2009 - KHID

PER
A R D U A
GRADIOR
Kennis & Innovatie
om toekomstige veiligheidsuitdagingen aan te pakken
Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie
Think Tank
Conferenties & Seminaries
Onderzoek
Training
Een overzicht van de activiteiten
D E F E N S I E
VOORRANG AAN VREDE
Juni 2010
www.mil.be/rdc

Kennis & Innovatie
om toekomstige veiligheidsuitdagingen aan te pakken
Think Tank
Conferenties & Seminaries
Onderzoek
Training
Een overzicht van de activiteiten
Juni 2010
www.mil.be/rdc

Inhoud
Voorwoord door Generaal van het vliegwezen b.d August Van Daele, Ir _ ________________________ 3
Voorwoord door Marie-Josée Simoen ___________________________________________________________________ 5
Inleiding door Kolonel van het vliegwezen SBH Corinne Faut _ ___________________________________ 7
Het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie ______________________________________________________ 11
■ Visie en opdrachten _ _________________________________________________________________________________ 13
■ Organisatiestructuur _________________________________________________________________________________ 14
■ Studiecentrum voor Veiligheid en Defensie (CSDS) ___________________________________________ 15
■ Departement Wetenschappelijk en Technologisch Onderzoek van Defensie (WTOD) _ __ 16
■ Departement Hoge Studies van Defensie (HDS) _______________________________________________ 17
■ Departement Producties, Publieke Relaties en Steun (DPR) _ ________________________________ 18
Cyclus van seminaries, colloquia en avondconferenties ___________________________________________ 19
■ Cyclus van seminaries “Hoge Studies Veiligheid en Defensie” ________________________________ 21
■ Colloquia en studiedagen _ __________________________________________________________________________ 23
■ De avondconferenties van het KHID _____________________________________________________________ 24
Onderzoeksactiviteiten van Defensie __________________________________________________________________ 25
■ Organisatie van het onderzoek _____________________________________________________________________ 27
■ Domein Veiligheid & Defensie (V&D) _ _________________________________________________________ 28
■ Onderzoek naar een steeds evoluerende geopolitieke situatie ____________________________ 28
■ Veiligheid en Strategie N°100: Massavernietigingswapens: Erfenis van de
Koude Oorlog en bedreiging voor de toekomst. Bart Smedts ____________________________ 31
■ Veiligheid en Strategie N°101: De evolutie van het Libanese confessionalisme
en een analyse van deconfessionalisering. Pieter-Jan Parrein _ ____________________________ 32
■ Veiligheid en Strategie N°102: De burgerlijk-militaire coördinatie van de VN.
Gevalstudie: de MONUC. Sarah Gasquard _ _______________________________________________ 34
■ Veiligheid en Strategie N°103: Het Europese Defensieagentschap in het Europese
landschap van de samenwerking inzake defensie-uitrustingen. Alain De Neve _______ 35
■ Veiligheid en Strategie N°104: De ideologie van de global jihad: Een discursieve
benadering. Stefan Deconinck _ _______________________________________________________________ 36
■ Domein Human Factors & Medicine (HFM) ___________________________________________________ 37
■ De mens als centraal uitgangspunt ___________________________________________________________ 37
■ De kenniscentra __________________________________________________________________________________ 38
■ Ontwerp van een robuust netwerk van crisismanagement organisaties ________________ 39

■ Biologische effect monitoring door middel van chromosomiale testen bij
werknemers die potentieel blootstaan aan cancerogene stoffen tijdens de
ontmanteling van chemische wapens _________________________________________________________ 41
■ Imago, attractiviteit en identiteit van de Belgische Defensie______________________________ 42
■ Hyperbare zuurstoftherapie in de behandeling van een acuut lawaaitrauma.
Een prospectieve, willekeurige en enkelblinde studie ______________________________________ 44
■ Onderzoek naar de afhakingsmotieven van jongeren tijdens hun kandidatuur en
de links met de rekrutering, de selectie en de opleiding _ __________________________________ 45
■ Domein Mobility, Systems and Protection (MSP) _____________________________________________ 47
■ Wetenschap en Technologie ter ondersteuning van operaties ____________________________ 47
■ De kenniscentra __________________________________________________________________________________ 48
■ Uitwerking van een methodologie om de effecten van een explosie op een
structuur met complexe vorm in een bebouwde omgeving te kwantificeren ___________ 49
■ Ontwikkeling van autonomiecapaciteit van mobiele landrobots om de veiligheid
te verbeteren bij het uitvoeren van risicovolle opdrachten ________________________________ 50
■ Virtueel vaartuig: integratie in een model van resultaten van verschillende
onderzoeken met betrekking tot watermobiliteit _ _________________________________________ 52
■ Domein Data Acquisition and Processing (DAP) _ _____________________________________________ 55
■ Informatieverzameling in een snel veranderende omgeving _ _____________________________ 55
■ De kenniscentra __________________________________________________________________________________ 55
■ SPA-ce Borne REmote Sensing & Fusion Elaborated-aanpak binnen een
informatiesysteem _ ______________________________________________________________________________ 56
■ Update van databanken met driedimensionale vectorgegevens (3D) voor het
Nationaal Geografisch Instituut (NGI) _____________________________________________________ 58
■ Commando- en controlesystemen (C2) in noodhulpoperaties __________________________ 59
Slotwoord _ __________________________________________________________________________________________________ 63

Voorwoord door Generaal van het vliegwezen
b.d August Van Daele, Ir
Als voorzitter van de Raad van Bestuur van het Koninklijk
Hoger Instituut voor Defensie is het voor mij een genoegen
U de tweede editie van het jaarlijkse activiteitenverslag
voor te stellen. Verderop in dit rapport krijgt U een
overzicht van de werking en organisatie van het Instituut. We zullen
daarbij ook ingaan op haar visie en ambities. In deze editie stellen we U
opnieuw een groot aantal studies voor die in de loop van 2009 werden
uitgevoerd of voltooid. Samen vormen ze een mooie steekkaart van
wat Defensie te bieden heeft.
Generaal Van Daele
Voorzitter Raad van Bestuur
In dit voorwoord wil ik graag nog even terugkomen op de ware reden
voor het bestaan van het KHID, namelijk het welzijn en de
veiligheid van de medewerkers van Defensie, in België en tijdens de
buitenlandse opdrachten. De via onderzoek verkregen objectieve
gegevens bieden hulp bij het nemen van politieke en militaire beslissingen.
Dankzij haar onderzoeksactiviteiten kan Defensie bovendien
het academische onderricht van de Koninklijke Militaire School optimaliseren
en de operaties ondersteunen. Immers, de best mogelijke
opleiding en up-to-date materiaal kan men alleen bieden wanneer
men de technologische en maatschappelijke ontwikkelingen op de
voet volgt. Ook de deelname aan internationale onderzoeksprojecten
in het kader van supranationale akkoorden (bv. de Organisatie
voor Onderzoek en Technologie van de NAVO en het Europese Defensieagentschap)
is voor Defensie een belangrijke reden om te investeren
in wetenschappelijk onderzoek.
In dit kader moet het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie een
kenniscentrum en een nationaal reflectie-instituut worden in het domein
veiligheid en defensie. Als think tank zal het KHID de aandacht
vestigen op relevante thema’s en het begrip en de kennis ervan
verdiepen. Daarbij wordt steeds gestreefd naar nauwe samenwerking
met andere think tanks, onderzoeksinstellingen en universiteiten.
Deze wisselwerking tussen militaire en civiele onderzoekers is voor
Defensie een uitgelezen kans om voeling te houden met de laatste
ontwikkelingen in onderzoek. Het Instituut zal de verworven kennis
in de hele veiligheids- en defensiegemeenschap verspreiden.

Eén van de middelen die het Instituut daarbij kan gebruiken is precies
dit overzicht van de activiteiten. Ik hoop dan ook van harte dat
het lezen van deze brochure uw interesse in het wetenschappelijke en
technologische onderzoek van Defensie nog verder zal aanwakkeren.

Voorwoord door
Marie-Josée Simoen
Deze editie is voor mij, als voorzitser van het Wetenschappelijk
Comité, de perfecte gelegenheid om enkele woorden
tot u te richten. Deze brochure biedt mij namelijk
de mogelijkheid wat dieper in te gaan op enkele concrete
realisaties op het gebied van wetenschappelijk en technologisch
onderzoek bij Defensie. Ik hoop dat u zich hierdoor aangesproken
zult voelen om zelf onderzoeksprojecten in te dienen of eraan deel
te nemen.
Mevrouw Simoen
Voorzitster van het
Wetenschappelijk Comité
In dit onderzoek speelt het Wetenschappelijk Comité een essentiële
en gewaardeerde rol. Het Comité werd in 2007 opgericht en intervenieert,
onder meer bijgestaan door vier commissies van wetenschappelijke
experts, in het keuzeproces van onderzoeksprojecten en in
de evaluatie van de lopende onderzoeken die deel uitmaken van het
meerjarenprogramma wetenschappelijk en technologisch onderzoek
van Defensie. Het garandeert tevens het wetenschappelijk niveau
en de kwaliteit van de gerealiseerde studies. Bovendien vestigt het
Comité de aandacht op veelbelovende onderzoeksdomeinen en –inspanningen.
Alles wordt multidisciplinair aangepakt, wat absoluut
onmisbaar is als we het hebben over veiligheid en defensie.
Ten slotte is het Comité een van de toegangspoorten naar de onderzoekswereld
buiten Defensie. Op deze manier promoot het Comité
gemeenschappelijk onderzoek in samenwerking met Belgische en
buitenlandse universitaire instellingen, waardoor de onderzoeksrendabiliteit
wordt verhoogd en dubbel onderzoek wordt voorkomen.
Het Departement Wetenschappelijk en Technologisch Onderzoek
van Defensie heeft de evaluatie van voorgestelde en lopende onderzoeksprojecten
genormaliseerd. Deze ontwikkeling draagt bij tot een
verhoging van de onderzoekskwaliteit.

Inleiding door Kolonel van het vliegwezen SBH
Corinne Faut
De evolutie van de veiligheidsomgeving maakt deel uit van
de context waarin Defensie zijn prioriteiten bepaalt. De
visie van het Instituut bestaat erin om op nationaal en
internationaal niveau het Belgische instituut te zijn dat
befaamd is voor zijn uitmuntendheid als think tank in dienst van de
veiligheids- en defensiegemeenschap.
Corinne Faut,
Directeur-generaal van het
Koninklijk Hoger Instituut
voor Defensie
De activiteiten van het KHID hebben zich de laatste jaren ontwikkeld
in twee complementaire domeinen. Allereerst zijn er de conferenties
en andere evenementen die niet alleen de sinds lang gevestigde avondconferenties
hergroeperen, maar ook de cyclus van seminaries van de
Hoge Studies Veiligheid en Defensie, evenals de verschillende types
van colloquia en studiedagen waarvan de ontwikkeling een innovatie
vormt binnen het kader van de opdrachten die aan het Instituut werden
toevertrouwd. Omdat het KHID zich positioneert als een ideeënlaboratorium
met nationale en internationale uitstraling, wil het een
discussieplatform bieden waar experten uit alle sectoren elkaar ontmoeten.
Tijdens deze activiteiten, die een groeiend succes kennen, nodigt
het Instituut gerenommeerde sprekers uit. Deze gevarieerde mix
van bekende sprekers en vaak vernieuwende onderwerpen weet een
steeds breder publiek van militairen en burgers te boeien.
In tweede instantie zijn er de onderzoeksactiviteiten waarvan een
waaier in deze brochure wordt voorgesteld. Met het oog op een optimale
efficiëntie wordt het onderzoek bij Defensie georganiseerd op
basis van een beperkt aantal kenniscentra die de inspanningen van de
verschillende departementen van de KMS verenigen of die kennispolen
vormen in hun respectieve domeinen, zoals het geval is voor het
Studiecentrum voor Veiligheid en Defensie van het KHID, de Defensielaboratoria
(DLD) of de Historische Pool van Defensie die zich in
het Koninklijk Legermuseum bevindt. De onderzoeksonderwerpen
werden trouwens gehergroepeerd in vier grote domeinen: het domein
Veiligheid & Defensie (V&S), Human Factors and Medicine (HFM),
Mobility, Systems and Protection (MSP), en Data Acquisition and
Processing (DAP).
Voor elk van die domeinen werd een staal van lopende of afgeronde
onderzoeksprojecten geselecteerd, die gedetailleerd worden voorgesteld
in deze brochure. De lezer vindt er informatie over de redenen die
ertoe geleid hebben dat Defensie zijn middelen aan elk van die projec-

ten besteedt, een uitleg over de activiteiten van het project op een zeker
wetenschappelijk niveau, en ten slotte een overzicht van de verwachte
innovaties.
Als directeur-generaal van het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie
nodig ik U uit om in deze brochure de think tank te ontdekken.
Indien U na het lezen toch nog vragen hebt, aarzel dan zeker niet ons te
contacteren. U kunt er van op aan dat elk van mijn medewerkers zich
zal inspannen om U zo goed mogelijk te helpen.

Het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie

Visie en opdrachten
De geopolitieke situatie is de laatste twintig jaar
sterk veranderd. Bepaalde veiligheidsrisico’s zijn
verdwenen terwijl er andere het daglicht hebben
gezien. Die zijn vaak kleiner van omvang maar
heel verschillend en moeilijk te voorzien. Bovendien
moet de strategie van Defensie steeds
meer rekening houden met de globalisering van
de markt, het transport, de communicatie en de
financiële sector. In feite oefent dit fenomeen
grote invloed uit op economisch, cultureel en
politiek vlak, bij ons en in de landen die in volle
ontwikkeling zijn. Die veranderingen bieden
nieuwe mogelijkheden, maar dragen ook uitdagingen
in zich. Er moeten onder meer oplossingen
worden gevonden voor de groeiende vraag
naar grondstoffen, de migratiegolven, het risico
op een pandemie, de klimaatverandering en de
toenemende frequentie van natuurrampen. Bovendien
vormen het terrorisme en de verspreiding
van massavernietigingswapens ook veiligheidsrisico’s.
Al deze ontwikkelingen bepalen
de prioriteiten van Defensie om zich aan haar
omgeving aan te passen.
In deze context draagt het KHID bij tot de
transformatie van Defensie in de richting die
wordt aangewezen door de Minister in zijn
politieke oriëntatienota. Daarom kiest het Instituut
voor een gestructureerde benadering
die de formulering van een visie en opdrachten
inhoudt.
Visie
Op nationaal en internationaal niveau
het Belgisch Instituut zijn dat befaamd
is voor zijn uitmuntendheid als think
tank in dienst van de veiligheids- en
defensiegemeenschap.
Om deze visie te verwezenlijken moet het
KHID in de eerste plaats de aandacht vestigen
op relevante thema’s, om vervolgens het
begrip en de kennis ervan te verdiepen, en ten
slotte de kennis die daaruit voortvloeit in de
hele veiligheids- en defensiegemeenschap te
verspreiden door een resoluut dynamische en
interactieve aanpak.
Bijgevolg worden de opdrachten van het
KHID als volgt benoemd.
Opdrachten
Aandacht vestigen
■ Het tijdig identificeren van relevante
thema’s en deze ontwikkelen en uitvoeren;
■ De vertegenwoordiging van Defensie
in het domein van het wetenschappelijk
onderzoek binnen nationale
en internationale organisaties
beheren.
Kennis uitdiepen
■ Aan de CHOD de strategie voor wetenschappelijk
en technologisch onderzoek
voorstellen – met inbegrip
van het domein Veiligheid en Defensie
– door de inspanningen op de
relevante thema’s te concentreren;
■ Onderzoek en studies uitvoeren in
het domein van het veiligheids- en
defensiebeleid in de ruimste zin;
■ Het beheer verzekeren van het geheel
van de programma’s van wetenschappelijk
en technologisch onderzoek
van Defensie.
Het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie
13

Kennis verspreiden
■ Permanente vorming organiseren
door lezingen, conferenties, colloquia
en publicaties over de geïdentificeerde
relevante thema’s;
■ Bijdragen tot de vorming van kaderleden
van hoog niveau door de creatie
van een ontmoetingsruimte, die
thans een concrete vorm aanneemt in
een cyclus van seminaries die “Hoge
Studies Veiligheid en Defensie” worden
genoemd;
■ Gecoördineerde public relations acties
organiseren die toelaten om de
zichtbaarheid van Defensie te verzekeren
naar de wetenschappelijke, industriële,
politieke, economische en
sociale wereld, evenals naar de veiligheids-
en defensiewereld.
Organisatiestructuur
De globalisering is een fenomeen met implicaties
in alle domeinen. Ook het domein van
veiligheid en defensie ontsnapt niet aan deze
evolutie. Het is daarom noodzakelijk om op
structurele wijze alle actoren te raadplegen
– militaire, politieke, economische, sociale,
academische, e.a. – om de relevante thema’s in
een holistische benadering te identificeren.
Dit strategische forum wordt verwezenlijkt in
de Raad van Bestuur, die belast is met de definiëring
van de strategische keuzes van het Instituut.
De Raad van Bestuur 1 is ermee belast om in
de domeinen “veiligheid & defensie” en “wetenschappelijk
en technologisch onderzoek
van Defensie” jaarlijks aan de Minister een
algemene beleidsnota, de prioriteiten van het
onderzoeksprogramma van Defensie, en het
onderzoeksprogramma van Defensie voor te
stellen. De Raad van Bestuur stelt eveneens
aan de Minister een jaarverslag voor over het
uitgevoerde onderzoek binnen Defensie.
Het economische gebruik van de middelen
leidt trouwens tot een wetenschappelijk advies
dat zo ruim mogelijk is om voor elk project de
beste optie onder de mogelijke oplossingen te
kiezen: uitvoeren binnen Defensie, extern laten
uitvoeren, of in samenwerking. Het is bovendien
van belang om de wetenschappelijke
waarde van elk project te bepalen.
Dit wetenschappelijk adviesforum wordt gerealiseerd
door het Wetenschappelijk Comité, de
wetenschappelijke adviseur van het Instituut.
Het Wetenschappelijk Comité is ermee belast
om de onderzoeksdoelstellingen voor te stellen,
mee te werken aan de ontwikkeling van evaluatiemethodes
voor studies en onderzoeksprojecten,
een voorlopige rangschikking voor de
onderzoeken en projecten voor te stellen, de
voortgangsrapporten van de studies en onderzoeksprojecten
te evalueren en aanbevelingen te
formuleren, en de eindrapporten te evalueren.
De dagelijkse werking van het Instituut maakt
een organiek kader noodzakelijk 2 , waarvan de
structuur (vier departementen) gedefinieerd
werd door als uitgangspunt de uitvoering van
de opdrachten van het Instituut te nemen.
Deze vier departementen zijn:
■ het Studiecentrum voor Veiligheid en
Defensie;
■ het Departement Wetenschappelijk en Technologisch
Onderzoek van Defensie;
■ het Departement Hoge Studies van Defensie;
■ het Departement Producties, Publieke
Relaties en Steun.
De tabel hieronder geeft de bijdrage van elk
van de departementen– acroniemen in drie talen
– tot de verwezenlijking van de visie doorheen
de verschillende opdrachten.
Het organiek kader van het Instituut telt in
totaal 34 personeelsleden.
1
Ministrieel Besluit van 25 april 2007
2
Koninklijk Besluit van 10 augustus 2006
14

