Probleemnota inzake opleidingsplaatsen - NIP

CSG 11.003.a
Problemen opleidingsfonds ronde 2011
Amsterdam, december 2010
De zojuist afgesloten subsidieronde 2011 van het opleidingsfonds heeft opnieuw tot
veel klachten geleid.
Hieronder wordt een poging gedaan de klachten te inventariseren. Deze inventarisatie
zal worden gebruikt in de evaluatie van de subsidieronde met het CBOG. Deze vormt
weer de basis voor eventuele bijstellingen van de subsidiesystematiek voor volgend
jaar. Waar mogelijk worden suggesties gegeven voor maatregelen om problemen te
verhelpen of te verminderen.
In onderstaande opsomming blijven de omslachtige aanvraag- en toewijzingsprocedure,
de hoge administratieve lasten die daaruit voortvloeien en de inflexibiliteit van
toegekende subsidies buiten beschouwing. Deze problemen zijn reeds genoegzaam
bekend en elders gedocumenteerd.
1. Voorrangsregeling nieuwe aanbieders
Deze regeling was bedoeld om nieuwe aanbieders een kans te geven zich te bewijzen als
opleidende instelling. In het veld heeft van meet af aan bijzonder weinig begrip bestaan
voor deze regeling. Zij staat op gespannen voet met het streven naar kwaliteit. Immers:
opleidingsinstellingen met een lange staat van dienst en een hoge kwaliteit worden
gekort ten gunste van instellingen zonder enige ervaring of traditie op het gebied van
opleiden.
Bij de introductie van de voorrangsregeling werd ervan uitgegaan dat het slechts om een
beperkt deel van het totale budget zou gaan. De afgelopen jaren is echter gebleken dat
met name in de tweede tranche een substantieel deel van het budget voor deze regeling
bestemd wordt. Dit gaat ten koste van de bestaande opleidingsinfrastructuur. Het
afgelopen jaar werden met name opleidingsziekenhuizen klinische psychologie hierdoor
zwaar getroffen.
Wij hebben begrip voor de rationale achter de voorrangsregeling. Wij zouden echter
met kracht willen pleiten voor maximering van het deel van het budget dat hiervoor
gereserveerd wordt. Gedacht zou kunnen worden aan een maximumpercentage van 5 à
10% (per jaar). Op deze wijze wordt voorkomen dat op grote schaal kwalitatief goede
opleidingsplaatsen teloor gaan ten gunste van nieuwkomers, die zich nog moeten
bewijzen.

