwe Flora- en Faunawet,
die 1 april ingaat. Zo’n plan is
nodig om in de toekomst nog gan-
Dergelijke overwegingen kunnen
wel eens botsen met regulier
griendonderhoud. Zo is afgelopen
najaar bij het onderhoud van de
Pannekoek erg rigoureus te werk
gegaan. Er werden tientallen verweerde
pruiken uit de griendstruiken
gezaagd. Onlangs is het beheer
van de Pannekoek overgedragen
aan Staatsbosbeheer. Over het
zen te mogen afschieten. De nieuwe
wet regelt de bescherming van
soorten op basis van Europese
richtlijnen en betekent het definitieve
einde voor de zgn. ‘benuttingsjacht’
op ganzen. Afschieten
als schadebeperkende maatregel is
straks alleen nog mogelijk met een
ontheffing van de provincie. Het is
de bedoeling dat Gedeputeerde
Staten het ganzenbeheersplan nog
deze zomer vaststellen.
Volgens districtshoofd Toon
Loonen van Staatsbosbeheer Biesbosch
bepaalt de natuurdoelstelling
die je formuleert de mate waarin
medegebruik door ganzen
gewenste toekomstige beheer van
deze griendpercelen voert sbb
momenteel overleg met een aannemer
in griendhout. Hierbij wordt,
naast de oogst van rijshout, ook
aandacht besteed aan verjonging
en de afvoer van resthout, dit laatste
om ondergroei zoals spindotterbloem
– uniek voor de Biesbosch
– te bevorderen.
Lelijk omgezaagde wilgenstobben op de Pannekoek. (foto Jacques van der Neut)
mogelijk is. “In het gebiedsplan van
de provincie Noord-Brabant wordt
de Biesbosch aangemerkt als procesnatuur,”
verklaart Loonen. “Dat
betekent dat je niet bijvoorbeeld de
hele Zuiderklip kunt inzaaien om
een fourageergebied voor ganzen
te maken. Maar je kunt wel grote
grazers inzetten om zo voor grasachtige
vegetaties te zorgen, waar
de ganzen hun voordeel mee kunnen
doen.” Momenteel doet
sovon onderzoek naar de draagkracht
van de Biesbosch voor overzomerende
ganzen.
Zie ook pagina 4: Staakt het vuren
‘Kippenact’
Cor de Wijs
Cor de Wijs brengt al jaren de post
in de Brabantse Biesbosch rond.
Zodra de hond van boswachter
Dirk Fey het roodgekleurde dienstvaartuig
van Cor in de smiezen
krijgt, begint het beest te janken.
Een groepje kippen nadert met
rasse schreden. Met de post in zijn
ene hand en een paar sneden
brood in de andere stapt Cor op de
wal. “Mijn vrouw werkt bij een bakker
en het oude brood neem ik
altijd mee,” verduidelijkt hij terwijl
het brood in het rond vliegt. Cor
lokt één kip met een korst brood en
laat haar een halve meter hoog
springen. Een ware circusact.

Zeearend
blijft trouw
De zeearend verscheen ook deze
winter regelmatig in de Biesbosch.
Op 17 december werd de eerste
gesignaleerd en rattenvanger Teus
van den Heuvel zag de laatste op 28
februari. Af en toe werden er twee
exemplaren tegelijk gezien, zoals
op 19 januari (Tongplaat) en 30 januari
(Louw Simonswaard). Zoiets
veroorzaakte dan een schrikreactie
onder de duizenden kol- en brandganzen,
die massaal wegvlogen.
Alle waarnemingen hadden
betrekking op jonge vogels, te herkennen
aan het gespikkelde verenkleed.
In Nederland komt de zeearend
niet als broedvogel voor.
Bij onze oosterburen is het aantal
broedparen de laatste tien jaar toegenomen
tot ongeveer 360. De
meest westelijke broedparen zijn
de Nederlandse grens tot op zo’n
honderd kilometer genaderd.
Gewone zeehond in de Biesbosch!
Op 3 maart ontdekte Regna de Zeeuw in de Brabantse Biesbosch een
Gewone zeehond. “Het niveau van het water stond gelijk met een steiger
die daar in het water staat,” legt Regna uit. “Het dier kon er dus gemakkelijk
op kruipen om uit te rusten. We passeerden het beest op hooguit twintig
meter, maar ik had helaas geen camera bij me.”
