Download de pdf - Zorgmarkt
Download de pdf - Zorgmarkt
Download de pdf - Zorgmarkt
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
‘Als<br />
een lei<strong>de</strong>r<br />
succesvol is,<br />
gaat hij<br />
in zijn<br />
eigen waarheid<br />
geloven’<br />
Hij is ervan overtuigd dat <strong>de</strong> financiële crisis vooral een<br />
lei<strong>de</strong>rschapscrisis is. Aan <strong>de</strong> top van het bedrijfsleven<br />
staan mannen die top down <strong>de</strong>nken, in <strong>de</strong> ratio heel slim<br />
zijn en succes vooral associëren met groei. ‘Als <strong>de</strong> crisis<br />
ons iets heeft geleerd, is het wel dat hun waarheid<br />
tekortschiet’, zegt Jeroen Smit, auteur van De Prooi en<br />
Het Drama Ahold. ‘De lei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> 21ste eeuw moet<br />
vooral van zijn vak hou<strong>de</strong>n.’<br />
Drie jaar gele<strong>de</strong>n verscheen zijn boek De Prooi over <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgang<br />
van ABN AMRO, waarvan intussen zo’n 250.000 exemplaren<br />
over <strong>de</strong> toonbank zijn gegaan. Als er iemand is die naast zijn<br />
schoenen zou kunnen lopen, is het Smit wel, maar bij binnenkomst<br />
bewijst hij het tegen<strong>de</strong>el. Hij is vrien<strong>de</strong>lijk, maakt meteen<br />
dui<strong>de</strong>lijk dat “u” uit <strong>de</strong>n boze is, en verontschuldigt zich tegenover<br />
<strong>de</strong> fotograaf voor zijn kapsel, dat volgens zijn vrouw “Ivo<br />
Niehe-achtige trekjes” heeft.<br />
Smit oogt in alle opzichten ontspannen. ‘Negen jaar gele<strong>de</strong>n heb<br />
ik mijn laatste dienstverband verlaten en ik ben er nog ie<strong>de</strong>re dag<br />
trots op dat ik zzp’er ben. Mijn vrien<strong>de</strong>n noemen me wel eens<br />
zwakzinnige zon<strong>de</strong>r pensioen, maar ik vind het het hoogst haalbare<br />
in het leven: ik heb niemand boven, niemand on<strong>de</strong>r me en<br />
nul verga<strong>de</strong>ringen. En neem één ding van me aan: het is oneindig<br />
veel leuker om een rekening te sturen dan salaris te ontvangen!’<br />
Na het verschijnen van Het Drama Ahold (2004) en De Prooi<br />
(2008) laste Smit een korte rustpauze in. Hij kwam tot <strong>de</strong> slotsom<br />
dat gebrekkig lei<strong>de</strong>rschap als ro<strong>de</strong> draad door bei<strong>de</strong> boeken<br />
loopt en ging op zoek naar <strong>de</strong> essentie van succesvol lei<strong>de</strong>rschap<br />
– dit keer voor een serie tv-documentaires. Smit sprak on<strong>de</strong>r<br />
meer met Jeroen van <strong>de</strong>r Veer, Neelie Kroes en Fabio Barbosa<br />
over <strong>de</strong> vraag wat iemand tot een succesvol lei<strong>de</strong>r maakt.<br />
Wat intrigeert jou in lei<strong>de</strong>rschap?<br />
‘Het fenomeen macht. Lei<strong>de</strong>rs hebben macht en het is ontzettend<br />
belangrijk dat ze daar zorgvuldig mee omgaan. Wat mij het meest<br />
boeit, is dat macht corrumpeert. Als een lei<strong>de</strong>r succesvol is, gaat<br />
hij in zijn eigen waarheid geloven. Dan komen <strong>de</strong> on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n aan<br />
<strong>de</strong> macht: ij<strong>de</strong>lheid, hebzucht, vriendjespolitiek. Succesvolle mensen<br />
gaan <strong>de</strong>nken dat ze, net als Icarus, naar <strong>de</strong> zon kunnen vliegen<br />
…’<br />
Wat ging er mis bij Ahold en ABN AMRO?<br />
‘Het omvallen van Ahold is an<strong>de</strong>rs dan het verdwijnen van ABN<br />
AMRO, maar op lei<strong>de</strong>rsniveau zie je wel hetzelf<strong>de</strong> patroon: <strong>de</strong><br />
hoofdrolspelers zijn keurige mensen. Slim in hun vakgebied en<br />
gedreven. Op het moment dat ze te veel macht krijgen, veran<strong>de</strong>rt<br />
