verslag Verkenning 2002 - BRusjes

2.3 Kinderen die opgroeien met een gehandicapt of chronisch ziek
broertje of zusje
De relatie tussen broers en zussen is een gegeven relatie. Het is een levenslange relatie, die
vaak langer duurt dan de relatie tussen ouders en kinderen. Zoals de kinderen afzonderlijk
groeien en veranderen, verandert en ontwikkelt ook de relatie tussen broers en zussen. Er zijn
perioden waarin ze veel bij elkaar zijn, samen optrekken en perioden van afstand nemen, de
banden losser maken en een eigen weg gaan. Het is een relatie die gekenmerkt wordt door
rivaliteit en verbondenheid. Broers en zussen leren veel van elkaar, vooral in de ontwikkeling
van hun zelfbeeld en in het opbouwen vaneen sociaal repertoire. (De Boer, 1996; Powell &
Gallagher, 1996)
Zoals Powell en Gallagher (1996) terecht stellen, beïnvloedt een gehandicapt of chronisch
ziek kind het gehele gezinssysteem. Niet alleen de ouders, maar ook broers en zussen moeten
leren omgaan met het zorgenkind (Vuyk, 1986) en de consequenties die zijn of haar
aanwezigheid heeft voor de relatie met de ouders.
De Boer betoogt dat de invloed zich op drie manieren laat gelden.
In de eerste plaats via de veranderingen in het gezinsleven. De aanwezigheid van een
zorgenkind maakt dat er minder tijd en aandacht overblijft voor de andere kinderen. Vaak
wordt er een beroep gedaan om mee te helpen bij de verzorging, vooral op oudere zussen
(Vuyk, 1986). Ook kan er sprake zijn van een wisseling van plaats in de kinderrij, wanneer
een jonger broertje of zusje het zorgenkind voorbij streeft.
In de tweede plaats doet de invloed zich gelden via de ouders. De andere kinderen verliezen
de aandacht van een of beide ouders, krijgen minder waardering voor hun prestaties, zeker in
vergelijking met hun gehandicapte broer of zus. Dat verschil in maatstaven wordt niet altijd
begrepen. Maar de kinderen kunnen zichzelf ook verwijten dat ze zo egocentrisch zijn.
Schuldgevoel en zelfverwijt komen nogal eens voor.
In de derde plaats doet de invloed zich direct gelden in de relatie tussen de kinderen. Broertjes
en zusjes lopen nogal eens op tegen een blinde muur. Ze worden kwaad, maar mogen dat niet.
Veel kinderen schamen zich ook voor hun gehandicapte broer of zus, zijn bang voor het
oordeel van hun vrienden. Ze kunnen zich ook zorgen maken over de vraag of ze zelf ook
ziek of gehandicapt zullen worden.
Van Hofstraeten (2001) benadrukt dat het onvoorspelbaar is hoe de invloed van een
zorgenkind op broers en zussen zal zijn. De invloed is uniek voor elke brus, de ervaringen van
de ene brus kunnen niet zomaar gelijkgesteld worden met die van een andere. De invloed van
het opgroeien met een zorgenkind kan zowel positief als negatief zijn en is dat per levensfase
ook weer anders. Zij benadrukt dat er naast negatieve aspecten, zoals jaloers, boos of eenzaam
zijn, ook positieve zijn. Het opgroeien met een zorgenkind maakt broers en zussen vaak vroeg
volwassen. Zij nemen sneller verantwoordelijkheid op zich en kunnen ook heel trots zijn op
hun gehandicapte broer of zus. (zie ook: Van Zwol, 2002; Verberkt, 2001; Van der Zalm-
Grisnisch, 2001).
De gevolgen op lange termijn van het opgroeien met een zorgenkind vertonen dezelfde
variatie. Er zijn twee subgroepen te onderscheiden (zie o.a. De Boer, 1996).
De ene subgroep valt op in positieve zin. De mensen in deze groep zijn meer verdraagzaam
dan gemiddeld, meer begaan met andere mensen en zijn meer zelfverzekerd. In deze groep
hebben veel mensen een beroep gekozen in de zorg of hulpverlening
In de andere groep kijken de mensen met verbittering terug op hun jeugd. Zij zijn boos over
wat ze als kind ontbeert hebben; ze zijn boos op hun ouders en voelen zich daar tegelijk
schuldig over. In deze groep komen meer depressieve klachten voor.
8