Download de publicatie - Vaartkapoen

KOEK DE CŒUR
Een project van / Un projet de
Thom Vander Beken
1

Koek de Cœur verzamelt verhalen
uit Molenbeek
Gedurende een aantal maanden ben ik met Molenbeekse
bakkers gaan praten, de ontstaansgeschiedenis van
de populaire croissant was het vertrekpunt voor ons
gesprek. De bakkersverhalen gaan over evolutie, verandering
en het zoeken naar nieuwe antwoorden op oude
vragen.
De migratie introduceerde een gigantische culinaire erfenis
in Brussel. Onder andere via eetfestijnen onderhouden
de verschillende culturele groepen in Brussel de
band met hun land en cultuur van herkomst. We ervaren
dat als een verrijking van onze eigen eetgewoontes.
Wanneer we echter geconfronteerd worden met vreemde
invloeden op onze levensstijl, staan we daar minder voor
open en stellen we de positieve mogelijkheden van migratie
in vraag.
Koek de Cœur collectionne des histoires
issues de Molenbeek.
Koek de Cœur collectionne des histoires issues de Molenbeek.
Pendant quelques mois, j’ai discuté avec les
boulangers molenbeekois. Mon but est de savoir comment
eux expérimentent Molenbeek au quotidien. L’histoire
du fameux croissant est le point de départ de nos
discussions. Tout cela dévie rapidement et nous parlons
d’évolution, de changements et de recherche de nouvelles
réponses à de vieilles questions.
La brochure de Koek de Cœur rassemble le matériel utilisé
depuis quelques mois. Nous espérons qu’elle serve de
première impulsion à encore plus d’initiatives, et croyezmoi
que ce n’est pas à Molenbeek qu’on risque de tomber
à court d’idées.
Thom M. Vander Beken
Koek de Cœur vraagt ook aandacht voor de bakkers zelf.
De kleine handelaars in steden en gemeenten staan onder
druk door de komst van grote ketens. Meer en meer
bakkers laten de oven leeg of kiezen ervoor om ingevroren
producten te verkopen in plaats van op ambachtelijke
manier te bakken. Daardoor gaat een stuk erfgoed
verloren. Ook als ontmoetingsplek in een wijk en/of gemeente
spelen bakkers een rol.
Deze brochure verzamelt het materiaal dat de afgelopen
maanden werd ontwikkeld. Via een aantal zijsprongen
probeert deze brochure een ruime blik te werpen op het
thema. Hopelijk is het de aanzet tot nog meer initiatieven,
want er blijft nog veel onontgonnen rijkdom in Molenbeek.
Thom M. Vander Beken
Wie is Thom ?
Thom M. Vander Beken is regisseur en visueel kunstenaar. Zijn
documentaires werden vertoond op Canvas en (inter)nationale
festivals. Hij werkt momenteel aan een nieuwe film: I Know You
Are There vertelt het verhaal van het CHU ziekenhuis in Luik
waar comapatiënten behandeld worden. Daarnaast werkt hij
ook aan een nieuwe tentoonstelling in het Musée de Flandre te
Cassel (FR) voor het najaar 2014.
2

De croissant, een Oostenrijkse uitvinding,
een Franse benaming en een wereldsucces.
In de zomer van 1683 wordt Wenen omringd door het Ottomaanse leger. De Turken proberen via
het graven van tunnels ‘s nachts de stad binnen te geraken. Wanneer de bakkers dit horen, slaan ze
alarm en het Ottomaanse leger wordt verslagen.
Als dank voor hun aandeel in de overwinning, mogen de bakkers een koek bakken. De vorm verwijst
naar de halve maan op de vlaggen van het Ottomaanse leger. De naam die de bakkers aan hun
creatie geven, is niet croissant maar kipfel.
KOEK DE CŒUR
Het Beleg van Wenen in 1683
(kopergravure, prent ), Atlas
Van der Hagen, Koninklijke
Bibliotheek, Den Haag
Ten tijde van de Franse koning Louis-Philippe (1830-1848) werd
Weens brood geïmporteerd in Frankrijk.
De Oostenrijkse August Zang zag zijn kans en vertrok in 1837 naar
Parijs om daar zijn Boulangerie Viennoise te openen, zijn lekkernijen
gingen als zoete broodjes over de toonbank. Het succes van
de Boulangerie Viennoise ontkrachtte een diepgeworteld Frans
vooroordeel, namelijk dat de Duitstalige gebieden op culinair vlak
niets te bieden hadden.
