Beleidsnota Openbare Verlichting Best - Gemeente Best

INFRA-LUX BV
Beleidsnota
Openbare Verlichting
Gemeente Best
Definitief

Colofon
Project:
Opdrachtgever:
Projectbegeleider:
Beleidsnota Openbare Verlichting
gemeente Best
hr. O. Vallenga
Projectnummer: -
Opdrachtnemer:
Projectnummer:
Projectmedewerkers:
Infra-lux BV
P120110
ing. J. Ottens
Datum: 2 november 2012
Versiebeheer
Versie Datum Toelichting Aangepast door
0.1 21-8-12 concept JOT
0.2 4-10-12 concept JOT
1.0 2-11-12 Definitief JOT
Projectleider
Paraaf Goedgekeurd paraaf datum
J. Ottens
Niets uit dit rapport mag verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar
gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming, noch mag het
zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd.
Copyright Infra-lux BV en gemeente Best.
1

Samenvatting
Het vakgebied openbare verlichting is flink in beweging. Vanuit het Rijk zijn diverse programma’s
gestart om energie te bezuinigen. De technologische doorbraken in de LED-technologie en de
toename van levensduur van “gewone” lampen zijn groot. Dit leidt tot ander onderhoud en het
belangrijkste: een fors dalend energieverbruik in de openbare verlichting. Gezien de benodigde
besparingen op de budgetten komt dit op het juiste tijdstip. De gemeente Best heeft op basis van het
in 2006 vastgestelde beleidsplan de afgelopen jaren flink gerenoveerd en is helemaal voorbereid op
de toekomst. Nieuwe technologieën kunnen nu op natuurlijke momenten worden ingevoerd zonder
fors te moeten investeren.
Zoals vermeld is de verlichtingsinstallatie in de afgelopen beleidsperiode gerenoveerd. Op dit
moment zijn er nagenoeg geen oude armaturen en masten meer. De hoge lichtmasten worden
getest en kunnen hierdoor langer veilig blijven staan. De gemeente Best was vroeger een “rode”
gemeente, hetgeen wil zeggen dat er veel lage druk natrium (SOX) verlichting was geplaatst. Hiermee
is kleuren zien onmogelijk en daarom minder geschikt voor sociale veiligheid. Deze lampen zijn voor
het grootste deel vervangen door witte verlichting waardoor een flinke bijdrage aan de sociale
veiligheid is geleverd. De verlichting wordt tegenwoordig ook gedimd, hetgeen bijdraagt aan de
energiebesparing. De nieuwste richtlijnen voor OVL en het handboek Politiekeurmerk Veilig Wonen
gaan veel dieper in op het dimmen en geven het alle ruimte.
De gemeente heeft als ambitie om gemeente breed 40% energie te besparen. Op het
energieverbruik van de openbare verlichting (OVL) kan in de komende 5 jaar 22% worden bespaard
met behulp van de LED-technologie en dimtechnieken. Aangezien het verbruik van de OVL de helft is
van het gehele gemeentelijke verbruik, draagt de OVL derhalve voor 11% bij aan de beoogde
besparing.
De gemeente hanteert als ambitie het kwaliteitsniveau basis. Dit betekent dat de verlichting voor
90% aan de richtlijnen moet voldoen en dat er beperkt aandacht is voor esthetica. Het onderhoud is
geborgd met een onderhoudsbestek dat de verlichting in voldoende tot goede staat houdt. Hiermee
wordt het risico op uitval van licht beperkt. De materiaalkeuze is gestandaardiseerd. Deze basiskeuze
sluit aan bij de gemeentelijke beheerkwaliteitsklasse B. De centrumgebieden zijn in klasse A
ingedeeld.
Investeringen worden gebaseerd op het principe dat de kosten van de hele levensduur wordt
beschouwd (de zogenaamde Total Costs of Ownership of TCO). Materialen met de laagste TCO
verdienen de voorkeur.
Per gebied is in de gemeente gekeken naar specifieke eigenschappen. Het centrumgebied stelt
andere eisen aan de verlichting dan bijvoorbeeld het buitengebied. Variaties zijn er met name in de
hoeveelheid licht, de mate van verkeersveiligheid, sociale veiligheid en esthetica.
De gemeentelijke begroting heeft als uitgangspunt om budgettair neutraal te blijven op basis van het
budget 2012. De te verwachten uitbreiding met 300 armaturen zal wel enige invloed hebben.
Indexering van de prijzen dient eveneens plaats te vinden. Door de te realiseren energie- en
onderhoudsbesparingen wordt getracht neutraliteit te bereiken.
2

Inhoud
1 Inleiding ................................................................................................................................................ 5
Leeswijzer ............................................................................................................................................ 5
2 Beleidskader ......................................................................................................................................... 6
2.1 Het doel van de openbare verlichting ........................................................................................... 6
2.3 Randvoorwaarden ......................................................................................................................... 7
3 Externe en interne analyse ................................................................................................................. 10
3.1 Externe analyse ........................................................................................................................... 10
3.2 Interne Analyse ............................................................................................................................ 12
3.2.1 De organisatie ....................................................................................................................... 12
3.2.2. Kwaliteit van de verlichting ................................................................................................. 12
3.2.2 Kwaliteit van de installatie ................................................................................................... 12
3.2.3 Resultaten voorgaand beleid ............................................................................................... 14
3.2.4 Mogelijke besparingen en aandachtpunten ........................................................................ 15
4 Nieuw beleid ....................................................................................................................................... 16
4.1 Ambitie openbare verlichting ...................................................................................................... 16
4.2 Duurzaamheid ............................................................................................................................. 18
4.3 Raakvlakken ................................................................................................................................. 21
4.3.1 Groen .................................................................................................................................... 21
4.3.2 Inrichting openbaar gebied .................................................................................................. 21
5 Beleid per gebied ................................................................................................................................ 22
5.1 Algemeen ..................................................................................................................................... 22
5.2 Bijzonderheden per wegcategorie .............................................................................................. 24
5.3 Bijzonderheden per gebied ......................................................................................................... 25
6 Financieel ............................................................................................................................................ 27
Bijlagen .................................................................................................................................................. 30
Bijlage 1 Literatuur ................................................................................................................................ 31
Bijlage 2 Termen .................................................................................................................................... 32
Bijlage 3 Externe ontwikkelingen .......................................................................................................... 33
Bijlage 4 Macrolabel .............................................................................................................................. 38
Bijlage 5 Onderhoudsmodel gebaseerd op parameters IBOR ............................................................... 40
Bijlage 6 Meerjarenraming .................................................................................................................... 43
3

Bijlage 7 Berekening besparing energie door LED-vervanging.............................................................. 44
Bijlage 8 Grote afbeeldingen ................................................................................................................. 46
4

1 Inleiding
In de afgelopen jaren is veel gebeurd in het vakgebied openbare verlichting.
Vanuit het Rijk zijn de lokale overheden gevraagd een voorbeeld functie in te nemen. Het nationale
klimaatprogramma “Schoon en zuinig” stelt concrete doelstellingen zoals het jaarlijks 2% energie
besparen en het gebruik van minimaal 20% groene stroom. Aan deze doelstellingen kan het zuiniger
maken van de openbare verlichting en het gebruik van groene stroom flink bijdragen.
De technologie heeft een vlucht genomen. Duurzame materialen zoals LED-verlichting doen hun
intrede waardoor de openbare verlichting veel minder energie verbruikt en minder onderhoud
behoeft. De LED-techniek is al sterk concurrerend met de bestaande conventionele
verlichtingsmiddelen.
De burger wil een veilig en leefbaar Best. Openbare verlichting draagt daar aan bij.
De gemeente heeft opdracht gekregen efficiënt om te gaan met de budgetten.
De gemeente heeft in de afgelopen beleidsperiode de verlichting gerenoveerd en uitgevoerd met de
meest zuinige materialen van de afgelopen tijd. Hiermee zijn de eerste stappen gezet om een flinke
energiebesparing te bereiken. Best is hiermee voorbereid op de toekomst.
Deze ontwikkelingen maken het noodzakelijk om nieuw beleid te ontwikkelen dat is gebouwd op de
solide installatie die momenteel is gerealiseerd en dat rekening houdt met de voortschrijdende
technologie, energiebesparing en de beperkte gemeentelijke budgetten. Dit is beschreven in de voor
u liggende beleidsnota openbare verlichting. De beleidsnota maakt deel uit van het volgende
beleidstraject:
in de programmabegroting 2012 is vastgesteld dat een nieuwe beleidsnota noodzakelijk is;
de bewoners, het Gezamenlijk Overleg Erkende Bewonersgroepen (GOEB), Ondernemers
Collectief Best (OCB) , Stichting Parkmanagement Best (SPB) en de politie zijn in augustus
2012 om een reactie gevraagd op de concept nota;
in oktober 2012 vindt vaststelling van de nota door het college van B&W plaats;
de raadscommissie “wonen en ruimte” behandeld de nota in november;
en in december behandelt de gemeenteraad de nota openbare verlichting.
Leeswijzer
In hoofdstuk 2 is het beleidskader ofwel de uitgangspunten en randvoorwaarden van de openbare
verlichting te Best vastgelegd. Hoofdstuk 3 gaat in op de externe ontwikkelingen zoals LED en
duurzaamheid en geeft een beeld van de huidige toestand van het areaal en bestaand beleid.
In hoofdstuk 4 wordt het nieuwe algemeen geldende beleid vorm gegeven. In hoofdstuk 5 is het
beleid per gebied nader beschreven. Hoofdstuk 6 geeft de financiële onderbouwing.
5

2 Beleidskader
2.1 Het doel van de openbare verlichting
Openbare verlichting heeft tot doel de openbare ruimte zodanig te verlichten dat haar gebruikers
deze ruimte veilig en comfortabel kunnen gebruiken. Hierin zijn drie doelen te onderscheiden.
Sociaal veilig
De verlichting draagt bij aan een positief veiligheidsgevoel van de mensen. De verlichting zorgt dat de
omgeving en andere personen goed en tijdig waarneembaar zijn. De bijdrage bestaat uit: het
voorkomen van donkere plaatsen door de omgeving gelijkmatig te verlichten en het helder verlichten
van de omgeving waarbij deze goed en waarheidsgetrouw zichtbaar wordt. Andere disciplines dragen
ook bij zoals onderhoud groenvoorzieningen en een veilige stadsinrichting. De gemeente Best
voorziet in dit uitgangspunt met voldoende wit licht in de straat waarmee kleuren goed worden
onderscheiden en het beleid om donkere plekken onder de norm te voorkomen.
Doelen van de Openbare Verlichting
Sociale veiligheid
Veilig gevoel bij de
burger
Verkeersveiligheid
Vlotte en veilige
afwikkeling van het
verkeer
Lage risico
aansprakelijkheid
Leefbaarheid/
Esthetica
Schoon & Heel
Sfeer
Lichtkleur
Vormgeving
Kwaliteit van de Openbare Verlichting
Figuur 1 Doel openbare verlichting
Verkeersveilig
Openbare verlichting draagt bij aan verkeersveiligheid en verkeersgeleiding. Goed geplaatste
verlichting zorgt dat ook bij duisternis het verloop van de weg, de kruispunten, zijwegen en rotondes,
de medeweggebruikers en eventuele obstakels goed zichtbaar zijn. Hierbij is de functie en de
verkeersintensiteit van de te verlichten weg bepalend voor de toe te passen verlichting. Daarbij sluit
de gemeente Best haar verlichting aan bij de wegen-categorisering in het kader van het zogeheten
Duurzaam Veilig-principe. Hierdoor is de functie van de verschillende soorten wegen ook in de
avond- en nachturen nog beter herkenbaar.
Leefbaarheid
Verlichting bevordert de herkenbaarheid, geeft sfeer en benadrukt zo nodig het specifieke karakter
van de openbare ruimte. Vooral in winkel- en uitgaansgebieden speelt dit doel van de openbare
verlichting tijdens de avonduren een belangrijke rol. Het aanlichten van monumentale gevels, de kerk
en bijzondere objecten draagt ook bij aan de aantrekkelijkheid van de gemeente. De gemeente
6

draagt hier onder meer aan bij met decoratieve verlichting waarbij de vorm van de lichtmasten en
armaturen passen binnen het specifieke gebied. Van belang is ook de mate waarin de verlichting past
binnen de stedelijke inrichting waardoor een integraal geheel wordt verkregen.
- vermijden donkere plekken
- afstemming groenbeheer
-politie keurmerk
- verlichtingskwaliteit
- materiaalgebruik
- wanneer wel/niet verlichten
Sociale
veiligheid
Verkeersveiligheid
O
P
E
N
B
A
R
Kapitaallasten
Exploitatie
- vervangingsinvesteringen
- meerjarenprogrammering
- onderhoudsstrategie
- vernielingen/ schade
- energiekosten
- organisatie-efficiency
- sfeer en city-marketing
Sfeer
E
V
Energie
verbruik
- armatuurkeuze
-lampkeuze
- lichtpunt hoogte
- keuze voorschakelapparatuur
- vormgeving bebouwing
- eisen verlichtingsaspecten
Architectuur
E
R
L
I
Milieu
- duurzaamheid materialen
- gevaarlijke stoffen
- hergebruik materialen
- schilderen
- OV in relatie tot
bebouwing, groen, wegen
Infrastructuur
C
H
T
Lichthinder
- visie op ongewenste
neveneffecten van de OVL
- burgerlijk wetboek
- jurisprudentie
Aansprake
-lijkheid
I
N
G
Imago
- “licht” als thema in de
identiteit van de gemeente
Figuur 2 Raakvlakken openbare verlichting
Openbare verlichting heeft zoals tot nu toe al genoemd, relaties met de beleidsrichtingen klimaat,
verkeer, groen, onderhoud en stadsinrichting. In figuur 2 zijn de raakvlakken beschreven waar
verlichting mee te maken heeft. In deze beleidsnota zal op ieder aspect worden teruggekomen.
2.3 Randvoorwaarden
In de volgende paragrafen is beschreven wat in andere beleidsstukken en politieke programma’s
staat vermeld over openbare verlichting of raakvlakken daarmee. Op basis hiervan worden de
randvoorwaarden waaraan het nieuwe OVL-beleid moet voldoen duidelijk. Daarnaast zijn ook de
wettelijke voorschriften en gangbare richtlijnen beschreven.
Coalitieprogramma 2010-2014
Het college wil de verkeers- en sociale veiligheid voor kwetsbaren verbeteren.
7