er echter iets. Ze gaan geloven dat ze <strong>de</strong> beste zijn, raken het contact<br />
met <strong>de</strong> realiteit kwijt en wor<strong>de</strong>n hoogmoedig. Dat zag je in<br />
<strong>de</strong> top van bei<strong>de</strong> organisaties gebeuren. Bij Ahold ging het mis<br />
met <strong>de</strong> benoeming van Shell-man Cees van <strong>de</strong>r Hoeven tot CEO.<br />
Hij was daar al een succesvolle CFO en besloot bei<strong>de</strong> functies te<br />
combineren. Vanaf dat moment gaf hij alleen maar gas, <strong>de</strong> controlefunctie<br />
werd uitgehold. Dat gaat goed zolang <strong>de</strong> weg recht<br />
is, maar helaas bestaat er geen weg zon<strong>de</strong>r bochten.’<br />
Waarom trapte niemand op <strong>de</strong> rem?<br />
‘Omdat succesvolle mensen <strong>de</strong> neiging hebben mensen om zich<br />
heen te verzamelen die net zo zijn als zijzelf. De top van bedrijven<br />
bestaat vaak uit witte mannen tussen <strong>de</strong> 35 en 70 jaar die<br />
bedrijfskun<strong>de</strong>, recht of economie hebben gestu<strong>de</strong>erd. Ze gaan uit<br />
van <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> ratio en in <strong>de</strong> twintigste eeuw was het heel<br />
gebruikelijk dat zij als slimste jongetjes van <strong>de</strong> klas doorstroom<strong>de</strong>n<br />
naar een managementfunctie. “De baas zal het wel weten,<br />
want die heeft ervoor gestu<strong>de</strong>erd”, dachten werknemers. Ze volg<strong>de</strong>n<br />
hem, geloof<strong>de</strong>n hem, waardoor <strong>de</strong> economie bijna als een<br />
self fulfilling prophecy ging werken. Succes zorgt ervoor dat je in<br />
je eigen waar<strong>de</strong>n gaat geloven.’<br />
Personalia<br />
Jeroen Smit (1963) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> bedrijfskun<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> Rijksuniversiteit<br />
Groningen. Na zijn studie werkte hij een tijdje als<br />
consultant, maar merkte al snel dat zijn hart daar niet lag. Hij<br />
maakte <strong>de</strong> overstap naar <strong>de</strong> journalistiek en werkte on<strong>de</strong>r<br />
meer bij Het Financieele Dagblad, het AD en FEM/De Week. In<br />
2002 begon hij voor zichzelf en schreef hij Het Drama Ahold<br />
(2004) en De Prooi, blin<strong>de</strong> trots breekt ABN AMRO (2008).<br />
Bei<strong>de</strong> boeken wer<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n met diverse (on<strong>de</strong>rzoeksjournalistiek)prijzen.<br />
In 2010 maakte Smit <strong>de</strong> serie<br />
Lei<strong>de</strong>rs Gezocht, waarin hij op zoek ging naar <strong>de</strong> essentie van<br />
succesvol lei<strong>de</strong>rschap. Smit is getrouwd en heeft twee zonen<br />
en een dochter.<br />
12<br />
VERZEKERD! nummer 2, mei 2011
fotografie: ivar pel<br />
Is het lastig om dat te voorkomen?<br />
‘Ja, en juist dat fascineert me zo. Ik heb, ook toen ik nog bij het<br />
FD en FEM/De Week werkte, veel leidinggeven<strong>de</strong>n geïnterviewd<br />
en heb er weinig gezien die met bei<strong>de</strong> benen op <strong>de</strong> grond bleven<br />
staan. Ik sta eerlijk gezegd ook niet in voor mezelf als ik zelf op<br />
zo’n positie zou komen hoor. Eén ding weet ik wel: belangrijke<br />
checks and balances zitten thuis. Moet je je voorstellen wat er<br />
gebeurt als je op han<strong>de</strong>n wordt gedragen, naar huis zweeft en je<br />
vrouw bij het binnenkomen stelt: “Zeg, had je <strong>de</strong> vuilnisbak niet<br />
even aan <strong>de</strong> weg kunnen zetten?” Over relativeren gesproken!’<br />
Waarom werkt het lei<strong>de</strong>rschaps<strong>de</strong>nken van <strong>de</strong><br />
twintigste eeuw niet meer?<br />
‘Werknemers zijn te slim gewor<strong>de</strong>n, kunnen via mobiel internet<br />