De moderne croissant is gemaakt van bladerdeeg en veel boter.
Het recept van de kipfel uit 1853 vermeldt noch boter, noch bladerdeeg.
De ingrediënten worden pas in het begin van de 20e
eeuw aan het recept toegevoegd, door de Franse bakkers.
De croissant blijft – 330 jaar na zijn geboorte – nog altijd één van
de populairste ontbijtkoeken. In Molenbeek hebben de meeste
bakkers Turkse of Marokkaanse roots.
Le croissant, une découverte de l’Autriche,
une dénomination francophone et
un succes mondial!
En 1683, Vienne est entourée par l’armée ottomane, les turcs essaient
de rentrer dans la ville en creusant des tunnels. Quand les
boulangers entendent cela, ils sonnent l’alarme et l’armée ottomane
est vainçue. En guise de remerciement pour leur participation à
la victoire, ils peuvent préparer une couque. La forme fait référence
à la demi-lune sur ​les drapeaux de l’armée ottomane. Le nom
donné, à cette couque n’est pas croissant mais kipfel.
L’Autrichien August Zang voit sa chance et se rend en 1837 à Paris
pour ouvrir sa Boulangerie Viennoises, ses délicatesses sont
vendues comme des petits pains. C’était la preuve que les régions
germanophones avaient ses mérites sur le plan culinaire.
3

KOEK DE CŒUR
WEDSTRIJD
Maak je eigen stilleven met croissants en
je favoriete ontbijthapjes en leg het vast
op foto. Mail het naar devaartkapoen@
vgc.be en maak kans op een mooie prijs!
CONCOURS
Créez votre propre nature morte avec
des croissants et vos autres plats préférés
du petit-déjeuner et faites une photo.
Envoyez cette photo au devaartkapoen@
vgc.be et gagnez un beau prix !
FOTOCREDITS
Eveline Masco, Catherine Voets, Michelle Coenen, Magnus Ragnvid, Yizhar Izzie
Toren, Ken Pope, Attila Gyula Szabo, Milena Lakomska, Michel Van Cauter en
Thom Vander Beken.
5

Het stilleven
Het museum voor Schone Kunsten in Brussel herbergt een grote
collectie stillevens. Die schilderijen onthullen de manier van
denken in de 17 e eeuw. Het gaat niet zozeer om afbeeldingen van
echte maaltijden, maar eerder om een uitstalling van etenswaren.
Geschilderde levenloze zaken zoals bloemen, voedsel en
muziekinstrumenten. De aantrekkingskracht van de stillevens
ligt in hun levensechtheid. De schilder zet je als kijker op het
verkeerde been. Je zou bijna geloven dat het om een foto gaat.
In de 17e eeuw dreven Nederlanders handel met verre oorden en
brachten ze luxegoederen mee naar steden als Amsterdam. De
eigenaars lieten die luxe graag afbeelden. Je zou de stillevens
kunnen interpreteren als een uiting van hun (beginnende)
obsessie met materiële zaken. Deze schilderijen uit de 17e eeuw
verschaffen dus ook informatie over de beginnende globalisering.
• De wereldbol verwijst naar de
wereldhandel. Goederen vanuit
alle windstreken kwamen –
vaak voor het eerst –
bij ons terecht.
Pieter Boel - VANITAS
Antwerpen 1622 – Parijs 1674
Figuren toegeschreven aan
Jacques Jordaens
Antwerpen 1593 – 1678
• De papegaai is geen inheemse vogel.
Hij werd ingevoerd uit tropische streken
en diende als statussymbool.
• De schedel in het midden van
het schilderij verwijst naar het
tijdelijke van het aardse.
Ondanks materiële rijkdom,
blijft het leven zelf vergankelijk.
La nature morte
Le Palais des Beaux-Arts
à Bruxelles héberge une
importante collection de
natures mortes. Ces tableaux
révèlent la façon de penser au
17ème siècle.
Au 17ème siècle, les
Néerlandais faisaient du
commerce avec des régions
lontaines et importaient des
produits de luxe dans les
villes comme Amsterdam.
Les propriétaires adoraient
d’étaler ce luxe.