De Haringvlietsluizen hebben de afgelopen weken regelmatig opengestaan
om het vele Maas- en Rijnwater naar zee af te voeren. Bij een geopende
sluizenstand is het acrobatische zwemmende zoogdier vanuit de
Noordzee waarschijnlijk naar binnen geglipt. In de voordelta huist een
populatie Gewone zeehonden die op peil blijft door migratie vanuit de
Waddenzee.
Het opduiken van een zeehond in de Biesbosch kan worden beschouwd
als een steuntje in de rug voor Rijkswaterstaat. Deze dienst zet immers
vanaf 1 januari 2005 de Haringvlietsluizen permanent ‘op een kier’, waardoor
de verbinding met de Noordzee gedeeltelijk wordt hersteld. De kans
op het zien van zeehonden in het Haringvliet en wellicht ook in de Biesbosch
wordt dan groter.
Horror met nachtvlinders
Vorig jaar heeft Johan Schipperen
uit Geertruidenberg onderzoek
verricht naar nachtvlinders in de
Biesbosch. Hij ving 9648 exemplaren,
verdeeld over 257 soorten. Zijn
onderzoek concentreerde zich op
de Hofmansplaat.
Bij het vangen werkte Johan met
lichtbakken, maar hij smeerde ook
zoete lokstof op paaltjes en bomen.
Dit trok veel hoornaars. De gigantische
wespen smulden van het
zoete goedje én van de aangetrok-
ken vlinders. Als Johan zijn controles
met de zaklamp uitvoerde,
doken de hoornaars zelfs op de
wegrennende onderzoeker!
Op zijn vangstlijsten prijken o.a.
pijlstaartvlinders, uilensoorten
(Noctuidae), en verder Wilgenhoutrupsvlinder,Hopwortelboorder
en Gamma-uil. Schipperen ving
slechts één Grote beer, een forse
nachtvlinder met een bonte vleugeltekening.
Jacques van der Neut had wel zijn camera bij
zich. De zeehond rust uit op een steiger.
De Grote beer is bepaald geen grauwe
nachtvlinder. (foto Jacques van der Neut)
maart 2002 3

maart 2002 4
De Biesbosch kan helpen
voorzien in de groeiende recreatiebehoefte
door landrecreatie
aan de randen van het Nationaal
Park te bevorderen. De
ruimte hiervoor moet gezocht
worden in nieuw aan te leggen
natuurgebieden.
De bestuursrechter van de Raad
van State doet op 2 april uitspraak
in de zaak van de gasboringen.
Begin januari diende bij
de Raad het cassatieverzoek
van de nam en de minister van
Economische Zaken tegen de
uitspraak van de Bredase rechter
waarin de eerste gasopsporingsvergunning
uit 1995
geblokkeerd werd.
Ruimte voor recreatie
Dit zijn de opvallendste resultaten
van twee workshops die met
gebruikers en bestuurders van het
Nationaal Park zijn gehouden. De
resultaten vormen een belangrijke
bouwsteen voor het concept
Beheers- en Inrichtingsplan, dat de
toekomst van de Biesbosch vorm-
(foto Lynx)
Gasgevaar nog niet geweken
De rechters hadden op de zitting
vooral vragen over de status van
het Overlegorgaan. Momenteel
beoordelen zij aan de hand van jaarverslagen
en andere documenten
of dit als een echt bestuursorgaan
optreedt, of dat anderen eindverantwoordelijkheid
dragen. Het is
niet uitgesloten dat het ontbreken
van een rechtspersoonlijkheid het
Nationaal Park opnieuw parten
speelt doordat de Raad van State
het Overlegorgaan niet-ontvankelijk
verklaart. In dat geval kan de
nam na tien jaar juridische strijd de
proefboringen gaan voorbereiden.
Los van deze uitspraak is het aannemelijk
dat de nieuwe Natuurbeschermingswet
– die komend najaar
verwacht wordt – economische
activiteiten in natuurgebieden zal
blokkeren. In dat geval zou het gasgevaar
alsnog worden afgewend.
geeft. In de workshop Natuur
kwam de nadrukkelijke wens naar
voren om de kwaliteit van het
bestaande natuurgebied te verhogen.