Beleidsplan energie- en materiaaltransitie 2012-2015
“Gemeenten streven naar 75% duurzaam inkopen in 2010 en 100% in 2015 (dit betreft dus ook het
duurzaam inkopen of bouwen van gemeentelijke gebouwen). De gemeente Best heeft besloten zich
aan dit akkoord te conformeren. Dat betekent dat bij aanbesteding- en inkooptrajecten
duurzaamheidcriteria worden meegewogen (indien die voor een productgroep beschikbaar zijn).”
Voor openbare verlichting is ook een productgroep gedefinieerd, die in 2015 derhalve volledig
gevolgd gaat worden.
De gemeente Best streeft naar energieneutraliteit en heeft daarmee een hogere ambitie dan de
afspraak die door VNG met het Rijk is gemaakt (2% per jaar tot max. 20%). De ambitie bestaat uit
energiebesparing en duurzame opwekking:
40% energiebesparing in 2030 t.o.v. 2010
75% duurzaam inkopen (Convenant Rijk-VNG), 100% vanaf 2015.
Duurzaam beheer openbare ruimte
Toepassing energiezuinige Openbare Verlichting
In de beleidsnota is als speerpunt een pilot project LED Verlichting beschreven, dit houdt het
volgende in:
“Openbare verlichting is verantwoordelijk voor meer dan de helft van het energieverbruik
van de gemeentelijke organisatie. De gemeente Best heeft in 2006 met behulp van een
grootscheeps onderzoek haar openbare verlichting geïnspecteerd. De gemeente wil voldoen
aan de landelijke richtlijnen voor openbare verlichting. De gemeente baseert haar beleid op
veiligheid, leefbaarheid en duurzaamheid.
Uit onderzoek en inspectie bleek dat het verlichtingsniveau van de verlichting laag was. De
gemeente Best heeft in de afgelopen 5 jaar er voor gezorgd dat de verlichting minimaal aan
het basisniveau voldoet en hoger. Bij 15% van de lantarenpalen zijn dimmers aangebracht
waardoor de lampen op minder drukke tijden gedimd worden.
Bewust is niet gekozen voor een zogenaamde avond/nachtverdeling (A/N). Door deze
verdeling worden om en om armaturen uitgeschakeld hetgeen donkere plekken op straat tot
gevolg heeft. Dimmen is te prefereren boven de A/N verdeling omdat de weg en omgeving
dan zichtbaar blijft.
Bij vervanging kiest de gemeente standaard voor duurzame materialen die in de praktijk
bewezen zijn.
Het begrip TCO (Total Cost of Ownership) is leidend in de beleidsvorming. Het onderhoud
wordt op basisniveau gebracht waardoor de lampuitval sterk gereduceerd wordt en een
verregaande standaardisatie plaatsvindt.
Nieuwe technologieën zoals Led-verlichting zijn de afgelopen jaren gevolgd.
Per 1 januari 2012 zal LED-verlichting ingezet worden voor nieuwbouwprojecten en
toekomstige renovatie van de openbare verlichting.”
“De gemeente gaat energiezuinige armaturen en technieken (LED , Dynamisch, Flexibele modulaire
opbouw) op basis van TCO toepassen.”
8

“De gemeente Best heeft de ambitie om energieneutraal te zijn in 2030. Hiervoor is op alle terreinen
een energietransitie nodig. Dit vraagt om een integrale benadering en een geïntegreerde aanpak. Dat
wil zeggen: in alle beleidsterreinen wordt duurzame ontwikkeling intrinsiek opgenomen. Voor de
financiering geldt dat dit projectgericht is, waarbij meerkosten voor duurzame of energiezuinige
keuzes met de beschikbare middelen worden gefinancierd. Het principe van Total Cost of Ownership
wordt hierbij gehanteerd en zodoende wordt de hele investeringsduur in acht wordt genomen. De
extra inzet die nodig is om de energietransitie vanuit de gemeente te stimuleren wordt door alle
projectleiders geleverd. De coördinatie gebeurt vanuit de vakgroepen vergunningen en beheer. Dit
beleidsstuk vraagt dus geen extra budget buiten de beschikbare middelen en formatieplaatsen.
Indien extra middelen nodig zijn, wordt hiervoor een separaat college- of raadsvoorstel gedaan. “
Energieneutraliteit houdt in dat met name de CO2 uitstoot teruggedrongen gaat worden, zie figuur 3.
Dit is bij openbare verlichting met name te bereiken door energie te besparen.
Figuur 3 Vormen van neutraliteit in milieu
Wetgeving en richtlijnen
De gemeente is al sinds 1992 volgens het Burgerlijk wetboek aansprakelijk voor de toestand van de
openbare ruimte. Dit heeft als gevolg dat de verlichtingsinstallatie veilig moet zijn. Met een
aantoonbaar onderhoudsschema voor instandhouding en een onderbouwd inspectie en/of
vervangingsplan voor masten en armaturen, worden problemen voorkomen. Best heeft een
onderhoudsbestek openbare verlichting hetgeen een vorm is van een onderhoudsschema.
Ten aanzien van het kwaliteitsniveau van de verlichting (lichtniveau en gelijkmatigheid) is er geen
wettelijke basis in Nederland. De recent verschenen Richtlijn Openbare Verlichting (ROVL 2011) en
de voorganger NPR13201-1 zijn wel landelijk geaccepteerd als de standaarden voor verlichten van de
openbare ruimte.
Het Politie Keurmerk Veilig Wonen is in 2011 herzien. Het keurmerk heeft voor de openbare
verlichting de ROVL2011 als basis gebruikt. De ROVL2011 geeft veel meer mogelijkheden om de
verlichting te dimmen. Dit geldt dan ook automatisch voor de politiekeurmerk eisen.
9

3 Externe en interne analyse
De volgende interne en externe ontwikkelingen spelen bij de beleidsvorming een grote rol. De
belangrijkste zijn genoemd, het hele scala is beschreven in bijlage 3.
3.1 Externe analyse
De volgende ontwikkelingen spelen bij de beleidsvorming een grote rol. De belangrijkste zijn
genoemd, het hele scala is beschreven in bijlage 3.
Figuur 4 Van oud naar nieuw (links kwikdamp, midden hoge druk natrium, rechts Led)
Duurzaamheid
Duurzaamheid en dan vooral energiebesparing, krijgt steeds meer aandacht en wordt vanuit
Rijkswege gestimuleerd. In Best is hier aandacht aan besteed in het milieubeleid. Best volgt hierbij de
trend. Duurzaam inkopen is een onderdeel van het Rijksbeleid waar nagenoeg ieder gemeente zich
aan heeft geconformeerd. Dit houdt in dat nieuwe openbare verlichting moet voldoen aan het
nieuwe installatielabel D, dimbaar moet zijn en reclameverlichting efficiënter is. Dit heeft tot gevolg
dat lage druk natrium lampen (SOX) niet meer als nieuwe installatie toegepast kan worden. Dit heeft
gevolgen voor de renovatie van de industrieterreinen. Energiebesparing kan Best voortzetten met als
uitgangspunt 2% per jaar en als doel het besparen van gemeente breed 40%, uiteraard tegen
betaalbare investeringen. In paragraaf 3.2.4 is beschreven hoe ver Best hiermee kan gaan.
LED
De LED-techniek is inmiddels volwassen. Veel fabrikanten komen met een tweede generatie
armaturen die rechtstreeks kunnen concurreren met conventionele tegenhangers, zie figuur 4. De
extra investeringskosten kunnen tegenwoordig binnen de levensduur van 20 jaar worden
terugverdiend en bij hogere vermogens vaak binnen 10 jaar. Voordeel van LED is dat het niet nuttig
gebruikte strooilicht is beperkt waardoor volstaan kan worden met minder lampvermogen bij,
tegenwoordig, een vergelijkbare lampefficiëntie. Best gebruikt deze techniek inmiddels.
Tegenwoordig zijn ook lampen met een speciale kleur voor vleermuizen ontwikkeld, zie figuur 6.
Deze beïnvloeden het vluchtgedrag van de vleermuizen slechts minimaal.
Long life lampen
Naast de LED-techniek blijft ook de gasontladingslamp interessant. Deze lampen krijgen een steeds
10

langere levensduur. Best maakt gebruik van long life fluorescentielampen. Bepaalde typen hoge druk
natrium (SON) en compacte fluorescentie (PLL) lampen gaan nu minimaal 12 jaar mee (bij 4.000
branduren per jaar). Dit is net zo lang als bepaalde typen en veel duurdere LED-modules die als lamp
in de oude armaturen kunnen worden geplaatst. Hiermee wordt echter geen energie bespaard.
Hierdoor is het minder interessant in het kader van energiebesparing. De gemeente Best zet in op
LED-armaturen. Nieuw gebouwde LED armaturen gaan volgens opgave fabrikant langer mee, tot wel
20 jaar.
ROVL2011
De recent gepubliceerde Richtlijnen voor Openbare verlichting ROVL2011, vervangt de NPR13201. De
nieuwe richtlijn houdt veel meer rekening met het gebruik van de weg. Zo kan dimmen en zelfs het in
de stille uren van de nacht uitschakelen van de verlichting onderbouwd worden. Ook stelt de richtlijn
nadere eisen aan de lichtverdeling en -niveaus, vooral ten behoeve van LED-verlichting. Dit zijn eisen
aan de zichtbaarheid van objecten en personen aan de overkant van de weg en tussen twee
lichtmasten in. LED geeft heel gericht licht waardoor de zichtbaarheid van met name personen
minder kan zijn.
Licht op maat
Een andere trend is het niet meer massaal en continu verlichten van de wegen in het buitengebied.
Technieken als goede passieve markeringen, actieve markering (figuur 5) en dynamische verlichting
worden steeds meer toegepast. Led-spots in het wegdek die bochten zichtbaar maken en/of
rotondes, licht op fietspaden dat pas op aanvraag aangaat, gedetecteerde voetgangers in
woonwijken die het lichtniveau tijdelijk omhoog laten gaan en snelwegen die ’s nachts uitgaan of op
een laag pitje branden zijn voorbeelden van deze technieken. Best heeft buitengebied en onderzoekt
de mogelijkheden bij gelegenheid.
Figuur 5 Actieve markering voor verkeersgeleiding
Figuur 6 De speciale lamp met een lichtkleur waar
vleermuizen minder gevoelig voor zijn
Telemanagementsystemen
Een aantal fabrikanten bieden telemanagementsystemen aan waarmee het mogelijk is om ieder
armatuur apart aan te sturen en te controleren. Deze systemen werken meer of minder goed
afhankelijk van de techniek die gebruikt wordt en verstorende invloeden zoals andere verbruikers op
voedingskabels (bij LON) en dichte bebouwing (bij RF). Op snelwegen en grote ontsluitingswegen met
veel lampvermogen zijn deze systemen inmiddels ook financieel interessant. In de komende
decennia wordt het op financieel gebied ook voor woonwijken interessant.
11

3.2 Interne Analyse
3.2.1 De organisatie
Best kent een robuuste organisatie die voldoende en actief beheer pleegt. De organisatie neemt bij
nieuwbouw de openbare verlichting integraal mee en zorgt voor een onderbouwing op basis van
Total Costs of Ownership.
3.2.2. Kwaliteit van de verlichting
Uit het onderzoek ten behoeve van het vorige beleidsplan is gebleken dat het lichtniveau in 2006
niet voldeed aan de toenmalige richtlijnen NPR13201. De kwaliteit van de verlichting is tijdens de
renovatie in de vorige beleidsperiode op peil gebracht. Inmiddels is de NPR vervangen door de
ROVL2011. Deze staat een wat gevarieerder lichtbeeld toe afhankelijk van het momentane gebruik
van de straat. Ook hieraan voldoet de huidige reeds gerenoveerde installatie. Dit komt omdat
dimmen is toegepast bij de armaturen waar dat op basis van een TCO berekening financieel te
verantwoorden is (bij conventionele lamp vermogens vanaf 36 watt en huidige energieprijzen).
3.2.2 Kwaliteit van de installatie
Lampen
De openbare verlichtingsinstallatie van Best is modern. In de afgelopen beleidsperiode is veel
geïnvesteerd in moderne masten en armaturen. Hierbij is de compact fluorescentie lamp (PLL)
veelvuldig toegepast. Deze PLL lamp is ook nu nog een goedkope en zuinige lamp met wit licht, een
goede kleurherkenning en een gunstige levensduur.
Familie Code Lamp Lichtkleur Percentage
Compact fluorescent PLL wit 62%
lage druk natrium SOX oranje-geel 14%
hoge druk natrium SON goud-geel 19%
metaalhalogeen CDO/CPO/CDM wit 3%
fluorescent TLD/S/M wit 1%
Figuur 7 Lamptypen
Het lampenbestand is onderzocht. Hieruit blijkt dat Best nog een redelijk aantal lage- en hogedruk
natrium lampen kent (SOX en SON), zie figuur 7. Vooral de lagedruk natrium lampen zijn duur en
hebben een kortere levensduur. Hoewel ze erg zuinig zijn, is het rendabeler om deze op termijn te
vervangen door LED-armaturen. Dit zelfde geldt voor de hogedruk natrium lampen met lage
vermogens. In de vorige beleidsperiode is besloten om geen extra investeringen te doen in het
vervroegd vervangen van lagedruk natrium lampen. Aanbevolen wordt om deze met prioriteit te
vervangen op natuurlijke momenten.
Tijdens de renovatie in de afgelopen beleidsperiode zijn met name PLL (24, 36 en 55 watt) en SONT
(70 watt en hoger) lampen gebruikt als vervangers.
De armaturen met fluorescentielampen (PL) die na 1992 zijn geplaatst, zijn allemaal voorzien van een
elektronisch voorschakelapparaat (EVSA). Met een EVSA is 10% energiebesparing mogelijk ten
opzichte van een conventioneel voorschakelapparaat.
12

