Download het hele artikel in pdf-formaat - Stedebouw en Architectuur

24
Stedebouw & Architectuur
Gevels
Kaswoningen
u “Nee, geen dubbel glas.” Peter Wienberg van architectenbureau KWSA wijst omhoog naar het
glazen dak dat zijn huis in de ecowijk Eva-Lanxmeer in Culemborg overhuifd. “Dubbel glas geeft een
binnenklimaat met een nagenoeg statische temperatuur. In plaats van een steriel klimaat wil ik temperatuurschommelingen
ervaren. Van seizoenen, en van de uren van de dag. Door de kaswoningen
komt de natuur zicht- en voelbaar dichterbij. Wonen onder glas is: leven in en met de natuur.”
Eva-Lanxmeer is een nationaal fenomeen. Een platform
van ‘deep eco’ in Nederland. Ook internationaal trekt
de wijk de aandacht. Tweemaal per week ontvangt
de wijk delegaties uit binnen- en buitenland. Veelal
rondgeleid door Marleen Kaptein. Onlangs nog had
de Nederlandse architect een TV-ploeg van de Franse
omroep over de vloer.
Ruysdael
We lopen door de groene oase van de Pionierswijk,
het deel van Eva Lanxmeer waar ruim baan is gegeven
aan particulier opdrachtgeverschap. Lopend over slingerpaadjes,
omzoomd door heesters en bomen — de
natuur lijkt hier vrij spel te hebben — monstert Wienberg
de geesteskinderen van zijn compagnon Arjan
Karssenberg en hemzelf: 18 woningen die hier in drie
fases vanaf 2001 zijn gebouwd. Maar eerst nog even
de vraag hoe dat toch mogelijk is, zo’n groene kruip
door sluip door buitenruimte in het overgereguleerde
Nederland. Niet het idioom van Mondriaan maar Ruysdael
zet hier de toon. Het antwoord is simpel. “Iedere
kavel heeft ongeveer 50 vierkante meter buitenruimte
en al die stukjes zijn samengevoegd tot een doorlopende
buitenruimte. Niet de gemeente is eigenaar
van het openbaar domein maar de bewoners. Dus we
zijn gevrijwaard van regelzucht en betutteling door de
lokale overheid als het gaat om de inrichting van de
gemeenschappelijke ruimte.”
Integraal ontworpen
KWSA bouwde in 2001 de eerste serie kaswoningen
— zes stuks — in Eva-Lanxmeer. Kassenbouw inspireerde
Wienberg en Arjan Karssenberg: “Het idee van
glasgevels rondom woningen komt uit de kassenbouw.
Tot nu toe is dat niet of nauwelijks opgepakt in de traditionele
bouw. Projectontwikkelaars zijn huiverig, net als
traditionele bouwbedrijven. Je brengt twee werelden bij
elkaar: kassenbouwers en stenenstapelaars. Arjan en
Onlangs gebouwde kaswoningen, derde fase.
Het concept is hetzelfde gebleven. Een kas met
daaronder een woning die goed is geïsoleerd.
De gevel van de woningen is geïsoleerd met een
minerale isolatieplaat (Multipor van Xella).
ik hebben in het verleden beiden afzonderlijk ervaring
opgedaan met glasoverdekte ruimten, zoals De Kleine
Aarde in Boxtel en het Chinees-Japanse restaurant
Prinsenland in Rotterdam. We wisten dat het kon en
dat de twee disciplines best met elkaar zijn te rijmen. In
2000 kregen wij de mogelijkheid om die ervaring om te
zetten: in nauw overleg met toekomstige bewoners in
de Pionierswijk van Eva Lanxmeer — die op basis van
particulier opdrachtgeverschap kavels hadden verworven
(onder ‘zachte’ voorwaarden van de gemeente
Culemborg) — zijn we kaswoningen gaan ontwerpen,
elke woning weer anders. In 2001 startte de bouw van
de eerste zes woningen.”
Concept
Hoe divers de samenstelling ook is, alle woningen hebben
een paar dingen gemeen: het integrale ontwerp en
het concept. Wienberg over dat laatste: “Het concept
is in alle woningen hetzelfde. Een goed geïsoleerde
woning die grotendeels omhuld wordt door een tuinbouwkas.
De kas overdekt ook het buitenterrras en een
deel van de tuin van de woningen. Op die manier wordt
het totale gebruiksoppervlak van de woningen enorm
uitgebreid.” Wienberg woont in een van de zes eerste

Stedebouw & Architectuur
Gevels
25
in Culemborg
kaswoningen. Een houten pui schuift hij harmonicagewijs
in elkaar en ziedaar: de toch al ruim bemeten
woonkamer krijgt er extra vierkante meters bij, en wat
voor ruimte! In de overdekte tuin heeft Wienberg onder
andere een vijgenboom staan. “Je zit midden in de natuur
en toch beschut. Ook als je op het dakterras zit.
