De latere Stoa over het huwelijk: - Tresoar

358
25 Zie nochtans Theophrastus, geciteerd in art. I,
n. 3.
26 Hierom zal Nicostratus (ap. STOB., IV. 23,62)
aan behoeftige mensen het huwelijk ontraden.
27 Zie E. EYBEN, De jonge Romein, Brussel,
1977, p. 90 e.v.; pp. 490-491.
28 Zie Cc VATIN, Recherches sur le mariage et la
condition de la femme mariée à l’époque hellénistique,
Paris, 1970, p. 232; 237.
29 Vgl. b.v. A. BONHOFFER, Die Ethik des Stoikers
Epiktet, Stuttgart, 1894, pp. 63-5; 86.
30 Voor soortgelijke argumenten bij andere moralisten,
zie N. GEURTS, o.l., p. 1 e.v.
31 Vgl. de woorden van Nicostratus (ap. STOBc,
IV, 23, 65): de man spreekt over zijn geheimen
met niemand in de stad als met zijn vrouw, en
wel zo, alsof hij met zichzelf spreekt. Groot is
de kloof met het klassieke Griekenland waar we
bij Xenophon (Oec., 3, 12) lezen dat er weinig
mensen zijn met wie men minder spreekt dan
met zijn vrouw.
32 Plutarchus gaat nog verder waar hij het verwekken
van kinderen ondergeschikt maakt aan de
levensgemeenschap. Zie onze n. 14 bij art. II.
33 Dit geldt voor zowat alle moralisten. Vgl. N.
GEURTS, o.l., p. 26 e.v.; 152 e.v.
34 Vgl. art. I, n. 8.
35 Hierover zijn de meeste moralisten het eens,
maar niemand stelt de zaken zo scherp als Musonius.
Vgl. N. GEURTS, o.l. p. 122 e.v.; A.C.
VAN GEYTENBEEK, Musonius Rufus, Assen,
1963, p. 71 e.v.
36 Voor het unieke van Musonius1 seksuele moraal,
zie A.C. VAN GEYTENBEEK, o.l., p. 72 e.v.;
N. GEURTS, o.l., p. 152 e.v. Musonius’ radicaal
standpunt zal hernomen worden door Clemens
van Alexandrië (Paed., II, 10, 90-102) die
in sterke mate door Musonius beïnvloed werd.
Deze moraal is trouwens typisch voor alle Kerkvaders.
Zie J.T. NOONAN, Contraception,
Cambridge, 1966, p. 46 e.v. en passim.
37 Dit is ml het geval bij Plutarchus die (Coniug.
Praec., 44, 144 D) van de man trouw verlangt
daar hij zijn vrouw anders verdriet bezorgt. Plutarchus
is nochtans niet consequent. Elders
(ibid., 16, 140 B) meent hij dat de vrouw zich
niet mag ergeren als haar man al eens een slippertje
maakt met een hetaere of slavin.
38 Voor Plutarchus’ opvattingen over het huwelijk,
zoals ze vooral verwoord worden in zijn Amatorius
en zijn Coniugalia praecepta, zie L. GOESS-
LI R, Plutarchs Gedanken über die Ehe, Diss.
Zürich,1962.
39 Plutarchus denkt aan buitenechtelijke verhoudingen.
Als man en vrouw werkelijk van elkaar
houden, zal de man niet elders zijn plezier zoeken.
40 Plutarchus herneemt hier de definitie van Antipater
(tekst 2, r. 25). Vgl. PEUT., Coniug.
Praec., 34, 142 E-F: Sommige lichamen bestaan,
zoals de filosofen zeggen, uit delen, die
van elkaar gescheiden zijn, b.v. een vloot en een
leger, andere uit delen, die aaneengevoegd worden,
b.v. een huis en een schip, weer andere
vormen ieder op zichzelf een eenheid, die van
nature is samengegroeid, h.v. elk levend wezen.
Zo ongeveer is het ook met het huwelijk: dat
van hen, die elkander wederkerig lief hebben,
vormt een hechte en natuurlijke eenheid; dat
van hen, die om de bruidsschat of met het oog
op het krijgen van kinderen huwen, bestaat uit
twee delen, die aaneengevoegd worden; en dat,
hetwelk zij sluiten, die terwille van het lichamelijke
genot samen slapen, en die, naar men zou
kunnen menen, wel met elkaar hetzelfde huis
bewonen maar niet met elkaar het leven doorgaan,
bestaat uit twee delen, die los van elkander
staan. Zoals nu de natuur filosofen beweren,
dat vloeistoffen volkomen met elkaar gemengd
worden, zo behoren zij, die een huwelijk aangaan,
met elkander één te zijn in hun lichamen,
hun bezittingen, hun vrienden en hun familie
(Vert. A.J. KOSTER).
41 Vgl. b.v. J. CARCOPINO, La vie quotidienne à
Rome, Paris, 1938, p. 112 e.v.; L. FRIED-
LÄNDER, Sittengeschichte Roms, vol. I, Leipzig,
1922 10 , p. 283 e.v.
42 Andere teksten bij G. DELLING, Eheleben, in
Reallexikon für Antike und Christentum, 4
(1959), kol. 696 e.v.