Dit kan binnen de bestaande
grenzen mits andere functies een
plek krijgen in de omgeving. Door
de maatregelen voor rivierverrui-
Staakt het vuren
ming kan de Biesbosch uitgroeien
tot een volwaardig zoetwatergetijdegebied.
De realisatie van nieuwe
natte stukken geeft de natuur meer
ruimte en kan de recreatiedruk van
de natuurkern afleiden. De landbouwgebieden
rondom de Biesbosch
kunnen veel aan aantrekkingskracht
winnen door ingrepen
in het landschap. Paden op de
omringende dijken en nieuwe veerpontjes
kunnen het gebied ontsluiten
voor fietsers en wandelaars.
Natuurgebonden waterrecreatie
verdraagt zich uitstekend met
meerdaagse kanotochten en eenvoudige
kampeerfaciliteiten, vonden
de deelnemers. De workshop
Recreatie deed ook voorstellen voor
een intensief watersportgebied
nabij Dordrecht.
Er is een oplossing gevonden voor het conflict met de jagers van de Wildbeheerseenheid
(wbe). Bij een gesprek op 8 maart tussen Staatsbosbeheer,
de wbe en de Dienst der Domeinen onder leiding van nationaal-parkvoorzitter
Jan Heijkoop is afgesproken dat de jacht in de randzones van de Biesbosch
op 1 april definitief wordt beëindigd.
Staatsbosbeheer zal een faunabeheersplan schrijven, waarin de noodzaak
tot afschot van dieren wordt vastgesteld. Over een jaar wordt de situatie
geëvalueerd en worden bestaande jachtcontracten aangepast. Ook de
jacht langs de Nieuwe Merwede valt onder deze regeling.
Afgelopen najaar besloot sbb de jacht in de Biesbosch te beëindigen. De
wbe weigerde hieraan gehoor te geven omdat in hun ogen de jacht onmisbaar
was voor schadebestrijding. Door de nieuwe Flora- en Faunawet verandert
de rol van de jagers. Plezierjacht is alleen nog toegestaan op nietzeldzame
soorten als houtduif en wilde eend, terwijl de jacht in vogelrichtlijngebieden
helemaal verboden wordt.
Dit krijgen we nooit meer te zien in de Biesbosch: een aangeschoten gans. (foto Daan Bruysters)

“In 1994 dachten wij als
Vereniging Behoud Biesbosch:
het beheersplan voor het Nationaal
Park is klaar, nu kunnen we
het rustig aan gaan doen. Nou,
vergeet het! Alle betrokkenen
in de Biesbosch lazen het
beheersplan op hun eigen
manier. Het Overlegorgaan
bleek totaal onmachtig om
daar sturing aan te geven.”
Een woordje met… Jan Koolen
‘Het Overlegorgaan? Dat wist van niks!’
In de volgende Ratelaar komt
Rob Vereijken aan het woord.
Hij is de opvolger van Femke
Vergeest als coördinator
Voorlichting & Educatie en
geeft zijn eerste indrukken van
het Nationaal Park.
door Ton Ceelen
“Er was bijvoorbeeld een stilstandbeginsel
voor jachthavens overeengekomen.
Werkelijk alle gemeenten
hebben veel meer ligplaatsen in
jachthavens uitgegeven dan ooit
was afgesproken. En het Overlegorgaan?
Dat wist van niks! Als de
vbb bij een gemeenteraad bezwaar
aantekende tegen een plaatselijk
plan, stelden wij ook het Overlegorgaan
daarvan op de hoogte. Dat
bleek er dan niks van te weten.
Voorzitter Borgman heeft keer op
keer moeten vragen: ‘Mijne heren,
zoudt u ons eens willen vertellen
wat u aan het doen bent?’ Terwijl
de burgemeester of de wethouder
van die gemeente als lid aan tafel
zat en het convenant zelf had getekend.”
Jan Koolen (65) is al veertig jaar
natuurbeschermer in de Biesbosch,
en ook zijn werk had indirect met
de natuur te maken. Als eerste
milieuchemicus van Rijkswaterstaat/riza
onderzocht hij de leefbaarheid
van watersystemen voor
organismen. Later ontwierp hij bij
Rijkswaterstaat de handboeken
voor de aanleg van natuurvriendelijke
oevers. Na zijn vut in 1994
bleef hij actief in de Vereniging
Behoud Biesbosch, de Gebruikersraad
van het Nationaal Park en nog
veel meer.