Figuur 8 Lichtkleuren in Best (links voor 2010; rechts na 2010)
Uit figuur 8 blijkt dat veel lage druknatrium (SOX) verlichting is vervangen door fluorescent (PLL) en
hogedruknatrium (SONT). In een aantal woonstraten is gekozen om de SOX-verlichting te laten staan
(Salderes) omdat veel armaturen en masten nog niet aan vervanging toe zijn.
Armaturen
Uit figuur 9 blijkt, dat nagenoeg alle armaturen die ouder zijn dan 25 jaar, vervangen zijn. Op enkele
locaties zijn nog enkele oude beeldbepalende armaturen waar vervangers voor gezocht worden.
Lichtmasten
Best kent voornamelijk stalen, thermisch verzinkte lichtmasten. De laatste 20 jaar worden nieuwe
masten ook gepoedercoat. De levensduur van de masten zal hierdoor naar verwachting toenemen
van 40 jaar naar 50 jaar. De in het centrum toegepast gietijzeren lichtmasten gaan naar verwachting
langer mee.
Gepoedercoate masten hoeven niet meer geschilderd te worden. In het kader van de bezuinigingen
wordt schilderen van stalen, niet gepoedercoate, masten geheel achterwege gelaten in de
standaardgebieden met beheerkwaliteitsklasse B. In de gebieden met klasse A wordt wel
geschilderd. De klassen A en B betreft normeringen uit het beeldkwaliteitsplan openbare ruimte.
De lichtmasten vanaf 6 meter worden getest alvorens te besluiten om ze te vervangen. Hierdoor
verouderd het lichtmastenbestand gecontroleerd. De in rood gemerkte lichtmasten in figuur 9 zijn
allen getest en in orde bevonden.
13

Het areaal zal in de beleidsperiode toenemen met enkele honderden lichtmasten in de
nieuwbouwgebieden: Schutboom, Steegsche Velden, Dijkstraten en enkele kleinere projecten.
Figuur 9 Overzicht leeftijden en posities armaturen (links) en masten (rechts).
Armaturen: jonger dan 15 jaar: groen; tussen 15 en 25 jaar: geel; ouder dan 25 jaar: rood.
Lichtmasten: jonger dan 40 jaar: groen; ouder dan 40 jaar maar getest m.b.v. stabilisatietest: rood. Zie bijlage voor een
grotere afbeelding.
3.2.3 Resultaten voorgaand beleid
In de beleidsnota 2004-2008 is vastgelegd dat de gemeente haar verlichtingsniveau op het niveau
van de NPR13201-1 brengt. Dit is op enkele straten na uitgevoerd, de betreffende straten hebben
nog een relatief jonge installatie.
Zoals uit de voorgaande paragrafen al blijkt is het areaal flink verjongd en “witter” geworden door de
vervanging van de oranje-gele lage druk natrium (SOX) lamp door de energiezuiniger
fluorescentielamp PLL.
De armaturen op de ontsluitingswegen en de armaturen in woonwijken die uitgerust zijn met lampen
van een hoger vermogen, zijn voorzien van dimapparatuur en worden van 21:00 uur tot 06:00 uur
gedimd naar 40% van het maximale lichtniveau.
Inmiddels vindt groepsremplace (preventieve lampvervanging) plaats van de openbare verlichting.
Hierdoor wordt het aantal storingen kleiner.
14

Door deze maatregelen is de installatie zuiniger geworden. Hierdoor is bijvoorbeeld het energielabel
verbeterd, zie volgende paragraaf.
Recentelijk is het onderhoud van de openbare verlichting weer aanbesteed.
3.2.4 Mogelijke besparingen en aandachtpunten
Met behulp van de door AgentschapNL ter beschikking gestelde hulpmiddel Macrolabel, is het
energielabel van de OVL-installatie berekend. Daarnaast is op basis van de gewenste vervanging met
LED-armaturen, het mogelijke besparingspotentieel berekend.
Macrolabel
Het energielabel van voor de renovatie is op basis
van het bestand van 2010 berekend op label E
(0,048 W/lux/m2). Dit kwam vooral door het hoge
aantal oude en minder zuinige armaturen (HRL10
en 2300 met SOX-18 en SONI-50 lampen), zie
bijlage 4.
Het huidige energielabel is op basis van het bestand
2012 berekend op label D (0,039 W/lux/m2). Dit is
voor een installatie met PLL en SON lampen een
normaal label in Nederland. Ondanks de hogere
lichtniveaus waarvoor meer vermogen nodig is, is
de installatie zuiniger geworden.
Figuur 10 Energielabel van E naar D
Besparingspotentieel
Vanaf 2012 worden de armaturen die ouder zijn dan 25 jaar vervangen door LED-armaturen. Deze
armaturen worden zo mogelijk gedimd. Dit zorgt voor een maximale energiebesparing van 22%,zie
bijlage 7. De maximale financiële besparing op energie betreft op basis van de energieprijzen 2012:
15%. Dit komt door het relatief hogere bestanddeel vaste kosten voor transport en aansluitkosten.
Naar verwachting zullen de energieprijzen hoger oplopen dan de indexering en zorgen voor een
grotere financiële besparing op energie.
In bijlage 7a is een lijst met lampvervangers opgenomen en de energieberekening. Dit is indicatief
want de keuze voor een LED-armatuur en benodigd vermogen is afhankelijk van de praktijksituatie
op straat (profielbreedte, bomen, uitritten, parkeervakken, etc.) en de technische vooruitgang in
efficiëntie, die nog steeds doorgaat. Daarbij komt ook tegenwoordig ook de keuze voor veel led’s
met een lage stroom voor een lange levensduur met een hogere aanschafprijs of weinig led’s met
een hoge stroom en met een kortere levensduur maar wel met een lagere aanschafprijs. Bij de
vervanging is uitgegaan van de langere levensduur.
15

4 Nieuw beleid
4.1 Ambitie openbare verlichting
De functies van de openbare verlichting zijn te onderscheiden in verkeersveiligheid, sociale veiligheid
en leefbaarheid. Dit is in hoofdstuk 2 reeds beschreven. Veiligheid en leefbaarheid zijn deels te
waarborgen met een goede verlichtingskwaliteit. Zoals reeds vermeld in paragraaf 2.3 zijn er geen
wettelijke bepalingen omtrent de verlichtingskwaliteit. De richtlijnen voor een goede verlichting zijn
verwoord in de nieuwe richtlijn voor openbare verlichting, de ROVL 2011. Het politiekeurmerk Veilig
Wonen is ook een richtlijn waarmee in samenhang met andere maatregelen de verlichting aan
bepaalde waarden moet voldoen. Het keurmerk is een richtpunt voor het te voeren beleid van
nieuwe woonwijken.
Veiligheid
Het lichtniveau van de gemeente is op peil gebracht en voldoet aan de gestelde ambitie in 2006.
Inmiddels is de NPR13201 vervangen door de ROVL2011. Dit heeft geen gevolgen voor het maximale
lichtniveau, maar wel voor de mogelijkheden om te dimmen. De verlichtingsniveaus sluiten nu ook in
gedimde toestand aan op de ROVL. De ambitie is hierop aangepast.
Ambitie
Laag Basis Hoog
Onderwerp
lichtniveau
verkeer
lichtniveau
sociaal
Binnen bebouwde gebieden voldoet
minimaal 70% van de verlichting op
woonstraten en ontsluitingswegen aan
de ROVL2011; in een aantal straten is de
verkeerssituatie niet overzichtelijk door
donkere plekken; in de buitengebieden
staat alleen oriëntatieverlichting op
punten waar sprake is van een
voldoende onderbouwde
verkeersonveilige situatie.
Binnen woongebieden,
ontsluitingswegen en bedrijventerreinen
voldoen de straten minimaal aan 70%
ROVL2011 niveau (d.w.z. een matig
lichtniveau en gelijkmatigheid). De
omgeving wordt als oROVL2011ettig
ervaren. Regelmatig is er sprake van een
defecte lamp. Fietspaden op
hoofdroutes zijn verlicht; parken niet.
Bebouwde buitengebieden zijn bij vaste
bewoning verlicht.
Binnen bebouwde gebieden voldoet
minimaal 90% van de verlichting op
woonstraten en ontsluitingswegen aan
de ROVL2011; de verkeerssituatie is in
de meeste straten overzichtelijk; in de
buitengebieden staat alleen
oriëntatieverlichting op punten met een
verhoogd risico zoals kruisingen en
bochten in de weg.
Binnen woongebieden,
ontsluitingswegen en bedrijventerreinen
voldoet minimaal 90% van de straten
aan 100% ROVL2011 niveau. Gedurende
de avond is er sprake van een prettige
omgeving. ’s Nachts mag de verlichting
een lager niveau hebben. Fietspaden op
hoofdroutes zijn verlicht; parken niet.
Bebouwde buitengebieden zijn bij vaste
bewoning verlicht.
Binnen bebouwde gebieden voldoet
100% van de verlichting op woonstraten
en ontsluitingswegen aan de ROVL2011;
de verkeerssituatie is overzichtelijk; in de
buitengebieden staat alleen
oriëntatieverlichting op punten met een
verhoogd risico zoals kruisingen en
bochten in de weg.
Binnen ontsluitingswegen en
bedrijventerreinen voldoet 100% van de
straten aan de ROVL2011. De omgeving
wordt als prettig ervaren. Fietspaden op
hoofdroutes zijn verlicht; parken niet. Bij
bebouwde gebieden waar sprake is van
bewoning is voldaan aan de
verlichtingsrichtlijnen van het
politiekeurmerk.
Risico
Onveilige situaties; verhoogde
aansprakelijkheid; veel klachten over
verlichting.
Beperkt aantal onveilige situaties; weinig
klachten.
Voldaan aan landelijk geldende
richtlijnen; aansprakelijkheidsrisico
minimaal; nagenoeg geen klachten.
Tabel 1 Aspecten veiligheid
16

De gemeente Best baseert de kwaliteit van het licht van de openbare verlichting in navolging van de
beleidslijn uit 2006, op ambitieniveau basis. Dit sluit aan bij de beheerkwaliteitsklasse B, waarop het
kwaliteitssysteem van beheer openbare ruimte BOR, is gebaseerd. Zie tabel 1 en figuur 12.
Een aantal gebieden krijgen kwaliteitsniveau hoog of A. Dit zijn: Hoofdstraat, Nieuwstraat, deel
Oirschotseweg, Centrum (Nazarethstraat, Raadhuisplein, Boterhoek en station), Winkelcentrum
Wilhelminaplein en Winkelcentrum Heivelden (Rendierhei), zie figuur 11.
Figuur 11 Kwaliteitsklasse A locaties (250 lichtpunten).
Figuur 12 CROW schaalbalk lichtkwaliteit openbare verlichting
Leefbaarheid
De leefbaarheid wordt voor wat betreft de verlichting gedeeltelijk door de richtlijnen geborgd.
Veiligheid, een goede lichtkleur en voldoende licht verhoogt ook het welbehagen ten aanzien van de
omgeving. Het esthetische aspect van de verlichting speelt hier ook een rol in. De gemeente wil toe
naar een sobere en functionele verlichting met beperkte decoratieve aspecten, in tabel 2 betreft dat
17

het basisniveau. Op enkele plaatsen is aanlichten mogelijk van bijzondere gebouwen of objecten, zie
figuur 13. Op wijkniveau zijn variaties mogelijk in de toe te passen decoratieve/functionele 1
armaturen.
Ambitie
Aspecten
leefbaarheid
Laag Basis Hoog
Esthetica
Minder dan 30% heeft decoratieve
elementen; alleen op bijzondere
plekken.
Per woonwijk een eigen deco/funct.
armatuur; verkeerswegen functioneel;
bijzondere plekken deco. Maximaal 60%
heeft decoratieve elementen.
Door architect en bewoners bepaald;
meer dan 60% heeft decoratieve
elementen.
Aanlichten
Aanlichten van enkele bijzondere
plekken.
Alleen bijzondere plekken aanlichten
onder voorwaarden.
Masterplan illuminatie
Risico
Eenzijdig en grijs straatbeeld met
alleen functionele armaturen;
bijzonder goede standaardisatie
mogelijk.
In mindere mate standaardisatie
mogelijk; weinig variatie in straatbeeld;
iets hogere onderhoudskosten.
Veel variatie in straatbeeld; hoge
onderhouds- en beheerkosten; geen
standaardisatie hetzij vastgelegd in
illuminatieplan; bij schade lange
levertijden; lichthinder en –vervuiling.
Tabel 2 Aspecten leefbaarheid
Figuur 13 Aanlichten van de kerk draagt bij aan de sfeer
1 Decoratieve/functionele armaturen zijn armaturen die een esthetisch uiterlijk hebben maar intern zijn voorzien van een optiek en
standaard energiezuinige lampen. Hiermee is een goede lichtspreiding mogelijk hetgeen met zuiver decoratieve armaturen vaak niet
mogelijk is. Functionele armaturen zijn vaak zogenaamde “koffer”modellen waarbij alleen de lichtverdeling belangrijk is.
18