• De schilder speelt met de illusie
van het licht. Op de zilveren schaal
zie je duidelijk de reflectie.
6
• De vruchten vooraan rechts
verwijzen ook naar de aardse
rijkdommen.

Voedsel en mythes: fortune cookie
KOEK DE CŒUR
Over voedsel doen heel wat mythes de ronde. Ondanks zijn Weense origine, beschouwt iedereen de
croissant als een stuk van het Franse culinaire erfgoed. Een ander voorbeeld is het gelukskoekje.
Een grote Chinese gemeenschap vestigde zich in de 19 e eeuw in San Francisco om in de mijnbouw en
scheepvaart te werken. Vandaag vestigt San Francisco een van de grootste Chinese gemeenschappen
buiten China en worden er nog altijd gelukskoekjes gebakken. De bekendste bakker is Golden
Gate Fortune Cookie Factory. Intussen hebben alle Chinese restaurants de gelukskoekjes op het
menu staan. In oorsprong dus helemaal niet Chinees, maar via een omweg dus wel.
Encore un mythe:
fortune cookie
De nombreux mythes au sujet des aliments circulent. Malgré son
origine viennoise, tout le monde considère le croissant comme
un délice français. Un autre exemple est le ‘fortune cookie’. Aujourd’hui
San Francisco attire l’une des plus importantes communautés
chinoises, les fortune cookies y sont toujours cuites.
Entre-temps, les restaurants chinois ont tous les fortune cookies
au menu. Donc pas d’origine chinoise, mais chinois avec un détour.
7

FAKKAS
Laag-Molenbeek telt ongeveer 25 bakkers. Je kan er een aantal
onbekende producten ontdekken.
Patisserie Oriental Amel in de Ransfortstraat is een klein
winkeltje waar je moeilijk kunt kiezen uit de grote hoeveelheid
koekjes. Alles wordt ter plaatse gemaakt door de bazin. De
koekjes worden ook voor andere bakkers en voor feesten en
grote bruiloften gemaakt. De torentjes met koekjes vullen de
winkel. Foto’s nemen mag zolang de bakkerin maar niet op de
foto hoeft.
Fakkas is een koekje met venkel en anijs. Dat maakt het zo
speciaal. De toren met de fakkas is opvallend groter dan de
andere torentjes. Het is een populair koekje. Het is droger en
bevat minder amandelen. Het koekje past bij alle mogelijke
momenten, zowel bij huwelijken als gewoon voor bij de thee.
UNE RECETTE - FAKKAS
La patisserie Oriental Amel, rue Ransfort, est un petit magasin
avec plein de choix. Fakkas est un petit biscuit à base de fenouil
et anis, ce qui rend le biscuit si spécial et populaire.
Ingrédients:
6 oeufs
2 verres de huile végétale
2 verres de sucre
2 sachets de levure chimique
sésame noir (ajouter suivant votre goût)
Des graines d’anis (ajouter suivant votre goût)
Des graines de fenouil (ajouter suivant votre goût)
Des amandes grillées et concassées
De la farine
Pour le finissage : poudre nescafé et 2 jaunes d’oeuf
Mélangez tous les ingrédients et ajoutez la farine au dernier
point. La quantité de farine que vous devriez utiliser dépend
de la consistance. La pâte doit être souple, faites attention
que la pâte ne colle pas trop.
Voor wie zelf de handen uit de mouwen wil steken,
is hier het recept:
ingrediënten:
6 eieren
2 glazen (gemiddeld 200ml) plantaardige olie
2 glazen suiker
2 zakjes chemische gist
zwarte sesam (de hoeveelheid zelf kiezen,
naargelang de smaak)
anijszaad (de hoeveelheid zelf kiezen,
naargelang de smaak)
venkelzaad (de hoeveelheid zelf kiezen,
naargelang de smaak)
gegrilde en gemalen amandelen
(de hoeveelheid zelf kiezen, naargelang de smaak)
bloem (naargelang de consistentie)
ingrediënten voor de afwerking:
nescafépoeder
2 eierdooier
bereiding:
Meng alle ingrediënten samen en voeg de bloem als laatste toe.
De hoeveelheid bloem hangt af van de consistentie. Zorg dat
het deeg kneedbaar is en niet te hard plakt (dit hangt af van de
hoeveelheid amandelen en sesam die je toegevoegd hebt).