2. Verdeelmodel ongeschikt voor opleidingen met meerjarige cycli
Het verdeelmodel houdt geen rekening met opleidingen die meerjarige cycli kennen. Dit
geldt met name voor de opleiding tot klinisch psycholoog, die in de meeste regio’s
tweejaarlijks starten. Gevolg hiervan is dat de instroom in de oneven jaren veel hoger is
dan in de even jaren. Doordat de subsidiesystematiek, en met name de verdeling van de
middelen over instroom en doorstroom, hier niet is op ingesteld, ontstaan in sommige
jaren overschotten, in andere jaren tekorten. Het afgelopen jaar kwamen deze tendenzen
op bijna Kafkaeske wijze samen: op basis van overschot uit vorige jaren werd in de
GGZ besloten tot reductie van de middelen voor de klinisch psycholoog, terwijl het
aantal aanvragen juist veel hoger was.
Inmiddels hebben de opleidingsinstellingen maatregelen getroffen om tot een betere
spreiding van de startdatum van opleidingsgroepen te komen, en zo de effecten van deze
inflexibiliteit van het systeem te mitigeren. Ons inziens dient deze ervaring echter ook
een signaal te zijn voor de inadequaatheid en inflexibiliteit van de huidige regels inzake
bepaling van de verhouding tussen in- en doorstroom.
3. Gebruik historische criteria bij verdeling
Indien het aantal aangevraagde plaatsen groter is dan de beschikbare capaciteit, wordt
de capaciteit verdeeld op basis van gesubsidieerde instroom in voorgaande jaren.
Uitgangspunt hiermee is dat een aanvraag gehonoreerd wordt voor maximaal de
gemiddelde instroom in de afgelopen jaren. In de ronde 2010 was 2008 het ijkjaar, in de
ronde 2011 waren dit de jaren 2009-2010. Hier doen zich twee problemen voor:
3.1 Historische ijkperiode te kort
Dit probleem doet zich hier met name voor in de specialistenopleiding tot klinisch
psycholoog. Deze is voor de opleidende instellingen duur (als gevolg van ontoereikende
subsidie, zie probleem 6) en arbeidsintensief, reden waarom ook grotere instellingen
met een goede traditie op het gebied van opleiden soms slechts één opleidingsplaats
klinisch psycholoog hebben. Dit betekent dat slechts één maal per vier jaar iemand
instroomt. Instellingen die in 2011 starten met een nieuwe opleideling, komen dus niet
in aanmerking voor subsidie, omdat in de twee voorgaande jaren de instroom nihil was.
Dit is een evidente weeffout in het afwegingskader.
Een begin van herstel van deze weeffout is verlenging van de historische periode die als
grondslag dient tot (minimaal) vier jaar. Zelfs dan blijft echter de vraag of een instelling
met een instroom van één per vier jaar (dat wil zeggen: een gemiddelde instroom van
0.25) in aanmerking komt voor subsidie. Wellicht valt te overwegen alle erkende
instellingen altijd recht te geven op één opleidingsplaats (instroom óf doorstroom).
- 2 -

Uiteraard zouden de gevolgen van zo’n aanpassing eerst goed onderzocht moeten
worden.
3.2 Regeling werkt conserverend
Met name bij de opleidingen tot gezondheidzorgpsycholoog en (in mindere mate) de
opleiding tot psychotherapeut is sprake van een groot volume aan ongesubsidieerde
opleidingsplaatsen. Deze worden tot op heden niet meegewogen bij de toewijzing op
basis van historische opleidingscapaciteit: er wordt alleen gekeken naar de
gesubsidieerde opleidingscapaciteit. Dit creëert een permanente en zichzelf
instandhoudende ongelijkheid tussen instellingen die op basis van historische gronden
wel subsidie krijgen (en deze bij gelijkblijvende criteria ook tot in lengte van dagen
zullen houden) en instellingen die voor eigen rekening opleiden (en bij gelijkblijvende
hiertoe ook in de toekomst gedoemd zijn). Niet zelden zijn deze verschillen ontstaan
door historische toevalligheden. In de regel hebben ze geen enkele relatie tot de
kwaliteit van het opleidingsklimaat: ook gereputeerde opleidingsinstellingen die
toevallig in de beginjaren van eht opleidingsfonds weinig plaatsen hadden, worden
hierdoor getroffen.
Een oplossing zou liggen in het meewegen van niet-gesubsidieerde opleidingsplaatsen
bij de bepaling van de historische grondslag voor de verdeling van opleidingsplaatsen.
Ook deze aanpassing zou ons inziens eerst op eventuele ongewenste neveneffecten
moeten worden onderzocht.
4. Onderbenutting middelen
Het afgelopen jaar is opnieuw een aanzienlijk deel van de middelen onbenut gebleven.
Dit betrof met name de doorstroom. Een deel van deze middelen kon worden benut voor
extra instroom, een deel vloeide terug naar ’s Rijks kas.
In het licht van de het grote aantal afgewezen aanvragen is dit een buitengewoon
onbevredigende situatie. Ons inziens wijst dit op ernstige tekorten in de
planningsystematiek. Een van deze tekorten lijkt een onjuiste verdeling van de middelen
over in- en doorstroom. Zie voor nadere uitleg hierover bijlage I.
Zo lang het niet mogelijk is de benodigde capaciteit voor doorstroom goed te ramen,
stellen wij voor alle overblijvende middelen te herbestemmen voor instroom. Dit leidt
weliswaar tot een zekere schommeling van de jaarlijkse instroom, maar dit is verre te
prefereren boven de combinatie van hoge afwijzingspercentages en substantiële
overschotten. (Eventueel zou onderzocht kunnen worden of overschotten exclusief
zouden kunnen worden herbestemd voor financiering van ‘grijze’ tweedejaars
opleidingsplaatsen, dat wil zeggen plaatsen die in het eerste jaar niet voor subsidie in
aanmerking kwamen)
- 3 -