4.2 Duurzaamheid
Om de openbare verlichtingsinstallatie in goede staat te houden zijn duurzame maatregelen en
materialen nodig. Met duurzaam wordt bedoeld dat de materialen en de organisatie geschikt
moeten zijn voor hun doel en een zodanige kwaliteit moeten hebben waardoor deze lang kunnen
functioneren. In de randvoorwaarden is gesteld dat de gemeente inzet op een duurzame openbare
verlichting.
Aansprakelijkheid
Gesteld mag worden, dat wanneer de wegbeheerder kan aantonen dat de weg in goede staat van
onderhoud verkeert, er sprake is van een duurzaam geborgd aansprakelijkheidsrisico. In de praktijk
betekent dit onder andere een goede registratie van de OV-installatie, een duidelijke uiteenzetting
van het onderhoudsbeleid en een goede storingsregistratie, inclusief acceptabele afspraken voor
tijdig verhelpen van storingen. Best heeft een geautomatiseerd beheersysteem hiervoor ingezet. In
het onderhoudsbestek is dit vastgelegd.
Led is de trend
De gemeente zet, conform de randvoorwaarden, in op het toepassen van LED-armaturen vanaf 2012.
Deze worden toegepast bij reguliere vervanging en bij in- en uitbreidingen. Bij aanrijdingen, andere
schade en bij kleine inpassingen wordt eenzelfde armatuur teruggezet.
De gemeente maakt bewust de keuze voor LED en voor long-life lampen. Met LED wordt zowel op
onderhoud als op energie bespaard. Met long-life lampen alleen op onderhoud.
Duurzaam inkopen
De gemeente zet in op het duurzaam inkopen van 100% van de materialen voor openbare verlichting
in de komende beleidsperiode. Dit houdt in dat nieuwe installaties moeten voldoen aan energielabel
D, hetgeen met LED mogelijk moet zijn. Uiteraard is het inkoopbeleid van de gemeente Best van
toepassing.
Energie
De gemeente zet in op 22% energiebesparing, te realiseren in een periode van 10 jaar. Hiervoor
worden de nog resterende oudere armaturen vervangen en wordt LED toegepast bij reguliere
vervanging.
Dimmen wordt toegepast bij alle lampen/armaturen met een rendabel vermogen. Daarmee wordt
bedoeld dat de meerkosten van de dimapparatuur binnen de levensduur van de apparatuur
terugverdiend moet zijn. Dit gebeurt sneller bij armaturen met een hoger vermogen maar is sterk
afhankelijk van de vigerende energie- en materiaalprijzen. De gemeente maakt bij iedere investering
een TCO-berekening.
Dimmen of om en om uitschakelen
Het verdient aanbeveling om te dimmen in plaats van het deels uitschakelen van de openbare
verlichting. Door uit te schakelen ontstaan donkere plekken tussen lichtmasten waar zich
19

overstekende voetgangers of fietsers kunnen bevinden. De koplampen van een auto zullen met
name bij 60 km/u en sneller maar net voldoende ver reiken om binnen de stopafstand te kunnen
reageren. Als dit verstoord wordt door snel afwisselend licht en donker, kan een gevaarlijke situatie
ontstaan. Het is dan aan te bevelen om een groot deel van de wegverlichting uit te schakelen en
alleen discontinuïteiten zoals kruisingen en fietsoversteken, te verlichten met enkele lichtmasten.
Verder is een snelheidsbeperking tot maximaal 60 km/u op zijn plaats.
Total Costs of Ownership
Materialen dienen te worden aangeschaft op basis van de totale kosten gedurende de levensduur, de
TCO. Uitgangspunt is het aanschaffen van de meest duurzame middelen. Er is geen termijn gesteld
aan de terugverdientijd van extra investeringen behalve dat deze binnen de levensduur van de
materialen moeten vallen.
Verder moeten materialen worden afgestemd op standaarden in verband met de beheersbaarheid
van het areaal openbare verlichting.
Belangrijk bij TCO zijn de kwaliteitseisen waar de middelen aan moeten voldoen om langer hun
functie te kunnen vervullen.
Functionele armaturen moeten minimaal voldoen aan de dichtheidsklasse IP-65. Decoratieve
armaturen moeten minimaal voldoen aan IP-klasse 54. Voor de lichtmasten is de norm NEN-EN 40
van toepassing. Alle materialen moeten voldoen aan de Europese regelgeving.
Beheer
De gemeente hanteert de volgende beleidsuitgangspunten:
De gemeente heeft haar beheerproces sterk verbeterd door het toepassen van het
beheersysteem GBI-SOL en de administratieve kosten tot een minimum beperkt. Met dit
systeem houdt de gemeente het beheer en mutatie van de bestanden in eigen hand en huis.
De aannemer kan inloggen en gecontroleerd mutaties maken van uitgevoerde
werkzaamheden. Het nieuwe onderhoudsbestek is hierop ingericht.
Er vindt verder standaardisatie plaats van de materialen, met name de LED-armaturen zullen
gekozen worden.
Onderhoud
De volgende uitgangspunten zijn benoemd:
Het onderhoud gebeurt op basisniveau, hetgeen gelijk is aan beheerkwaliteitsklasse B. Dit is
zichtbaar gemaakt in bijlage 5. Het basisniveau is de meest gunstige balans tussen
servicegraad en kosten;
Conform het gewenste onderhoudsniveau worden de lichtmasten en armaturen
vrijgehouden van takken en bladeren. In de zomer vindt op basis van klachten een
snoeironde plaats.
Groepsremplace wordt voortgezet voor de lampen met een levensduur korter dan 24.000
branduren (6 jaar). Lampen met een langere levensduur, zoals LED en long life, zullen
20

incidenteel uitvallen maar verwacht wordt dat het aantal zo klein is dat preventieve lamp- of
zelfs armatuurvervanging niet noodzakelijk of goedkoper is. Door de massale overgang naar
LED zullen de kosten voor groepsremplace in 10 jaar halveren.
Schilderen vindt niet plaats met uitzondering van de lichtmasten in de gebieden met
beheerkwaliteitsklasse A.
De lichtmasten met een hoogte van 6 meter en meer, worden iedere 5 jaar getest met
behulp van een zogenaamde stabilisatietest. Dit vindt plaats bij lichtmasten vanaf 35 jaar
oud. Hierdoor kunnen investeringen in nieuwe lichtmasten gecontroleerd worden uitgesteld.
4.3 Raakvlakken
4.3.1 Groen
Bij nieuwe plannen wordt het plaatsen van lichtmasten in een zo vroeg mogelijk stadium afgestemd
op het bomen en struiken ontwerp. Dit om tijdens het groeien van de bomen niet voor verrassingen
te komen staan.
Met groenonderhoud worden afspraken gemaakt om in voorkomende gevallen hinderend groen te
snoeien of om andere oplossingen te vinden, zoals langere uithouders.
4.3.2 Inrichting openbaar gebied
Bij nieuwe plannen en herinrichtingen wordt in een vroeg stadium de positie van lichtmasten en de
toe te passen armaturen in het plan besproken. Een programma van eisen vanuit beheer met
standaardtypen en randvoorwaarden kan hierbij ondersteunen. Het beleid is erop gericht het
bestand beheersbaar te houden. Nieuwe masttypen en armaturen kunnen het areaal in het dorp
goed aanvullen.
21

5 Beleid per gebied
5.1 Algemeen
In Best is het traject duurzaam veilig ingevoerd. Duurzaam veilig verdeelt de openbare weg in drie
categorieën. Daarnaast heeft Best een aantal specifieke gebieden vastgesteld vanwege de eisen die
daar aan de verlichting gesteld worden. In het kader van duurzaam veilig definieert Best de volgende
categorieën. Deze drie categorieën zijn bij voorkeur op dezelfde wijze van verlichting voorzien
teneinde de functie te ondersteunen:
Stroomwegen (>=60 km/h);
Ontsluitingswegen (30 of 50 km/h);
Erftoegangswegen (30 km/h).
Daarnaast zijn specifiek voor Best de volgende gebieden gedefinieerd. Op deze gebieden is een van
de duurzaam veilig categorieën van toepassing.
Centrumgebieden (stadscentrum, stadhuisplein, winkelcentra, stationsgebied,
Wilhelminaplein);
Woongebieden;
Industrie en kantoorgebieden;
Tunnels en viaducten;
Vrij liggende fietspaden;
Parken;
Carpoolplaatsen;
Achterpaden;
Hangplekken of JOP’s en speelplaatsen.
Gebieden Gebruik kenmerk
verkeersveiligheid
sociale
veiligheid
aantrekkelijkheid
Type
verlichting
Verkeersgebieden gemotoriseerd ontsluitingsweg xxx x o functioneel
Centrumgebieden voetgangers erftoegang x xxx xxx decoratief
Woongebieden gemengd erftoegang xx xxx xx funct/deco
Industrie en kantoorgebieden gemengd erftoegang xx xx x funct/deco
Tunnels en viaducten gemengd erftoegang xxx xxx x functioneel
Vrij liggende fietspaden fietsers erftoegang xxx xx x functioneel
Parken voetgangers erftoegang o xxx xx decoratief
Carpoolplaatsen gemengd erftoegang xx xx o functioneel
Achterpaden voetgangers erftoegang x xxx x functioneel
Hangplekken of JOP’s en speelplaatsen voetgangers erftoegang o xxx xx functioneel
Buitengebied gemengd Erf/ontsluiting xx x o functioneel
Tabel 3 Afweging verlichting per gebied
o : aspect is niet van belang; xxx: aspect is heel belangrijk
Het belang van verkeersveiligheid, sociale veiligheid en aantrekkelijkheid is per gebied afgewogen.
Op basis hiervan is bekeken of de verlichting mee decoratief of meer functioneel kan zijn. Dit is
vermeld in tabel 3. De keuze voor decoratief heeft een financiële consequentie en wordt
beleidsmatig voorbehouden aan centra en bijzondere plekken.
De lichtpunthoogten van de masten is goed afgestemd op de wegcategorisering, zie figuur 14. Deze
afstemming blijft Best aanhouden.
22

Figuur 14 Lichtpunthoogte versus wegencategorie. Blauw: 4meter, groen: 6 meter, rood: 8 meter
23

5.2 Bijzonderheden per wegcategorie
Stroomwegen
Deze kent Best nagenoeg niet. Typische stroomwegen zijn de snelwegen en provinciale wegen buiten
de bebouwde kom.
Ontsluitingswegen
De ontsluitingswegen van Best hebben met name
een verkeersfunctie. Deze wegen zijn zodanig
ingericht dat hier amper aan wordt gewoond. De
openbare verlichting is functioneel en gericht op
het verlichten van de weg voor de weggebruiker
op een afstand van 60 tot 160 meter. Objecten en
personen kunnen dan buiten de stopafstand
worden waargenomen.
De wegen zijn voorzien van hoge lichtmasten en
dit is consequent doorgezet. De hoge masten van
8 meter en hoger staan alleen naast de
ontsluitingswegen en de grote erftoegangswegen
en accentueren hiermee de allure en
verkeersfunctie van de weg.
Belangrijk is dat de verlichting een mate van
kleurherkenning (Ra) van meer dan 30 moet
hebben bij conflictsituaties zoals rotondes. Dit om
zwakkere verkeersdeelnemers eerder waar te
nemen.
Figuur 15 typische ontsluitingsweg: de Ringweg
De masten zijn van thermisch verzinkt staal en gepoedercoat in RAL 7035.
Erftoegangswegen
De grote erftoegangswegen hebben naast de woonfunctie ook een lichte ontsluitingsfunctie van een
buurt en zijn vanwege de wegbreedte voorzien van hogere lichtmasten. De lichtpunthoogte kan 6 of
8 meter zijn. Aan deze wegen wordt ook gewoond waardoor de verlichting niet alleen voor de
verkeersfunctie is maar ook voor de sociale functie. De armaturen en masten dienen erop gericht te
zijn om het hele profiel van erfgrens tot erfgrens te verlichten.
De smallere erftoegangswegen zijn voornamelijk de woonstraten en zijn voorzien van masten van 3,5
of 4 meter.
De mate van kleurherkenning is beter dan 60 hetgeen alleen bereikt kan worden met wit licht. De
kleurtemperatuur is 3000K voor een warme witte kleur. Met name bij de Led-verlichting is het
vanwege de sterke gerichtheid van het licht, van belang dat de gezichten herkenbaar blijven.
De masten zijn van gepoedercoat thermisch verzinkt staal en de kleur is RAL7035. Alleen in specifiek
benoemde straten kan hiervan worden afgeweken.
24