Maak van het deeg een dikke lange baguette. Plaats deze in de
oven op 200°C en bak het deeg voor. Zorg dat de baguette enkel
voorgebakken is en niet bruin wordt.
Haal de voorgebakken baguette uit de oven. Leg een natte
handdoek (uitgewrongen) op het deeg en laat het 30 min rusten.
Verwijder de handdoek. Klop het eigeel op en verf het met een
borstel uit op de baguette. Strooi daarna lichtjes met nescafé en
wrijf deze in het eigeel. Zorg ervoor dat je horizontale strepen
bekomt op je baguette door de nescafé. Snij de baguette schuin
af, in stukjes van ongeveer 3 cm breed. Plaats deze op een
bakplaat en bak de Fakkes af op 200°C totdat ze goudbruin zijn.
Smakelijk!
Faites une baguette de cette pâte et placez-la dans le four à
200°. Assurez-vous que la baguette ne devient pas brune!
Sortez la baguette précuite du four et placez un essuie
mouillé sur la pâte pendant 30 minutes.
Enlever l’essuie, battez le jaune d’oeuf et lacquez la baguette
avec un pinceau. Puis, versez doucement la poudre de
nescafé dessus, cela fera des lignes horizontales. Coupez la
baguette de biais, en morceaux d’à peu près 3 centimètres.
Posez-les sur la plaque du four et cuirez-les à 200° jusqu’à ce
qu’ils ont une couleur brune.
Bon appétit!

Laat je kroost met onderstaand
croissant patroon aan de
slag gaan en stuur ze de straat op!
KOEK DE CŒUR
Donnez le motif suivant à vos
enfants et envoyez-les
sur la rue!
9

KOEK DE CŒUR
11
Sint-Jan-Baptist-voorplein – Parvis Saint-Jean-Baptiste

La boulangerie-pâtisserie d’Alfons
et de Johanna Geens-Cornélis
Nous savons que cette boulangerie familiale a été exploitée
jusqu’en 1965 date à laquelle elle est reprise par un boulanger
belge. En 1981, c’est au tour d’un boulanger d’origine maghrébine
de reprendre et poursuivre l’entreprise qui a ensuite cessé ses
activités vers 2011/12.
Depuis le 19 e siècle, le secteur de la boulangerie, pâtisserie, biscuiterie
et confiserie a connu un développement très important
à Molenbeek-Saint-Jean. En partie, ces métiers ont été exercés
par des artisans au sein d’entreprises familiales comme celle des
Geens-Cornélis. Mais une autre partie du secteur a été investi par
des entreprises industrielles telles que la boulangerie coopérative
de la « Maison du Peuple » (au Quai de l’Industrie), l’usine des
« Patrons Pâtissiers réunis de Belgique » (à la Rue de l’Indépendance)
ou la confiserie « Ri-Ri Demaret » ( à la Rue Osseghem).
L’une après l’autre, ces entreprises industrielles molenbeekoises
ont fermé leurs portes. En revanche, il subsiste un nombre considérable
de boulangeries-pâtisseries familiales qui sont en grande
partie tenues par des boulangers issus de l’immigration marocaine
et turque. Ceux-ci ont enrichi la palette des produits par des pains
et pâtisseries faits selon des recettes de leur pays d’origine. Cependant,
comme partout en Belgique, une partie de la marchandise des
boulangers de quartier n’est plus de fabrication propre mais achetée
à des fournisseurs industriels. C’est une adaptation de l’artisanat
aux contraintes économiques de notre temps.
Les photos du magasin des grands-parents maternels de Madame
Marie-Jeanne Bouckhuyt-Vuyge, offertes en 2009/10 au
Musée communal, montrent de manière exemplaire à quoi ressemblait
une boulangerie-pâtisserie molenbeekoise vers 1935.
Voici une vue extérieure du magasin situé au 56-58, Rue
de l’Ecole. Installé au rez-de-chaussée d’un immeuble alors
récemment construit, le magasin décline son identité à l’aide
de trois éléments visuels : le nom de famille du propriétaire – A.
Geens-Cornélis – est inscrit en biais sur la porte d’entrée. Deux
grands panneaux publicitaires en français et en néerlandais
sont fixés de part et d’autre de la porte d’entrée et vantent,
entre autres, la « Reine des Plages » et les « frou-frou » comme
spécialités. Deux vitrines, une petite à gauche et une grande
à droite de la porte d’entrée étalent avec soin la marchandise.