“Mijn actieperiodes zijn altijd
tropenjaren geweest,” vertelt Koolen.
“In 1968 waren net de Recreatieschappen
opgericht. Allerlei
gemeenten bedachten de idiootste
dingen omdat ze voor het eerst een
bestemmingsplan voor de Biesbosch
moesten maken. Ik fotografeerde
in die tijd veel bloemen en
vogels en dat kun je natuurlijk leuk
blijven doen. Maar als het gebied
dat jij zo mooi vindt vernield wordt,
kun je ook je kennis verspreiden
om het belang ervan duidelijk te
maken. Dat ben ik toen als een zen-
Jan Koolen is een van de weinige mensen die kleurendia’s kan laten zien van vóór de afsluiting in 1970.
(foto Jacques van der Neut)
deling gaan doen, met protestacties
en dialezingen voor officials
die er soms dwars doorheen zaten
te kletsen.”
Koolen verwacht van het nieuwe
beheersplan geen verbetering als
het gaat om handhaving of het houden
van afspraken. “Ze proberen
wel van het Overlegorgaan een
stichting te maken, zodat de rechtsgeldigheid
beter is geregeld. Maar
de gemeenten geven hun autonomie
natuurlijk niet zomaar op. En
de recreatieschappen willen zoveel
mogelijk recreanten lokken. Terwijl
het toch zou moeten gaan om
recreatief medegebruik met inachtneming
van de natuurwaarden. Dat
wil zeggen dat je niet op willekeurige
plaatsen allerlei preteilanden
kunt aanleggen.”
Natuur profiteert
Volgens Koolen gaat het desondanks
de goede kant op met de
natuur in de Biesbosch. De vergraving
van landbouwpolders spreekt
hem erg aan. “Dat was de laatste
grote klus waar ik na mijn pensioen
tegenaan liep, toen de overstromingen
van ’93 en ’95 een enorme versnelling
van de natuurontwikkeling
op gang brachten. Boeren en polders
horen als vanouds bij de Bies-
bosch, en door de ganzen zijn ze
ook voor de natuur heel leuk – al
denken die boeren daar anders
over. Maar als men toch klei gaat
winnen, ontstaan er nieuwe kansen
voor de natuur. Het is gelukt om
het principe te vestigen dat de
natuur zoveel mogelijk profiteert
van vergravingen, door kronkelige
kreken aan te leggen in plaats van
rechte stroken uit te baggeren. Nu
dat zo gebeurt, zijn wij vóór. Vergeet
niet dat ik sinds mijn eerste
bemoeienis met de Biesbosch
tweeduizend hectare heb zien vernietigen!
Daar komt nu een stukje
van terug.”
Koolen zit sinds enkele weken in
de Klankbordgroep Ruimte voor de
Benedenrivieren. “Ook in die werkgroep
ontbreekt het Overlegorgaan,”
stipt hij aan. “Maar daar
moeten ze zelf actiever in worden.
Als alles doorgaat wat Rijkswaterstaat
voor de rivierverruiming heeft
verzonnen, al die nieuwe geulen en
overloopgebieden, en er komt ook
nog een getijslag van meer dan een
meter door het openzetten van de
Haringvlietsluizen, dan krijg je weer
een Biesbosch als tweehonderd jaar
geleden: moerassen van bij Gorkum
tot in het Hollandsch Diep.
De oer-Biesbosch, schitterend!”
maart 2002 5

maart 2002 6
Dick Elings
interimbeheerder
Dick Elings is aangesteld als interimbeheerder
van het Biesbosch
Bezoekerscentrum in Drimmelen.
Dick is boswachter in de beheerseenheid
Breda en bereikbaar in het
bezoekerscentrum, telefoon 0162–
682233. Hij vervangt Frans Fronik,
die voor de rest van het jaar is vrijgesteld
om het gebouw aan de rand
van de jachthaven opnieuw in te
richten, met een tentoonstelling
die beantwoordt aan de eisen van
deze tijd. Het bezoekerscentrum is
vorig jaar overgegaan naar Staatsbosbeheer.