5.3 Bijzonderheden per gebied
Centrumgebieden
Dit betreft het stadscentrum en stadhuisplein, winkelcentra, stationsgebied en de winkelcentra
Wilhelminaplein en Heivelden.
In dit gebied bevinden zich voornamelijk erftoegangswegen. De lichtmasten mogen decoratief zijn en
uitgerust met beeld ondersteunende armaturen. Met andere woorden, de verlichting moet bijdragen
aan de bedoelde inrichting van het gebied en integraal worden meegenomen in een gebiedsontwerp.
De beheersbaarheid en het onderhoud moet
meegenomen worden in de afweging.
De kleur van de masten kan in deze gebieden
afwijken.
Woongebieden
Dit zijn met name de grote en vooral kleine
erftoegangswegen. De gebieden zijn per buurt
zoveel mogelijk uniform ingericht met
decoratief-functionele armaturen. De
lichtpunthoogte is 3,5 en 4 meter, alleen de
bredere “buurt ontsluitingen” zijn voorzien van
6 meter hoge lichtmasten.
Figuur 16 Typische woonstraatverlichting
In de nieuwe woonwijken mag afgeweken worden van de standaard RAL kleur voor lichtmasten.
Industrie en kantoorgebieden
De erftoegangswegen binnen de
industriegebieden zijn voornamelijk wat
bredere wegen en zijn voornamelijk voorzien
van masten van 6, 8 en 10 meter. Deze mogen
functioneel zijn en passen binnen het karakter
van het gebied. De gebieden kunnen voorzien
zijn van camerabewaking. De verlichting dient
bij nieuwe gebieden in samenspraak te worden
gekozen. Met name de kleurweergave,
lichtniveau en gelijkmatigheid zijn van belang.
De kleurtemperatuur dient 4000K te zijn.
Figuur 17 Fietspaden in Best. Rood is primair, blauw secundair
25

Tunnels en viaducten
Tunnels en viaducten moeten voldoen aan de verlichtingseisen van het Politie Keurmerk Veilig
Wonen bestaande bouw blad O6. Het dienen slagvaste armaturen te zijn, het verlichtingsniveau is
minimaal 15 lux met een gelijkmatigheid (lichtverdeling) van 0,3. De mate van kleurherkenning Ra is
minimaal 60.
Fietspaden
De fietspaden die een primaire of secundaire functie hebben conform het GVVP 2008, worden
voorzien van verlichting. Deze kan aangepast zijn aan het profiel van een vrijliggend fietspad (4 meter
masten met functionele verlichting), maar kunnen ook mee worden verlicht met de naastgelegen
straten.
Parken
Alleen primaire of secundaire routes worden verlicht als erftoegangsweg. Dit mag decoratief zijn en
passen bij de allure van het park.
Carpoolplaatsen
Deze zijn ingericht als erftoegangsweg met
functionele armaturen en hoge lichtmasten.
Het lichtniveau is één lichtklasse ROVL2011 hoger
dan de aanpalende ontsluitings- of
erftoegangsweg.
Achterpaden
In 2006 werden volgens het toenmalige beleid de
armaturen voor de achterpadverlichting door de
Figuur 18 Carpoolplaats
gemeente ter beschikking gesteld aan
bewonersgroepen. Deze zorgden zelf voor distributie. In het huidige beleid is besloten conform de
Kaderbrief 2013, om dit niet meer te continueren.
Hangplekken of JOP’s en speelplaatsen.
Deze plekken worden voorzien van vandalismebestendige armaturen. De vorm en lichtniveau dient
afgestemd te zijn op de erftoegangswegarmaturen in de nabije omgeving.
Buitengebied
Het buitengebied wordt zo min mogelijk verlicht. Waar nodig worden discontinuïteiten zoals
kruisingen en splitsingen en gevaarlijke bochten verlicht met functionele verlichting conform
erftoegang of ontsluitingsweg.
26

6 Financieel
Het uitgangspunt van de begroting is budgetneutraliteit. Door de te verwachten energie- en
onderhoudsbesparingen kunnen extra kosten voor investeringen in LED-apparatuur worden
opgevangen. Doordat de gemeente bijna alleen op natuurlijke momenten hoeft te investeren zijn er
geen hoge kosten meer voor inhaalslagen. Deze zijn in de afgelopen beleidsperiode gerealiseerd.
Op basis van het bestaande areaal en de beleidsvoornemens is het volgende budget uitgewerkt.
Onderwerp 1 2 3 4 5
Energie OVL € 118.500 € 115.300 € 112.200 € 109.100 € 102.900
Energie OVL overig/toename € 45.400 € 59.159 € 72.180 € 85.900 € 85.900
Basisonderhoud € 115.500 € 111.100 € 106.800 € 102.400 € 98.000
Baten € -17.775 € -18.072 € -18.375 € -18.684 € -18.684
Aankoop diensten/goederen € 81.499 € 113.664 € 110.872 € 113.124 € 113.124
Kostenplaatsen -/- basisbeheer € 60.835 € 60.288 € 62.438 € 64.333 € 64.333
Vervanging regulier € 28.700 € 36.700 € 45.500 € 693.100 € 87.900
Vervanging inhaalslag € 25.900 € 25.900 € 25.900 € 25.900 € 25.900
Verbetering/dimapparatuur € 30.700 € 30.700 € 30.700 € 30.700 € 30.700
Kwaliteit A € 500 € 500 € 500 € 500 € 500
Totaal € 489.759 € 535.239 € 548.715 € 1.206.373 € 590.573
per 5 jaar: € 674.132 € 674.132 € 674.132 € 674.132 € 674.132
Tabel 4 meerjarenraming komende 5 jaar, zie ook bijlage 6 (kosten exclusief BTW en indexering)
De begroting is gebaseerd op de toekomstige lasten met als doel het bereiken van de
beleidsdoelstellingen. Overige kosten zoals kostenplaatsen andere afdelingen en teams en inhuur
van diensten zijn apart aangegeven. Dit geldt ook voor de overige energiekosten, hierdoor worden
de resultaten van de energiebesparingen beter zichtbaar. In bijlage 6 is de begroting voor het
energieverbruik openbare verlichting (OVL), onderhoud en reguliere vervanging opgenomen.
Energie
Met de in hoofdstuk 4 genoemde beleidsvoornemens is het mogelijk in 10 jaar een jaarlijkse
energiebesparing van 22% met financiële besparing van 15% te bereiken. Deze besparing wordt
bereikt door het vervangen van de armaturen. Financieel betekent het een uiteindelijke besparing
van € 17.300 per jaar zonder uitbreiding na 5 jaar. Met de uitbreiding van 300 armaturen komt de
uiteindelijke besparing op € 15.600.
Energie OVL overig
Deze kosten betreffen de energiekosten die in rekening worden gebracht door Enexis voor de
areaaluitbreiding van de openbare verlichting in de afgelopen 4 jaar, objecten van derden zoals
publicatieborden, abri’s, ANWB, illuminatie en dergelijke. Hierin zijn ook de kosten van netverliezen
en de verrekening van extra toenemende energiekosten (ten opzichte van de normale indexering)
opgenomen. Verwacht wordt dat deze kosten toe zullen nemen.
Basisonderhoud
Berekend zijn de kosten voor: het preventief en correctief vervangen van lampen, schade door
aanrijdingen en vandalisme, schouwen, het beheren van de openbare verlichting en de
areaaluitbreiding. Schilderkosten zijn alleen voor beheerkwaliteitsklasse A opgenomen.
27

De kosten voor het onderhouden en beheren van de installatie zullen door de investeringen na 10
jaar verminderen met € 16.800 per jaar. Dit wordt met name veroorzaakt door het halveren van de
groepsremplace wegens de installatie van Led-armaturen.
Areaaluitbreiding
Door de toename van het areaal in de nieuwbouwwijken en bedrijventerreinen met een ingeschat
aantal van 300 lichtmasten en armaturen van 18 watt LED, wordt het OVL-energiebudget uiteindelijk
jaarlijks extra belast met € 1.700,- en het onderhoudsbudget met afgerond € 3.100,-. Hierbij is ervan
uitgegaan dat LED-armaturen worden geplaatst op thermisch verzinkte gepoedercoate lichtmasten.
Baten
Door aanrijdingen en verhaalbare schade te declareren bij de dader of het waarborgfonds worden
een aantal kosten vergoed.
Aankoop diensten en goederen
Betreft kosten voor inhuur van diensten zoals advies en enkele niet voorziene goederen.
Kostenplaatsen
De kostenplaatsen betreffen de interne kosten voor binnen- en buitendienst en de geo-informatie.
De directe beheerkosten voor onderhoud zijn verwerkt in het basisonderhoud, zie bijlage 6.
Reguliere vervanging
De reguliere vervanging betreft het inspecteren en het naar schatting vervangen van 10% van de
lichtmasten hoger dan 5 meter en het vervangen van de lagere lichtmasten als die ouder zijn dan 40
jaar. Daarnaast betreft het de vervanging van de armaturen ouder dan 25 jaar door Led- armaturen.
Deze worden in 20 jaar afgeschreven. In de begroting is rekening gehouden met de extra kosten voor
de Led-armaturen. De kosten zijn per jaar sterk wisselend. Aanbevolen wordt om deze te middelen
per 5 jaar.
Vervangen oude armaturen (inhaalslag)
Best kent 124 armaturen die ouder zijn dan 25 jaar (rood in figuur 9, pagina 14). Deze worden in de
komende beleidsperiode vervangen door moderne Led-armaturen.
Verbetering en dimapparatuur
Gedurende de vervanging van de oude armaturen zal het nodig blijken om enkele lichtmasten bij te
plaatsen, zo leert de praktijk. Verder is een jaarlijkse uitbreiding wegens klachten over donkere
plekken of criminaliteit i.v.m. sociale veiligheid van lichtmasten begroot. Er is rekening gehouden met
een jaarlijkse uitbreiding van 20 lichtmasten.
In deze post is ook het dimmen van 673 nieuwe Led-armaturen in 5 jaar opgenomen. In de fabriek
worden de Led-armaturen met vooralsnog een vermogen van meer dan 24 watt, voorzien van een
dim-module of een driver voorzien van ingebouwde voorzieningen. Mocht het dimmen van
armaturen met lagere vermogens financieel rendabel zijn, dan worden die armaturen ook gedimd.
28

Meerkosten beheerkwaliteit A
Op enkele plaatsen is beheerkwaliteit hoog of A nodig. Het aantal lichtmasten op deze locaties
betreft 340 stuks. Dit is ongeveer 5% van het areaal. De meerkosten tussen B en A is ongeveer 10%
van de beheer- en onderhoudskosten op basis van kengetallen. Dit komt neer op een afgerond
bedrag van € 500,-. Het betreft alleen een verbetering in kwaliteit van beheer en onderhoud.
Het schilderen van de thermisch verzinkte masten in de gebieden met beheerkwaliteitsklasse A, zal
de komende 10 jaar toenemen van 300,- per jaar tot maximaal 2.100 per jaar.
29

Bijlagen
1. Literatuur
2. Termen en begrippen
3. Externe ontwikkelingen
4. Macrolabel
5. Onderhoudsmodel gebaseerd op IBOR
6. Meerjarenraming
7. Berekening energiebesparing
8. Grote afbeeldingen
9. TCO berekeningen (volgt in overleg)
30

Bijlage 1 Literatuur
Model Beleidsplan, NSvV, commissie openbare verlichting, 2007
Macrolabel, AgentschapNL en NSvV, J. Ottens, 2010
GVVP 2008, gemeente Best
Beleidsnota openbare verlichting 2006, gemeente Best
Kwaliteitsplan beheer openbare ruimte, Gemeente Best, 2007
Milieubeleidsplan, Gemeente Best, 2012
GVVP beleidsnota, Gemeente Best, 2008
Concept Beleidsplan energie- en materiaaltransitie, Gemeente Best, 2012
31

Bijlage 2 Termen
NSvV
Nederlandse Vereniging voor Verlichtingskunde, zie www.nsvv.nl.
NPR13201 Nederlandse praktijkrichtlijn voor het bepalen van de lichtniveaus in Nederland.
ROVL2011 Richtlijn Openbare verlichting 2011, opgesteld door een werkgroep vanuit de NSvV en
ondersteund door AgentschapNL en de Taskforce Openbare Verlichting. Vervangt de NPR13201.
PKVW Politie keurmerk Veilig Wonen. Een door de overheid aanbevolen keurmerk voor het veilig
inrichten van de openbare en private ruimte. Openbare verlichting is een onderdeel waarvan de
eisen nagenoeg hetzelfde zijn als de ROVL2011.
SON Lamp type hoge druk natrium. Voor hogere vermogens volgens het principe gasontlading,
met een kleurindruk goudgeel. Zuinige, relatief goedkope lamp van 100-120 lm/W. Lange levensduur.
PLL Lamp type compact fluorescentie. Voor lage tot gemiddelde vermogens volgens het principe
gasontlading en lichtkleuromzetting door fosforpoeders. Kleurindruk wit. Zuinige en goedkope lamp
van 80-100 lm/W. Lange levensduur.
LED Lamp type halfgeleider. Voor lage tot inmiddels hoge vermogens. Kleurindruk wit. Efficiëntie
varieert afhankelijk van type (monochromatisch) tot kleurtemperatuur; 60 – 110 Lm/W. Kostprijs vrij
hoog, maar daarvoor wel steeds efficiëntere LED-typen. Zeer lange levensduur.
SOX Lamp type lage druk natrium. Voor alle vermogens volgens het principe gasontlading, met
een kleurindruk oranje-geel. Efficiëntie varieert afhankelijk van systeemvermogen: 63 lm/W tot het
zeer zuinige 180 Lm/W. Kostprijs is hoog met een korte levensduur.
Retro fit Een armatuur dat lijkt op bestaande conventionele armaturen maar dan uitgerust
met LED techniek of een andere vooruitstrevende techniek.
CVSA conventioneel voorschakelapparaat, benodigd om de lamp te laten branden. Gebaseerd op een
spoel. De levensduur betreft de leeftijd van het armatuur.
EVSA Elektronisch voorschakelapparaat, is 15% energiezuiniger dan de CVSA. De levensduur betreft
15 jaar.
TCO Total Costs of Ownership. Betreft alle kosten gedurende de levensduur van het apparaat zoals:
investering, onderhoud, energie en afvoer.
LON Protocol (lijst van communicatieafspraken) waarop berichten zijn gebaseerd die bij
telemanagementsystemen van een centrale naar lampmodule en vice versa over de voedingskabels
verzonden worden.
RF Bij Radio Frequent (RF) worden berichten van telemanagementsystemen via de ether verstuurd
met behulp van antennes in ieder aangesloten armatuur.
32