DEPARTEMENTEN
F RSTD CESD HED DRP
N WTOD CVDS HSD DPR
E STDR CSDS HDS DPR
Opdrachten
Aandacht vestigen
Relevante thema’s identificeren en opvolgen • • •
Vertegenwoordigen van Defensie in onderzoeksorganisaties • •
Kennis uitdiepen
Onderzoeksprogramma bepalen • •
Onderzoek en studies uitvoeren in het domein Veiligheid & Defensie
•
Het onderzoeksprogramma beheren
•
Kennis verspreiden
Organiseren van permanente vorming • • • •
Bijdragen aan de vorming van het hogere kader • • • •
Organiseren van gecoördineerde PR-activiteiten
•
De laatste jaren is de uitstraling van het Instituut
aanzienlijk toegenomen. Het jaarprogramma
van wetenschappelijk en technologisch onderzoek
van Defensie telt een honderdtal onderzoeken,
voor een budget van ongeveer 5,5 miljoen
euro. Elk jaar wordt een tiental avondconferenties
op hoog niveau georganiseerd. In 2009 is
de opkomst sterk gestegen tot een gemiddelde
van ongeveer 280 personen, met pieken van
meer dan 500 deelnemers. Naast de avondconferenties
worden er internationale conferenties
georganiseerd, zoals die over Azië, in samenwerking
met de Koninklijke Militaire School, waar
gemiddeld 270 personen aan hebben deelgenomen.
Ten slotte kenmerkt de trainingscyclus
Hoge Studies Veiligheid en Defensie zich door
een ruime belangstelling en een vlot verloop.
In dit domein ontwikkelt zich een duidelijke
synergie met de “High Level Course” van het
Europees College voor Veiligheid en Defensie.
Studiecentrum voor Veiligheid en
Defensie (CSDS)
Omdat het KHID zich positioneert als een
ideeënlaboratorium met nationale en internationale
uitstraling, wil het CSDS een discussieplatform
zijn waar experts in de problematiek
van Veiligheid en Defensie uit alle
sectoren elkaar ontmoeten tijdens conferenties,
colloquia, studiedagen van experts…
Samenwerkingsverbanden, en zelfs synergieën,
met andere think tanks worden nagestreefd.
Op termijn zal dit leiden tot samenwerkingsakkoorden.
Het CSDS is niet alleen de referentie op het
vlak van Veiligheid en Defensie voor de beleidsverantwoordelijken
van het Departement,
maar ook voor de openbare diensten,
de andere think tanks en voor het ruime publiek.
In het kader van nieuwe bedreigingen en in
functie van de behoeften van Defensie behandelen
onderzoekers de problematiek van
Veiligheid en Defensie in verschillende regio’s
en vanuit verschillende gezichtspunten. De
huidige onderzoeksactiviteiten van het CSDS
richten zich op de volgende domeinen:
■ op het niveau van de thema’s: de proliferatie
van massavernietigingswapens, het
Het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie
15

internationaal terrorisme, “global governance”
en de “global flows”;
■ op het niveau van de regio’s : het nationale
en Europese veiligheids- en defensiebeleid,
Afrika, het Midden-Oosten en Azië.
Het Centrum voert analyses uit van internationale
tendensen in de domeinen die invloed
kunnen uitoefenen op het ontstaan, de
ontwikkeling en de gevolgen van conflicten
met een potentiële militaire dimensie. De
onderzoeksresultaten worden onder andere
via de website van het KHID gepubliceerd
www.mil.be/rdc.
Departement Wetenschappelijk
en Technologisch Onderzoek van
Defensie (WTOD)
Het Departement WTOD voert zelf geen
onderzoek uit maar beheert het geheel van
het wetenschappelijk en technologisch onderzoek
van Defensie. De domeinbeheerders
van het Departement WTOD verzekeren de
goede werking van het onderzoek, terwijl het
onderzoek zelf wordt uitgevoerd in de laboratoriums
van de KMS, in kenniscentra van Defensie
of zelfs daarbuiten.
Het WTOD-programma is samengesteld uit
onderzoeken die voortvloeien uit een dubbele
benadering: “top-down” en “bottom-up”.
Het fundamenteel onderzoek hoort bij een
mechanisme van het type “bottom-up”. Dit
betekent dat de onderzoeksdirecteuren onderzoeksonderwerpen
voorleggen.
Het toegepast onderzoek kan worden uitgevoerd
hetzij om een breuk of een technologische
vooruitgang te verwezenlijken, hetzij om
op korte termijn essentiële vragen te beantwoorden
die het werkkader van de generale
staf overstijgen. In beide gevallen beantwoordt
het onderzoek in wezen aan een mechanisme
van het type “top-down”, m.a.w. dat Defensie
zich op een directieve manier gedraagt en
daarbij de domeinen definieert waar ze onderzoek
wenst uit te voeren.
Bovendien, in navolging van wat algemeen
gangbaar is aan de grote universiteiten, kiest
Defensie ervoor om de uitwerking en het beheer
van het onderzoeksprogramma aan een
onafhankelijke organisatie toe te vertrouwen
om een globale samenhang te verzekeren.
De hierboven beschreven algemene benadering
wordt gerealiseerd door de invoering van
algemene onderzoeksdoelstellingen (Ti) die
rechtstreeks verband houden met redenen die
duidelijk vastgelegd zijn om een onderzoeksprogramma
bij Defensie uit te voeren – steun
aan het onderwijs, steun aan operaties en steun
aan de besluitvorming.
T1 Optimalisering van het academisch onderwijs
in exacte en toegepaste wetenschappen
T2 Optimalisering van het academisch onderwijs
in sociale, militaire wetenschappen
en gedragswetenschappen
T3 Beschikbaarheid van bestaande systemen
T4 Beschikbaarheid van toekomstige
systemen
T5 Bescherming tegen klassieke bedreigingen
T6 Bescherming tegen nieuwe bedreigingen
T7 De ontwikkeling van een langetermijnvisie
voor veiligheid
T8 Onderzoek als gevolg van vragen en ontwikkelingen
binnen Defensie
T9 Onderzoek als gevolg van vragen en ontwikkelingen
buiten Defensie
Defensie draagt trouwens bij tot de verwezenlijking
van de federale ambities voor het wetenschappelijk
onderzoek door het wetenschappelijk
en technologisch onderzoek van Defensie
voor de maatschappij open te stellen. Daarom
worden bepaalde onderzoeksprojecten uitge-
16

voerd in domeinen die geen rechtstreeks verband
houden met de prioriteiten van Defensie
maar die ertoe bijdragen om in te gaan op reële
maatschappelijke uitdagingen, zoals dit het geval
is voor het domein van de energieproductie.
Om een maximale efficiëntie van het onderzoeksprogramma
te bereiken concentreert
de WTOD-strategie zich op meer gerichte
domeinen in het kader van algemene onderzoeksdoelstellingen.
Die domeinen zijn
onderzoeksniches waarvoor de onderzoekscentra
worden aangemoedigd om hun inspanningen
te intensifiëren teneinde een expertise
op een niveau van uitmuntendheid te ontwikkelen.
De correlatie tussen de expertiseniches
en de algemene onderzoeksdoelstellingen
wordt in de volgende figuur weergegeven.
Projecten die zich buiten de niches maar wel
binnen de onderzoeksdoelstellingen bevinden
zijn mogelijk. Dit is met name het geval voor
specifieke onderzoeken van strategisch belang.
Departement Hoge Studies van
Defensie (HDS)
Het Departement HDS is verantwoordelijk
voor de organisatie van de Hoge Studies Veiligheid
en Defensie in een multisectoriële benadering.
In samenwerking met Egmont, het
Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen,
ontvangt dit voor België unieke
forum jaarlijks een selectie van hoge kaderleden
uit alle sectoren van de maatschappij.
Het Departement Hoge Studies Veiligheid en
Defensie, dat binnen het KHID bevoegd is voor
de organisatie van seminaries en bezoeken, vertegenwoordigt
ook met Egmont België binnen
het Europese College voor Veiligheid en Defensie
(ESDC). Deze instelling werd opgericht
op 18 juli 2005 en moet worden beschouwd als
een netwerk van nationale instellingen en academies
in het domein van Veiligheid en Defensie.
Het secretariaat-generaal van de Raad doet
ook dienst als secretariaat van het College. De
ESDC organiseert ieder academiejaar de High
Level Courses waar 58 personen aan hebben
deelgenomen tijdens het academiejaar 2009-
2010. Het KHID levert algemene steun voor
de organisatie en coaching aan deze modulair
opgebouwde training. Zo was het Koninklijk
Hoger Instituut bevoegd voor de hele organisatie
van module 1 van de sessie 2009-2010. Die
vond plaats van 13 tot 18 september in Brussel.
De ESDC is een ideaal forum voor het KHID
om zich ook op internationaal niveau in het domein
van Veiligheid en Defensie te profileren.
OBJECTIEVEN
T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9
NISSEN
N1 - C4ISTAR • • • • •
N2 - Hyperspectrale detectie en TeralHertz • • • • •
N3 - Intelligente autonome systemen (en platformen) • • •
N4 - Niet conventionele wapensystemen • •
N5 - Bescherming van personeel, systemen en infrastructuur • •
N6 - Nieuwe energiebronnen • • • •
N7 - Militaire geneeskunde • •
N8 - Human performance • • • •
N9 - Veiligheidsomgeving • • • •
N10 - Militaire geschiedenis • • • •
Het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie
17

Departement Producties, Publieke
Relaties en Steun (DPR)
Het DPR heeft als belangrijkste opdracht de
interne en externe communicatie te verzorgen.
Alle vragen uit de buitenwereld komen aan
bij het DPR om een volledig antwoord binnen
een aangepaste termijn te verkrijgen. Het
DPR is een “facilitator” voor heel het KHID
en speelt een sleutelrol in de praktische organisatie
van belangrijke forums: conferenties,
colloquia en andere ontmoetingen. Het verleent
steun aan alle organen van het KHID:
de Raad van Bestuur, het Wetenschappelijk
Comité en het organiek kader. Het DPR levert
bovendien logistieke en administratieve
steun om de goede werking van het hele Instituut
te verzekeren. Het is eveneens bevoegd
voor de website van het KHID en publiceert
verschillende documenten: folders, brochures
en publicaties.
18

Cyclus van seminaries,
colloquia en avondconferenties

Cyclus van seminaries,
colloquia en avondconferenties
Cyclus van seminaries “Hoge Studies
Veiligheid en Defensie”
Een politiek van veiligheid en verantwoordelijke
en efficiënte preventie veronderstelt een
goede kennis van de sociale fenomenen en
nationale en internationale trends. Bovendien
is een goede samenwerking tussen alle betrokken
partijen absoluut noodzakelijk. Alleen
op deze manier kunnen de actoren de nodige
synergieën ontwikkelen om, in het beste geval,
op problemen te anticiperen en deze te
voorkomen en, in het slechtste geval, om de
oplossing ervan te vergemakkelijken. Bovendien
laat een multidisciplinair kader een pertinente
analyse toe, vrij van alle subjectiviteit
en corporatistische of individuele reflexen.
Dit is de enige manier om de nodige objectivi-
Seminar 1 Basisprincipes
Het Belgische buitenlandse beleid en veiligheidsbeleid / theoretische modellen van internationale
betrekkingen / mondialisering: conceptuele analyse en actoren / analyse van de notie veiligheid en
haar dimensies.
Seminar 2 Sleutelfactoren en trends
Economische en financiële factoren / factoren gekoppeld aan wetenschappen en opkomende technologieën,
demografie / klimatologische en milieufactoren / militaire factor / globaal en regionaal beleid.
Seminar 3 Factoren van instabiliteit I
De verspreiding van wapens (van lichte wapens tot massavernietigingswapens) / de georganiseerde
misdaad, drugstrafiek en mensenhandel / failliete staten en erg verzwakte staten.
Seminar 4 Factoren van instabiliteit II
Immigratie en integratie / veiligheid en ontwikkeling / terrorisme als internationaal probleem, oorzaken,
vormen en remedies, legale aspecten en politionele samenwerking.
Seminar 5 De Europese Unie
Gemeenschappelijk buitenlands beleid en veiligheidsbeleid / Europees veiligheids- en defensiebeleid
/ Europees nabuurschapsbeleid / burgerlijke en militaire competenties.
Seminar 6 De grote wereldmachten
De Verenigde Staten / Rusland / China / India / Japan / Brazilië.
Seminar 7 De erfenis van de USSR
De Oekraïne en Wit-Rusland / de Kaukasus / Centraal-Azië / operaties in Afghanistan.
Seminar 8 Het Oosten
Turkije / het Midden-Oosten / Iran / het belang van water en energie.
Seminar 9 Afrika
De regio van de Grote Meren / het Belgische beleid in Centraal-Afrika (met inbegrip van de ontwikkelingssamenwerking)
/ de rol van de Europese Unie in Centraal-Afrika / Chinafrika / de plicht te
beschermen – gevalstudie.
Seminar 10 Synthese, conclusies en evaluatie
Cyclus van seminaries, colloquia en avondconferenties
21

teit en rede te bekomen. Met het programma
Hoge Studies Veiligheid en Defensie biedt
het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie,
in nauwe samenwerking met het Egmont
Instituut (het Koninklijk Instituut voor Internationale
Betrekkingen, verbonden met
Buitenlandse Zaken), een voor België uniek
ontmoetingsforum voor leidinggevenden uit
alle sectoren van onze samenleving.
Reeds sinds 2005 werden de meeste facetten
van veiligheid en defensie onderzocht in
een tiental residentiële seminaries en via een
tiental bezoeken. Elke maandelijkse seminarie
duurt twee dagen en behandelt telkens
een vooraf bepaald onderwerp. Telkens worden
professoren, politieke en militaire experts
en gerenommeerde diplomaten uitgenodigd
om het thema in een voordracht af te bakenen.
Nadien wisselen deelnemers en sprekers
ideeën uit om de analyse verder uit te diepen.
Maar het essentiële komt later. In groepen van
tien denken de deelnemers na en discussiëren
ze, vertrekkende van hun eigen ervaringen en
expertise, om zo te komen tot een betere perceptie
van het onderwerp en nieuwe perspectieven
te openen door de behandelde materie
in een bredere context te plaatsen. Het programma
van 2009 geeft een overzicht van de
behandelde onderwerpen.
Elk jaar stellen de organisatoren een zorgvuldig
gekozen selectie sprekers voor. Zo werden
in 2009 voordrachten gegeven door onder andere
Pierre Vercauteren (Faculté Universitaire
Catholique van Mons), Michèle Coninx (Eurojust),
de journaliste Nina Bachkatov, professor
Mohammad Djalili (Graduate Institute of
International Studies, Genève), Jean-Pascal
van Ypersele (Intergovernmental Panel on Climate
Change), ambassadeur Walter Stevens
(Belgische vertegenwoordiger bij het Politieken
Veiligheids-Comité bij de Europese Unie).
Naast deze seminaries werden er twaalf bezoeken
van een halve dag tot een volledige
dag georganiseerd in de periode januari tot
december 2009 (de kanselarij van de Premier
en het crisiscentrum van de regering, de Federale
Overheidsdienst Buitenlandse Zaken
en het ministerie van Defensie, de Europese
Unie, de Defensiestaf, de inlichtingen- en veiligheidsdiensten,
het federale parlement, de 7e
Brigade, de Dienst der douane en accijnzen, de
provincie Luik, FN Herstal, de federale politie
en de NAVO).
In 2009 werden 39 mensen geselecteerd om
de vijfde sessie van de cyclus Hoge Studies van
Defensie te volgen.
De samenstelling van de groep was de volgende:
zestien personen waren afkomstig van Defensie
(dertien kolonels, een luitenant-kolonel
[gedetacheerd naar de FOD Buitenlandse Zaken]
en twee burgers van vergelijkbare graad)
en drieëntwintig mensen van buiten Defensie,
te verdelen als volgt: een lid van de FOD Buitenlandse
Zaken, een lid van de FOD Binnenlandse
Zaken (Dienst Vreemdelingenzaken),
een lid van de federale politie en een van een
lokale politie, een lid van de Staatsveiligheid,
een lid van het Comité I, drie leden van de
FOD Justitie (twee magistraten, één van de
Dienst voor het Strafrechtelijk Beleid), twee
leden van het Coördinatieorgaan voor de
Dreigingsanalyse (waarvan een afkomstig uit
de Staatsveiligheid), een deelnemer uit de wereld
van de defensie-industrie (Siemens Enterprise
Communications N.V.), een lid van het
secretariaat van de Senaat, een lid van de academische
wereld (Universiteit Antwerpen)
22