5. Overheveling middelen van één opleiding naar de andere
Zoals hierboven reeds aangegeven is het afgelopen jaar besloten tot overheveling van
middelen uit het fonds voor klinisch psychologen naar de fondsen voor gz-psychologen
en psychotherapeuten. Hiertegen is het afgelopen jaar protest aangetekend door zowel
het CONO als het College Specialismen Gezondheidszorgpsycholoog.
Overheveling van middelen van de ene opleiding naar de andere kan een middel zijn om
overschotten te voorkomen. Hierbij dient echter wel aan een aantal voorwaarden te zijn
voldaan. Wat ons betreft zijn de voorwaarden:
1. Alleen overheveling binnen hetzelfde opleidingscontinuüm, dat wil zeggen
tussen gz-psycholoog en klinische psycholoog. Geen overheveling naar andere
opleidingen.
2. Alleen overheveling indien op basis van aanvragen vaststaat dat er
daadwerkelijk sprake in van onderbenutting.
3. Alleen overheveling indien de betrokken beroepsgroep daarmee instemt.
6. Ontoereikende subsidies
Ook in voorgaande jaren is door ons reeds aangegeven dat de subsidies voor met name
de opleiding tot klinisch psycholoog en (in iets mindere mate) de opleiding tot gzpsycholoog
ontoereikend zijn ter dekking van de volledige opleidingskosten. Dit laat
zich eenvoudig illustreren aan de vergelijking met de opleiding tot psychotherapeut. De
drie opleidingen kennen grosso modo dezelfde structuur en dezelfde
opleidingsintensiteit. Desalniettemin bedraagt de vergoeding voor de opleiding tot
psychotherapeut per fte 65% meer dan de vergoeding voor de gz-opleiding en 35%
meer dan de vergoeding voor de (specialistische!) opleiding tot klinisch psycholoog.
Nijpender nog is de situatie van de opleiding tot klinisch neuropsycholoog, die tot op
heden volledig buiten het opleidingsfonds valt. De bereidheid van instellingen om deze
opleiding uit eigen middelen te financieren getuigt van het belang dat in de
gezondheidszorg gehecht wordt aan de klinisch neuropsychologie als specialisme.
Tegelijkertijd wordt hierbij een situatie gecreëerd die haaks staat op de gedachte achter
het opleidingsfonds, namelijk het creëren van een ‘level playing field’ voor opleidende
en niet-opleidende instellingen. Bovendien valt te vrezen dat de financiële ruimte voor
zelf-financiering de komende jaren sterk af zal nemen, als gevolg van toenemende
marktwerking en economische krapte in de zorg. Om deze reden willen wij nogmaals
krachtig pleiten voor spoedige opname van de klinisch neuropsycholoog in het
opleidingsfonds.
- 4 -

