De Nieuwe Afnemer (DNA) van de bibliotheek - Cubiss

Hoofdstuk 1 Over het onderzoek
Dit hoofdstuk geeft een nadere beschrijving en verantwoording van een aantal aspecten
van het uitgevoerde onderzoek. Niet alleen worden achtergrond, aanleiding en doel van
het onderzoek duidelijk gemaakt, ook wordt de gehanteerde onderzoeksaanpak verantwoord.
Het hoofdstuk sluit af met een korte leeswijzer.
1.1 Achtergrond
De afgelopen jaren is er sprake van een groeiende aandacht voor het fenomeen cultureel ondernemerschap. Dat
begon eind jaren negentig van de vorige eeuw, toen de toenmalige staatssecretaris Van der Ploeg van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschappen cultureel ondernemerschap hoog op de cultuurpolitieke agenda plaatste. In een
brief aan de Tweede Kamer (van der Ploeg, 1999) werd gepleit voor het beter toerusten van cultuurproducenten
voor de commerciële samenleving om die producenten beter in staat te stellen zich als cultureel ondernemer te
ontwikkelen. Niet alleen de overheid kreeg belangstelling voor het cultureel ondernemerschap, ook binnen de
culturele sector werd het onderwerp van discussie; termen als kunstmanagement en cultuurmarketing vielen al
snel en kregen ook de nodige wetenschappelijke aandacht.
De groeiende aandacht voor cultureel ondernemerschap is ontstaan tegen de achtergrond van een snel groeiend
cultuuraanbod in de afgelopen jaren. Het publiek heeft, mede door de ontwikkelingen op internet en
de opkomst van nieuwe media en elektronica, veel cultureel aanbod tot zijn beschikking. De technologische
veranderingen hebben bijgedragen aan schaalvergroting in de verspreiding van cultuur en aan de daarmee
gepaard gaande explosie van beschikbare informatie. Culturele organisaties zagen zich daardoor genoodzaakt
om nieuwe (marketing)instrumenten in te zetten om zich te onderscheiden, aandacht te krijgen en klanten te
enthousiasmeren. Tegelijkertijd is bij culturele instellingen de wens ontstaan om minder afhankelijk te zijn van
de overheid bij het bepalen van doelstellingen en bij het genereren van inkomsten. Met andere woorden: cultuurinstellingen
wilden – en móesten ook wel – vernieuwen en ondernemend worden. Naast artistieke kwaliteit
werden nu ook de verkoopbaarheid en toegankelijkheid van het culturele aanbod belangrijke aspecten van de
bedrijfsvoering.
Cultureel ondernemerschap bij openbare bibliotheken
Als onderdeel van de culturele arena zijn ook openbare bibliotheken sinds de millenniumwisseling nadrukkelijk
bezig met de vraagstukken waarvoor culturele ondernemers zich geplaatst zien. Het startsein voor vernieuwing
werd gegeven met de adviezen van de Raad voor Cultuur (1998) en van de Commissie Meijer (Stuurgroep
herstructurering openbaar bibliotheekwerk, 1991) voor een grootschalige en ingrijpende hervorming van het
openbaar bibliotheekwerk in Nederland. Vervolgens werd niet alleen gewerkt aan de vorming van basisbibliotheken
en bestuurlijke reorganisatie op lokale en provinciale niveaus, maar kreeg ook bibliotheekinhoudelijke
vernieuwing een eerste substantiële impuls.
Anno 2008 suggereert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in haar publicatie De openbare bibliotheek
tien jaar van nu (Huysmans en Hillebrink, 2008) dat juist het vernieuwingsproces op bibliotheekinhoudelijk
vlak nog geen onverdeeld succes genoemd kan worden. Met een historisch overzicht van ontwikkelingen van de
3