en negen deelnemers uit het maatschappelijk
middenveld (Brussels Commerce and Industry,
Broederlijk Delen, International Center
for Transitional Justice, twee van de Europese
Commissie, Fortis Bank SA, het Vlaams Vredesinstituut,
het Brussel Hoofdstedelijk Gewest,
Vlaamse Overheid / Controle Wapenhandel).
Colloquia en studiedagen
In 2009 organiseerde het CSDS samen met
het Koninklijk Instituut voor Internationale
Betrekkingen (EGMONT) van de Federale
Overheidsdienst Buitenlandse Zaken
twee rondetafelbijeenkomsten : “The Bond
between Iran and the Shiites in the Gulf ” op
23 april en “Iranian State Power between the
Clerical and the Secular” op 27 november.
Vertegenwoordigers van binnen en buiten Defensie
namen aan deze twee activiteiten deel.
Deze activiteiten werden door de deelnemers
erg op prijs gesteld. Deze formules zullen in de
toekomst zeker nog worden gebruikt.
Op 24 maart 2009 organiseerde het CSDS, in
nauwe samenwerking met de KMS, een colloquium
met als onderwerp Azië onder de titel
“Opkomende mogendheden in Azië: naar een
multipolaire wereld”. Dit colloquium werd georganiseerd
in het kader van de stagiairopleiding
voorzien in de Hogere stafcursus
en de cursus Militair Administrateur.
Een tweede meer technisch colloquium over
de “Opkomende technologieën in Veiligheid
en Defensie” werd op 1 oktober 2009 georganiseerd,
in samenwerking met het Departement
Communicatie, informatie, systemen
en sensoren van de Koninklijke Militaire
School. Dit colloquium behandelde niet alleen
de evolutie van de onderzoekers van het
Departement Communicatie- en informatiesystemen
(CIS) van de KMS, maar wees
eveneens op de vooruitgang die werd geboekt
binnen de agentschappen van de NAVO en
de EU.
Door de themakeuze voor onderzoeken, tijdens
conferenties, colloquia en seminars, levert
het CSDS haar bijdrage tot de missie van
het Instituut: de aandacht vestigen op een aantal
interessante onderwerpen, de kennis verdiepen
en verspreiden via de organisatie van
dit type activiteiten.
Het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie
hecht het grootste belang aan de mening
van haar publiek. Daarom wordt na iedere
conferentie een steekproef/enquête verricht
bij een aantal deelnemers. De resultaten van
de opiniepeiling naar de tevredenheid van het
publiek moeten het Instituut toelaten om de
verschillende formules in de toekomst aan te
passen zodat ze nog beter beantwoorden aan
de verwachtingen van het publiek.
Cyclus van seminaries, colloquia en avondconferenties
23

De avondconferenties
van het KHID
De avondconferenties zijn voor het KHID
een nuttig instrument in zijn rol als think
tank. Naast de klassieke veiligheidsonderwerpen
werden ook nieuwe thema’s behandeld.
In 2009 werden er tien conferenties
georganiseerd:
Het meest opvallende van het voorbije jaar was
dat steeds meer deelnemers van Defensie en daarbuiten
de weg naar de avondconferenties vinden,
al hangt hun aanwezigheid duidelijk af van het
onderwerp van de conferentie. Dit maakt dat de
conferenties niet alleen een kern van regelmatige
bezoekers, maar ook een telkens wisselend publiek
weet te boeien. Deze tendens, die begon
eind 2008, lijkt zich te handhaven in 2009.
Maand Sprekers Onderwerpen Deelnemers
De perspectieven van de relaties
Dr. Ron Asmus
tussen Europa en de Verenigde Staten
onder president Obama: wat is
Januari (Executive Director van het
260
Transatlantic Center)
de nieuwe agenda?
Februari
Maart
April
Mei
Juni
September
Prof. Dr. Georgios Terzis
(Vesalius College)
Joop Veen (Ministerie van Defensie,
Nederland)
Han Soete (Indymedia)
GenMaj Georges d’Hollander
(Directeur NC3A NATO HQ)
De heer Louis Michel
(Europees Commissaris voor
Ontwikkeling en
Humanitaire Hulp)
Ambassadeur Baron van Daele
(Permanent Vertegenwoordiger
van België bij de NAVO)
Dr. Ilse Derluyn,
(Coördinator van het “Centre
for Children in Vulnerable
Situations”)
De heer Pieter De Crem
(Minister van Defensie)
De nieuwe media:
massacommunicatiewapens?
Network Enabled Capabilities:
een transatlantisch perspectief
De “millenniumdoelstellingen” als
hefboom voor conflictpreventie.
De bijdrage van de Europese Unie
inzake ontwikkelingssamenwerking
en humanitaire hulp.
60 jaar NAVO. Perspectieven na
de top van Strasbourg-Kehl.
Kindsoldaten: slachtoffers of
daders? Een psychologisch
perspectief.
215
161
184
159
124
Return on investment, voor wie? 589
Oktober De heer Martin van Creveld The Future of War and Conflicts 586
November
Dr. Emanuele Ottolenghi
(Directeur van het Transatlantic
Institute)
Het Iranese nucleaire dilemma 369
& Dr. Tom Sauer (Universiteit
Antwerpen)
December
Prof. Freddy Van den Spiegel Economische perspectieven: welkom
in de wereld van de chaos
(Vrije Universiteit Brussel)
245
24

Onderzoeksactiviteiten van Defensie

De organisatie van het onderzoek:
kenniscentra en domeinen
Om de onderzoeksmiddelen
maximaal te groeperen en zo
kwalitatief hoogstaande studies
te realiseren, kiest Defensie voor
de uitbouw van een beperkt aantal Kenniscentra
in die domeinen waarin ze een referentie
wil zijn. In de polytechnische faculteit van de
KMS bestaan bijvoorbeeld het Europese centrum
voor nucleaire fusie (LPP), het “Signal
and Image Processing Centre” (SIC), het studiecentrum
voor het dynamische gedrag van
materialen (DYMASEC) en het studiecentrum
voor de mobiliteit van systemen (land,
zee, lucht) (MOBINISS). De faculteit sociale
en militaire wetenschappen profileert zich
met een onderzoekscentrum voor “ethiek en
deontologie” en een voor “Europese veiligheid”.
Het Studiecentrum voor Veiligheid en
Defensie (CSDS-KHID) van het Koninklijk
Hoger Instituut voor Defensie doet politiekmilitair
onderzoek met betrekking tot veiligheids-
en defensievraagstukken. De Defensielaboratoria
(DLD) spitsen zich toe op de
detectie van chemische agentia en de bescherming
van het personeel tegen chemische, biologische,
radiologische en nucleaire risico’s. In
het Koninklijk Legermuseum vinden we de
Historische Pool van Defensie, waar onderzoek
in het kader van het militair-historische
patrimonium plaatsvindt. Andere, kleinere
kenniscentra situeren zich in het brandwondencentrum
van het Militair Hospitaal en in
het domein van “Well Being”, met studies op
het vlak van de epidemiologie en de preventieve
gezondheidszorg.
Deze onderzoeken worden ondergebracht in
domeinen om ze doeltreffend te beheren. De
omschrijving van elk van deze domeinen leunt
nauw aan bij wat we ook terugvinden in verschillende
andere NAVO-landen. Bij Defensie
zijn er vier domeinen:
Veiligheid en Defensie (V&D)
In dit domein vindt men onder andere studies
over internationale betrekkingen, terrorisme,
de verspreiding van massavernietigingswapens…
Human Factors and Medicine (HFM)
Dit is het “mensgerichte” domein. Het omhelst
een brede waaier van disciplines, gaande
van crisismanagement, recht, geschiedenis,
psychologie en sociologie tot biomedisch
onderzoek.
Mobility, Systems and Protection (MSP)
Hier doet men onderzoek naar mechanische
systemen (in de meest ruime zin van het
woord). Men behandelt hier bijvoorbeeld de
problematiek van energie (onderzoek naar
plasmafusie) of test de beste bescherming
tegen nucleaire, chemische, bacteriologische
en radiologische aanvallen.
Data Acquisition and Processing (DAP)
In dit domein vinden we onderzoek naar sensoren
en communicatietechnologie, verwerking
van beelden van verschillende bronnen
(radar, sonar, satelliet) en informatieverwerking.
In de volgende hoofdstukken zullen deze vier
domeinen in detail worden besproken.
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
27

Domein Veiligheid & Defensie (V&D)
Het domein Veiligheid & Defensie is één van de vier domeinen van onderzoek. In dit domein bestuderen
de onderzoekers politieke en militaire fenomenen die een invloed kunnen hebben op de huidige
en toekomstige werking van Defensie. De studieresultaten en aanbevelingen bieden aan militaire en
politieke beleidsmakers achtergrondinformatie en elementen om het beslissingsproces te ondersteunen.
Deze studies worden meestal uitgevoerd door het Studiecentrum voor Veiligheid en Defensie (CSDS),
dat is ondergebracht binnen het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie.
Onderzoek naar een steeds
evoluerende geopolitieke situatie
Om zijn onderzoeksprojecten te verwezenlijken
voorziet het CSDS een tiental onderzoekers,
waarvan intussen vijf fulltime deel uit
maken van het Centrum. Om nog beter tegemoet
te komen aan de behoeften van Defensie
probeert het KHID om in de loop van 2010
onderzoekers en/of stagiairs aan te werven
zodat het onderzoeksveld in het domein van
Veiligheid en Defensie kan worden verbreed.
In principe bestrijkt een onderzoeksproject
van het CSDS een periode van ongeveer een
jaar. De afgeronde onderzoeken worden gepubliceerd
in onze reeks ‘Veiligheid en Strategie’
dat ondertussen in een nieuwe vorm werd
gegoten. Er werd gekozen voor een kleiner,
handiger formaat en een meer hedendaagse
“look”.
Tijdens het onderzoek schrijven de onderzoekers
op regelmatige tijdstippen “Focus Papers”
die dieper ingaan op bepaalde aspecten van hun
onderzoek of die een geïnformeerd perspectief
bieden over een actuele politieke kwestie.
De publicatie “Veiligheid en Defensie” evenals
de “Focus Papers” zijn beschikbaar via de
website van het KHID: www.mil.be/rdc.
In 2009 werden volgende Focus
Papers gepubliceerd
■ Veiligheid als een bedreiging voor ontwikkeling:
de geopolitiek van waterschaarste in
het Nijlbekken (Stefan Deconinck)
Deze paper focust op de achterliggende redenen
van de geopolitieke gevoeligheid van het
water van de Nijl. Het kadert het discours
van ‘wateroorlogen’ in een context van verveiliging
van watervoorraden, met de Nijl
als casus. De auteur gaat daarna in op de
mogelijkheden en de noodzakelijkheid van
het ontveiligen van water, met een aantal
aanbevelingen om van water een bron van
samenwerking en integratie te maken.
■ De Chinese militaire ruimtestrategie (Alain
De Neve)
Dit rapport wil de Chinese test van antisatellietwapens
(ASAT) van januari 2007
situeren in het bredere kader van de militaire
ruimtestrategie van het land. Het beoogt
eveneens het bestaan van het Chinese ruimteprogramma
te onderzoeken in het kader van
de militaire doelstellingen van het land. Het
voorgestelde onderzoek zal bovendien trachten
te bepalen wat de aard kan zijn van de
door China aan de internationale gemeenschap
gestuurde boodschap, om ten slotte enkele
perspectieven en vragen te formuleren over
de toekomst van de Chinese ruimtestrategie.
28

■ Proliferatie op het Afrikaans continent (Bart
Smedts)
Afrika is in het verleden niet gespaard
gebleven van massavernietigingswapens.
Recente inspanningen hebben geleid tot
het invoeren van een kernwapenvrije
zone op het continent en chemische wapens
en programma’s voor biologische
wapens werden ontmanteld. De toekomstige
tekorten aan fossiele brandstof voor
energievoorziening, gecombineerd met
een stijgende vraag zal leiden naar een
toegenomen vraag naar kernenergie voor
binnenlandse stroomopwekking. De beschikbare
middelen en de belangstelling
van andere naties voor deze bronnen zullen
de internationale gemeenschap onder
druk zetten om te komen tot een multidisciplinaire
aanpak van het beheer van
de kernbrandstofcyclus. Dit zou moeten
toelaten om de Afrikaanse rijkdommen te
vrijwaren terwijl vermeden wordt dat het
continent een sluikstort wordt voor verbruikte
splijtstof afkomstig uit het Westen.
■ De ontwikkelingen van de ideologie van
de global jihad: een discursieve benadering
(Stefan Deconinck)
In deze bijdrage gaat de auteur in op de
ontwikkelingen waaraan de jihad-ideologie
onderhevig is. Eerst neemt hij de lezer
een stuk mee terug in de geschiedenis om
de oorsprong van de doctrines van de jihad
te kaderen in de klassieke islamitische traditie.
Daarna bekijkt hij de opkomst van
politieke islam, de radicalisering daarbinnen
en de nieuwe doctrines over jihad die
daaruit voortkwamen. We zien hoe “internationale
jihad” zich ontwikkelde als
een heel specifieke streng binnen de radicale
politieke islam, met al-Qaida en Osama
bin Laden als bekendste uitingen. De
auteur gaat dan verder in op het discours
van de global jihad, waarmee geprobeerd
wordt om radicale moslims mee te krijgen
in een gewelddadige strijd tegen de vijand.
De auteur bediscussieert daarin het expliciet
politieke, pragmatische en seculiere
discours van de zogenaamde “global jihad
van de tweede generatie”, die anders van
toon is dan dat van figuren als bin Laden
of Zawahiri, die hun oproep tot geweld
nog steeds proberen te kaderen in een islamitische,
religieuze context. Dit is een discours
dat schijnt te appeleren aan vooral
de radicale jeugd. Ten slotte gaat de auteur
in op de mogelijkheden om “discours” te
gebruiken als een instrument voor strategieën
tegen radicalisering en jihadisering.
■ Libanon in de ban van Damascus : Een vergelijking
van het “buitenlandse” beleid van
Syrië ten opzichte van Libanon voor en na de
militaire terugtrekking (Pieter-Jan Parrein)
In deze paper wordt een analyse gemaakt
van de verschillende fases van het Syrische
buitenlandse beleid ten opzichte van Libanon
vanaf de Syrische militaire ontplooiing
in Libanon in 1976 tot en met het
hedendaagse beleid. Daarnaast wordt een
vergelijking gemaakt tussen het Syrische
buitenlandse beleid ten opzichte van Libanon
voor en na de militaire terugtrekking
van Damascus in 2005. Hieraan worden
de huidige tendensen en mogelijke kwesties
voor de toekomstige relaties gekoppeld.
■ Militair gebruik van nanotechnologie en
convergente technologieën: trends en toekomstgevolgen
(Alain De Neve)
Militaire toepassingen die kunnen voortvloeien
uit nanotechnologie (NT) en
convergente technologieën (CT) werden
slechts zelden besproken door academici
en politiek-militaire planners. Hoewel
NT erg beloftevol is, houdt dit eveneens
belangrijke risico’s in voor de nationale
veiligheid en de toekomstige militaire
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
29

evenwichten. Deze Focus Paper heeft een
dubbel doel: enerzijds onderzoeken welke
bijdragen NT zal leveren aan het militaire
overwicht van de meest geavanceerde
geïndustrialiseerde landen, anderzijds
richt deze paper zich op de veiligheidsuitdagingen
waarmee de internationale
gemeenschap zal worden geconfronteerd
doordat de afgeleide technologieën van de
NT en de CT mogelijk in handen vallen
van vijandige naties en, in mindere mate,
aan niet-gouvernementele spelers.
■ Het zwaard van Damocles: permanente bioterreur
(Bart Smedts)
Biologische oorlogvoering bestaat sinds
eeuwen. Huidige strategische tendensen
illustreren het belang om te beschikken
over vroege waarschuwingssystemen
en noodplannen om de verspreiding van
nieuwe ziekten of biowapens in te dijken.
Een allesomvattende multidisciplinaire
aanpak om de internationale gemeenschap
een non-proliferatieregime als ook
de nodige veerkracht tegen bioterreur te
verschaffen wordt voorgesteld. Dit document
werd geschreven in een reeks “Focus
Papers” die andere domeinen inzake proliferatie
bestrijken, samen met een studie
in hetzelfde specialisatiedomein.
■ Een kernwapenvrije wereld: droom of werkelijkheid?
(Bart Smedts)
Dit artikel onderzoekt de verschillende
verdragen die verband houden met het
non-proliferatieregime. Meer bepaald het
Non-Proliferatieverdrag en bestaande nucleaire
doctrines worden meer in detail
bestudeerd in de context van de economische
crisis en haar gevolgen voor militaire
budgetten. Indien de wereld niet bevrijd
kan worden van nucleaire of radiologische
wapens en hun vectoren in de nabije
toekomst, kunnen het aantal opgeslagen
kernkoppen beperkt worden: aanbevelingen
worden geformuleerd om de bestaande
opslagcapaciteit van kernwapens en fissiemateriaal
aan banden te leggen. Dit document
werd geschreven in een reeks “Focus
Papers” die andere domeinen inzake proliferatie
bestrijken, samen met een studie in
hetzelfde specialisatiedomein.
■ Internationale proliferatie, nationale gevolgen
en aanbevelingen voor het beleid
(Bart Smedts)
Dit artikel behandelt de context die nietstaatsactoren
in staat stelt om massavernietigingswapens
na te streven. Capaciteiten,
motivaties en indicatoren worden
bondig behandeld. Indirecte CBRNdreiging
kan rechtstreekse gevolgen hebben
voor operaties op eigen grondgebied:
hieruit vloeit het belang van internationale
samenwerking om de dreiging te bestrijden.
Uiteindelijk worden oplossingen
voorgesteld om non-proliferatieregimes
te versterken en tegelijkertijd worden beleidsvoorstellen
geformuleerd. Dit document
werd geschreven in een reeks “Focus
Papers” die andere domeinen inzake proliferatie
bestrijken, samen met een studie
in hetzelfde specialisatiedomein.
■ De Europese Unie : Een wereldspeler voor een
uitgebreide veiligheidsaanpak (Alain De Neve)
Sinds het ontstaan van het EBVD-proces,
zette de Europese Unie over de hele wereld
meer dan 20 militaire operaties en / of civiele
missies op. Door het succes van dergelijke
acties kon de EU een eigen politiek-militaire
structuur opzetten en innoverende middelen
inzetten teneinde complexe stabiliseringsoperaties
te beheren. Nochtans is de
specificiteit van de methodes, die door de EU
werden gebruikt om deze conflicten te beheren,
niet zonder kritiek. Deze Focus Paper
wil uitleggen op welke wijze de brede waaier
30

