De latere Stoa over het huwelijk: - Tresoar

360
om zodoende overtuigd te raken van de geloofwaardigheid
van het bericht dat iemand
drie dagen en nachten lang in de buik van
een zeemonster in leven kon blijven. ‘Laten
ze de vijftien boeken van Ovidius’ Metamorphosen
lezen en de hele Griekse en Latijnse
geschiedenis. Ze zullen er in zien dat Daphne
getransformeerd werd in een laurier, de zusters
van Phaethon in populieren, en hoe Juppiter,
hun hoogste god, veranderde in een
zwaan, neerstroomde als een regen van goud,
en een roofzuchrige stier werd’ 4 . Inderdaad
vertelde Ovidius het verhaal van Daphne in
het eerste boek van zijn Metamorphosen
(452 – 567) en dat van de Heliades, Phaethons
zusters, in het tweede (340 – 366) al
zegt de dichter er niet bij dat het populieren
waren waarin zij veranderden. Het verhaal
van Europa en de stier is eveneens in het
tweede boek te vinden (833 – 875). In zijn
voorbeelden beperkte Hieronymus zich hier
dus tot de eerste twee boeken.
Over het algemeen haalt hij Ovidius weinig
aan. Men heeft tot nu toe slechts enkele
plaatsen gesignaleerd. Harald Hagendahl die
een uitstekende studie heeft geschreven over
de patres in hun verhouding tot de klassieke
literatuur, heeft het grootste gedeelte van
zijn werk gewijd aan Hieronymus. Hij kwam
wat de dichters van de Keizertijd betreft tot
de conclusie dat Hieronymus’ favoriete dichter
Vergilius was. ‘Off all poets Virgil came
nearest to Jerome’s heart’. In de tweede
plaats kwam Horatius. The other Augustan
poets have left no traces with the exception
of Ovid’ 5 . Aan de twee reeds bekende plaatsen
6 die beiden op de Metamorphosen betrekking
hebben, kon Hagendahl echter nog
slechts één plaats toevoegen, en wel Metam.
l, 19-20. In 1964 heeft Robert Godel nog
gewezen op wat hij noemt ‘de echo van een
versregel uit de Ars amatoria’ 7 .
Ik zou hier nog een passage uit een van de
preken die hij voor zijn monniken in het
klooster te Bethiehem heeft uitgesproken,
aan willen toevoegen. Voor zover ik kan
nagaan heeft deze plaats nog niet de aandacht
getrokken. Ik vond hem in Hieronymus’
Kerstpreek. In deze Homilia de nativitate
Domini preekte de kerkvader over Lucas
2, 7-20. Naar aanleiding van de woorden uit
vers 7 En zij legde hem in een kribbe omdat
er voor hen geen plaats was m de herberg
legt hij de nadruk op Jezus’ armoede. Hoewel
hij de heilige is, werd hij in een stal
geboren, in de vuile mest die onze zonden
symboliseerde. ‘Hij vond nergens een plek in
het heilige der heiligen dat schitterde van
goud, edelgesteenten, zijde en zilver: hij
werd echter niet geboren te midden van
goud en rijkdom, maar in de mest, namelijk
in een stal (overal waar een stal is, is ook
mest) ... Alwie arm is, moge nu troost ontvangen.
Jozef en Maria de moeder des Heren
beschikten niet over een slaafje of een
dienstbode. Zonder personeel kwamen zij uit
Galilea, uit Nazareth, lopend want zij bezaten
geen muilezel. Zelf waren zij meester en
knecht tegelijk’. 8
Ipsi sunt domini et famuli: naar het mij
voorkomt een duidelijke zinspeling op het
verhaal van Philemon en Baucis. Op dezelfde
wijze had Ovidius hun armoede beklemtoond:
...paupertatemque fatendo
effecere levem nec iniqua mente ferendo.
nec refert, dominos illic famulosne requiras:
tota domus duo sunt, idem parentque iubentque.
Metam. 8, 633-636, in de vertaling van
A.F. Ruitenberg – de Wit 9 aldus luidend:
‘...en omdat zij hun armoede eerlijk toonden
en blijmoedig droegen, viel die hun niet zwaar.
Onnodig hier te vragen naar meester of
knecht; zij zijn maar samen, zelf geven en
krijgen zrj bevelen’.
Met deze twee oudjes heeft de kerkvader al
improviserend Jozef en Maria kennelijk een
ogenblik vergeleken.