Panneaux et vitrines montrent que nous sommes bel et bien
devant une boulangerie-pâtisserie.
Wat stelde een Molenbeekse bakkerij in 1935 voor ? We tonen het
aan de hand van enkele foto’s van de bakkerij-pâtisserie van Alfons
en Johanna Geens-Cornelis, de foto’s werden geschonken in
2009 aan het stedelijk museum.
De bakkerij werd door de familie uitgebaat tot 1965, nadien werd
ze overgenomen door een Belgische bakker. In 1981 was het de
beurt aan een bakker van Maghrebijnse afkomst en in 2012 is de
bakkerij failliet gegaan.
Dit is de winkel, gelegen in de Schoolstraat 56-58. De panelen en
de ramen laten goed zien dat we wel degelijk voor een bakkerij
staan. De lekkernijen in de uitstalramen, reclameborden in 2
talen en de naam van de familie op de voordeur.
12

KOEK DE CŒUR
A l’intérieur, ce sont les patrons, Madame et Monsieur
Geens-Cornélis, qui servent la clientèle. Monsieur est en train
de prendre du papier d’emballage pour le grand pain déposé sur
le comptoir. Les étagères derrière le comptoir sont remplies
de chocolat « Côte d’Or » préemballé, de conserves et, entre
autres, de paquets de flocons d’avoine « Quaker ». En plus de ses
propres produits, le magasin vendait également des produits
fabriqués industriellement, comme le font encore aujourd’hui la
plupart des boulangeries-pâtisseries.
En renfort du couple, un membre de la famille aide comme
vendeuse drapée d’un tablier blanc. A gauche, on aperçoit le haut
d’une balance, et à droite un miroir judicieusement placé.
Iemand van de familie helpt het koppel in de winkel.
De heer en mevrouw Geens-Cornelis bedienen de klanten. De
winkel verkocht ook producten die in fabrieken vervaardigd
worden, zoals dat in moderne bakkerijen ook gebeuert.
Achter de toonbank zie je de schappen gevuld met ‘Cote d’Or’-
chocolade, bokalen en onder andere ook havermout van ‘Quaker’.
A l’occasion d’un mariage dans la famille, la grande vitrine du
magasin a été spécialement décorée avec une multitude de
bouquets de fleurs.
De fait, à droite du magasin se trouvait l’appartement de la
famille Geens-Cornélis. L’atelier devait se trouver en profondeur,
dans un grand local derrière l’appartement, ainsi que derrière
la porte d’entrée de l’immeuble et du garage qu’on ne voit plus
sur la photo. L’habitat, le lieu de production et le lieu de vente se
trouvaient réunis au même endroit.
Sven Steffens, conservateur du Musée communal de Molenbeek-
Saint-Jean et Archiviste communal
Sven Steffens , conservator van het Stedelijk Museum van Sint-Jans-
Molenbeek en gemeentelijke archivaris
Ter gelegenheid van een huwelijk in de familie, werd de grote
etalage versierd met bloemen
13

Het verhaal van de Molenbeekse bakker
Oorspronkelijk wilde ik hier een aantal Molenbeekse bakkers portretteren, maar iedereen is bijzonder
gesteld op zijn anonimiteit en is bang voor de reacties van de anderen. Daarom vind je hier
ook geen foto’s en zijn de namen van de bakkers door de molen gehaald. Dat doet echter geen
afbreuk aan de inhoud van hun verhaal.
De veranderende omgeving
Er zijn een 25-tal bakkers in Laag-Molenbeek, een gebied begrensd
door de Kleine Ring, het Kanaal Brussel-Charleroi, de metrolijn
van Simonis naar Weststation, en de Ninoofsesteenweg. In
dit gebied hebben alle bakkers Turkse of Marokkaanse roots. Die
situatie was vroeger anders.
In de jaren ‘60 ging de Belgische regering op zoek naar gastarbeiders.
Na een akkoord in 1964 met Marokko vonden de eerste
Marokkanen hun weg naar ons land. In Molenbeek kwamen ze zich
vestigen rond het Sint-Jan-Baptistvoorplein, het historische epicentrum
van de Marokkaanse aanwezigheid in Molenbeek.