aan Europese instellingen hun bijdrage leveren
aan het conflictbeheer en de stabilisering.
Bovendien is het de ambitie om enkele
indicatoren aan te geven met betrekking tot
de wijze waarop de EU haar middelen zou
kunnen versterken om een antwoord te bieden
aan toekomstige veiligheidsuitdagingen.
■ De queeste voor een nieuwe Nationale Defensiestrategie
voor Libanon: politiek die defensie
beïnvloedt en defensie die de politiek
beïnvloedt (Pieter-Jan Parrein)
In deze studie wordt een uitleg gegeven over
de band tussen de Libanese politiek en de defensie
van Libanon via een beschrijving van
de tweedeling in de Libanese confessionalistische
politiek en een historisch overzicht van
de recente politieke beweging op het gebied
van de nationale defensiestrategie. Bovendien
wordt de problematiek om te komen tot
een nationale defensiestrategie bekeken aan
de hand van een politiek-militaire analyse.
Hierbij wordt dieper ingegaan op de plaats
van het Islamitische Verzet en de Lebanese
Armed Forces binnen de defensie van Libanon
en op hun respectievelijke capaciteiten.
■ Historische context van de gascrisissen
(Pol-Henry Dasseleer)
Deze “Focus Paper” heeft als doel de gascrisis
van 2009 tussen Rusland en de Oekraïne
te analyseren door deze te plaatsen
in de historische context van de energierelatie
tussen deze twee landen. We hebben
getracht gelijkenissen te vinden tussen dit
voorval en de voorgaande gascrisissen om
de Europese knelpunten met betrekking
tot de gasmarkt diepgaand te bestuderen.
De studies die in 2009 werden uitgegeven worden hieronder kort toegelicht.
Veiligheid en Strategie N° 100: Massavernietigingswapens: Erfenis van de Koude Oorlog
en bedreiging voor de toekomst. Bart Smedts
Sinds de terreuraanslagen in
de metro van Tokio in 1995
werden de beangstigende
gevolgen van gebruik van
massavernietigingswapens
(Weapons of Mass Destruction-WMD)
door nietstatelijke
actoren zeer reëel.
Tijdens de Koude Oorlog,
waren massavernietigingswapens
uitsluitend staatsbezit.
De ineenstorting van de
Sovjet-Unie heeft een bijkomende
grillige parameter
toegevoegd aan bestaande
veiligheidskwesties: wapens
die onder strenge controle
waren zijn plots ongewenste
economische lasten geworden
voor de nieuwe lidstaten
van de Russische Federatie.
Vandaag kunnen ze
beschikbaar zijn op zwarte
markten.
De belangrijkste oorzaak
voor een nieuwe cascade van
proliferatie wordt gematerialiseerd
door de veelheid van
politieke (en geostrategische)
veiligheidsvraagstukken in
zeer verspreide gebieden: geheime
nucleaire wapenprogramma’s
van Noord-Korea
en Iran, bijvoorbeeld, kunnen
een grote invloed hebben op
de houding van rechtstreekse
buren en hun veiligheidsoverwegingen.
Bestaande
WMD-capaciteit is nog een
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
31

overblijfsel uit de Koude
Oorlog: de belangrijkste
operationele voorraden kan
men vinden in de vijf kernwapenstaten,
permanente leden
van de VN-Veiligheidsraad
(P5). Daarnaast zijn er nucleaire
voorraden aanwezig
in de facto kernwapenstaten,
dat wil zeggen de landen die
de capaciteit bezitten zonder
het Non-Proliferatieverdrag
ondertekend te hebben
(India, Pakistan en Israël).
Bovenop dit nucleair staatsbezit
vormen terroristische
activiteiten een indirecte
CBRN(E)-dreiging op troepen
in operaties maar eveneens
op burgers, niet alleen
in conflictgebieden maar ook
op het thuisfront. In dit kader
kan Nood- en Interventieplanning
in dit specifieke
domein vergeleken worden
aan “force protection” in
CBRN(E) omgeving. Vandaar
dat de operaties en het
materieel dat moet ingezet
kunnen worden vergelijkbaar
zijn. Bovendien kan buitenlandse
ervaring nuttig zijn
om een meerwaarde te bieden
aan de voorbereiding en
de uitvoering van de plannen.
De minimumeisen voor een
passend actieplan omvatten
een breed spectrum aan disciplines
als Risk Management
Monitoring, bescherming
voor het personeel en het milieu,
Render Safe & Disposal
van explosieven en CBRNmateriaal
of giftige stoffen,
Hazard Management, Detectie
en bemonstering en ten
slotte Identification forensics.
De pogingen om bedreigingen
van massavernietigingswapens
in te dijken kunnen
ondersteund worden door
een sterk Non-Proliferatieregime.
De bestaande massa
gestapelde kernkoppen, als
erfenis uit de koude oorlog,
vormt niet noodzakelijk een
bedreiging voor de toekomst:
wat dat betreft zijn er bijeenkomsten
gepland die cruciaal
zijn voor het verdere verloop
van de gebeurtenissen. De
NPT 3 Review Conference
in 2010, de BTWC 4 herzieningsconferentie
in 2011 en
de CWC 5 toetsingsconferentie
van 2013 mogen niet
zonder resultaat blijven anders
wordt het gevaar voor
een nieuwe proliferatiegolf
reëel. De houding van de
nieuwe VS Administratie en
een sterk gemeenschappelijk
standpunt van de EU zullen
belangrijke elementen zijn in
het verloop naar een vertrouwenwekkende
vooruitgang
om een koerswijziging te
kunnen bewerkstelligen naar
de versterking van het Non-
Proliferatieregime.
3
NPT: Nuclear Non-Proliferation Treaty
4
BTWC : Convention on the Prohibition of the Development, Production and Stockpiling of Bacteriological (Biological) and Toxin Weapons and on
their Destruction
5
CWC : Convention on the Prohibition of the Development, Production, Stockpiling and Use of Chemical Weapons and on their Destruction
Veiligheid en Strategie N° 101: De evolutie van het Libanese confessionalisme en een
analyse van deconfessionalisering. Pieter-Jan Parrein
De Libanese maatschappij is
een verzameling van religieuze
gemeenschappen waarbij
het politieke systeem, het
confessionalisme, de macht
verdeelt over deze gemeenschappen.
Dit systeem zorgt
voor een groot deel van de
onstabiliteit in Libanon.
Sinds de zomeroorlog van
2006 tussen Hezbollah en Israël
werd de UNIFIL-missie,
die sinds 1978 aanwezig was
in Zuid-Libanon, gevoelig
versterkt door de deelname
van Europese troepen waaronder
een contingent Belgische
blauwhelmen. Het is belangrijk
dat de verschillende
veiligheidsactoren de sociopolitieke
situatie in Libanon
begrijpen om de veiligheidsrisico’s
van deze missie te beperken
en om, indien nodig,
te kunnen meehelpen aan
het voorkomen en afbouwen
van bestaande spanningen
tussen de verschillende gemeenschappen.
Bovendien
zijn de Libanese religieuze
32

evolkingsgroepen verbonden
met verschillende staten
in de regio, wat eveneens zijn
invloed heeft op de veiligheidssituatie
in het algemeen
en deze van onze blauwhelmen
in het bijzonder.
Dit werk bestaat uit twee
delen. Het start met een beschrijving
van het Libanese
confessionalisme. Hierin
wordt verduidelijkt hoe dit
politieke systeem is uitgegroeid
van een systeem gedomineerd
door de christenen
tot de huidige dichotomie
binnen de Libanese politiek
tussen een blok dat geleid
wordt door de soennieten
en een ander door de sjiieten.
Chronologisch worden
er vijf periodes in de recente
Libanese geschiedenis besproken
die van belang waren
voor de evolutie van
het confessionalisme: het
Franse mandaat van 1920
en de eerste jaren van de Libanese
onafhankelijkheid
(vanaf 1943), de jaren zestig
en de eerste helft van de jaren
zeventig die gekenmerkt
werden door de emancipatie
van de sjiieten in Libanon,
de burgeroorlog van 1975
tot 1990, de Syrische overheersing
van Libanon (1990-
2005) en de periode vanaf
de terugtrekking van Syrië
tot vandaag die gekenmerkt
wordt door een machtstrijd
tussen een door de sjiieten
en een door de soennieten
geleid politiek blok. Daarnaast
worden twee punten
van naderbij bekeken. Allereerst
gaat de studie in op het
Ta’if-akkoord dat een einde
maakte aan de burgeroorlog,
maar dat tegelijk het confessionalisme
bevestigde en een
proces tot deconfessionalisering
voorstelde. Vervolgens
wordt de libanonisering van
de Hezbollah van naderbij
bekeken en dan vooral de
manier waarop deze sjiitische
organisatie zijn plaats innam
binnen het Libanese politieke
bestel. Dit laatste punt is
van belang voor het confessionalisme
in die mate dat
het zorgde voor een versterking
van de tweestrijd tussen
soennieten en sjiieten in de
Libanese politiek.
In een tweede deel wordt een
analyse gemaakt van deconfessionalisering.
In een eerste
punt wordt ingegaan op het
belang van deconfessionalisering
om te komen tot een
stabilisering van Libanon.
Deze wordt ook teruggekoppeld
naar de aanzet die in het
Ta’if-akkoord werd gegeven
om te komen tot deconfessionalisering.
Vervolgens
wordt er ook een blik geworpen
op de nabije toekomst
door de vraag te stellen of de
parlementsverkiezingen van
2009 kunnen zorgen voor
verandering. In een tweede
punt wordt dieper ingegaan
op de problematiek van het
Libanese confessionalisme
door de denkoefening te maken
rond de vraag: hoe kunnen
we een deconfessionalisering
verkrijgen? Dit punt
bekijkt de moeilijkheden van
het Libanese confessionalisme
vanuit de praktische,
gebalanceerde visie van de
buitenstaander en probeert
ten minste te wijzen op het
feit dat zelfs situaties die gepercipieerd
worden als een
totale deadlock, dit in feite
nooit zijn.
Deze studie geeft een klare
achtergrondschets zowel op
sociaal, politiek en religieus
gebied van een bijzonder ingewikkelde
samenleving. Uit
de koppeling hiervan met
veranderingen van het moment
kan uitgemaakt worden
wat de eventuele veiligheidsrisico’s
zijn. Bovendien
biedt deze studie een analyse
op een hoger politiek strategisch
niveau dat als basis
kan dienen om na te denken
over een blijvende politieke
stabilisering van Libanon
en de regio, wat uiteindelijk
ook de oplossing is van de
voortdurende onstabiele veiligheidssituatie.
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
33

Veiligheid en Strategie N°102: De burgerlijk-militaire coördinatie van de VN. Gevalstudie:
de MONUC. Sarah Gasquard
Dit onderzoek start vanuit
een welbekende vaststelling:
de steeds complexere aard
van de VN-vredesoperaties.
Een van de belangrijkste gevolgen
van deze evolutie is
de steeds zichtbaardere verstrengeling
van militaire, politieke,
humanitaire en hulpverlenende
activiteiten op
het terrein. Aangezien Defensie
steeds meer betrokken
is bij operaties, waarvan de
militaire aard niet de enige
relevante parameter vormt,
laat deze gevalstudie over
de MONUC het militaire
kader toe om de multidisciplinaire
implicaties van
zijn acties in perspectief te
plaatsen. Het onderzoek van
de VN-richtlijnen en hoe ze
in perspectief staan tot de
grote evoluties die het VNsysteem
van vredeshandhaving
de laatste jaren hebben
gekenmerkt, laat toe om een
theoretisch kader op te bouwen
rond vier dimensies die
bijzonder belangrijk worden
geacht in het onderzoek naar
de civilo-militaire coördinatie
van de VN. De eerste dimensie
is een systematische,
normerende benadering van
vredeshandhaving. De analyse
van de civilo-militaire
coördinatie die het rationalisatieproces
van humanitaire
hulp dat door de Verenigde
Naties is opgezet integreert
is de tweede dimensie. Ook
de tijdelijke aard van het
conflict wordt als dimensie
in acht genomen. De rollen
en verantwoordelijkheden
van iedere actor op korte,
middellange of lange termijn
hebben een grote invloed op
de verdeling van de urgentietaken
onder de militaire
en humanitaire actoren. De
vierde dimensie ten slotte
is de kwestie van de lokale
toe-eigening van de doelstellingen
van de vredesmissie.
Deze staat centraal in de
vaststelling van de aard van
de relaties tussen de militaire
actoren (in het bijzonder de
verantwoordelijken voor de
civilo-militaire coördinatie)
en de plaatselijke bevolking.
De civilo-militaire coördinatie
van de VN blijft erg
afhankelijk van de aard en
het mandaat van de aanwezige
militaire actoren en van
de politico-militaire situatie
van het land waar de missie
plaatsvindt. Als deken van
de vredesmissies in het subsaharische
Afrika is dit ook
één van de belangrijkste en
duurste vredesmissies van
de VN. De kenmerken zelf
van het Congolese land en
de afwezigheid van een nationaal
kader in de ontplooiing
van de missie maken
van de MONUC trouwens
een heel complexe operatie.
De logistieke en operationele
problemen verbonden
aan de ontplooiing vormen
slechts één van de vele aspecten
waarmee zowel de
verantwoordelijken voor de
strategische planning als de
“peacekeepers” die op het
terrein actief zijn worden
geconfronteerd. In het kader
van een groot systeem
van interacties tussen de
verscheidene types van actoren
die in RDC aanwezig
zijn, in casu de militaire en
de civiele actoren (internationale
humanitaire actoren
en ontwikkelingshelpers en
plaatselijke bevolking), vormen
de civilo-militaire interacties
niet het monopolie
van de CIMIC-officieren of
van de coördinatie-officieren
die op het niveau van de
agentschappen worden ingezet,
omdat de vele civiele
functies van de MONUC
een veelvoud aan contacten
met zich meebrengen tussen
talrijke diensten van de
MONUC en een geheel
aan internationale en lokale
34

partners. Hoewel de civilomilitaire
coördinatiesectie
slechts één van de aspecten
inhoudt van het contact
tussen burgers en militairen
op het terrein, vormt ze een
specifiek aspect in de mate
waarin de contacten die ze
vestigt met de civiele actoren
voor de wederopbouw
en met de plaatselijke bevolkingsgroepen
beantwoorden
aan een heel precies doel,
namelijk het verlichten van
het mandaat van de MO-
NUC. Dit gebeurt door
communicatienetwerken te
vestigen en door zich te verzekeren
van de steun van de
bevolking aan de aanwezigheid
en doelstellingen van
de missie; onder andere door
de vergemakkelijking van de
humanitaire hulp en door de
occasionele uitvoering van
bijstandsactiveiten. Verwezenlijking
van de doelstellingen,
parallel met de civilo-militaire
coördinatie, om
harmonieuze betrekkingen
te vestigen met de civiele actoren
voor de wederopbouw
en om een gunstige omgeving
voor de vredesmacht te
creëren door steun- en sensibiliseringsmaatregelen
voor
de doelstellingen van de missie
bij de plaatselijke bevolkingsgroepen
moet om efficiënt
te zijn de systematische
dimensie integreren van de
wederopbouw en de stabilisering
op lange termijn van
een land in crisis door geheel
te steunen op relevante
plaatselijke hulpbronnen die
een serene integratie van de
doelstellingen van de missie
door de burgermaatschappij
en de plaatselijke bevolkingsgroepen
verzekeren.
Veiligheid en Strategie N°103: Het Europees Defensieagentschap in het Europese landschap
van de samenwerking inzake defensie-uitrustingen. Alain De Neve
Door de historische mislukkingen
van eerdere pogingen
tot versterking van de Europese
samenwerking op het
vlak van de wapenproductie
en -aankoop, werd de oprichting
van het Europees Defensieagentschap
(EDA) op 12
juli 2004 door observatoren
en analisten met enig wantrouwen
onthaald. Nochtans
is het EDA er, in vijf jaar tijd,
in geslaagd het bewijs te leveren
meer potentieel te hebben
dan haar voorgangers.
Hoewel de resultaten eerder
discreet zijn, bevestigde het
EDA dat ze een bijzonder
creatieve instelling kan zijn
door de samenwerking tussen
de deelnemende lidstaten
inzake militaire R&D en
de ontwikkeling en aankoop
van wapensystemen aan te
moedigen.
De evaluatie van de eerste
vijf werkjaren van het EDA
in termen van mislukkingen
en successen is een moeilijke
oefening, om niet te zeggen
contraproductief. Een van
de eerste realisaties van het
EDA was haar verankering
in het samenwerkingslandschap
inzake bewapening.
Hiervoor moest wat toen
het Agency Establishment
Team was niet alleen eigen
instellingen en procedures
uitwerken, maar ook de eerste
samenwerkingsinspanningen
tot stand brengen
rond de eerste, zij het symbolische,
projecten door, te
dien einde, de lidstaten en de
vertegenwoordigers van de
industrie samen te brengen.
Een van de meest tastbare
resultaten van het werk van
het EDA was, onder meer,
de stijgende betrokkenheid
van het agentschap in technologische
onderzoeksprogramma’s
en de veelvuldige
inspanningen om de Europese
defensiemarkt meer
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
35

