Passend onderwijs werkt met ict - Kennisnet

16
Een leerling met dyslexie heeft de eigenschap om snel
beelden te vormen. Bijzonder daarbij is dat hij de
beelden tegelijk van alle kanten kan waarnemen. Bij
het zien van een plaatje van een huis ziet hij zowel de
voorkant, de zijkant, de achterkant en de bovenkant, als
een driedimensionaal bewegende beeld. Op die manier
kijkt hij ook naar letters en woorden. De leerling ziet
de letter d ook als b, p of q, maar in taal is slechts
één vorm goed. Het vraagt dus veel inspanning om de
woorden goed te begrijpen en te schrijven. Als een
woord is gekoppeld aan een beeld, leert de leerling het
beeld te zien.Bij de letters s c h o o l, leert hij zich
een beeld te vormen van het gebouw waar hij iedere
dag naar toe gaat. Maar bij woorden waar dat niet
zo gemakkelijk gaat, wordt dat beeld niet gevormd
en komt de goede verklanking met veel moeite tot
stand. Dat vraagt veel concentratie, zo veel dat
het nauwelijks is op te brengen. Het kan leiden tot
vervreemding en zelfs tot fysieke klachten. Voor het
leren heeft dat logischerwijze een aantal mogelijke
gevolgen. Het lastige is dat lang niet elke dyslectische
leerling dezelfde gedragsverschijnselen heeft. Het kan
zijn dat de leerling oververmoeid is en meer fouten
gaat maken bij lezen en schrijven, dat hij probeert
taken te vermijden en faalangst ontwikkelt.
Deze leerlingen zijn ook vaak onrustig of dagdromen.
“ Als ik het woord dictee hoor, word ik helemaal
zenuwachtig.” (Martijn, 10 jaar)
“ Lees dat stukje maar even door, zegt de leerkracht
aardrijkskunde, maar dat kan ik niet zo vlug, dus ik
laat het maar.” (Joris, 16 jaar)
“ Mijn vriendinnetje plaagt mij dat ik niet eens kan
lezen en dan moet ik huilen en zeggen ze huilebalk
tegen me.” (Lianne, 9 jaar)
Naast de vaak zware problemen met spelling en lezen
vallen deze leerlingen dus ook op door hun gedrag (dat
een gevolg is van hun dyslexie).
Niet alleen lezen en schrijven, maar ook het
aanbrengen van structuur bij een presentatie is vaak
lastig voor hen, net zoals geconcentreerd luisteren.
Het gevaar is dat leerlingen met dyslexie in een
negatieve spiraal terechtkomen. Als ze langzamer leren
lezen, gaan ze later over op ‘echt’ lezen: het lezen
van verhaaltjes en geïnformeerd worden over zaken
waar ze nieuwsgierig naar zijn. Achterblijven met
technisch lezen betekent dan al snel achterstand met
begrijpend lezen. En dan gaat het snel: minder lezen
omdat het moeilijk is, leidt tot nog minder lezen, want
de zin om het te doen verdwijnt. Daardoor groeit de
woordenschat niet mee, vervolgens blijft de kennis
van de wereld achter, kan de leerling niet meer op
het gevraagde niveau lezen en gaat de motivatie
nog verder achteruit, met nog meer achterstand tot
gevolg. Dit is het scenario voor onderpresteren en
te lage schoolkeuze. De leerling leert teksten niet
te zien als een mogelijkheid om de wereld groter te
laten worden, hij groeit niet uit tot geletterde die
gemakkelijk zijn weg vindt in de veelheid van teksten
en de overvloed van informatie ons dagelijks bereikt.
Er zijn verschillende kenmerken van dyslexie.
Zij kunnen verdeeld worden over de volgende
onderdelen van taal en leren.
Technisch lezen:
• moeite met hardop lezen / moeite met oplezen/
voorlezen;
• slecht leestempo / lange leestijd nodig;
• woorden lezen die er niet staan.
Ict brengt een nieuwe ontwikkeling, genaamd
sleeplezen. Dit is een werkwijze met een pen, waarbij
de tekst meegelezen wordt en de leerling de tekst
markeert. Op die manier gaat hij geleidelijk meer
tempo maken en verbetert het technisch lezen.
Sleeplezen “is een combinatie van leesstrategie en
leestherapie, directief en gericht op vloeiendheid
en tempo. De woorden in een zin worden tijdens
het Sleeplezen® allemaal aan elkaar geplakt tot één
lang woord, terwijl de pen van de begeleider in een
gelijkmatig tempo bovenlangs de tekst schuift. Het
gaat erom dat de leerling de penpunt heel precies
volgt en de klanken die eronder staan uitspreekt.”
(Zie de website Sleeplezen.nl en het artikel ‘lezen
zoals je praat’)
Begrijpend lezen:
• weinig begrip van de tekst, lezen op woord- en
zinsniveau;
• geen begrip van de opdracht, verkeerd begrijpen
van geschreven instructie;
• slechte resultaten bij schriftelijke overhoringen.
Voor begrijpend lezen en technisch lezen helpen
meeleesboeken. De tekst wordt gelezen door de
computer en de leerling wijst mee. Meelees e-books
zijn onder meer te vinden op:
• Rianvisser.nl/2012/09/nieuw-meelees-e-boekspeciaal-voor-beginnende-lezers/
• Dijkstrahardenberg.nl/wnk/109/zoeklicht-dyslexie.html
• Coda-apeldoorn.nl/coda-junior/makkelijk-lezenpleinen/
Spelling:
• veel spelfouten, bijvoorbeeld punten op de
verkeerde plaats, letters in spiegelschrift, spelling
past niet bij woordbeeld, geen punten en komma’s,
letters verwisseld;
• spellingregels niet vasthouden.
“ En dan zegt de juf: ‘Schiet nou eens op.’
Maar ik kan het echt niet sneller.” (Joel, 9 jaar)
“ Ik had aardrijkskunde zo goed geleerd,
maar omdat ik het woord fout had geschreven,
was het niet goed.” (Rowin, 12 jaar)
Ook hier helpen oefenprogramma’s met directe
feedback. Bijvoorbeeld WOEF, (Tandem-digitaal.nl.
Ook Muiswerk heeft mooi oefenmateriaal waar
ook dyslectische leerlingen voordeel bij hebben.
Op basisscholen wordt Woordenhaai gebruikt
(Tbraams.nl/hulpmiddelen/woordenhaai.php).
Schrijven:
• lang nadenken bij schrijven, veel tijd nodig om
gedachten te ordenen;
• korte antwoorden bij reflectievragen;
• verkeerde, rommelige, onduidelijke opbouw van
de tekst;
• slecht handschrift.
Programma’s om gedachten te ordenen in
mindmaps helpen de leerling. Het helpt ook om
dyslectische leerlingen van tablet of computer
gebruik te laten maken, inclusief het gebruik van de
spellingcorrector. Dyslectische leerlingen zijn gebaat
bij software die gesproken tekst omzet in geschreven.
Dat kan bijvoorbeeld met Dragon Naturally Speaking
(Dragonnaturallyspeaking.com/).
Het is opvallend dat leraren ook veel kenmerken
noemen van dyslexie die niet direct met lezen en
schrijven te maken hebben: Gedragsproblemen,
problemen bij spreken (weinig structuur in
presentaties) en beperkte woordenschat of verkeerd
woordgebruik. Dat sluit aan bij wat we hierboven
beschreven. Gedragsproblemen of problemen
met woordenschat zijn dan eerder een gevolg
17