Een ruimte die altijd in gebruik is, en multifunctioneel: ‘s
zomers kun je op dat dakterras heerlijk slapen.”
Meubelontwerper
Omdat een deel van de woning overdekt wordt door
een glazen huid en zo bescherming biedt tegen weersinvloeden
krijgt de architect alle ruimte om op een andere
manier te materialiseren en te detailleren. Wienberg:
“De kaswoning is als een meubelstuk, hij staat in
een geconditioneerde ruimte, in een kamer van glas.
Dat maakt het ontwerpen heel bijzonder en opent de
weg naar onorthodox materiaalgebruik. Je hoeft geen
rekening te houden met extreme invloeden van het
buitenklimaat. Dat betekent dat je natuurlijke materialen
kunt verwerken. Onbehandeld vurenhout, in plaats
van tropisch hardhout, et cetera. In de kaswoningen is
onder andere leemstuc toegepast, hergebruikt hout uit
binnenvaartschepen, en cellulose-, mineraalschuimen
vlaswolisolatie. Vloeren en wanden zijn steenachtig,
vanwege de thermisch accumulerende kwaliteiten.”
kaswoningen. Het concept is gelijk gebleven, maar
gewijzigd is de oriëntatie en de kavelafmetingen (eerste
fase diepte kavels 16 meter; tweede en derde fase
diepte kavels 28 meter). In de tweede en derde fase
is nog meer gebruik gemaakt van de beschermende
invloed van het glazen omhulsel, met gevels van onbehandeld
vuren, met kozijnen van gevingerlast vurenhout,
zonder kitten en loodslabben.
Ook de energievoorziening is anders. De wijk beschikt
sinds enige tijd over een warmtenet (die in 2001 nog
ontbrak). Dat net wordt gevoed door een centrale
warmtepomp die thermische energie onttrekt aan het
drinkwater dat een naast gelegen drinkwaterbedrijf
oppompt. Dit net is aangesloten op het lage temperatuur
vloerverwarmingssysteem (LTV) in de woningen.
Warmtepompboilers en de PV-panelen completeren
het energiesysteem. Door een andere rangschikking
van functies in de kassen worden energieverliezen
verder teruggedrongen. De EPC van de woningen uit
de derde fase bedraagt 0,5.
People, planet, profit
De projecten van KWSA trekken aandacht, en dat
heeft geresulteerd in diverse (studie)opdrachten. “Wij
hebben uiteenlopende ontwerpen gemaakt: seriële
woningbouw, ouderenhuisvesting, een kinderdagverblijf
en een restaurant/bezoekerscentrum in Noord-
Holland.” In al deze opdrachten komen de pluspunten
van de kaswoningen naar voren.
Een aantrekkelijk woon-, werk- en leefcomfort en een
aanzienlijk lager energieverbruik. Wienberg: “Er is
sprake van een synergie-effect. Dat zie je hier in Eva-
Lanxmeer. Naast milieu- en financiële winst door particulier
opdrachtgeverschap biedt de kaswoning volop
profijt voor de bewoners: denk aan leefcomfort, veel
groen, extra ruimte en daglicht. Ook in die zin brengt
de Pionierswijk de drie P’s in praktijk: people, planet,
profit. Minimale milieuoverlast, tevreden bewoners en
lagere woonlasten.” t
Energiebesparing
De kaswoningen zijn energiezuinig. Bij zowel koud
als warm weer fungeert de glazen kap als thermische
buffer. “Bescherming tegen regen en wind halveert de
energieverliezen.” De woning wordt geventileerd met
door de zon voorverwarmde lucht uit de kas. De kaswoningen
uit de eerste fase zijn uitgevoerd met PVpanelen
en zonnecollectoren. Dat resulteerde al met
al in een EPC van 0,5, een enorme prestatie voor woningen
uit 2001. “Belangrijk is wel dat je voldoende
kasvolume creëert en dat je (door een weerstation
aangestuurde) luchtramen hebt, voor de ventilatie van
het binnenmilieu. En dat je de accumulerende eigenschappen
van de steenachtige bouwmaterialen goed
benut, dus in de zomer ‘s nachts ventileren.”
Tweede en derde serie
De tweede serie van vijf kaswoningen kwam in 2005
gereed, in 2009 volgde een serie van nog eens zes
De eerste serie kaswoningen in Eva-Lanxmeer.
Door harmonicadeuren te openen wordt de buitenruimte
onder de glaskap bij het woonoppervlak getrokken.
Op de met hergebruikt beschoeiingshout
afgewerkte binnengevel is de railing zichtbaar van
het dakterras. De doorlopende glazen huid maakt
van de serie van zes woningen een geheel.