open en competitief te maken.
Niettemin blijft het
EDA geconfronteerd met
structurele hindernissen.
Een van de grootste hinderpalen
voor de voortgang van
het EDA ligt in de verscheidenheid
van de nationale
belangen in de sector van
legeraankopen en industrieel
beleid. Bovendien waren
budgettaire kwesties een belangrijke
rem op de ontwikkelingsplannen
op de lange
termijn van de organisatorische
strategie van het EDA,
hoewel het Agentschap
heeft kunnen aantonen in
staat te zijn verder te kijken
dan de horizon. Het hoeft
geen betoog dat het feit dat
de meeste Europeanen nog
nooit van het Agentschap
hebben gehoord, erg problematisch
is. Maar tegelijk
kan deze “zwakke zichtbaarheid”
van het EDA worden
gezien als een troef. De instelling
heeft de bedoeling
een sleutelspeler, maar ook
een discrete speler te zijn
of kan zelfs als katalysator
optreden in het Europese
beleid inzake veiligheid en
defensie (EVDB). Zoals
zal worden uitgelegd is het
Agentschap in minder dan
vijf jaar tijd een hoeksteen
geworden van de Europese
defensie en heeft het mogelijk
in de toekomst een
enorm groeipotentieel.
Veiligheid en Strategie N°104: De ideologie van de global jihad: Een discursieve benadering.
Stefan Deconinck
Het onderwerp van deze
studie is de global jihad
stroming. Global jihad is de
ideologie die door bepaalde
groepen binnen de radicale
politieke islam wordt gebruikt
om doelstellingen en
daden te rechtvaardigen. Het
is een ideologie die de wereld
opdeelt in extremen, waarin
de “goeden” de “slechten”
(het overgrote deel van de
wereldbevolking) bekampen,
onder de waas van een
religieus ideaal.
Dit onderzoek is opgezet als
een literatuurstudie, hoofdzakelijk
van secundaire bronnen.
Eerst nemen we de lezer
mee terug in de tijd om de
oorsprong van de doctrines
van jihad te kaderen in de
klassieke islamitische traditie.
Daarna bekijken we de
opkomst van de politieke
islam, de radicalisering daarbinnen
en de nieuwe doctrines
over jihad die daaruit
voortkwamen. We zien hoe
“internationale jihad” zich
ontwikkelde als een heel specifieke
streng binnen de radicale
politieke islam, met al-
Qaida en Osama bin Laden
als bekendste uitingen.
De origineelste bijdrage ligt
in het derde deel van de studie,
waarin we ingaan op het
discours van de global jihad,
die erop gericht is radicale
moslims te betrekken in hun
strijd tegen de vijand. De manier
waarop onderzoekers van
de kritische discoursanalyse
(CDA) omgaan met “tekst”
om er de ideologische onderlagen
in en de mechanismen
van macht en dominantie die
erin verstopt zijn te ontbloten,
vormden een interessante
inspiratiebron. Om het meer
concreet te maken, werd het
discours van de global jihad
geanalyseerd op basis van een
aantal primaire bronnen, zoals
teksten van jihadisten en
beleidsdocumenten.
Dit leidt ons tot een aantal
conclusies en aanbevelingen
die relevant zijn voor een beleid
tegen radicalisering en
jihadisering in België of, voor
Defensie, tijdens operaties in
het buitenland.
36

Domein Human Factors & Medicine (HFM)
Het domein Human Factors and Medicine is met voorsprong het meest omvangrijke en meest gevarieerde
domein binnen het Wetenschappelijk en Technologisch Onderzoek bij Defensie. HFM omvat
zeer uiteenlopende disciplines: sociologie, psychologie, rechten, geschiedenis, leiderschap & crisismanagement,
politicologie, preventieve gezondheidszorg en biomedische wetenschappen. Bovendien heeft
dit domein tal van raakvlakken met andere wetenschappelijke onderzoeksdomeinen, niet in de laatste
plaats omdat de ontwikkeling en toepassing van nieuwe technologieën enkel zin heeft in het licht van
de inzet van gebruikers binnen een ruimer strategisch kader. In 2009 telde dit domein 39 studies.
De mens als centraal uitgangspunt
Door de technologische ‘boom’ van de laatste
decennia zien we een opkomst van steeds
complexere wapensystemen. Deze systemen
stellen echter grotere eisen aan een ontplooide
soldaat. Militairen moeten vandaag de dag beschikken
over meer fysieke en psychologische
weerstand, over meer mentale efficiëntie, over
meer kennis en over meer operationele ervaring
dan vroeger. Dit stelt Defensie voor een
enorme uitdaging. Om potentiële verliezen en
een falen van de mens-systeem-dyade tegen te
gaan, moet geïnvesteerd worden in een voorbereiding
aangepast aan de uitgevoerde operaties,
in opleiding en in training. Simulaties,
voorspellende modellen en adequate beoordelingsmethodes
moeten dit alles ondersteunen.
Een beter inzicht in de mechanismen van de
psychofysiologie en de groepsdynamica verhoogt
de efficiëntie van de menselijke factor.
Tegelijk zal meer aandacht voor het welzijn
van het personeel tijdens operaties de motivatie
gevoelig verbeteren.
In het licht van de effectiviteit van de ontplooide
middelen is de menselijke factor van
cruciaal belang. Geen enkel technisch systeem
kan zonder menselijke tussenkomst. Beslissingen
worden genomen door militairen, die
het operatietoneel kennen en die beschikken
over de vaardigheden de tegenstander in
te schatten en zelfs te beïnvloeden. Wanneer
men deze menselijke inbreng betrekt in het
ontwerp en de ontwikkeling van de gebruiksprocedures
voor wapensystemen, dan opent
zich een breed spectrum van mogelijkheden
om de link mens-systeem te verbeteren, niet
alleen op sociaal en psychologisch vlak, maar
ook op medisch vlak.
Zeker in dit laatste domein moet benadrukt
worden dat de behoeften van Defensie vaak
samenvallen met de door de burgersector gefinancierde
ontwikkelingen in de biologische
en medische sector. Iedere mogelijkheid tot
kennisuitwisseling is in het voordeel van ons
personeel en moet dan ook ernstig worden bestudeerd.
Centraal in het functioneren van de militaire
organisatie staat het menselijk kapitaal.
De voorbije jaren concentreerden de verantwoordelijken
van het Human Resources
Departement zich op het verhogen van de
efficiëntie van het personeel doorheen hun
carrière. Voor een goede competentiebeoordeling
is het dan ook noodzakelijk te kunnen
beschikken over de nodige simulaties,
analyses en toekomstprojecties. De studies
in het HR-domein kunnen deze modellen
leveren. Deze inspanningen zullen in
de nabije toekomst onverminderd worden
voortgezet. Beleidsmatig is de belangstelling
voor de arbeids(markt)waarde van militairen
sterk toegenomen nu Defensie moet
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
37

afslanken: naar welke competenties zijn
werkgevers op zoek bij nieuwe werknemers?
In welke mate sluiten de vaardigheden en
beroepservaringen van millitairen daarbij
aan? Wetenschappelijk onderzoek kan een
belangrijke bijdrage leveren aan dit externe
mobiliteitsvraagstuk. Onderzoek over de
diverse spelers op de arbeidsmarkt en van
de verwachtingen van jonge mensen maakt
het ook mogelijk om effectieve strategieën
te ontwikkelen om het succes van de rekrutering
te verhogen.
De kenniscentra
Binnen het domein Human Factors and Medicine
vinden we een aantal kenniscentra, elk
met een eigen specialiteit.
In het Centrum voor Europese Veiligheid aan
de Koninklijke Militaire School werden in
2009 acht studies uitgevoerd. Deze hadden
vooral betrekking op gedragsaspecten en sociale
interactie. Om enkele onderzoeksvoorbeelden
te noemen:
■ het imago, de attractiviteit en de identiteit
van de Belgische Defensie;
■ de publieke opinie en de Europese veiligheidspolitiek;
■ de integratie van minderheidsgroepen
(zoals Afrikaanse leerlingen aan de
Koninklijke Militaire School);
■ crisiscommunicatie en performantiemanagement.
Een ander centrum dat werd ondergebracht
aan de Koninklijke Militaire School is dat
voor Ethiek en Deontologie. Hier werd in
2009 een studie uitgevoerd over de toepassing
van militair tuchtrecht.
De onderzoeksactiviteiten op het vlak van
Well Being omvatten meerdere disciplines.
De zes medische studies trachtten niet alleen
langetermijneffecten in kaart te brengen, maar
hielden zich ook bezig met de preventie van
gezondheidsrisico’s. Zo onderzocht men de
gezondheidseffecten van blootstelling aan gevaarlijke
stoffen tijdens de ontmanteling van
chemische munitie en werd een epidemiologische
studie afgerond naar de langetermijneffecten
van de elektromagnetische golven van
HAWK-radars. De preventieve geneeskunde
op haar beurt onderzoekt onder andere de
aanwezigheid van gehoorproblemen bij militairen
en de overdracht van ziekten door tekenbeten.
De Defensielaboratoria deden in 2009 drie
medische studies in het domein van de detectie
van biologische agentia. Aan de hand van
laboratoriumanalyses bestudeert men hier de
effecten van een bioterroristische aanval. De
onderzoeken in dit kenniscentrum hebben geleid
tot de opbouw van een aanzienlijke expertise
en een verbeterde capaciteit op het vlak
van snelle detectie en identificatie van zeer gevaarlijke
biologische agentia.
Tot slot willen we hier ook het Legermuseum
vermelden, waar in het kader van het behoud
van het militaire erfgoed vier studies werden
uitgevoerd in 2009.
Het valt buiten het kader van dit jaarverslag
om alle studies van Defensie uitvoerig te beschrijven.
Toch willen we er per onderzoeksdomein
een aantal uitlichten. Voor het HFMdomein
werden de volgende onderzoeken
gekozen:
■ ontwerp van een robuust netwerk van
crisismanagement organisaties;
■ biologische effect monitoring door middel
van chromosomiale testen bij werknemers
die potentieel blootstaan aan
cancerogene stoffen tijdens de ontmanteling
van chemische wapens;
■ imago, attractiviteit en identiteit van de
Belgische Defensie;
■ hyperbare zuurstoftherapie in de behandeling
van een acuut lawaaitrauma. Een
38

prospectieve, willekeurige en enkelblinde
studie;
■ onderzoek naar de afhakingsmotieven
van jongeren tijdens hun kandidatuur en
de links met de rekrutering, de selectie en
de opleiding.
Ontwerp van een robuust netwerk
van crisismanagement organisaties
Elke maatschappij kan onverwacht getroffen
worden door een ramp. Of een dergelijke
ramp nu veroorzaakt wordt door een natuurfenomeen
of door menselijk toedoen, de goede
werking van de samenleving wordt erdoor
in ernstige mate verstoord.
Iedere maatschappij heeft diverse specifieke
hulporganisaties ontwikkeld wiens hoofdopdracht
het is om tussen te komen bij ongevallen
en rampen (brandweer, civiele bescherming,
enz.). Daarnaast bestaan
er ook tal van nationale en internationale
organisaties voor wie
dergelijke tussenkomsten hetzij
een exclusieve (Rode Kruis), hetzij
een belangrijke secundaire
opdracht vormen (Nationale Defensie,
organen van de Europese
Unie, de NAVO, enz.). Al deze
crisismanagement organisaties, en
a priori de hulporganisaties, hebben
als opdracht om in het geval
van een ramp op zeer korte termijn
de schade te beperken zodat de getroffen
maatschappij zich (minstens gedeeltelijk) kan
herstellen.
Recente onderzoeksgegevens tonen echter
aan dat de laatste decennia zich een evolutie
voltrekt op het vlak van rampen. Enerzijds
lijkt het aantal rampen per tijdseenheid drastisch
toe te nemen. Anderzijds worden we
naast de traditionele natuur- en technologische
rampen ook geconfronteerd met rampen
van een totaal andere aard (de rampen van de
21 e eeuw) ten gevolge van de verregaande
modernisering van systemen en de steeds
toenemende onderlinge afhankelijkheid van
maatschappijen. De gevolgen van dergelijke
rampen zijn doorgaans onbeperkt in tijd en
ruimte en hun impact kan van een ongeziene
destructiviteit en complexiteit zijn. Daarenboven
krijgen we ook meer en meer te maken
met totaal nieuwe situaties waar we helemaal
niet op voorbereid zijn en waarvoor we dus
geen pasklare respons hebben, zoals bij voorbeeld
de terroristische aanslagen van 11 september
2001 of het uitbreken van nieuwe epidemieën.
Deze evolutie op het vlak van rampen heeft
niet alleen een drastische impact op onze
maatschappijen. De kans dat de tussenkomende
crisismanagement organisaties steeds meer
gecompromitteerd worden in hun werking
neemt eveneens toe doordat ze zelf gedeel-
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
39

telijk of zelfs volledig vernield zijn, doordat
de verantwoordelijken van de crisismanagement
organisaties geïmmobiliseerd worden
in hun besluitvorming of doordat de externe
infrastructuur en/of ondersteunende diensten
dermate zijn getroffen en beschadigd dat de
tussenkomst van de crisismanagement organisaties
enorm wordt bemoeilijkt.
In een dergelijke context hebben we er alle belang
bij dat de crisismanagement organisaties
op een efficiënte en effectieve manier ingezet
worden zodat de noodzakelijke minimum capaciteit
voor het bestrijden van een ramp kan
worden bereikt met de voorhanden zijnde
resources (mensen en middelen). Er dient
bijgevolg een geheel (een “architectuur”) van
samenwerkende en gespecialiseerde crisismanagement
organisaties geactiveerd te worden
volgens een welbepaalde inzetstrategie om
aan de ramp het hoofd te bieden teneinde de
maatschappij toe te laten zich zo snel mogelijk
en voldoende te herstellen.
Op basis van een aantal interviews met personen
die heel nauw betrokken waren bij het
beheer van recente rampen, werden een aantal
inzetstrategieën van middelen geïdentificeerd
(bilaterale uitwisseling versus centraal gestuurde
inzet, maximaal organieke inzet versus
een inzet van elementaire entiteiten en het al
dan niet werken met capaciteitsreserves) alsook
een aantal inzet- of toewijzingsregels die
deze inzetstrategieën karakteriseren (grootte
van de elementaire inzetentiteiten en van de
capaciteitsreserve, capaciteitsverlies wanneer
resources aan een vreemde organisatie worden
toegekend, enz.).
De bedoeling van de studie is om op basis
van computersimulaties de verschillende inzetstrategieën
te evalueren om zo de meest
performante strategie te bepalen in functie
van de ramp. In een eerste fase concentreren
we ons op de invloed van de ramp op de (on)
beschikbaarheid van middelen (personeel en
materieel) op de plaats van tussenkomst
(één enkele iteratie).
In de volgende fasen van de studie
zullen we ook het aspect “inzetprocessen
van crisismanagement
organisaties” behandelen
(volgende iteraties), waardoor
impliciet het tijdsaspect in rekening
wordt gebracht (opeenvolging
van verschillende deelprocessen).
De opdrachten van Defensie,
hernomen in de Politieke Orientatienota
van Minister De
Crem (juni 2008) benadrukken
de rol van Defensie als crisismanagement organisatie,
niet enkel op het vlak van de klassieke
opdrachten zoals collectieve verdediging,
crisispreventie en vredesondersteunende en
vredesopleggende operaties in antwoord op
regionale crisissen, maar ook op het vlak van
noodhulp aan de bevolking en humanitaire
hulp. Daar Defensie een belangrijke rol heeft
te vervullen als hulporganisatie, dient onderzocht
te worden op welke manier de organisatie
(of entiteiten ervan) kunnen of moeten
geplaatst worden in een architectuur van crisismanagement
organisaties.
40