Bijlage 3 Externe ontwikkelingen
Aansprakelijkheid van de wegbeheerder
In 1992 is de laatste versie van het Burgerlijk Wetboek verschenen. Hierin staat onder meer, dat de
wegbeheerder aansprakelijk is voor optredende schade aan personen of zaken. Dit geldt echter
alleen, wanneer de weg, inclusief de openbare verlichting, niet voldoet aan de eisen die men daaraan
in de gegeven omstandigheden mag stellen.
Wettelijk is niet vastgelegd aan welke kwaliteit de openbare verlichting moet voldoen. Wanneer
echter de weg overdag geen gevaar oplevert, maar ‘s nachts wel door ondeugdelijke verlichting, kan
de gemeente aansprakelijk gesteld worden.
Wanneer eenmaal is vastgesteld dat de schade het gevolg is van een gebrek aan de weg of de
weguitrusting, loopt de wegbeheerder risico.
Gesteld mag worden, dat wanneer de wegbeheerder kan aantonen dat de weg in goede staat van
onderhoud verkeerd en er regelmatig onderhoud wordt gepleegd dat is afgestemd op de gebruikte
materialen, het risico om aansprakelijk gesteld te worden minimaal is en de weg veilig gebruikt kan
worden.
Inmiddels bestaat er alleen jurisprudentie over het ontbreken van verlichting op logische plekken,
zoals in een bocht, en over uitval van verlichting. Dit laatste is tot nu steeds op basis van een
regelmatig onderhoudsschema afgedaan. Er is geen jurisprudentie aangaande een te laag
lichtniveau.
Verlichtingskwaliteit
Nederland kent geen wettelijke bepalingen omtrent de
verlichtingskwaliteit. De NSVV heeft echter wel richtlijnen opgesteld
die door veel gemeenten als norm wordt gehanteerd. Deze zijn
verwoord in de Nederlandse Praktijkrichtlijn NPR13201-1 van 2002.
De NPR is afgeleid van de Europese Norm EN13201.
Inmiddels is de ROVL2011 verschenen die nu als richtlijn door de
lichtontwerpers en beleidsmakers wordt gebruikt. De lichtniveaus
wijken niet veel af van de NPR, maar zijn nu gedifferentieerd in tijd,
verkeers- en gebruikersintensiteiten. Verder wordt nu onderscheidt
gemaakt op gebied van 50 km/u wegen. De NPR beschouwt deze
wegen altijd als verkeerswegen. De ROVL maakt nu onderscheidt
tussen verblijfsgebieden en verkeerswegen.
Figuur 4 ROVL2011
Beide richtlijnen richten zich op de kwaliteit van de verlichting. De kwaliteitseisen hebben onder
andere betrekking op de verlichtingssterkte en de gelijkmatigheid van de verlichting. De gemeente is
verantwoordelijk voor de verlichting van de openbare ruimten.
Aspecten aangaande het dimmen van verlichting, avond/nachtschakeling of het wel of niet verlichten
van een weg behoren niet tot het bereik van de NPR, maar zijn beleidsmatige aspecten en liggen op
33

het vlak van de wegbeheerder. De ROVL2011 geeft hier meer houvast in de vorm van handreikingen
voor beleid.
Voor de woongebieden is het Politiekeurmerk Veilig Wonen een steeds belangrijker handvat bij de
inrichting van nieuwbouwlocaties. Voor bestaande bouw kan hantering van deze norm verregaande
(financiële) consequenties hebben indien het Keurmerk tot beleid wordt verheven. Het PKVW richt
zich primair op sociale veiligheid.
De NPR, ROVL en het Politie Keurmerk Veilig Wonen hebben op zich geen wettelijke status, maar
Justitie hanteert op dit moment als enig houvast de NPR/ROVL bij de toetsing van de
aansprakelijkheidsstelling van de wegbeheerder. De landelijke tendens is dan ook om deze richtlijnen
tot norm te verklaren voor het ontwerpen, beheren en onderhouden van de openbare
verlichtingsinstallatie.
Duurzaamheid, energiebesparing, CO2-reductie
Aan energiebesparing en daarmee samenhangend CO2-reductie wordt maatschappelijk steeds meer
belang gehecht. Zie de reeds gestelde randvoorwaarden in Best: 2% energiebezuiniging.
De openbare verlichting is, gelet op de totale energieconsumptie, een belangrijk onderdeel waarop
energie bespaard kan worden. Dit komt doordat de openbare verlichting verantwoordelijk is voor
een significant deel van de gemeentelijke energierekening. Dit is 30 tot 40% van het totale
gemeentelijke energieverbruik aan gas en elektriciteit.
Door het voortschrijden van technieken zoals LED en kleinere gasontladingslampen zijn de
besparingsmogelijkheden er volop. Met het besparen van energie wordt tegelijkertijd ook de CO2
uitstoot gereduceerd.
Ook bij de inkoop van materialen en aanbestedingen speelt duurzaamheid in de vorm van het
gebruik van levensduur, schadelijke stoffen, recyclebaarheid en energiegebruik bij de productie van
materialen een steeds grotere rol.
Veiligheid
De laatste jaren is het gevoel van veiligheid voor de burger een steeds belangrijker thema geworden.
De openbare verlichting draagt hier voor een belangrijk deel aan bij. Zo kan cameratoezicht
bijvoorbeeld pas goed werken wanneer er adequate verlichting is. Het doel sociale veiligheid heeft
daarom een groter belang gekregen. Er is meer maatschappelijke aandacht gekomen voor
veiligheidsvraagstukken.
Het gaat hier dan vooral om de fysieke veiligheid van burgers. Daarnaast wordt de overheid vaker
aansprakelijk gesteld voor geleden schade. Het opstellen van een beleidsnota waarin aandacht is
besteed aan veiligheidsaspecten, is een belangrijke voorwaarde om de aansprakelijkheidsrisico’s
voor de gemeente te verminderen.
Beeldkwaliteit (het straatbeeld)
Tegenwoordig wordt naast functionaliteit ook de esthetische kwaliteit van de verlichtingsmiddelen
steeds belangrijker. Daarnaast speelt de voorbeeldfunctie van de overheid een rol. Door te zorgen
voor een schone en mooie openbare ruimte zet de overheid burgers aan tot een fatsoenlijk en
ordentelijk gebruik van deze openbare ruimte.
34

Lichthinder
Ook ‘te veel licht’ is een groeiend punt van discussie
Het uitgangspunt dat optimaal verlichten gelijk staat met zo veel mogelijk verlichten, is
maatschappelijk verlaten. Lichthinder en lichtvervuiling moeten worden voorkomen. Het strikt
toepassen van de NSVV normen voorkomt dat er onnodig veel verlichting wordt geplaatst.
Duurzaam inkopen
In 2010 is het project duurzaam inkopen, dat in gang gezet is door het ministerie van VROM en door
AgentschapNL is vormgegeven van start gegaan. Voor een groot aantal productgroepen zijn
duurzaamheidscriteria opgesteld. De duurzaamheidscriteria voor het inkopen van openbare
verlichting zijn: minimaal energielabel D, dimbare verlichting en efficiëntere reclameverlichting.
Energielabel OVL
Energielabeling ondersteunt hierbij. Op basis van Europese criteria is een installatielabel ontwikkeld
dat het opgenomen vermogen per hoeveelheid verlichting en oppervlakte classificeert. Hiervoor is
inmiddels een handleiding verschenen. Inmiddels is ook een zogenaamd Macrolabel ontwikkeld
waarmee het label voor een hele gemeente is te bepalen.
Dit moet in samenhang worden bekeken met de recentelijk uitgebracht nieuwste versie van de
kengetallen openbare verlichting, om het op de juiste waarde te schatten.
Taskforce verlichting
Op 26 mei 2008 is het eindrapport van de “Taskforce Verlichting” verschenen. Daarin worden diverse
mogelijkheden aangedragen om energiezuinige verlichting gemeengoed te laten worden en
lichtvervuiling te beperken. Voor openbare verlichting zijn een aantal acties beschreven zoals:
gemeenten uitnodigen om een voortrekkersrol te spelen voor wat betreft maatregelen, het
uitfaseren van hoge druk kwik lampen, opstellen van inkoopcriteria, kennisontwikkeling en
bevordering, pragmatisch omgaan met richtlijnen, donkertebeleid, LED-ontwikkeling en het opstellen
van labels voor energieverbruik.
Lampen met langere levensduren
De laatste jaren komen steeds meer lampen in de handel die veel langer meegaan dat de bestaande
lampen. Voorbeelden zijn:
compacte fluorescentielampen van Philips en Auralight, respectievelijk de PLL XTRA (7 jaar) en de
Unique waarbij Auralight een brandgarantie geeft van 12 jaar (48.000 uur).
Hoge druk natrium lampen van Auralight: de serie Sodinette met een levensduur van 8 jaar
(32.000 uur)
De prijzen van deze lampen zijn afgestemd op de langere levensduur. Het wordt daarom aangeraden
een prijsvergelijk te maken met bestaande lampen. De meerkosten kunnen dan tegen het
milieubelang worden afgewogen.
Nederlands klimaatbeleid ten aanzien van de openbare verlichting
Nederland dient in 2020 één van de schoonste en energiezuinigste landen in Europa te zijn. Daarvoor
zijn afspraken gemaakt in het coalitieakkoord van het huidige kabinet. Dit is vastgelegd in het
werkprogramma “Nieuwe energie voor het klimaat van het project Schoon en Zuinig”. Dit
programma wordt in samenwerking met 7 ministeries uitgevoerd. Het kabinet wil dit bereiken door
35

estaande maatregelen via de inzet van beleidsinstrumenten te effectueren en via het maken van
afspraken met sectoren. Verder bevordert ze innovaties en zal op Europees niveau zoveel mogelijk
invloed uitoefenen.
De in het programma beschreven doelen zijn:
CO2 reductie 30% in 2020 t.o.v. 1990;
Tempo energiereductie van 1% naar 2% per jaar;
Aandeel duurzame energie in 2020 20% t.o.v. 2% nu;
Principe: “de vervuiler betaalt”.
Ten aanzien van materiaalgebruik richt het beleid zich op
Grondstoffen en materialen langer en efficiënter gebruiken (dematerialisatie);
Verminderen van uitstoot (bijvoorbeeld schadelijke gassen en afval) bij de productie en
consumptie van grondstoffen;
Beschermen van ecosystemen.
Europa
In Europees verband is gewerkt aan richtlijnen voor “ecodesign” van verlichtingsmiddelen. Deze
Europese richtlijn 2005/32/EG is op 13 april van kracht geworden in de Verordening (EG) nr.
245/2009. Hieruit volgen een aantal voorwaarden voor nieuwe verlichtingsmiddelen:
Oplopende rendementseisen voor fluorescentie- en gasontladingslampen (lumen/watt
verhouding) en voor voorschakelapparaten
Kleurweergave-index (Ra) fluorescentielampen minimaal 80;
Lichtterugval fluorescentielampen maximaal 10% en hogedruknatriumlampen: maximaal
15% bij 16.000 branduren (4 jaar);
Uitval maximaal 10% bij 16.000 branduren bovenstaande lampen;
Metaaldamplampen (CDO, CPO, CDM) maximaal 20% uitval en 20% lichtterugval bij 12.000
branduren (3 jaar).
Deze eisen zijn alleen te behalen met elektronische voorschakelapparatuur en met armaturen die
voldoende stof- en waterdicht zijn. Dit zal tot gevolg hebben dat de nieuwste lampen en armaturen
energiezuiniger zijn en langer meegaan. Overigens is het zo dat de meeste in Nederland verkochte
moderne lampen en elektronische voorschakelapparatuur al aan deze eisen voldoen. Bepaalde
lamptypen voor decoratieve doeleinden voldoen hier niet aan en zullen of worden aangepast of
verdwijnen.
Energiebezuiniging in relatie tot verkeersintensiteiten
In Nederland zijn momenteel een aantal projecten uitgevoerd of in uitvoering waarin de
verkeersintensiteit gekoppeld wordt aan de openbare verlichting. Is er weinig verkeer dan mag het
licht uit of op een laag niveau branden. Bij veel verkeer gaat het lichtniveau omhoog. Het gebruik van
dynamische markering (met LED-armaturen in de wegas) wordt daarmee gecombineerd.
Dynamische markering
Het markeren van het wegverloop van verkeerswegen in buitengebieden is een echte trend aan het
worden. Een aantal projecten is hiermee al uitgevoerd (Noord-Holland, Houten en Ede). Hiervoor
36

worden in de wegas of aan de wegkanten LED-armaturen aangebracht. Dit komt ten goede aan de
verkeersveiligheid vanwege de zichtbaarheid van het wegverloop, de natuur is erbij gebaat en er
wordt een grote bezuiniging op energieverbruik bereikt.
LED-armaturen
Tegenwoordig zijn de LED-armaturen al gemeengoed aan het worden. Deze kleine
halfgeleiderlichtbronnen hebben een lange levensduur. Het is een veelbelovende technologie die op
dit moment al energie bespaard. Door hun kleine afmetingen is het uitgestraalde licht goed te sturen
en kunnen ze concurreren met de conventionele lampsoorten. De eerste snelweg (A44) en tunnels
(Vlaketunnel, Heijnenoord) zijn reeds voorzien van LED-armaturen voor hoge vermogens. Ten
opzichte van deze conventionele armaturen is er weinig strooilicht. Dat is een voordeel, omdat dit de
lichthinder tegen gaat maar kan ook een nadeel zijn omdat het gebied achter de mast minder licht
krijgt dan gebruikelijk, waardoor het ruimtelijk effect in de straat vermindert. De in 2011
uitgebrachte ROVL2011 stelt hier grenzen aan.
Dimmen
Lokaal dimmen is een goede mogelijkheid om energie te besparen. Met een vrij lage investering kan
gedurende enkele uren in de nacht het lichtniveau gedimd worden. Om deze dimmers te laten
werken dient het armatuur voorzien te zijn van een elektronisch en dimbaar elektronisch
voorschakelapparaat (EVSA). Alle nieuwe armaturen met voor dimmen geschikte lampen kunnen
voorzien worden van een dergelijk EVSA. De nieuwe ROVL2011 en de qua verlichting daarop
gebaseerde handboek PKVW geven veel meer mogelijkheden om te dimmen dan met de oude
richtlijnen.
Kleurherkenning en mesopisch zien
De bestaande richtlijnen houden geen rekening met het effect van de lichtkleuren.
Zo hebben diverse onderzoeken aangetoond dat licht met een goede kleurherkenning bijdraagt aan
het beter waarnemen.
Een ander fenomeen is het zogenaamde mesopisch zien. Dit geeft betere zichtbaarheid bij lage
lichtsterkten (zoals die voorkomen bij openbare verlichting) indien licht een meer groenige kleur
heeft. TNO heeft aangetoond dat dit licht geen voordelen biedt bij het zogenaamde foveaal zicht (de
waarneming recht vooruit) maar wel een bonus biedt bij het perifeer zicht (de randen van het
gezichtsveld).
37

