download - PvdA

Tekst René Cuperus Illustratie Moker Ontwerp
opinie
Het debat over de Europese samenwerking dreigt volgens René Cuperus te verzanden in een strijd tussen
nationalistisch links en internationalistisch links. Hoe kan de PvdA daarin een bemiddelende rol spelen?
De spagaat van Europa
De Nederlandse samenleving zit nog altijd niet lekker in zijn vel.
De afschuwelijke moordaanslag op Koninginnedag in Apeldoorn
– daad van een individu bij wie kennelijk de stoppen waren
doorgeslagen– heeft ook zijn weerslag op het humeur van het
land. Bij alle materiële welvaart en luxe, knagen onbehagen en desoriëntatie
aan het zelfvertrouwen van onze samenleving.
Sociologen meten de sociale kwaliteit van een samenleving wel af aan de
omgang tussen vreemden. Hoe gaan mensen die elkaar niet kennen met
elkaar om, op straat, in de publieke ruimte? Overheerst er dan vertrouwen
of treden mensen elkaar angstig of argwanend tegemoet? In het huidige
Nederland lijkt het onderling vertrouwen eerder af dan toe te nemen, en dat
is een alarmerende ontwikkeling die met alle kracht gekeerd moet worden.
Onze eigen Frans Timmermans heeft hier onlangs een mooi verhaal over
gehouden. Zijn 5-mei lezing. Over hoe onze samenleving na de verzuiling
in zekere zin losgeslagen is van zijn ankers. En dat dat zowel positieve,
bevrijdende effecten heeft gehad (emancipatie en ontvoogding), als ook
negatieve gevolgen, zoals verlies van oriëntatie, gezag en identiteit. ‘Het
is misschien een vreemde vaststelling, maar de ontketening heeft ons niet
alleen vrijgemaakt van dwang, maar lijkt ons ook te hebben losgeslagen van
enkele van de ankers die iedere gemeenschap, die ieder mens in z’n leven
nodig heeft. Wij leven in het nu, los van ons verleden, los van onze toekomst,
los van het weefgetouw van de geschiedenis dat ons een plaats geeft
in de wereld om ons heen,’ aldus Timmermans die, relatief openhartig voor
een Europees staatssecretaris, ook analyseert hoe juist de buiten onze grip
uitdijende Europese Unie voor veel mensen als een bedreiging van eigenheid
en identiteit wordt ervaren.
En extra lastig voor sociaaldemocraten: dat gevoel over Europa blijkt ook
nog eens sterk ongelijk verdeeld te zijn. Het is vervelend om vast te stellen,
maar de Franse, Nederlandse en Ierse grondwetsreferenda lieten
een grote sociale ongelijkheid zien waar het ging om steun voor
het Europese integratieproces. Well to do-hogeropgeleiden
stemden massaal ja, minder bemiddelde lageropgeleiden
stemden massaal nee. Dat is zorgwekkend. De Europese
integratie maakt deel uit van een mondialiseringsproces
waarin voor hoogopgeleiden veel te winnen valt,
maar waarin laagopgeleiden eerder geconfronteerd
worden met concurrentie op de arbeidsmarkt
vanuit landen met een veel lager loonpeil en met
afbraak van beschermingsconstructies. De Europese
sociaaldemocratie heeft hier te weinig tegenspel
geboden. De economische crisis van dit moment
moet haar nu tot een grondige herziening dwingen.
Maar dan moet links zich niet laten verdelen door
Europa. In een debat dat ik onlangs had ‘met links
onder elkaar’, namelijk met de nummer 3 van de Europese
kandidatenlijst van de SP, Nicole van Gemert, en de
nummer 3 van de kandidatenlijst van GroenLinks, Marije
Cornelissen, was dat precies wat er gebeurde. De dames van
SP en Groenlinks vlogen elkaar charmant in de haren over Meer
of Minder Brussel, nationalistisch links tegenover internationalistisch links,
‘eigen arbeider eerst’ tegenover ‘alle arbeiders solidair’. Het leek wel een
links-interne klassenstrijd over Europa. Tussen SP en GroenLinks overheersen
culturele stijl- en smaakverschillen: men neemt elkaar waar als chicelitair
tegenover ordinair en volks.
In dit soort debatten kan de PvdA losjes de rol van bemiddelaar en gulden
middenweg ineen spelen. De PvdA behoort immers precies de optelsom,
de verzoening, de spagaat tussen te fanatieke Europese en te fanatieke anti-
Europese opvattingen te zijn. Elitair en volks, chic en ordinair tegelijk.
Het platte debat ‘voor of tegen Europa’ is een volstrekt non-debat. Niemand
wil uit de Europese Unie stappen. Iedereen is voor Europese samenwerking.
Met mate en in bescheidenheid, al naargelang de aard van de vraagstukken.
Maar politiek moet gezag en vertrouwen herwinnen en dat kan alleen
wanneer traditie en modernisering gecombineerd worden, wanneer bij alle
opgewonden retoriek over een totaal veranderende wereld ook verhelderd
wordt wat men waard vindt te behouden.
Wat in een identiteitsonzekere samenleving gevaarlijk contraproductief
werkt, zijn fatalistische verhalen over de zelfopheffi ng van de natiestaten,
omdat die immers in de nieuwe wereldorde niets meer zouden voorstellen.
De zelfopheffi ng van Nederland: dat is wel het laatste waar deze Europese
verkiezingen over zouden moeten gaan.
René Cuperus is de schrijver van het boek: De wereldburger bestaat niet (Bert
Bakker): over de ongemakkelijke achtergronden van de opmars van rechts en
links populisme in Europa
mei 2009 ROOD 23