Biologische effect monitoring door
middel van chromosomiale testen bij
werknemers die potentieel blootstaan
aan cancerogene stoffen tijdens de
ontmanteling van chemische wapens
De werknemers van de ontmantelingsinstallatie
voor chemische wapens uit WO I in Poelkapelle
worden potentieel blootgesteld aan
tal van chemische stoffen. Ook de ontmijners
die tot nog toe werkzaam zijn geweest bij de
verzameling van deze munitie en in de komende
jaren wellicht deze taak verder zullen
uitoefenen, kunnen beschouwd worden als
een potentieel blootgestelde groep. Defensie
als werkgever neemt alle mogelijke collectieve
en individuele preventiemaatregelen om deze
blootstelling zoveel mogelijk te beperken.
De arbeidsgeneesheer is wettelijk verplicht
om de blootstelling aan chemische stoffen
op te volgen. Hij kan hiervoor beroep doen
op de klassieke vormen van biologische monitoring.
Deze zijn toepasbaar op chemische
stoffen zoals arsenicum en cyaniden. Voor andere
stoffen is de opsporing van het agens of
zijn metaboliet niet mogelijk. In zulke gevallen
kan men beroep doen op methoden van
vroege biologische effect monitoring, bv. de
longfunctie onderzoeken bij werknemers die
blootgesteld worden aan fosgeen.
In de inventaris van de chemische stoffen te
Poelkapelle bevinden zich echter ook stoffen
die bekend staan als kankerverwekkend, zoals
mosterdgas en arseenverbindingen. Bovenop
alle voorzorgsmaatregelen werd beslist om een
studie op te zetten met als objectief de eventuele
vroege biologische effecten van dergelijke
stoffen op te sporen en zonodig bijkomende
preventieve maatregelen te nemen.
Deze studie onderzocht het effect van kankerverwekkende
stoffen op het genetisch materiaal
aan de hand van 3 cytogenetische biomerkers
voor genoomschade toegepast op de
bloedstalen van de werknemers: micronucleï
(MN), zusterchromatide uitwisseling (SCE)
en chromosoomaberratie (CA). Het predictief
karakter voor kanker werd reeds vroeger bewezen
voor de CA-test en sindsdien werden ook
de MN in perifere lymfocyten bewezen als een
predictieve biomarker voor het kankerrisico in
een populatie van gezonde personen. Een vergelijking
werd gemaakt tussen 3 groepen : de
ontmijners rechtstreeks betrokken bij ontmanteling,
de ontmijners occasioneel blootgesteld
aan toxische munitie en een controlegroep.
Daarnaast werd de evolutie van de MN en
SCE in elke groep longitudinaal opgevolgd.
Sinds de start van de studie op 1 september
2000 werden 16 staalnames uitgevoerd: 13
voor SCE en MN, 3 voor CA. Een cross-sectionele
vergelijking van de resultaten tussen
de 3 groepen werd uitgevoerd voor 2 periodes
van blootstelling, respectievelijk voor arsenicumverbindingen
(2002-2004) en voor mosterdgas
(2005-2007). Daarnaast werden de
resultaten van de blootgestelde groepen longitudinaal
opgevolgd van 2002 tot 2007.
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
41

Statistische analyse van de resultaten toont
geen significant verschil tussen de cytogenetische
parameters in de verschillende groepen
die kan toegeschreven worden aan de blootstelling
aan arsenicum of mosterdgas. De eerste
periode (2002-2004) toonde wel even een
lichte significante stijging van MN en SCE
in de groep van ontmijners tewerkgesteld op
het terrein, doch bij longitudinale vergelijking
tussen 2002 en 2007 wordt deze evolutie niet
bevestigd. Bij de ontmijners tewerkgesteld in
de ontmantelingsfabriek is er evenmin een
ongunstige evolutie van de cytogenetische
parameters tussen 2002 en 2007. Multipele
regressie analyse op verscheidene tijdstippen
tijdens de studie toonde aan dat ook andere
variabelen een significante invloed op de resultaten
kunnen hebben, bv.: de leeftijd, het
rookgedrag…
Bij een uitzonderlijke activiteit zoals de ontmanteling
van chemische wapens met risico
van blootstelling aan mutagene / carcinogene
stoffen is het de plicht van de werkgever om
maximale voorzorgsmaatregelen te treffen.
Indien er ongewenste genetische effecten
worden vastgesteld moeten de maatregelen
onmiddellijk worden aangepast. Deze studie,
gespreid over meer dan acht jaar, heeft echter
kunnen bevestigen dat de huidige preventieve
maatregelen volstaan.
Gelijkaardige situaties waarbij de werknemer
kan blootgesteld worden aan mutagene of carcinogene
agentia, maar waarbij men de blootstelling
niet volledig onder controle heeft,
waarbij een gemengde blootstelling optreedt
en waarbij het niet altijd mogelijk is om zich
optimaal te beschermen, kunnen zich voordoen
in andere werksituaties, zoals tijdens
operaties. De studie heeft twee belangrijke
zaken aangetoond: de efficiëntie van de beschermingsmaatregelen
in Poelkapelle en de
mogelijkheden en beperkingen van de cytogenetische
monitoring.
Deze wetenschappelijke studie werd mogelijk
gemaakt dankzij de bereidwillige medewerking
van het personeel en het Commando
DOVO 6 Poelkapelle en de technische en wetenschappelijke
ondersteuning van Sam Roesems
en het personeel van het Labo Cellulaire
Genetica (VUB).
Imago, attractiviteit en identiteit van
de Belgische Defensie
Naar aanleiding van belangrijke economische,
demografische, politieke, culturele en geostrategische
veranderingen, ondergingen de organisatiestructuur
en -cultuur van de Belgische
Defensie gedurende de voorbije jaren ingrijpende
hervormingen. Om te achterhalen in
welke mate deze veranderingen, ten opzichte
van de jaren negentig, een invloed hebben gehad
op het imago, de attractiviteit en de iden-
6
Dienst voor de opruiming en vernietiging van ontploffingstuigen
42

titeit van de Belgische Defensie, vroegen de
minister van Landsverdediging, DG-HR en
DG-Com aan het Departement Gedragswetenschappen
van de KMS om een onderzoek
uit te voeren.
Allereerst, beoogde dit onderzoek de impact
van de veranderingen in de omgeving van de
Belgische Defensie op het imago van de Defensieorganisatie
in kaart te brengen, bij het
Belgische publiek in het algemeen en bij jongeren
in het bijzonder. Er werd onderzocht
hoe het imago van de Belgische Defensie sinds
de jaren negentig geëvolueerd is. Vervolgens
werd bij potentiële kandidaten de attractiviteit
van een job bij de Belgische Defensie onderzocht.
Ten slotte werd de evolutie van de
identiteit van de Belgische Defensie in kaart
gebracht en werd het beeld dat Belgische Defensiemedewerkers
hebben van zichzelf, hun
werk en hun werkgever vergeleken met de
resultaten van het imago-onderzoek. Deze
analyse van de overeenkomsten en verschillen
tussen het imago en de identiteit van de
Belgische Defensie zal onder andere bijdragen
tot de ontwikkeling van een beter aangepaste
communicatiestrategie en een rekruteringsstrategie
die beter afgestemd is op de jongerendoelgroep.
Deze studie maakte gebruik van een combinatie
van kwalitatieve (bv. inhoudsanalyse van
de geschreven pers) en kwantitatieve onderzoeksmethoden
(bv. statistische analyse van
gegevens verzameld via een telefonische enquête
en gestandaardiseerde schriftelijke vragenlijsten).
In januari 2009, werd het imago van de Belgische
Defensie onderzocht met behulp van een
telefonische enquête, gerealiseerd door onderzoeksbureau
Ipsos-Belgium, bij een representatieve
steekproef (N=1284) van de Belgische
bevolking van 16 jaar en ouder. Naast deze
kwantitatieve onderzoeksmethode, werd het
imago van de Belgische Defensie eveneens
onderzocht door middel van een inhoudsanalyse
van de Nederlandstalige en Franstalige geschreven
pers.
In de imago-enquête, werden jongeren van 16
tot 24 jaar (N=353) bevraagd over een aantal
aspecten van de attractiviteit van een job
bij Defensie. De attractiviteit van Defensie als
Vergelijking van imago (2009) en identiteit (2010) van de Belgische Defensie
(% “eerder akkoord”)
Bijdragen tot stabiliteit, vrede en veiligheid is een rol
van Defensie
Bijdragen tot de strijd tegen het internationale
terrorisme is een rol van Defensie
Defensie is een werkgever waarop men kan rekenen
Defensie heeft een goed imago
De communicatie van Defensie is geloofwaardig
De opdrachten van Defensie zijn nuttig voor de
Belgische bevolking
Defensie is instaat haar opdrachten uit te voeren
Imago
Identiteit
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
43

werkgever zal in de loop van 2010 verder in
kaart worden gebracht door middel van een
gestandaardiseerde schriftelijke vragenlijst die
verspreid zal worden onder jongeren die zich
in het laatste jaar secundair onderwijs bevinden
(N = ± 1000) en jongeren die zich in de informatiecentra
van Defensie kandidaat willen
stellen voor een job bij de Belgische Defensie.
vrij vaak voor. Jaarlijks worden in België veertig
tot vijftig militairen behandeld voor acuut lawaaitrauma
(Acute Acoustic Trauma).
In januari 2010, werd door middel van een
gestandaardiseerde schriftelijke vragenlijst
de identiteit van de Belgische Defensie in
kaart gebracht. Deze enquête werd gerealiseerd
bij een representatieve steekproef van
Defensiemedewerkers (N=1604 militairen
en burgerpersoneelsleden). De vorige grafiek
presenteert enkele resultaten van deze identiteitsstudie,
in vergelijking met wat werd vastgesteld
tijdens het onderzoek naar het imago
van de Belgische Defensie.
Hyperbare zuurstoftherapie in
de behandeling van een acuut
lawaaitrauma. Een prospectieve,
willekeurige en enkelblinde studie
Militairen worden regelmatig blootgesteld aan
luide omgevingsgeluiden. Deze zijn vaak van
het “impuls” type –korte, hevige geluidsstoten
– zoals bij ontploffingen of geweerschoten. De
geluidsintensiteit van dergelijke gebeurtenissen
kan ver boven de schadelijke limiet liggen.
Ondanks preventieve maatregelen komt gehoorsschade
door dit lawaai helaas nog steeds
De behandeling van dit letsel is dringend:
men weet dat de kans op herstel zeer klein is
indien de behandeling meer dan enkele dagen
uitgesteld wordt. Zonder behandeling of wanneer
deze niet het gewenste resultaat oplevert,
kunnen deze lawaaitrauma’s een niet te onderschatten
impact hebben op de getroffen militair.
Niet alleen beïnvloeden ze zijn toekomstige
militaire geschiktheid. Op persoonlijk vlak
verminderen blijvend gehoorverlies en/of hinderlijke
oorsuizingen ook de levenskwaliteit.
De behandeling van acuut lawaaitrauma is niet
gemakkelijk. Er is tot op heden geen “beste”
medische behandeling voor deze aandoening.
In een eerder uitgevoerde analyse werd aangetoond
dat de dringende behandeling met hyperbare
zuurstoftherapie (HBO) een gunstig
effect heeft op het herstel van het gehoor en
op de vermindering van het oorsuizen. De behandeling
met HBO en medicijnen blijkt effectiever
dan medicijnen alleen.
Hyperbare zuurstoftherapie behelst het inademen
van zuivere zuurstof terwijl de patiënt
44

zich in een druk-kamer bevindt met een druk
van 2.5 atmosfeer. Door de grote hoeveelheid
zuurstof die ingeademd wordt, kan de schade
aan de gevoelige cellen van het gehoor beperkt
of genezen worden. Deze behandeling wordt
meerdere dagen toegediend, samen met de
“klassieke” medicijnen.
Meerdere behandelingsschema’s werden voorgesteld.
Volgens het ene schema moet twee
keer per dag een behandeling met HBO gegeven
worden, samen met medicijnen via infuus.
Een ander schema stelt voor om één keer per
dag HBO te geven, samen met medicijnen
in pilvorm. Het is evident dat dit een minder
belastende behandeling is. Het is echter niet
duidelijk of deze even efficiënt is – de eerder
uitgevoerde analyse toont aan dat ze in ieder
geval efficiënter is dan “geen HBO”.
Om de optimale timing en dosis te bepalen
moet dus een “prospectieve gerandomiseerde”
studie uitgevoerd worden. Militaire
patiënten met acuut lawaaitrauma zullen, na
hun expliciete goedkeuring, bij “lottrekking”
onderverdeeld worden in één van de mogelijke
combinaties van behandelingen: één
of twee sessies HBO per dag, medicijnen in
tabletvorm of via infuus. De werkzaamheid
van de behandeling zal gemeten worden door
gehoortesten en electrofysiologische testen
aan het begin en aan het eind van de studieperiode
(10 dagen) op geregelde tijdstippen.
Zo zal aan het einde van deze studie kunnen
besloten worden welke de meest aanbevolen
behandeling is, met de minste belasting voor
patiënt en zorgverlener.
De studie wordt uitgevoerd door het Centrum
voor Hyperbare Zuurstoftherapie van
het Militair Ziekenhuis “Koningin Astrid”. Er
wordt gestreefd naar een samenwerking met
andere Europese militaire centra voor hyperbare
zuurstoftherapie. Het aantal patiënten
wordt op deze manier groter, waardoor men
sneller conclusies kan trekken uit deze studie.
Onderzoek naar de afhakingsmotieven
van jongeren tijdens hun kandidatuur
en de links met de rekrutering,
de selectie en de opleiding
Het leger heeft nood aan hoofdzakelijk jong
personeel. Zoals bij de meeste westerse strijdmachten
wordt de Belgische Defensie echter
geconfronteerd met een relatief consequent
vertrek van haar personeel tijdens de basisopleiding
(de “militaire initiatiefase”). Deze
fenomenen leiden tot een buisvormige leeftijdsstructuur
terwijl deze een piramidevorm
zou moeten hebben, met een brede basis. Anderzijds
zijn deze vertrekken erg duur voor het
leger omdat grote budgetten worden geïnvesteerd
in rekrutering, selectie en opleiding. Het
behoud van gekwalificeerd legerpersoneel is
voor ons land bijgevolg een prioriteit geworden.
Daarom willen wij dit fenomeen bestuderen
en acties voorstellen.
Vertrekkende van een internationale cel bestaande
uit een werkgroep (Nato Task Group
on Military Recruitment and Retention) en
op basis van een literatuurstudie werd het probleem
van het personeelsverloop onder jonge
militairen bestudeerd. Er werd een model van
mogelijke verklaringen voor dit vroegtijdige
vertrek uitgewerkt. In een eerste onderzoek
werd dit model uitgetest op 1.500 kandidaten
van de lichting 2007-2008. Tijdens dit academiejaar
werden ze drie keer ondervraagd.
Op deze manier werd een profiel opgemaakt
van de afhakende rekruut. Dit wordt eerst en
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
45

Leeftijdsstructuur Militairen
Actieven + Kandidaat Mil/Effectieven Bg
Ideale Mil. Enveloppe Bestaand begin 2000 Bestaand Jan 12 Bestaand Jan 15 Bestaand Jan 20
vooral gekenmerkt door een minder goede
informatie tijdens de rekrutering, gevolgd
door minder goede selectiescores, een minder
sterke verknochtheid aan de organisatie
en haar waarden en uiteraard externe tewerkstellingsmogelijkheden.
In conclusie gaat het
er dus om meer kandidaten aan te trekken
maar door een realistisch beeld te scheppen,
de selectienormen te verhogen, gemotiveerde
kandidaten aan te nemen die fysiek en mentaal
sterk staan, die zich kunnen aanpassen en
loyaal zijn ten opzichte van de organisatie. Bovendien
moet de opleiding worden aangepast
overeenkomstig de aangepaste en gevalideerde
selectie.
In een vervolgonderzoek willen we dezelfde
1.500 personen opnieuw ondervragen in de
loop van de vier volgende kandidatuurjaren.
In dit onderzoek gaat het er in een eerste fase
om de belangrijkste vertrekoorzaken in kaart
te brengen, zowel op het niveau van opleidingskenmerken
als op het niveau van de persoonlijkheidskenmerken.
Verschillende onderzoeksfasen
moeten ons toelaten een goed
beeld te krijgen van de oorzaken van het afhaken
(“Waarom verlaten deze mensen Defensie?”)
en van de redenen waarom anderen blijven.
Wij willen tegelijkertijd actiestrategieën
zoeken en vastleggen om op een geschikte manier
te ageren. De meting gebeurt op basis van
verschillende methodes. Een combinatie van
de kwalitatieve methodes (groepsinterviews,
“onder vier ogen”…) en meer kwantitatieve
methodes (vragenlijsten…) is aan te raden.
Een tweede, en even belangrijke doelstelling,
heeft te maken met de voorspellende waarde
van de selectietools. Wij willen weten welke
selectiemaatregelen in staat zijn de slaagkansen
van rekruten te voorspellen, en welke de
belangrijkste factoren zijn die rekruten ertoe
brengen Defensie te verlaten.
46