Bakker Mohammed vestigde zich aan het begin van de jaren 70 in
Molenbeek. Hij was een van de eerste bakkers van niet-Belgische
origine. Zijn vader had het ambacht van Spaanse bakkers geleerd.
“In die tijd was Molenbeek nog een echt dorp. Iedereen kende elkaar
en we werden warm onthaald. We leefden hier samen met
Spanjaarden, Italianen, Portugezen, Polen en heel veel Belgen. De
oorspronkelijke Belgen (‘Belges de souche’) trokken weg en hun
plaats werd ingenomen door immigranten. De sfeer veranderde.
Onze aanwezigheid werd in de jaren 70 en 80 nog als positief
ervaren. Vanaf de jaren 90 werd de sfeer negatiever. Ik verwijt
de media die verandering. Er was veel te veel aandacht voor het
stijgende aantal migranten en de onveiligheid werd altijd in onze
schoenen geschoven.”
Ondertussen wandelt een klant de bakkerij binnen, hij sluit zich
aan bij het verhaal van Mohammed. “Een aantal jaren geleden was
er de moord op Joe van Holsbeek. Meteen werd er in de media gezegd
dat de daders Marokkanen waren. Later moesten ze zichzelf
corrigeren toen bleek dat de daders twee Poolse jongeren waren.”
De twee mannen denken met heimwee terug aan de sfeer die in
Molenbeek heerste bij hun aankomst in de gemeente.
Fatima arriveerde in de jaren 80 in Molenbeek.
“Wij hadden in die eerste jaren ook Joodse klanten in de bakkerij.
Een aantal van hen kwam uit Marokko en kochten bij ons hun
brood. We spraken dezelfde taal en er waren nooit problemen. Dat
is nu wel anders. De verhoudingen tussen moslims en joden zijn –
op z’n zachtst gezegd – gespannen.”
14

“De hoofddoek, een moeilijk thema”
Fatima was een van de eerste gesluierde vrouwen in Molenbeek.
Vandaag zijn de meeste vrouwen in Molenbeek gesluierd, maar
Fatima vraagt zich af of die vrouwen wel weten waarom ze zich
sluieren.
“Ik heb twee dochters en geen van hen is gesluierd. De motivatie
voor mezelf om de sluier te dragen is heel persoonlijk. Ik wil dat
dat ook voor mijn dochters zo is. Ik zal hen nooit onder druk zetten
om gesluierd over straat te lopen of in de winkel te staan. Zowel
mijn man als ik zijn trots op onze dochters.”
Als het over de hoofddoek gaat dan weerklinken in de gemeente
verschillende geluiden, het is duidelijk een moeilijk thema. Najat
woont in de buurt van Charleroi. Ze komt een paar keer per maand
naar Brussel om in de bakkerij van een vriend te werken. Haar
verhaal typeert de sfeer in Molenbeek. Najat: “Er wordt veel geroddeld
in Molenbeek. De druk van de gemeenschap is bijzonder
groot, ik merk hoe vriendinnen soms moeite hebben om aan de
sociale druk te weerstaan. Ik draag zelf een hoofddoek maar dat
is mijn persoonlijke keuze. Na de dood van mijn man, vond ik veel
steun in mijn geloof. Mijn hoofddoek drukt die speciale band uit.”
De eerste generatie Marokkanen die zich in Molenbeek vestigde,
had veel meer vrijheid. De vernieuwingen die zich in Marokko
voordoen, komen moeilijk tot in Molenbeek. Al zijn er wel dingen
die veranderen. “Vroeger was het bijvoorbeeld ondenkbaar dat
vrouwen achter het stuur zaten. Je moet nu eens kijken. De meeste
chauffeurs die je hier in Molenbeek ziet, zijn vrouwen.”
De laatste warme bakker
Hoewel alle bakkers in Molenbeek de croissant verkopen, heeft
geen enkele al over de ontstaansgeschiedenis gehoord.
Het lijkt trouwens alsof de traditie van de bereiding van de croissant
stilaan aan het verdwijnen is. Bakkers proberen hun producten
zo goedkoop mogelijk aan te bieden. Op een vers bereidde
croissant betalen ze 21% BTW, op een ingevroren croissant
slechts 6%. Als je elke eurocent moet omdraaien, maakt dat een
groot verschil.
