ArtilliaOfficieel Orgaan |Vereniging Onderofficieren Artillerie - VOOA

De Wonsstelling en de kazematten
op Kornwerderzand
In 2007 was de Afsluitdijk 75 jaar een feit. Met de constructie ervan
werd ook een eventuele vijand de kans gegeven om met droge
voeten in vlot tempo vanuit de provincie Friesland op te rukken
naar Noord-Holland. Hier lag in de kop op een strategisch punt de
Marinehaven van Den Helder. Dit was voor een vijandelijk macht
een doelwit van groot belang. Er werd overeengekomen dat er,
om de Vesting Holland te beveiligen, op enkele punten langs de
dijk kazematten moesten komen.
Bij het noordelijke punt van de Afsluitdijk (Kornwerderzand) wer-
den bij de spuisluizen 17 kazematten gebouwd. Het kostte het
Ministerie van Defensie niets, het werd door Rijkswaterstaat uit
de gelden van de Afsluitdijk betaald. Defensie moest wel zorgdragen
voor de bewapening. De Zuiderzee-werken kwamen hun
afspraken na, maar Defensie had grote moeite om de kazematten
van bewapening te voorzien. Aan de andere kant van de Afsluitdijk
(bij Den Oever) werd een laatste steunstelling gebouwd.
Mocht Kornwerderzand vallen, dan zouden vijandelijke troepen
bij Breezanddijk, halverwege de Afsluitdijk, opgehouden moeten
worden. Hier waren geen kazematten of bunkers, maar een onbeschermde
eenheid militairen. Als Breezanddijk gevallen was,
dan zou Den Oever het laatste obstakel zijn dat genomen moest
Vereniging Onderofficieren Artillia | 29
worden door de vijand. Voordat de schermutselingen zouden losbarsten
tussen de Nederlandse en Duitse troepen bij de Afsluitdijk
(en met name bij Kornwerderzand) waren er al enkele incidenten
geweest.
Op 6 januari 1940, terwijl Nederland bedekt was onder een dun
laagje sneeuw en de contouren van verschillende objecten scherp
afstaken, kwam een tweemotorig Duits verkenningsvliegtuig
vanuit het oosten over Friesland (via de in aanbouw zijnde Wonsstelling)
en over Kornwerderzand. Het vloog via de Afsluitdijk naar
Den Helder om via Enkhuizen weer naar het oosten te vertrekken.
Deze bemanning kwam met haar toestel en waarschijnlijk goede
foto’s ongeschonden in Duitsland aan. Een maand later kwamen
er weer Duitsers over de Afsluitdijk. Op 13 september 1939 landde
er een Duitse DO 18 vliegboot op het strand van Ameland. De bemanning
werd geïnterneerd en opgesloten in Fort Spijkerboor (in
de Beemster). Daar genoten de ’gevangenen’ een grote vrijheid.
De Duitsers maakten vrienden onder de Hollanders en met een
vrouw van Duitse afkomst. Via deze mensen zouden twee man
proberen te ontsnappen.
Op maandag 19 februari 1940 trokken Otto Schenk en Hans Zieschang
met een Nederlander (in zijn auto) over de Afsluitdijk. Rond
middernacht werd de auto tegengehouden bij Kornwerderzand
door de Koninklijk Marechaussee. Omdat de Duitse inzittenden
geen papieren konden tonen werden ze gearresteerd.
De volgende dag werd Spijkerboor gebeld of ze Duitse gevangenen
misten. ’Neen’,… luidde het antwoord, ze waren nog niet geteld
(het waren er op dat moment normaal gesproken nog maar
8). Op 11 mei 1940, Nederland was één dag in oorlog, kwamen
de Duitse troepen in de buurt van de Afsluitdijk. Rond 17.00 uur
waren de laatste Nederlandse troepen via de Wonsstelling teruggetrokken.
De Wonsstelling was de laatste hindernis voor de
Afsluitdijk bereikt zou worden. De stelling bestond uit met hout
en grond versterkte opstellingen die als molshopen de weilanden
ontsierden. Men had geen kuilen en loopgraven kunnen graven
vanwege het stijgende grondwater en als zodanig vielen de grote
bulten danig op voor een vijandelijke eenheid. De slechte constructie
gaf weinig vertrouwen aan de bezetters ervan die het de
bijnaam ‘Wee-ons’ (“Wons”) gaven. Kort nadat de laatste Nederlandse
soldaat teruggetrokken was, verschenen de Duitsers behorende
tot de 1ste Kavallerie Division onder leiding van Generalmajor
Kurt Feldt. De Nederlandse troepen, een infanteriebataljon