Educatiemedewerkster Anita Bones verstopt een opdracht voor ‘de Vos’. (foto Daan Bruysters)
Nieuw schoolprogramma
In het spoor van de Vos is een nieuw schoolprogramma
voor de middenbouw, ontwikkeld
door de educatieve dienst van het
Bezoekerscentrum de Hollandse Biesbosch
in Dordrecht. Het programma is
gebaseerd op de verhalenserie De Vos van
de Biesbosch van de schrijver Ad van Gils.
‘De Vos’ is de bijnaam van een jongeman,
avonturier in het verzet, Biesbosch-bewoner
en kenner van de natuur in het gebied. Hij laat,
aan de hand van listig verstopte opdrachten, kinderen
vanaf groep 4 de Biesbosch ontdekken. Eén opdracht ligt bijvoorbeeld
begraven in de grond onder een grote kei en luidt:
“Zoek een tak en leg daaromheen de knoop van de tekening.”
Petro Leeuwis uit Nieuwendijk ontvangt zijn
gidsendiploma van vice-voorzitter Jan Elzinga.
(foto Frans Fronik)
Agenda
• t/m 30/4 Foto-expo ‘Een eeuw
Biesbosch’ in hoeve Jong Dordrecht
(telefoon 078–6213921)
• t/m 1/6 Foto-expo ‘Natuur rondom
de stad’ in Biesbosch Bezoekerscentrum
Drimmelen
• 20/3 Vergadering Agendacommissie
np de Biesbosch te Drimmelen
• 9/4 Vergadering Gebruikersraad
np de Biesbosch te Made
• 10/4 Vergadering Overlegorgaan
np de Biesbosch te Made
• 23/4 Vergadering Werkgroep Voorlichting
& Educatie te Dordrecht
• 24/4 Heropening Biesboschmuseum
Werkendam
• 24/4–20/5 Expositie archief Huib
den Tuinder in Biesboschmuseum
Werkendam
• 24/5–26/6 Natuurfoto’s door
Diederik van Goethem in Biesboschmuseum
Werkendam
• 12/6 Vergadering Agendacommissie
np de Biesbosch te Werkendam/
Lijnoorden
• 25/6 Vergadering Werkgroep
Voorlichting & Educatie te Drimmelen
Inlichtingen zijn verkrijgbaar
bij de bezoekerscentra in Dordrecht,
telefoon 078–6305353,
Drimmelen, telefoon
0162–682233 en Werkendam,
telefoon 0183–504009.
Gidsen krijgen diploma
In een feestelijke sfeer heeft Jan Elzinga, burgemeester van Made/Drimmelen
en vice-voorzitter van het Overlegorgaan Nationaal Park de Biesbosch,
op donderdag 28 februari aan de eerste lichting Biesbosch-gidsen hun
diploma uitgereikt. Deze gidsen hebben een jaar lang een geheel nieuwe
basisopleiding gevolgd, die specifiek is bedoeld voor natuur- en schoolgidsen
in de Biesbosch.
De opleiding is modulair van opzet en bestaat uit 26 theoretische en
praktijkbijeenkomsten. Er is voor een brede opzet gekozen met vier hoofdthema’s
- de Biesbosch in al zijn facetten, flora en fauna, educatie en didactische
vaardigheden, en recreatie en beheer.
De inzet en betrokkenheid van de cursisten waren groot, de gemiddelde
opkomst bij de cursusavonden was 90 procent! De opleiding wordt
momenteel geëvalueerd en er komt nog dit jaar een besluit over een volgende
opleiding.
Colofon Deze nieuwsbrief is bestemd voor alle personen en organisaties die direct betrokken bij en/of geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in de
Biesbosch. De in de nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van het Overlegorgaan Nationaal Park De Biesbosch weer.
Redactieadres Consulentschap nme (ivn) Postbus 883 5280 aw Boxtel Tel: 0411-614111 Fax: 0411-614112 Internet: www.biesbosch.org E-mail: info@biesbosch.org
Eindredactie Ton Ceelen Redactie Anita Bones, Daan Bruysters, Dick Elings, Jacques van der Neut Vormgeving Buro Kloeg Lay-out Sander Neijnens
Oplage 900 exemplaren Copyright Voorzien van een bronvermelding kunnen artikelen uit deze nieuwsbrief geheel of gedeeltelijk worden overgenomen.
De Ratelaar is gedrukt op 100% gerecycled papier