Tot een paar jaar geleden had bakker Mohammed nog iemand in
dienst die het ambacht voor het maken van croissants beheerste.
Sinds de man met pensioen is, worden ook in deze bakkerij ingevroren
croissants verkocht. In heel Molenbeek is er nog slechts 1
bakker die zelf croissants maakt.
Jamal bakt al 18 jaar brood. Dat is best wel bijzonder omdat de
man een zware allergie heeft voor meel. Hij staat nog iedere dag
in de bakkerij, maar dat is alleen maar mogelijk dankzij zware medicatie.
Ook hij heeft de situatie in Molenbeek zien veranderen.
“Toen de Belgen vertrokken, kwamen mensen in de plaats die
weinig moeite deden om hun buren te leren kennen. De sociale
contacten werden minder. Nu komen mensen de winkel binnen
en willen ze liefst zo snel mogelijk weer vertrekken. Tijd om wat
te praten hebben de meesten niet meer. Ik blijf bakken omdat de
liefde voor het vak er nog steeds is.”
Alle talen door elkaar
Bij bakker Jamal is het meestal druk. In de straat ligt een moskee
en daardoor is er altijd wel volk. Het valt op hoe de klanten alle
talen door elkaar spreken: Nederlands, Frans en Arabisch. Mohammed,
vaste klant, vertelt: “Toen wij hier in Brussel arriveerden,
hadden we het Nederlands niet nodig, vandaag wel. Als we ervoor
willen zorgen dat onze kinderen kans op werk hebben, dan moeten
ze wel Nederlands leren. En wij leren het van onze kinderen. Toen
ik jong was, hadden wij ook geen toegang tot de Nederlandstalige
scholen. Dat is nu gelukkig wel verbeterd.”
Naast het publiek hebben de bakkers ook de eetgewoontes zien
veranderen. ‘s Morgens is voor de meeste bakkers het drukste
moment van de dag. Dan gaan de kinderen naar school. In plaats
van samen te ontbijten thuis, krijgen ze wat geld mee om op weg
naar school een ontbijtkoek te kopen. Het lijkt dus alsof ook de
traditionele ontbijttafel stilaan aan het verdwijnen is.
Le boulanger Molenbeekois
A l’origine, je voulais portretter des boulangers Molenbeekois,
mais tout le monde est très attaché à son anonimité et a peur
des réactions des autres. Par conséquent, vous ne trouverez
donc aucune photo et les noms des boulangers sont des noms
fictifs. Toutefois, cela ne nuit pas au contenu de leur histoire.
L’environnement en changement continu
Suite à un accord en 1964 avec le Maroc, les premiers Marocains
trouvent une place dans notre pays. Mohammed, arrivé à Molenbeek
au debut des années 70, est un des premiers boulanger d’une
autre origine. Il me raconte que dans ce temps Molenbeek était
comme un petit village. Mohammed : « on nous a accueilli ici avec
les bras ouverts. L’ambiance a changé quand les Belges de souche
sont partis, tout est devenu plus négatif. Et tout était mis sur nos
dos, ce que je reproche aux médias, il y avait trop d’attention pour
la migration ».
Le foulard, un thème difficile
Il y a plusieurs opinions à Molenbeek. Najat vient quelques fois
par mois à Bruxelles pour aider dans le boulanger d’un ami. « La
pression de la communauté est très grande, je vois des amies qui
ont du mal à résister à cette pression sociale. Je porte le foulard
comme un symbole, après le décès de mon mari, j’ai trouvé beaucoup
de support dans ma surgelé. »
Le dernier boulanger véritable
En Molenbeek il n’en reste qu’un boulanger qui fait ses croissants
lui-même. Un choix economique : il y a 21% de TVA à payer sur un
croissant frais, et il n’y a que 6% sur un croissant surgélé. Une
grande différence si on tire le diable par la queue.