bij <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> kennis als <strong>de</strong> baas, en dus doen ze niet meer automatisch<br />
wat <strong>de</strong> baas hen opdraagt. Ze willen alleen luisteren naar<br />
mensen die naar hen luisteren, naar lei<strong>de</strong>rs die begrijpen dat ze <strong>de</strong><br />
faciliteiten moeten creëren voor werknemers om hun talenten tot<br />
wasdom te kunnen laten komen. Leidinggeven draait vóór alles<br />
om luisteren, aanvoelen wat handig is, om gedrag. En echt luisteren<br />
is iets an<strong>de</strong>rs dan vijf minuten je mond hou<strong>de</strong>n.’<br />
De empathische lei<strong>de</strong>r heeft <strong>de</strong> toekomst?<br />
‘De lei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> 21ste eeuw zoekt bovenal verbinding met wat<br />
hij doet. Hij houdt van zijn vak. Een mooi voorbeeld is <strong>de</strong> ou<strong>de</strong><br />
Albert Heijn, een krui<strong>de</strong>nier in hart en nieren. Hij hield van zijn<br />
bedrijf en straal<strong>de</strong> dat ook uit. Maar ik zie het ook bij mensen als<br />
Feike Sijbesma van DSM of Paul Polman van Unilever.’<br />
Zijn managers <strong>de</strong> binding met hun product<br />
verloren?<br />
‘Veel managers praten over hun carrière als: eerst <strong>de</strong>ed ik <strong>de</strong><br />
koekjes van …, toen <strong>de</strong> boeken van …, nu doe ik een ziekenhuis<br />
… Ze zien zichzelf als procesmanager, zon<strong>de</strong>r affiniteit te hebben<br />
met het product of bedrijf. Cees van <strong>de</strong>r Hoeven werd in een<br />
interview met <strong>de</strong> Nieuwe Revue eens gevraagd wat een pak melk<br />
kost. Hij zat er 300 procent naast. Schrijnend!’<br />
Wat is er nodig om <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r te laten<br />
verdwijnen?<br />
‘Noem mij een naïeve optimist, maar ik hoop dat <strong>de</strong> crisis ons<br />
een belangrijke les heeft geleerd. Winst is niet meer lei<strong>de</strong>nd, een<br />
goe<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r ontfermt zich over <strong>de</strong> samenleving waarin zijn<br />
➤<br />
nummer 2, mei 2011 VERZEKERD! 13
➤<br />
‘Banken<br />
en<br />
verzekeraars<br />
moeten<br />
zich bezinnen<br />
op hun<br />
nutsfunctie’<br />
organisatie opereert. Banken en verzekeraars moeten zich bezinnen<br />
op hun nutsfunctie; die is te veel naar <strong>de</strong> achtergrond verdwenen.<br />
Als Heineken failliet gaat, wordt dat bedrijf niet door <strong>de</strong><br />
belastingbetaler gered. Bij (systeem)banken en verzekeraars is dat<br />
an<strong>de</strong>rs: voor <strong>de</strong> samenleving is het van belang dat ze overeind<br />
blijven. Ik vind dat ze zich daar ook naar moeten gedragen. Bankiers<br />
moeten weer gaan genieten van het psychisch inkomen dat<br />
bij dat mooie vak hoort.’<br />
Doen ze dat te weinig?<br />
‘Ja, dat is wel gebleken. Bij veel grote banken en verzekeraars<br />
draai<strong>de</strong> het op een gegeven moment alleen nog maar om het<br />
behagen van <strong>de</strong> aan<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r. Maar die loopt geen enkel risico<br />
en zou dus genoegen moeten nemen met een klein ren<strong>de</strong>ment.<br />
Het gaat in <strong>de</strong> eerste plaats om je betekenis voor <strong>de</strong> samenleving<br />
en <strong>de</strong> klant. En dat impliceert ook dat je je ontfermt over je<br />
omgeving en je druk maakt om zaken als duurzaamheid. Een<br />
mooi voorbeeld vind ik <strong>de</strong> Triodos Bank. Die zitten met hun salarissen<br />
tien procent on<strong>de</strong>r het marktgemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong>. Waarom? Omdat<br />
ze alleen mensen willen binnenhalen die écht gemotiveerd zijn om<br />
bij hen te werken.’<br />
Zie je ook voorbeel<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> verzekeringssector?<br />