Domein Mobility, Systems and Protection (MSP)
Het domein MSP omvat specifieke en essentiële disciplines voor de ontwikkeling en de kennis van
mobiele systemen en wapensystemen en hun fysieke bescherming, met name die van de hieraan gekoppelde
infrastructuur en die van het personeel (tegen de gevaren van een CBRNE-aanval), zonder de
interactie tussen de militaire wereld en het milieu te vergeten. In deze zin zijn er veel gemeenschappelijke
punten met het domein Human Factors and Medicine. In 2009 werkte Defensie mee aan 27
onderzoeken in dit domein.
Wetenschap en Technologie ter
ondersteuning van operaties
De inzetcapaciteit van de krijgsmacht en haar
middelen is een belangrijk element in het verloop
van de operaties. De uitwerking, de aanpassing
en het onderhoud van de platformen,
waaronder hun operationele inzetbaarheid, de
analyse van het rendement, de eigendomskosten,
de integratie in de systemen en de milieueffecten
en een bredere werkingsenveloppe
vormen de actuele uitdagingen.
De ontwikkeling van platformen – voertuigen,
boten, luchtvaartuigen – en van infrastructuren
leidt natuurlijk tot interesse in de materialen die
aan de basis liggen van iedere realisatie, maar
eveneens tot erg complexe dynamische belastingen
waaraan de steeds meer gesofisticeerd geworden
structuren moeten kunnen beantwoorden.
Op het raakvlak van materialen, chemie en fysica
is de energiesector, in de breedste zin van
het woord, constant een centraal onderwerp in
de debatten en evenzeer bepalend voor de omvang
van de defensietoepassingen. De algemene
problematiek van de gebruikte energieën,
hun opslag, de conversie en restitutie ervan en
hun effecten en voetafdrukken vormen een belangrijk
onderzoeksdomein. De domeinen van
hoogenergetische materialen, letaliteit, ontwerp
en effecten van bewapeningen, evenals
de daaruit voortvloeiende fysieke veiligheidsproblemen
vormen een smeltkroes van steeds
belangrijker wordende onderzoeksthema’s.
De materiële middelen, het personeel en de
infrastructuur, op het nationale grondgebied
zowel als gebruikt in operaties, zijn evenveel
schakels onderworpen aan veiligheidsrisico’s
waarvan het steeds meer asymmetrisch wordende
karakter de klassieke beschermingsmaatregelen
overstijgt. Daarnaast vormt de
blootstelling aan giftige, bacteriologische,
radiologische of corrosieve materialen een
probleem dat moet leiden tot de ontwikkeling
van een methodologie en technieken die
toelaten vast te stellen of deze middelen wel
geschikt zijn voor de taken waarvoor er een
beroep op wordt gedaan, en deze vervolgens
terug te brengen naar een bruikbare toestand.
In het bijzonder moeten de persoonlijke beschermingsmiddelen
voor het personeel mee
evolueren met de ontwikkeling van nieuwe
materialen, met technieken met een kleinere
voetafdruk en lagere effecten die de detectie-,
diagnose- en controlesystemen moeten aanvullen.
In dezelfde context zijn de operaties en zelfs
de instructies niet zonder gevolgen voor het
milieu. Het is zaak hiermee rekening te houden
en de gevolgen ervan te beperken zonder
negatieve effecten op de operaties. Hier kadert
het op punt stellen van de milieubeschermingstechnologieën
eveneens in de onderzoeksactiviteiten
van het MSP-domein.
Hoewel de menselijke factor wordt behandeld
in het HFM-domein, is hij niet minder
multidisciplinair, en moet het belang ervan
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
47

niet meer worden aangetoond. Het personeel
moet worden beschermd tegen risico’s zoals
wapens, toxische (milieubelastende) stoffen
en ziektes. Bovendien is het belangrijk de geschiktheid
van het personeel voor het uitvoeren
van de voorziene taken, in alle mogelijke
omstandigheden, te kennen. Dit betekent dat
de persoonlijke beschermingsmiddelen voor
het personeel voordeel moeten halen uit de
ontwikkeling van nieuwe materialen, de beperking
van de voetafdruk of de vermindering
van effecten en moeten worden gezien als aanvulling
op de detectie, de diagnostiek of controlesystemen.
De kenniscentra
Het merendeel van de onderzoeken uitgevoerd
in het domein van Mobility, Systems
and Protection is verdeeld over vier kenniscentra.
De Defensielaboratoria (DLD) in Peutie
voerden in 2009 een reeks van zes onderzoeken
uit die zich situeren aan de systeemkant
van het binoom mens-systeem. Dit toont duidelijk
de connectie en de nauwe interactie aan
tussen de verschillende disciplines. De onderzoeksactiviteiten
van deze gespecialiseerde laboratoria
zijn nauw verbonden met de directe
ondersteuning aan de verschillende componenten
van Defensie, met name op het vlak
van de detectie en identificatie van toxische
middelen (CBRNE) en de bescherming van
de krijgsmacht, het materieel en de infrastructuur
tegen deze middelen. Daarnaast geven de
laboratoria ook technisch en wetenschappelijk
advies aan het Departement Material Resources
(Systems Division) van de generale staf van
Defensie in het kader van de “Life Cycle Support”
(LCS). Andere onderzoeken hebben betrekking
op de kenmerken van petroleumproducten,
en dit niet alleen voor wat betreft hun
toepassing bij Defensie. Men denkt ook aan
alternatieve brandstoffen zoals biobrandstoffen.
De kenmerken van textiel en gelijkaardige
materialen maken eveneens deel uit van het
expertisedomein van de Defensielaboratoria.
Het onderzoekscentrum Mobile Intelligent
Information Security Systems (MOBINISS)
dat is gehuisvest in de Koninklijke Militaire
School (KMS) voerde in 2009 zes veiligheidsstudies
uit. Twee benaderingen werden toegepast.
De eerste richtte zich op de intrinsieke
voertuigveiligheid (land, lucht en zee), hun
beschermingen en hun overlevingskansen. De
tweede benadering focuste op de veiligheid van
operaties in het buitenland. Het onderzoek
gevoerd in dit kenniscentrum omvat enorm
veel aspecten en evenveel gemeenschappelijke
punten met andere onderzoeksdomeinen. Er
werden synergieën ontwikkeld met andere militaire
en burgerlijke kenniscentra in België en
in het buitenland, zoals DLD en DYMASEC
(Dynamics of Security Materials).
DYMASEC is eveneens gehuisvest in de
KMS. Dit centrum interesseert zich voor de
reactie van structuren en materialen op dynamische
stimulansen. Tot het domein van dit
centrum behoren onder andere het onderzoek
naar corrosiemechanismen van materialen, zoals
metalen en composietmaterialen, evenals
de effecten van de terminale ballistische snelheid
en dynamische stimulansen veroorzaakt
door explosies. De fabricage van explosieven
en materialen, ballistische systemen en wapensystemen
en de effecten van explosies vormen
eveneens een onderdeel van het onderzoeksdomein
van dit centrum. DYMASEC voerde
in 2009 vijf studies uit.
Het LPP, of Laboratory for Plasma Physics, is
een onderzoekscentrum voor kernfusie aan de
KMS, gefinancierd door de associatie EURA-
TOM - Belgische staat. Het belangrijkste deel
van het onderzoek wordt uitgevoerd in het kader
van een Europees samenwerkingsakkoord
in het domein van de bouw van een kernfusiereactor
zoals TEXTOR (Forschungszentrum
48

Jülich, in Duitsland) en JET ( Joint European
Torus, Culham, in het Verenigd Koninkrijk).
De onderzoekers werken momenteel aan de
ontwikkeling van een systeem voor het verhitten
van plasma. Binnen dezelfde context
neemt het LPP ook deel aan de ontwikkeling
van het prototype van een nieuwe kernfusiereactor,
ITER, waarvan de bouw net is begonnen
in Cadarache (Frankrijk). In 2009 voerde
het LPP twee studies uit.
Op de volgende pagina’s worden drie studies
uit het MSP-domein voorgesteld:
■ uitwerking van een methodologie om de
effecten van een explosie op een structuur
met complexe vorm in een bebouwde
omgeving te kwantificeren;
■ ontwikkeling van de autonomiecapaciteit
van mobiele landrobots om de veiligheid
te verbeteren bij het uitvoeren van
risicovolle opdrachten;
■ virtueel vaartuig: integratie in een model
van resultaten van verschillende onderzoeken
met betrekking tot de watermobiliteit.
Uitwerking van een methodologie om
de effecten van een explosie op een
structuur met complexe vorm in een
bebouwde omgeving te kwantificeren
Dit onderzoek behandelt de modellering van
structuren uit gewapend beton in het kader
van progressieve instortingssimulaties. De
doelstelling is een numerieke methode te ontwikkelen
voor de simulatie van progressieve
instorting die rekening houdt met de effecten
van de vervormingsgraad. Het bestaat uit een
eindige elementencode die met het softwarepakket
Matlab wordt ontwikkeld.
De progressieve instorting is een situatie
waarin een lokaal falen in een structuur leidt
tot een wijdverspreide algemene en niet evenredige
schade. Voor een brede waaier van gebeurtenissen
zoals explosies, is de progressieve
instorting een dynamisch fenomeen dat een
hoge graad van vervorming impliceert. De
snelheid waarmee de vervormingen plaatsvinden,
is immers zeer hoog. Daarom zal de
reactie van de structurele elementen of van de
volledige structuur waarschijnlijk dynamische
gevolgen en niet-lineaire gevolgen (zowel geometrisch
als in de materiële reactie) met zich
meebrengen. Omdat beton een materiaal is
dat in functie van de vervorminggraad een
significante sterkteverhoging ervaart, is een
juiste weergave van deze graadgevolgen op het
materiële niveau vereist voor de simulatie van
dergelijke fenomenen.
Om dit te doen, wordt een multivezelstraal gebruikt
die rekening houdt met de effecten van
de vervorminggraad, inclusief de longitudinale
staalversterkingen. Een viscoplastisch model
voor de introductie van de effecten van de vervorminggraad
voor zowel beton als staalvezels
werd weerhouden, wat leidde tot een verhoging
van de uiteindelijke spanning; de introductie
van de zogenaamde Dynamische Verhogende
Factoren op het materiële niveau laat toe in
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
49

de praktijk vast te stellen dat bouwmaterialen
beter lijken te presteren bij hoge dynamische
ladingen dan bij statisch toegepaste ladingen.
Dit punt vormt de innovatieve bijdrage van dit
werk: de toepassing van bijzondere constitutieve
wetten (eendimensionale spanning-vervorming
relaties) in een perfect gebonden multivezel
straalmodel laat toe rekening te houden
met een vervorminggraad afhankelijke relatie
tussen de spanning (of interne krachten in de
materialen) en vervorming (of misvormingen
van materialen) op het structurele niveau. Bovendien
worden de structurele inertiegevolgen
ook gemodelleerd in deze studie aangezien zij
aanwezig zijn in om het even welk dynamisch
fenomeen en dus ook in een progressieve instortingsanalyses
in acht genomen moeten
worden. De volledige structurele berekeningen
op vlakke kaders worden uitgevoerd, met het
doel de dynamische en graad afhankelijke reactie
van een structuur te bestuderen wanneer
onderworpen aan het plotselinge verlies van
een steunpilaar, als resultaat van een explosie
of een andere gewilde of ongewilde oorzaak.
Figuur 2 toont een vereenvoudigde weergave
van een gebouw dat op de benedenverdieping
een steunpilaar verliest en de daaropvolgende
(vergrote) vervorming berekend met het voorgestelde
numerieke model.
effect kan hebben op het structurele gedrag en
in het bijzonder op de falingswijze van structuren
uit gewapend beton die progressieve instorting
ondergaan. De numerieke simulaties
op vlakke kaders worden uitgevoerd en vergeleken
met de resultaten die via klassieke graad
onafhankelijke benaderingen worden verkregen.
Dit zal toelaten te evalueren of de progressieve
herverdeling van de lading door het verlies
van een structureel element wordt bepaald
door het niveau van de vervorminggraad. De
resultaten van de studie zullen bijdragen tot
verbeteringen in de bouw, tot meer resistente
gebouwen en zo tot een verhoogde veiligheid
voor bewoners.
Ontwikkeling van
autonomiecapaciteit van mobiele
landrobots om de veiligheid te
verbeteren bij het uitvoeren van
risicovolle opdrachten
Het hoofddoel van dit project is de ontwikkeling
van intelligente mobiele robots die in
staat zijn burgerlijke of militaire opdrachten
uit te voeren in risicovolle omstandigheden.
Het eerste onderzoeksdomein focust zich
op de verbetering van de intelligentie van de
mobiele robots. De ontwikkeling van samenwerkingsalgoritmen
tussen robots vormt de
tweede onderzoeksas.
Het laatste deel van dit project moet beoordelen
of de afhankelijkheid van de vervorminggraad
op het materiële niveau een significant
Teneinde nuttige taken tot een goed einde te
brengen moeten de robots beschikken over
rationele en perceptiecapaciteiten die gelijken
op die van de mens. Voor een mens is zich ver-
50

plaatsen in een onbekende
omgeving een eerder banale
opdracht. Voor een
robot is dit allerminst het
geval. Daarom wordt de
robot uitgerust met een
hele reeks sensoren die
hem toelaten zich te lokaliseren
en de wereld rondom
hem waar te nemen. Het
gaat hier om camera’s, maar
ook laser- en ultrasone sensoren.
De uitwisseling van
deze gegevens verhoogt
niet alleen de precisie, maar ook de perceptiebetrouwbaarheid.
Het gezamenlijk gebruik
van sensoren in de wielen van de robot, inertiesensoren
en een geavanceerde gps-ontvanger
laat toe de precieze positie van de robot te
kennen. Op basis van deze gegevens kan men
een kaart opmaken die door de robot wordt
gebruikt om zich te situeren in de omgeving
en zich te verplaatsen zonder de hindernissen
te raken. De ontwikkeling van methodes voor
het samenvoegen van de navigatiegegevens en
-algoritmen is een van de hoofddoelen van ons
onderzoek.
De verplaatsingscommando’s van de robot
worden berekend door een gesofisticeerd controlesysteem
dat de capaciteiten van een intelligente
mobiele robot beheert, te weten de
perceptie, de beredenering en de mobiliteit.
Wij gebruiken hiervoor een gedragsgebaseerde
controle (Behavioural Based) die de basisreacties
zoals het ontwijken van hindernissen
of de navigatie naar een gegeven positie combineert.
Deze gedragssamenvoeging is van primordiaal
belang omdat ze de doeltreffendheid
van de controle bepaalt. De studie en de ontwikkeling
van nieuwe integratiemethodes behoren
tot de belangrijkste projectactiviteiten.
Vooraleer nieuwe algoritmen te gebruiken
op robots is het interessant ze te testen in simulaties.
Hiervoor hebben we simulatoren
ontwikkeld die een waarheidsgetrouw beeld
reproduceren van de reële wereld. We kunnen
de robotbewegingen in 3 dimensies simuleren,
botsingen detecteren, de omgeving
waarnemen met behulp van virtuele sensoren…
Een ander voordeel van de simulatoren
is te kunnen werken met robottypes die men
niet in zijn bezit heeft, of met meerdere robots
tegelijk. Dit laat met name toe de ontwikkelingskosten
te verminderen, te anticiperen op
de aankoop van nieuwe systemen of samen te
werken met andere onderzoekscentra die andere
robots gebruiken. Deze simulatoren laten
ons toe gedistribueerde controlemethodes op
punt te stellen voor groepen robots in het kader
van de toepassing van opsporing en hulp
aan personen (Search and Rescue) en bewaking
in stedelijke gebieden. Deze samenwerkende
algoritmen laten toe de doeltreffendheid
van door een groep robots uitgevoerde
opdrachten te verbeteren door de informatieopsporing
te optimaliseren en interindividuele
conflicten te vermijden.
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
51

Dankzij de technologieën die in dit project
worden ontwikkeld, zullen robots militairen
doeltreffender kunnen bijstaan bij risicovolle
opdrachten, zoals de detectie en het neutraliseren
van bompakketten, of bij opdrachten
met herhalend karakter, zoals de bewaking en
beveiliging van infrastructuur. Dezelfde systemen
kunnen hulpdiensten bijstaan bij rampen,
door bijvoorbeeld te helpen bij het lokaliseren
van slachtoffers in gevaarlijke omgevingen.
Virtueel vaartuig: integratie in
een model van resultaten van
verschillende onderzoeken met
betrekking tot watermobiliteit
Een militair vaartuig is een drager voor het
in positie brengen van aanvals- of zelfverdedigingswapens.
Op deze drager bevinden
zich, op een vrij kleine ruimte, systemen en
een bemanning die gedurende een soms lange
termijn moeten samenleven, fysiek geïsoleerd
van de rest van de wereld. Het militaire vaartuig
vormt dus een complex sociaal en technisch
systeem. Een doorgedreven optimalisatie
is bijgevolg een noodzaak. Het onderzoek
brengt antwoorden aan voor problemen die
zich in deze context stellen. De uitgevoerde of
nog aan de gang zijnde onderzoeken voor de
capaciteiten van de marinecomponent zijn:
■ beheer van de geluids- en magnetische signalen
voortgebracht door een vaartuig;
■ sonar met synthetische opening;
■ studie van radar- en infraroodsignalen
van vaartuigen van de marinecomponent
en verwerking van deze signalen in een
model;
■ studie van trillingen veroorzaakt door de
verschillende installaties aan boord van
een vaartuig en verwerking van hun interactie
met de structuur in een model –
ontwikkeling van een reeks berekeningen
voor vaartuigvoorontwerpen;
■ detectie van drijvende objecten door sensoren
aan boord van de vaartuigen
■ risicokaart voor objecten begraven onder
de zeebodem;
■ studie van onbemande vaartuigen (Unmanned
Surface Vehicle);
■ classificatie op basis van beelden met erg
hoge resolutie verkregen via sonar met
synthetische opening en onderzoek van
de positieve bijdrage van bistatistische
methodes;
■ gebruik van elektromagnetische sensoren
voor de detectie en de classificatie van
voorwerpen in maritiem milieu;
■ beschadiging en vermoeidheid van composieten
voor toepassing op scheepsgebied
– Ontwikkeling van een berekeningscode
bij botsing van een schip.
De studie “Virtueel Vaartuig” heeft als doel
deze studies te integreren in een open informaticastructuur.
Dit gebruiksvriendelijke
instrument kan worden uitgebreid tot andere
simulaties om de generale staf van de
marinecomponent toe te laten, samen met
de materieelbeheerders van de Algemene Directie
Material Resources, de haalbaarheid na
te gaan van een nieuwe capaciteitsbehoefte.
Deze verificatie zal leiden tot de opmaak van
specificaties met het oog op de identificatie
van lopende of nog komende samenwerkingsprogramma’s
teneinde deze met elkaar in overeenstemming
te brengen voor de aankoop van
uitrustingen, of voor het opstellen van een
lastenboek voor de aankoop via een openbare
aanbesteding. Dit tool is eveneens nuttig om
de haalbaarheid na te gaan van een grote her-
52

standaard IEEE 1516). Het gaat om een netwerkarchitectuur
die meerdere simulatoren
toelaat onderling te communiceren om een
grote simulator te vormen die “federation”
wordt genoemd. Op deze manier is HLA in
staat de interoperabiliteit en het hergebruik
van bestaande simulatoren te bevorderen. Dit
project van de Belgische Defensie is een pionierproject
in deze materie.
ziening van de bestaande capaciteiten. Een virtueel
vaartuig kan eveneens worden gebruikt
als demonstratieobject voor operationele
functionaliteit, als opleidingssimulator, bv.
voor de strijd tegen averij, het inzetten van een
helikopter, het te water laten of terug binnenhalen
van een drone.
De gebruikte architectuur is de standaard
NAVO High Level Architecture (HLA,
Vanuit informaticaoogpunt laat de HLAstandaard
enkel toe simulatoren te integreren
die zijn geschreven in C ++ of JAVA. Omdat
alle andere MRN-onderzoeken simulaties
hebben ontwikkeld in andere talen moeten
er oplossingen worden gevonden om die simulaties
te kunnen integreren in C ++ of JAVA
(interfaces en dataconvertoren). Het grootste
deel van het werk dat in dit onderzoek is
uitgevoerd bestaat dus uit het aanpassen van
bestaande programma’s om de communicatie
tussen de verschillende talen mogelijk te
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
53

maken. De projectmethodologie bestaat erin
om voor elke MRN-studie een HLA-demonstratiemodel
te ontwikkelen dat elke simulatie
toelaat te communiceren met de andere. Op
deze manier kan een “Federation Prototype”
worden gebouwd.
Dit onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking
met de universitaire instellingen van
Luik (ULg) en Gent (UGent). Dit project
biedt eveneens heel wat mogelijkheden om
aan het project mee te werken via internationale
NAVO-organisaties Modelling and
Simulation Group NATO (NSMG), aan
MSG-050 “HLA working group”, en de Naval
Armaments Group – Maritime Capability
Group 6 sub-group 61 on VIRTUAL SHIPS.
54