Toutes les langues ensemble
Chez boulangerie Jamal il y a généralement beaucoup de monde,
puisqu’il y a une mosquée dans la rue. Le néerlandais, le français et
l’arabe sont les 3 langues qu’on parle de part en part ici. Mohammed,
un client régulier raconte: “Quand nous sommes arrivés à Bruxelles
on n’avait pas besoin du néerlandais, aujourd’hui oui. Si nos enfants
veulent trouver un boulot, ils doivent apprendre le néerlandais, et
eux nous apprennent à leur tour. Heureusement, l’accès aux écoles
Néerlandophones est plus facile que dans le temps. »
KOEK DE CŒUR

ACTIVITEITEN IN HET KADER VAN
DE WEEK VAN DE SMAAK 2013
ACTIVITES DANS LE CADRE DE LA
SEMAINE DU GOUT 2013
KOEK DE CŒUR
MUSEUM – MUSÉE
ZONDAG 17.11 DIMANCHE | 10:00 > 12:00
WOENSDAG 20.11 MERCREDI | 10:00 > 12:00
ZONDAG 24.11 DIMANCHE | 10:00 > 12:00
Wanneer we onze
geschiedenis
herbekijken, zien we dat
onze gewoontes vaak
een vreemde oorsprong
hebben. Door naar
de stillevens in het
museum te kijken leren
we meer over elkaars
culturele verschillen.
Quand on revoie notre
histoire, on voit que
nos habitudes ont
parfois une origine
un peu bizarre. En
regardant les natures
mortes au musée,
on apprends plus
sur nos différences
culturelles.
Il y a de nombreux mythes qui circulent au
sujet de l’origine du croissant. La vérité est
subordonnée à la créativité des conteurs. Ces
derniers mois, j’ai raconté l’histoire du croissant
des innombrables fois aux boulangers
et à leurs clients. Je me demande ce qu’est
devenue l’histoire. Mettez la créativité des
boulangers Molenbeekois à l’épreuve et questionnez
ces gens sur l’histoire du croissant.
Er circuleren verschillende mythes over het
ontstaan van de croissant. De waarheid is
echter ondergeschikt aan de creativiteit van
de verhalenvertellers. De afgelopen maanden
heb ik de ontstaansgeschiedenis van de croissant
ontelbare keren verteld aan de bakkers
en hun klanten. Ik ben benieuwd welk verhaal
daaruit voortgekomen is. Stel de creativiteit
van de bakkers in Molenbeek op de proef en
vraag hen naar de ontstaansgeschiedenis
van de croissant!
KOEK DE CŒUR
WANDELING – PROMENADE
DONDERDAG 21.11 JEUDI | 10:00 > 12:00
Bezoek aan de
markt op het
gemeenteplein en we
leren de verschillende
wijkhandelaars
kennen, met
degustaties.
Découverte du
marché sur la Place
communale et de
divers commerces
du quartier avec
dégustations.
KOEK DE CŒUR
ONTBIJT – PETIT-DÉJEUNER
ZONDAG 24.11 DIMANCHE | 10:00 > 13:00
Wij voorzien een
lange tafel waaraan
iedereen kan
aanschuiven. Breng je
eigen favoriete ontbijt
mee en zo zien we van
elkaar wat we eten.
Nous prévoyons une
longue table où tout le
monde peut prendre
place. Apportez votre
propre plat préféré,
pour que tout le
monde puisse voir ce
qu’on mange.
www.weekvandesmaak.be
meer info ~ plus d’info
de vaartkapoen
schoolstraat 76 rue de l’ecole | 1080
sint-jans-molenbeek
02 413 04 10 | devaartkapoen@vgc.be
www.vaartkapoen.be
www.azb-achc.blogspot.be
www.facebook.com/vaartkapoen
de volgende partners maakten het project
koek de cœur mogelijk / le projet a été
réalisé grâce aux partenaires suivants :
fonds delhaize, beheerd door
de koning boudewijnstichting / le fonds
delhaize, géré par la fondation roi baudoin
amuseevous vzw
de vaartkapoen
museum op maat van het museum voor
schone kunsten, brussel
gemeentelijk museum van sint-jans-molenbeek
nederlandstalige cultuurdienst van
de gemeente molenbeek.
vlaamse gemeenschapscommissie
faro vzw
vuursteen vzw
het project koek de cœur ontving financiële
steun van het fonds delhaize, beheerd door de
koning boudewijnstichting.
le projet koek de cœur a reçu du support financier
de la part du fonds delhaize, géré par la fondation
roi baudoin.
v.u.: herlinde swinnen, schoolstraat 76, 1080 sint-jans-molenbeek | beeld cover: krysztoff dorion | grafisch ontwerp: www.fennazamouri.be