Bijlage 4 Macrolabel
Label van de installatie voor 2010:
LABEL E
SE 0,048 W/lux/m2 Totaal
LIJST MET GEKOZEN ARMATUREN 5.461 6816 80%
%besparing LABELS Aantallen Totaal
Fabrikaat Armatuur Lamp PsC PsE n_woon n_buurt n_verkeer Lichtstroom energie VSA DF SE_woon SE_buurtSE_verkee woon buurt verkeer woon buurt verkeer woon buurt verkeer
HOGRO 'PAALTOP' KFK PL-L24 32,00 25,00 0,41 0,36 0,23 1800 0% EVSA 0,85 0,040 0,046 0,072 D E G 980 980
PHILIPS 'SRM' SRM SOX90 110,00 - 0,38 0,33 0,21 14000 CVSA 0,85 0,025 0,028 0,044 B C D 602 602
PHILIPS 'FGS' FGS103 PL-L24 32,00 25,00 0,44 0,38 0,25 1800 EVSA 0,85 0,037 0,042 0,067 D D G 584 584
HOGRO 'PAALTOP' KFK SOX18 25,00 - 0,34 0,29 0,19 1800 CVSA 0,85 0,048 0,056 0,087 E F G 472 472 Attentie
PHILIPS 'RESIDIUM' FGS224 PL-L36 44,00 37,00 0,39 0,34 0,22 2900 EVSA 0,85 0,038 0,044 0,069 D D G 463 463
HOGRO 'PAALTOP' PRT PL-L24 32,00 25,00 0,40 0,34 0,22 1800 EVSA 0,85 0,041 0,048 0,075 D E G 304 304
PHILIPS '201' XGS201 SOX35 45,00 37,00 0,46 0,40 0,25 4800 CVSA 0,85 0,024 0,028 0,043 B C D 270 270
INDUSTRIA '2200-2301' 2300 SON-I50 61,00 - 0,12 0,10 0,07 3500 CVSA 0,85 0,171 0,201 0,314 G G G 159 159 Attentie
PHILIPS 'OUD' HRL10 SOX-E18 25,00 - 0,17 0,14 0,09 1800 CVSA 0,85 0,099 0,114 0,181 G G G 192 192 Attentie
PHILIPS 'OUD' HRL10 SON 50 25,00 - 0,17 0,14 0,09 3500 CVSA 0,85 0,051 0,059 0,093 E F G 147 147 Attentie
PHILIPS 'SRS201' SRS201 SOX90 110,00 - 0,41 0,35 0,22 14000 CVSA 0,85 0,023 0,026 0,041 B C D 143 143
PHILIPS 'TRAFFIC VISION' SGS305 SON-TP100 114,00 114,00 0,68 0,63 0,49 10700 CVSA 0,85 0,018 0,020 0,026 B B C 109 109
SCHREDER 'ALTRA' ALTRA PL-L24 32,00 25,00 0,45 0,39 0,25 1800 EVSA 0,85 0,037 0,042 0,066 D D G 87 87
SCHREDER 'ALTRA' ALTRA PL-L36 44,00 37,00 0,45 0,39 0,25 2900 EVSA 0,85 0,034 0,038 0,061 C D F 105 105
SCHREDER 'HESTIA' HESTIA-1 CDM-T35 47,00 42,00 0,52 0,46 0,32 3300 EVSA 0,85 0,029 0,032 0,047 C C E 105 105
PHILIPS 'SRS201' SRS201 SOX-E91 107,00 93,00 0,43 0,37 0,23 17500 EVSA 0,85 0,015 0,017 0,027 A B C 86 86
PHILIPS 'SRS201' SRS201 SOX-E66 81,00 68,00 0,42 0,36 0,23 11200 EVSA 0,85 0,017 0,020 0,031 B B C 85 85
HOGRO 'PAALTOP' BZR SON-E70 80,00 81,00 0,38 0,32 0,21 6600 CVSA 0,85 0,038 0,044 0,067 D D G 61 61
HELLUX '231-232' NAB 231-4 SON-I50 61,00 - 0,43 0,37 0,24 3500 CVSA 0,85 0,048 0,055 0,086 E F G 56 56 Attentie
SCHREDER 'ONYX' ONYX-2 SON-T70 80,00 81,00 0,58 0,53 0,41 6600 EVSA 0,85 0,025 0,027 0,036 B C D 56 56
HOGRO 'PAALTOP' HBN SOX 35W 45,00 0,40 0,35 0,22 3500 CVSA 0,85 0,038 0,044 0,069 D D G 53 53
HOGRO 'PAALTOP' BZR SON-E70 80,00 81,00 0,38 0,32 0,21 6600 CVSA 0,85 0,038 0,044 0,067 D D G 38 38
PHILIPS 'SRS201' SRS201 SOX55 74,00 57,00 0,43 0,37 0,24 8100 CVSA 0,85 0,025 0,029 0,046 B C E 48 48 Attentie
PHILIPS 'SRM' SRM SOX55 74,00 57,00 0,39 0,34 0,22 8100 CVSA 0,85 0,03 0,03 0,05 C C E 48 48 Attentie
PHILIPS 'SRL' SRX SOX55 74,00 57,00 0,39 0,34 0,22 8100 CVSA 0,85 0,03 0,03 0,05 C C E 41 41 Attentie
SCHREDER 'MC' MC-2 SON-TP100 114,00 114,00 0,62 0,57 0,43 10700 CVSA 0,85 0,02 0,02 0,03 B B C 45 45
INDUSTRIA 'PADVINDER' 2400 PL-T32 - 39,00 0,43 0,38 0,26 2400 EVSA 0,85 0,04 0,05 0,07 D E G 42 42
INDUSTRIA 'PADVINDER' 2400 SON-T50 58,00 0,42 0,38 0,26 3600 CVSA 0,85 0,05 0,05 0,07 E E G 39 39 Attentie
HOGRO 'PAALTOP' KFK PL-L36 44,00 37,00 0,37 0,32 0,20 2900 EVSA 0,85 0,04 0,05 0,07 D E G 41 41
De in de grijze balken aangegeven armaturen (en voorzien van het woord “attentie”) zijn voorzien van een conventioneel voorschakelapparaat, hebben een laag verlichtingsrendement (veel
licht komt niet op straat) of hebben een laag energierendement (lage lumen/watt verhouding).

Label van de installatie in 2012
LABEL D
SE 0,039 W/lux/m2 Totaal
LIJST MET GEKOZEN ARMATUREN 5.447 6816 80%
%besparing LABELS Aantallen Totaal
Fabrikaat Armatuur Lamp PsC PsE n_woon n_buurt n_verkeer Lichtstroom energie VSA DF SE_woon SE_buurtSE_verkee woon buurt verkeer woon buurt verkeer woon buurt verkeer
HOGRO 'PAALTOP' KFK PL-L24 32,00 25,00 0,41 0,36 0,23 1800 EVSA 0,85 0,040 0,046 0,072 D E G 953 953
PHILIPS 'RESIDIUM' FGS224 PL-L36 44,00 37,00 0,39 0,34 0,22 2900 30% EVSA 0,85 0,027 0,031 0,049 C C E 625 625
PHILIPS 'RESIDIUM' FGS224 PL-L36 44,00 37,00 0,39 0,34 0,22 2900 EVSA 0,85 0,038 0,044 0,069 D D G 463 463
PHILIPS 'FGS' FGS103 PL-L24 32,00 25,00 0,44 0,38 0,25 1800 EVSA 0,85 0,037 0,042 0,067 D D G 517 517
PHILIPS 'CITY ZEN' HPS100 PL-L24 32,00 25,00 0,34 0,30 0,19 1800 EVSA 0,85 0,048 0,055 0,086 E F G 578 578 Attentie
PHILIPS 'IRIDIUM' SGS252 CR SON-TP70 80,00 81,00 0,68 0,62 0,45 6600 EVSA 0,85 0,021 0,023 0,032 B B C 340 340
PHILIPS 'IRIDIUM' SGS252 CR SON-TP70 80,00 81,00 0,68 0,62 0,45 6600 30% EVSA 0,85 0,015 0,016 0,022 A B B 188 188
PHILIPS 'SRM' SRM SOX90 110,00 - 0,38 0,33 0,21 14000 CVSA 0,85 0,025 0,028 0,044 B C D 151 151
PHILIPS 'FGS' FGS104 PL-L36 44,00 37,00 0,45 0,40 0,25 2900 EVSA 0,85 0,033 0,038 0,060 C D F 117 117
PHILIPS 'TRAFFIC VISION' SGS305 SON-TP100 114,00 114,00 0,68 0,63 0,49 10700 CVSA 0,85 0,018 0,020 0,026 B B C 109 109
PHILIPS 'SRS201' SRS201 SOX90 110,00 - 0,41 0,35 0,22 14000 CVSA 0,85 0,023 0,026 0,041 B C D 100 100
PHILIPS 'SRS201' SRS201 SOX-E66 81,00 68,00 0,42 0,36 0,23 11200 EVSA 0,85 0,017 0,020 0,031 B B C 83 83
PHILIPS 'IRIDIUM' SGS252 CR SON-TP50 61,00 - 0,70 0,64 0,46 4400 CVSA 0,85 0,023 0,025 0,035 B C D 69 69
PHILIPS 'RESIDIUM' FGS223 PL-L24 32,00 25,00 0,44 0,38 0,24 1800 EVSA 0,85 0,037 0,043 0,068 D D G 45 45
PHILIPS 'SRS201' SRS201 SOX-E91 107,00 93,00 0,43 0,37 0,23 17500 EVSA 0,85 0,015 0,017 0,027 A B C 44 44
HOGRO 'PAALTOP' PRT PL-L24 32,00 25,00 0,40 0,34 0,22 1800 EVSA 0,85 0,041 0,048 0,075 D E G 306 306
HOGRO 'PAALTOP' KFK SOX18 25,00 - 0,34 0,29 0,19 1800 CVSA 0,85 0,048 0,056 0,087 E F G 139 139 Attentie
SCHREDER 'HESTIA' HESTIA-1 CDM-T35 47,00 42,00 0,52 0,46 0,32 3300 EVSA 0,85 0,029 0,032 0,047 C C E 108 108
SCHREDER 'ALTRA' ALTRA PL-L36 44,00 37,00 0,45 0,39 0,25 2900 EVSA 0,85 0,034 0,038 0,061 C D F 104 104
SCHREDER 'ALTRA' ALTRA PL-L24 32,00 25,00 0,45 0,39 0,25 1800 EVSA 0,85 0,037 0,042 0,066 D D G 84 84
SCHREDER 'MC' MC-2 SON-TP100 114,00 114,00 0,62 0,57 0,43 10700 CVSA 0,85 0,020 0,022 0,029 B B C 43 43
SCHREDER 'HESTIA' HESTIA-1 CDM-T150 171,00 163,00 0,47 0,42 0,29 14000 EVSA 0,85 0,029 0,032 0,048 C C E 41 41
SCHREDER 'ONYX' ONYX-2 SON-T70 80,00 81,00 0,58 0,53 0,41 6600 EVSA 0,85 0,025 0,027 0,036 B C D 56 56
HELLUX '231-232' NAB 231-4 SON-I50 61,00 - 0,43 0,37 0,24 3500 CVSA 0,85 0,048 0,055 0,086 E F G 56 56 Attentie
HOGRO 'PAALTOP' BZR SON-E70 80,00 81,00 0,38 0,32 0,21 6600 CVSA 0,85 0,038 0,044 0,067 D D G 45 45
HOGRO 'PAALTOP' KFK PL-L36 44,00 37,00 0,37 0,32 0,20 2900 EVSA 0,85 0,041 0,047 0,074 D E G 41 41
INDUSTRIA 'PADVINDER' 2400 PL-T32 - 39,00 0,43 0,38 0,26 2400 EVSA 0,85 0,045 0,050 0,075 D E G 42 42
De in de grijze balken aangegeven armaturen (en voorzien van het woord “attentie”) zijn voorzien van een conventioneel voorschakelapparaat, hebben een relatief laag verlichtingsrendement
(veel licht komt niet op straat) of hebben een laag energierendement (lage lumen/watt verhouding).
39