Bijlage: verklaring van niet-benutte middelen doorstroom
Het afgelopen jaar bleek dat een groot deel van de middelen voor doorstroom niet werd
benut. Dit werd toegeschreven aan onnauwkeurigheid van gegevens. Het is echter voor
een belangrijk deel het gevolg van een fout in de systematiek van verdeling van de
middelen tussen in- en doorstroom. Dit kan geïllustreerd worden aan de situatie van de
gz-psycholoog.
Thans wordt het totaal aan beschikbare middelen in fte gedeeld door de opleidingsduur
(2 jaar). Het resultaat wordt gereserveerd voor instroom in personen. Via de
zogenaamde instroomfactor wordt dit omgerekend naar fte. Het restant wordt
gereserveerd voor doorstroom.
Deze berekeningswijze houdt ten onrechte geen rekening met het feit dat de opleiding in
deeltijd wordt gegeven. Immers: bij een deeltijdopleiding kunnen met (bijvoorbeeld)
600 fte geen 300 personen per jaar worden aangesteld, maar meer. Bij een deeltijdfactor
van .8 staat 600 fte gelijk aan 750 personen. De instroom zou dus 750/2 = 375 personen
moeten bedragen.
Onderstaande tabel verduidelijkt dit. In de tabel is uitgegaan van een evenwichtsmodel,
dat wil zeggen: jaarlijks stroomt hetzelfde aantal personen in in de opleiding. Verder is
uitgegaan van parameters die in dezelfde orde liggen als de huidige (gz-psycholoog
GGZ): een totale beschikbare capaciteit van 600 fte en een instroomfactor van 0,6.
Daarbij is aangenomen dat deze instroomfactor is opgebouwd uit een deeltijdfactor van
0.8 (gemiddelde aanstelling: 4 dagen in de week) en een “deeljaar-factor” van 0,75:
gemiddeld start men in het eerste jaar pas op 1 april.
Uiteraard is het model ook geldig bij de keuze van andere waarden en bij andere
opleidingen.
- 5 -

Berekening verhouding in- en doorstroom
Huidig model
Beschikb. Benodigde
Doorstroom doorstroom
- 6 -
Gecorr.
model
Beschikbaar fte totaal 600 600 600
Deeltijdfactor 0,8
Beschikbaar personen totaal 750
Naar instroom in personen 300 300 375
Deeltijdfactor 0,8 0,8
Deeljaar (start later dan 1
januari) 0,75 0,75
Instroomfactor (deeltijd x
deeljaar) 0,6 0,6 0,6
Instroom in fte 180 180 225
Beschikbaar voor doorstroom 420 420 375
Doorstroom jaar n-1 in
personen 300 375
Deeltijdfactor 0,8 0,8
Benodigde capaciteit
doorstroom 240 300
Doorstroom jaar n-2 in
personen 300 375
Deeltijdfactor 0,8 0,8
Deeljaar 0,25 0,25
Benodigde capaciteit
doorstroom 60 75
Totaal benodigde doorstroom 300 375
Overschot 120 0
Ter toelichting het volgende:
♦ De kolom ‘huidig model; beschikb. doorstroom’ geeft de huidige
verdeelsystematiek weer. Deze resulteert in een beschikbare capaciteit voor
doorstroom van 420.

♦ In de kolom ‘benodigde doorstroom’ wordt berekend wat de benodigde capaciteit
voor doorstroom is, uitgaande van een evenwichtige instroom. Dat wil zeggen:
uitgaande van de situatie dat de instroom in de twee voorgaande jaren dezelfde was
als in het lopend jaar. De instroomfactor wordt gesplitst in twee componenten: de
deeltijdfactor (aanstelling < 1,0 fte) en de deeljaarfactor (opleiding later gestart dan
1 januari). Voor jaar n-1 is de benodigde doorstroomcapaciteit een heel jaar, maal de
deeltijdfactor. Voor jaar n-2 is zij de restant van het jaar, maal de deeltijdfactor. De
aldus berekende benodigde doorstroomcapaciteit is 300, dat wil zeggen: 120 lager
dan de capaciteit die volgens het huidig model hiervoor gereserveerd was. Dit
betekent een onderbenutting van de doorstroomcapaciteit van 28,5% !
♦ De kolom ‘gecorr. model’ geeft de juiste berekening van verdeling tussen in- en
doorstroom op basis van een evenwichtsmodel. Hierbij wordt de beschikbare
capaciteit in fte gecorrigeerd met de deeltijdfactor. Dit leidt tot volledige benutting
van de totale beschikbare capaciteit.
- 7 -