‘Ik zie dat verzekeraars zich ervan bewust zijn dat ze moeten veran<strong>de</strong>ren,<br />
maar dat kan niet van <strong>de</strong> ene op <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re dag. De sector<br />
zit met <strong>de</strong> erfenis van <strong>de</strong> woekerpolisaffaire. Ik vind trouwens<br />
dat er wel veel zwartepieten naar verzekeraars gaan. De consument<br />
had ook zelf kunnen na<strong>de</strong>nken. Niemand heeft hem toch<br />
gezegd dat hij die producten moest kopen? Je voelt toch nattigheid<br />
bij een “winstverdriedubbelaar”? Ook daar heeft hebzucht<br />
veel scha<strong>de</strong> aangericht. Ik vind het niet constructief dat politiek<br />
en media blijven hangen in het mantra dat <strong>de</strong> hele financiële sector<br />
fout is. Dat is te makkelijk. Ook bij <strong>de</strong> bonusdiscussie zie ik<br />
dat. Kijk, een exorbitant hoge bonus bij een bedrijf dat staatssteun<br />
krijgt, vind ik niet kunnen, maar als <strong>de</strong> media zich zelfs<br />
boos maken als voormalig premier Balkenen<strong>de</strong> bij Ernst &<br />
Young twee keer <strong>de</strong> Balkenen<strong>de</strong>-norm verdient, <strong>de</strong>nk ik: jongens,<br />
kom op!’<br />
In je documentaire kaart je ook het belang van<br />
diversiteit aan.<br />
‘Klopt. Er is in Engeland eens on<strong>de</strong>rzocht of <strong>de</strong> crisis voorkomen<br />
had kunnen wor<strong>de</strong>n als er meer vrouwen in <strong>de</strong> top van financiële<br />
instellingen had<strong>de</strong>n gezeten. Het antwoord: zeer waarschijnlijk<br />
wel. De verklaring is simpel. Vrouwen hebben een groter empathisch<br />
vermogen en juist dat ontbreekt in veel Ra<strong>de</strong>n van Bestuur<br />
en Commissarissen. Een diverser team verkleint <strong>de</strong> kans op tunnelvisie<br />
en groupthink.’<br />
Waarom zitten er maar zo weinig vrouwen aan <strong>de</strong><br />
top?<br />
‘Omdat het heel menselijk is iemand te selecteren die op jou zelf<br />
lijkt. Ik heb dat aan <strong>de</strong>n lijve on<strong>de</strong>rvon<strong>de</strong>n toen ik hoofdredacteur<br />
van FEM/De Week was. Bij een vacature in <strong>de</strong> hoofdredactie<br />
ging ik op zoek naar een twee<strong>de</strong> Jeroen Smit. Hetzelf<strong>de</strong> gebeurt<br />
op topniveau bij selectiecommissies die louter uit mannen<br />
bestaan. Vaak zijn het helaas <strong>de</strong> weinig empathische mannen die<br />
carrière maken. Als een mannelijke sollicitant wordt gevraagd of<br />
hij er klaar voor is, zegt hij volmondig “ja”, en voegt hij eraan<br />
toe dat hij dat twee jaar gele<strong>de</strong>n ook al was. Maar wat antwoordt<br />
een vrouw op <strong>de</strong> vraag of ze er klaar voor is?’<br />
Ik <strong>de</strong>nk het wel ...?<br />
‘Precies. En wat hoort een man dan?’<br />
Ze kan het niet?<br />
‘Exact. Het is heel moeilijk om voor iemand te gaan die an<strong>de</strong>rs is<br />
dan jij, terwijl het zoveel kan opleveren. Maar vooral als je succesvol<br />
bent, heb je gewoon geen zin om <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r naast je uit te<br />
nodigen. Dat vergt discipline. Ik geloof echt dat diversiteit werkt.<br />
Het gaat erom dat een managementteam vanuit meer<strong>de</strong>re invalshoeken<br />
naar een vraagstuk kijkt. Met een divers team is er<br />
iemand die durft, maar ook iemand die zegt: ho, wacht even,<br />
welk risico lopen wij precies?’<br />
Ligt een boek over diversiteit in het verschiet?<br />
‘Haha, ik heb eerlijk gezegd nog geen i<strong>de</strong>e of en waarover ik<br />
een nieuw boek ga schrijven. Ahold en ABN AMRO zijn op mijn<br />
pad gekomen. Als ik nu geforceerd op zoek ga, wordt het niets.<br />
Ik kan alleen maar hopen dat zich iets aandient. Ik heb geen<br />
haast.’ <<br />
14 VERZEKERD! nummer 2, mei 2011