Bijlage 5 Onderhoudsmodel gebaseerd op parameters IBOR
Meetbare ambitie
Parameters beoordelingspunten gevolgen voor Laag basis hoog
Veilig begroeiing rondom
lichtmasten
basisonderhoud Armatuur is nog niet dichtgegroeid. Mastdeur
moeilijk bereikbaar. Op straat ontstaan
donkere plekken. 5 jarig snoeischema.
Geen takken tegen armatuur; mastdeur bereikbaar;
licht minimaal gehinderd; 3 jarig snoeischema;
zomerronde op basis van klachten.
Bomen minimaal 4 meter van lichtmast af; rondom
armatuur vrij; mastdeur vrij; licht niet belemmerd;
lichtmasten verplaatsen en iedere zomer snoeien.
Risico Onveilige situaties; verhoogde
aansprakelijkheid; veel klachten over
verlichting.
Beperkt aantal onveilige situaties; weinig klachten. Voldaan aan landelijk geldende richtlijnen;
aansprakelijkheidsrisico minimaal; nagenoeg geen
klachten.
Heel servicegraad -
onderhoudsschema
basisonderhoud Meer dan 6% uitval per jaar; incidentele
vervanging; reparatie na melding bewoners
binnen twee weken.
3-6% uitval per jaar; groepsremplace; reparatie binnen
twee weken; reparatie na melding bewoners; 2
maandelijkse controle verkeersgebieden.
3% uitval per jaar; groepsremplace; reparatie binnen
twee dagen; reparatie na melding bewoners; 2
maandelijkse controle verkeersgebieden.
mate van corrosieschilderen
basisonderhoud Grote corrosievorming; niet schilderen; na 40
jaar vervangen op basis inspectie.
Rond mastdeur en voet corrosie; schilderen klasse A
om de 7 jaar; na 40 jaar vervangen op basis inspectie.
Lichte vorm van corrossie; schilderen om de 5 jaar; na
40 jaar vervangen op basis inspectie.
rechtstand basisonderhoud Maximaal 25% van de masten staan los of uit
het lood.
95% van de masten staat vast en/of loodrecht. Alle lichtmasten staan vast en/of loodrecht.
Risico Onveilige situaties en kans op sneller omvallen
mast bij aanrijdingen en werkzaamheden;
verhoogde aansprakelijkheid; lichtterugval >
20%.
Beperkt onveilige situaties; hogere onderhoudskosten;
maximaal 20% lichtterugval.
Hogere onderhoudskosten; maximaal 5% lichtterugval.
40

Schoon aanwezigheid graffiti basisonderhoud Toegestaan; geen racistische teksten en
symbolen.
aanwezigheid
groenaanslag op
masten en
armaturen
basisonderhoud Masten mogen groenaanslag vertonen;
worden niet gewassen.
lichtdoorlatendheid
lichtkap
basisonderhoud Sterke verwering/vervuiling toegestaan; op
straat donkere plekken; tijdens reparaties
schoonmaken.
Risico Onveilige situatie door donkere plekken; mast
niet meer schoon te krijgen na verloop van tijd.
In lichte mate toegestaan; geen racistische teksten en
symbolen.
Lichte aanslag toegestaan; masten worden iedere 7 jaar
gewassen.
Lichte verwering toegestaan; op straat amper
merkbaar; tijdens remplace en reparatie schoonmaken;
armaturen hebben de klasse IP-65 (functioneel) of IP54
(deco).
Weinig of geen risico; lage vervuiling door gewenste IPklasse;
hierdoor wordt materiaalkeuze licht ingeperkt.
Niet toegestaan.
Geen aanslag toegestaan; iedere twee jaar gewassen.
Geen vervuiling en verwering toegestaan; schoonmaken
binnenkant tijdens reparatie, remplace of wasbeurt;
armaturen hebben de klasse IP-65 (functioneel) of IP54
(deco).
Weinig of geen risico; lage vervuiling door gewenste IPklasse;
hierdoor wordt materiaalkeuze licht ingeperkt.
41

Bijlage 6 Meerjarenraming
2013-2022
Onderdelen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Energie energieverbruik OVL € 118.500 € 115.300 € 112.200 € 109.100 € 102.900 € 102.900 € 102.900 € 102.900 € 102.900 € 102.900
energie overig/areaaltoename € 45.537 € 59.159 € 72.180 € 85.900 € 85.900
Basisonderhoud incidentele reparatie (spoedeisend) € 2.200 € 2.100 € 2.000 € 1.800 € 1.700 € 1.600 € 1.500 € 1.300 € 1.200 € 1.100
schade en afhandeling € 13.000 € 13.000 € 13.000 € 13.000 € 13.000 € 13.000 € 13.000 € 13.000 € 13.000 € 13.000
remplaceren en reparatiekosten € 49.700 € 45.000 € 40.300 € 35.600 € 30.900 € 30.900 € 30.900 € 30.900 € 30.900 € 30.900
LED reparatie € - € 300 € 700 € 1.000 € 1.400 € 1.700 € 2.000 € 2.400 € 2.700 € 3.100
wassen € - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
grafitti verwijderen € 300 € 300 € 300 € 300 € 300 € 300 € 300 € 300 € 300 € 300
schouwen € 2.100 € 2.100 € 2.100 € 2.100 € 2.100 € 2.100 € 2.100 € 2.100 € 2.100 € 2.100
schilderinspectie € - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
schilderen kw. A € 300 € 400 € 500 € 600 € 700 € 800 € 900 € 1.000 € 1.100 € 1.200
beheer uitvoering € 47.800 € 47.800 € 47.800 € 47.800 € 47.800 € 47.800 € 47.800 € 47.800 € 47.800 € 47.800
snoeien pm pm pm pm pm pm pm pm pm pm
Totaal basisonderhoud € 115.500 € 111.100 € 106.800 € 102.400 € 98.000 € 98.300 € 98.600 € 99.000 € 99.300 € 99.600
Baten € 17.775- € 18.072- € 180.375- € 18.684- € 18.684-
Aankoop diensten/goederen € 81.499 € 113.664 € 110.872 € 113.124 € 113.124
kostenplaatsen afdelingen minus basisbeheer € 60.835 € 60.288 € 62.438 € 64.333 € 64.333
€ - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
Vervanging regulier beheer € 900 € 900 € 900 € 900 € 900 € 900 € 900 € 900 € 900 € 900
komende 10 jaar; kosten inspectie € 12.100 € 16.600 € 12.800 € 21.400 € 18.100 € 11.300 € 24.600 € 16.100 € 28.900 € 30.100
per jaar uitvoering € 15.700 € 19.100 € 31.700 € 670.700 € 68.800 € 115.700 € 227.800 € 128.900 € 192.800 € 187.500
Totaal vervanging regulier € 28.700 € 36.700 € 45.500 € 693.100 € 87.900 € 128.000 € 253.400 € 145.900 € 222.700 € 218.500
€ - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
inhaalslag vervanging beheer € 900 € 900 € 900 € 900 € 900 € - € - € - € - € -
uitv. in 5 jaar; kosten p/j uitvoering € 25.000 € 25.000 € 25.000 € 25.000 € 25.000 € - € - € - € - € -
Totaal vervanging nu > 40jr € 25.900 € 25.900 € 25.900 € 25.900 € 25.900 € - € - € - € - € -
€ - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
Verbetering beoordelen nav klachten € 1.700 € 1.700 € 1.700 € 1.700 € 1.700 € 1.700 € 1.700 € 1.700 € 1.700 € 1.700
uitvoering in 5 jaar beoordelen planmatig € - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
kosten per jaar planvorming € - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
uitvoering sociale veiligheid € 10.400 € 10.400 € 10.400 € 10.400 € 10.400 € 10.400 € 10.400 € 10.400 € 10.400 € 10.400
uitvoering dimmen € 18.700 € 18.700 € 18.700 € 18.700 € 18.700
Totaal verbetering € 30.700 € 30.700 € 30.700 € 30.700 € 30.700 € 12.000 € 12.000 € 12.000 € 12.000 € 12.000
€ - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
Kwaliteit A planvorming € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500
uitvoering € - € - € - € - € - € - € - € - € - € -
Totaal kwaliteit A excl. Schilderen € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500
Resumerend 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Energie € 118.500 € 115.300 € 112.200 € 109.100 € 102.900 € 102.900 € 102.900 € 102.900 € 102.900 € 102.900
Energie overig/areaaltoename € 45.400 € 59.159 € 72.180 € 85.900 € 85.900
Totaal basisonderhoud € 115.500 € 111.100 € 106.800 € 102.400 € 98.000 € 98.300 € 98.600 € 99.000 € 99.300 € 99.600
Baten € 17.775- € 18.072- € 180.375- € 18.684- € 18.684-
Aankoop diensten/goederen € 81.499 € 113.664 € 110.872 € 113.124 € 113.124
kostenplaatsen afdelingen minus basisbeheer € 60.835 € 60.288 € 62.438 € 64.333 € 64.333
Totaal vervanging regulier € 28.700 € 36.700 € 45.500 € 693.100 € 87.900 € 128.000 € 253.400 € 145.900 € 222.700 € 218.500
Totaal vervanging nu > 40jr € 25.900 € 25.900 € 25.900 € 25.900 € 25.900 € 340.000 € - € - € - € -
Totaal verbetering € 30.700 € 30.700 € 30.700 € 30.700 € 30.700 € 12.000 € 12.000 € 12.000 € 12.000 € 12.000
Totaal kwaliteit A excl. Schilderen € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500 € 500
Totaal generaal € 489.759 € 535.239 € 386.715 € 1.206.373 € 590.573 € 681.700 € 467.400 € 360.300 € 437.400 € 433.500
Gemiddelde 5 jaar € 641.732 € 641.732 € 641.732 € 641.732 € 641.732
Prijzen exclusief BTW en indexeringen
Prijspeil 2012
Een aantal posten zijn alleen voor 5 jaar te overzien.
43

Bijlage 7 Berekening besparing energie door LED-vervanging
energie levering en transport Best voor vervanging 2012
aansluitcategorie tarief/jaar aantal totaal
periodieke vergoeding aansluiting 1x6A op geschakeld net € 3,62 6.510 € 23.566,20
deelmarkt tarief/jaar aantal totaal
transport onafhankelijke vergoeding afnemers

Bijlage 7a LED-vervangers
In de volgende tabel is de lijst afgebeeld met de LED vermogens waarmee vervanging mogelijk moet
zijn.
Lampen
leeftijdscategorie
lamp d.d. 2011 < 15
jaar
15 - 25 jaar > 25 jaar Eindtotaal komende 10
jaar
LED
vervanger
CDM SAR 150/942 6 6 0
CDM-T 150 25 25 0
CDM-T 150/942 41 41 0
CDM-T 35 117 117 0
CDM-T 70 69 69 0
CDOTT 50 W 1 1 0
CDOTT 70 W 2 2 0
geen lamp 8 8 8
HPI-T 2000 W 3 3 3 HPI 2000
HPLN 50 W 7 7 7 LED 12
HPLN 80 W 8 8 8 LED 24
Onbekend 2 2 2
PL 18 W 2 10 12 10 LED 12
PL 24 W 1350 1380 1 2731 1381 LED 18
PL 36 W 1414 40 1454 40 LED 24
PLC 26 1 1 1 LED 18
PLT 32 W 42 2 1 45 3 LED 24
PLT 42 W 1 1 0
SON 100 W 3 9 12 9 LED 60
SON 250 W 3 3 3 LED 180
SON 50 W 22 166 25 213 191 LED 24
SON 70 W 13 29 1 43 30 LED 48
SONT 100 W 151 83 234 83 LED 60
SONT 150 W 7 7 0
SONT 400 W 1 2 3 3 SONT 400
SONT 50 W 131 131 0
SONT 70 W 621 45 666 45 LED 48
SOX 135 W 2 8 6 16 14 LED 100
SOX 18 W 13 141 10 164 151 LED 12
SOX 35 W 21 64 1 86 65 LED 24
SOX 55 W 18 179 13 210 192 LED 36
SOX 90 W 49 196 43 288 239 LED 60
SOX E 18 W 2 2 2 LED 12
SOX E 26 W 1 27 28 27 LED 18
SOX E 66 83 83 0
SOX E 91 W 11 39 50 39 LED 60
Spot 120 W 2 2 2
TL 58 W 18 3 21 3 TLD 58
TLM 65 W 39 6 13 58 19 LED 36
TLS 20 W 3 12 15 12 LED 12
Eindtotaal 4276 2438 154 6868 2592
45

Bijlage 8 Grote afbeeldingen
Afbeelding lichtkleuren
Wit is fluorescent zoals PLL, TL en metaalhalogeen zoals CDMT en CPO (Stationsplein)
Geel is hoge druk natrium SON(T) met goud-geel licht
Rood is lage druknatrium SOX met oranje-geel licht
46

Afbeelding lichtpunthoogten
Blauw: kleiner of gelijk aan 4 meter
Groen: tussen 5 en 6 meter
Rood: hoger dan 6 meter
47

Afbeelding armatuurleeftijden
Groen: jonger dan 15 jaar
Geel: tussen 15 en 25 jaar
Rood: ouder dan 25 jaar
48

Afbeelding leeftijd lichtmasten
Groen: jonger dan 40 jaar
Rood: ouder dan 40 jaar
49