Domein Data Acquisition and Processing (DAP)
Deze pijler is een verzameling van traditionele disciplines m.b.t. (tele-)communicatie, evenals de verzameling,
verwerking en samenvoeging van informatie en gegevens (data fusion). Dit bijzonder ruim
veld beslaat het hele operationele spectrum waar middelen van Defensie worden ingezet en dit vanaf
het hoogste beslissingskader tot aan dat van de taakuitvoering. In de cluster Data Acquisition and
Processing liepen in 2009 24 studies.
Informatieverzameling in een snel
veranderende omgeving
De pijler van het onderzoek en de technologie
betreffende de verwerking en de verzameling
van gegevens (DAP) beantwoordt in wezen
aan de doelstellingen van Defensie inzake de
optimalisatie van de academische opleiding
in exacte en toegepaste wetenschappen, steun
aan de operaties via de studie van beschermingsmaatregelen
tegen klassieke risico’s, en
hulp aan de besluitvorming door onderzoek
ten gevolge van vragen en ontwikkelingen
binnen Defensie.
Het gaat meer bepaald om de niches waarop
de kenniscentra van Defensie hun onderzoek
richten: de ontwikkeling van C4ISTAR
(Command, Control, Communications and
Computers for Intelligence, Surveillance, Target
Acquisition and Reconnaissance), hyperspectrale
en TeraHertz-detectiemaatregelen
en beschermingsmaatregelen voor het personeel,
de systemen en de infrastructuur.
De mens staat centraal bij alle onderzoekspisten.
Hij is het constructieve element en vormt
de basiscontributie van de militaire capaciteit.
Meer in het bijzonder moet elke militair
kunnen evolueren in een omgeving die soms
vijandig en soms complex is. Hij tracht de
gegevensstroom afkomstig van menselijke en
automatische sensoren te initiëren, te begrijpen
en in zijn voordeel te gebruiken. Deze
sensoren leveren hem een hoeveelheid informatie
waardoor hij zich een zo correct en zo
volledig mogelijk beeld kan vormen van de situatie.
Hij ontwikkelt en analyseert zijn redeneringen
met de C2-middelen (commando en
controle) waarover hij beschikt en gebruikt de
transmissiemiddelen om de inlichtingen, die
hij nuttig en opportuun acht, te ontvangen en
te verspreiden, zowel van als naar zijn oversten,
als naar zijn ondergeschikten of zelfs naar derden.
Hij begrijpt hoe rekening te houden met
externe factoren met variabele invloed, waaronder
bevolking, milieu en meteorologische
omstandigheden. Hij conditioneert zijn gedrag
om zo doeltreffend en efficiënt mogelijk
te zijn. Hij voert zijn missie snel uit in een juridisch
en internationaal kader, met opgeleide
partners, betrouwbaar materiaal, op interoperationele
manier en voldoet aan de bijzonder
strenge voorwaarden inzake training, conditionering,
militaire ontplooiing en uitvoering.
De kenniscentra
Om hieraan te beantwoorden werden in 2009
24 wetenschappelijke DAP-studies uitgevoerd
door de onderzoekspool CISS (Communications
and Information Systems & Sensors)
van Defensie en het Departement Wiskunde
van de KMS. Binnen het CISS neemt het kenniscentrum
SIC (Signal and Image processing
Centre) een belangrijk deel van het onderzoek
op zich. Hun onderzoeksveld richt zich vooral
op de domeinen gegevenscompressie en –samenvoeging,
computervisie, technieken voor
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
55

humanitaire ontmijning (ook onder het MSP
domein), herstel van gegevens en waarneming
op afstand. Toepassingen van waarneming
op afstand zijn vooral terug te vinden in verwerking
van satellietbeelden. Door middel
van gegevenssamenvoeging worden verschillende
informatiebronnen gecombineerd om
de systeemprestaties te verhogen en aan de
gebruiker betere resultaten te verschaffen.
Gegevenssamenvoeging is nuttig voor toepassingen
zoals (veranderings)detectie, herkenning,
opsporing, besluitvorming enz. Binnen
het domein computervisie worden problemen
van verschillend aard behandeld die betrekking
hebben op de analyse en de interpretatie
van beelden (foto- of video-materiaal)
met behulp van computers. Remote sensing
(afstandswaarneming) activiteiten binnen
het SIC staan in verband met alle beeldverwerkende
methoden die op afstandsbeelden
worden toegepast. In de DAP-wereld wordt
‘area restoration’ begrepen als het proces om
uit verstoorde gegevens de gewenste of de initiële
gegevens te recuperen, met eliminatie van
ruis of intentionele verstoring. De toepassingen
liggen vooral op het vlak van forensische
wetenschap en satellietbeeldverbetring, in het
bijzonder SAR (Synthetic Aperture Radar)
beelden.
SPA-ce Borne REmote Sensing &
Fusion Elaborated-aanpak binnen een
informatiesysteem
Meer en meer vinden satelliettoepassingen
hun weg naar dagelijks gebruik. Via deze studie
krijgt Defensie toegang tot radarbeelden
verkregen via satelliet. Op die manier kunnen
de onderzoekers hun competenties verbeteren
in het verwerken van deze data en in het creëren,
testen en evalueren van robuuste datafusie
algoritmes.
De analisten binnen Defensie bekomen zo
performantere methodes om de interpretatie
van satellietbeelden te vergemakkelijken. Als
één van de testcases werd in deze studie gekozen
voor een woestijnachtige omgeving in Jordanië
in de buurt van de Dode Zee.
Afhankelijk van het soort onderzoek, werkt
het personeel van deze instellingen samen met
andere onderzoekspolen van Defensie en Belgische
en buitenlandse wetenschappelijke en
technologische kenniscentra.
Ter illustratie worden drie studies van Defensie
in dit domein hieronder toegelicht:
■ SPA-ce Borne REmote Sensing & Fusion
Elaborated-aanpak binnen een informatiesysteem;
■ update van databanken met driedimensionale
vectorgegevens (3D) voor het
NGI;
■ commando- en controlesystemen (C2)
in noodhulpoperaties.
De wetenschappelijke en technologische onderzoeksactiviteiten
uitgevoerd in 2009 liggen
in het verlengde van een 3-jaar durende
studie die eind 2008 werd afgerond. Deze
eerdere studie had tot doel een tektonische
uitlijning van meer dan 300 dolines langs de
Jordaanse kust van de Dode Zee, in de regio
Ghor Al Haditha te interpreteren. De uitlij-
56

ning is zes kilometer lang en zes meter breed.
Deze kleine gesloten depressies verschenen de
laatste decennia als gevolg van het snel gezakte
peil van het meer. De lineaire vorm is afgeleid
van een inventaris van grondverzakkingen die
plaatsvonden tussen 1991 en 2008.
De omlijning is in haar structurele dispositie
vervangen en geanalyseerd op regionale en
lokale schaal. De richting ervan (N 24 E 7 ) is
subparallel aan deze die men aantreft in veel
andere focale mechanismen, in het bijzonder
deze gekoppeld aan de aardbeving van 23 april
1979, met een kracht van 5,1 op de schaal van
Richter, (verloop N 20 E ± 5°) en representatief
voor alle focale mechanismen berekend op een
breuk dicht bij de richting van het systeem met
veranderende breuken “Jordaan – Dode Zee”
langs de kust van de Dode Zee. De uitlijning
van de dolines bestaat uit dertien kleinere lineaire
segmenten gescheiden door een even groot
aantal holtes. Hun geometrische organisatie
veronderstelt het bestaan van een rotationeel
effect veroorzaakt door de druk tussen twee
parallelle, langs elkaar schuivende breuken.
Vier andere vertonen een N-opstelling waaruit
men de aanwezigheid van een lokaal veld met
extensionele druk kan afleiden. In deze context
levert de lokalisatie van de dolines informatie
over de ondergrondse discontinuïteit, geïnterpreteerd
als verborgen breuklijnen. De resultaten
helpen ingenieurs ter plaatse in de ontwikkeling
van nieuwe toeristische centra.
Sinds maart 2009 werden, na de aankoop
van een evaluatielicentie van de Erdas Imagine
2009-software, interferometrische berekeningen
uitgevoerd op radarbeelden van de
ALOS-satelliet. Via deze software konden de
opgemerkte bodembewegingen in de opgedroogde
zee-engte van Lynch, regio van de
Dode Zee, worden geïnterpreteerd door gebruik
te maken van interferometrische technieken
toegepast op beelden met openingssynthese
van ALOS Palsar. Vier ALOS-scènes
werden verwerkt, wat leidde tot de generatie
van drie interferogrammen, fotografische resultaten
van de interferentiemetingen, over
een periode van 15 december 2007 tot 17
mei 2008. Er werden drie zones met bodemverplaatsingen
gedetecteerd. Een ervan toont
voorafgaande bewegingen die plaats vonden
net voor de aardbeving van 13 april 2008, met
een kracht van 3,1 op de schaal van Richter.
Deze zone is eveneens de zone die het sterkst
werd getroffen door deze gebeurtenis. Er werden
verhoogde verzakkingspercentages gemeten
in het noordelijke deel van de zee-engte
van Lynch. Ze veronderstellen dat de verzakkingsfenomenen
dezelfde trend volgen als het
ontstaan van de dolines, dit wil zeggen een
spectaculaire toename. Deze waarnemingen
moeten echter nog verder worden gedetailleerd
door bijkomende metingen.
De vergelijking van de dolinedistributie van
de zee-engte van Lynch met deze van Ghor
Al Haditha, zes kilometer verder naar het oosten,
lijkt het idee te bevestigen dat de aardbeving
die het zuiden van de Dode Zee trof op
23 april 1979 (5,1 op de schaal van Richter)
eveneens aan de oorsprong ligt van de verzakkingen
van de zee-engte van Lynch waar de
dolines en verzakkingsfenomenen ontstaan als
gevolg van het terugtrekken van de Dode Zee.
De toegepaste methodes en de resultaten
bekomen uit de aarddeformaties bieden Defensie
interessante perspectieven met betrekking
tot de terreinanalyse en de bovengrondse
bouwwerken, in het kader van de voorbereiding
van de ontplooiing van haar troepen in
exotische gebieden.
7
N 24 E: Noorden 24 graden oost
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
57

Update van databanken met
driedimensionale vectorgegevens
(3D) voor het Nationaal Geografisch
Instituut (NGI)
Het Nationaal Geografisch Instituut is de bevoorrechte
partner van Defensie voor wat betreft
haar noden inzake cartografie. Aangezien
het Instituut niet over een onderzoekslaboratorium
beschikt, stelt het CISS-Departement
haar, dankzij deze studie, in de mogelijkheid
om nieuwe methodes en (half-)geautomatiseerde
tools te ontwikkelen om haar bestaande
en toekomstige databanken bij te werken
vertrekkende van “ruwe” beeldgegevens. Het
updatebeleid leidt tot een volgens objectklasse
verschillende gegevensactualisering – te weten
minder dan een jaar voor wegen, minder
dan drie jaar voor gebouwen en minder dan
zes jaar voor de andere klassen. De studie richt
zich hoofdzakelijk op de twee eerste klassen.
In deze optiek werden er twee aspecten behandeld
in de studie: de uitwerking van een
digitaal oppervlaktemodel (DOM) en de controle
van de bebouwing.
Er werden een driedimensionaal reconstructieinstrument
en een instrument voor de DOMproductie
van de geobserveerde scènes ontwikkeld.
Het gaat om de berekening van de positie
X, Y en Z in de 3D-ruimte voor elk paar punten
dat in overeenstemming wordt gebracht
tussen twee stereoscopische beelden. Deze
berekeningen gebeuren volgens driehoeksmeting
en vergen de voorafgaande kennis van de
waarnemingsparameters. Het automatisch in
overeenstemming brengen van punten gebeurt
door een origineel en doeltreffend algoritme
voor dispariteitberekening. De afbeelding
hieronder toont een resultaat van een 3D-reconstructie
van het KMS-kwartier, waargenomen
door stereoscopie vanuit de lucht.
De door stereoscopie verkregen 3D-informatie
laat toe de lokale verhoogde elementen aan
te tonen die, de begroeiing (bomen, hagen,
58

os) achterwege gelaten, overeen moeten komen
met de bebouwing. In deze studie bestaat
de bij te werken NGI-database uit veelhoeken
rondom de gebouwen. Het CISS heeft een
tool ontwikkeld om aan elke veelhoek de densiteit
van nuttige elevatiepunten toe te kennen,
die werden verkregen door stereoscopie. Hieruit
wordt automatisch een verificatiekaart afgeleid,
waarbij aan elke veelhoek een rode of
groene kleur wordt gegeven, afhankelijk of de
densiteit hoger of lager is dan een drempel ingesteld
door de gebruiker. De gebruiker kiest
deze drempel om een redelijk aantal te controleren
objecten te identificeren op basis van het
beeld, en werkt vervolgens de database bij.
De tools zullen worden geïntegreerd in een
gemeenschappelijk en voor het NGI bruikbaar
platform. Nu moet nog een validatieprotocol
worden opgemaakt om de verkregen resultaten
te controleren met de realiteit op het
terrein. De onderzoekers van de KMS staan
in contact met andere Europese laboratoria
( JRC, Joanneum, Matis, enz.) en nemen deel
aan de activiteiten van het EuroSDR (European
Spatial Data Research Network) om hun
resultaten en methodes te vergelijken.
Commando- en controlesystemen
(C2) in noodhulpoperaties
De vorige afbeelding toont een deel van een
verificatiekaart. In het voorgestelde geval
heeft het programma twee fouten gedetecteerd
in de database (wit omcirkeld) en werden
de doodlopende straten van het wegennet
aangegeven als niet bebouwd.
Op vraag van de ministers van Buitenlandse
Zaken, Binnenlandse Zaken en Defensie werd
in 2000 de oprichting van het B-FAST-team
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
59

(Belgian First Aid and Support Team) goedgekeurd.
Dit team omvat militairen en burgers
en kan in geval van rampen in het buitenland
worden uitgezonden om de lokale bevolking
te helpen.
Bijgevolg werd aan de KMS een nieuw onderzoek
gestart om een oplossing uit te werken
voor enkele van deze gebreken en om een deel
van de processen, gekoppeld aan de inzet van
het B-FAST-team, te automatiseren met de
bedoeling de situatie beter te kunnen inschatten
en het team sneller ter plaatse te kunnen
sturen. De technologieën die werden gebruikt
omvatten onder andere een logistiek systeem
met een gebruiksvriendelijke gebruikersinterface,
een informatie-uitwisselingsforum en een
geografisch informatiesysteem (zie afbeelding
hieronder). Deze verschillende aspecten werden
verzameld in een C²-systeemprototype
voor noodhulpoperaties.
Bij dergelijke gebeurtenissen neemt Defensie
hoofdzakelijk de logistiek, het
transport en de communicatie voor haar
rekening. In de eerste jaren van zijn bestaan
moest het team werken in erg archaïsche
omstandigheden. De internationale
samenwerking was helemaal niet
gecoördineerd. De communicatie verliep
erg moeizaam. Het was vrijwel onmogelijk
een duidelijk beeld te krijgen van de
omvang van de ramp. Er bestond nog
geen commando- en controlesysteem
voor dergelijke reddingsoperaties.
Thans is het informatiebeheer tijdens noodhulpoperaties
veranderd. Waar er vroeger een
duidelijk gebrek was aan informatie en communicatie,
wordt nu een surplus aan informatie
gegenereerd via het gebruik van internet,
de samenwerking met andere teams en het
gebruik van sensoren. Het risico de essentiele
informatie uit het oog te verliezen door
de aanwezigheid van een grote hoeveelheid
informatie is reëel. Het beheer van gegevens
60

en het gebruik van normen moet reeds in
het concept van de oplossing worden vastgelegd.
Op internationaal niveau zijn er nieuwe
ISO-, OGC- en SWE-normen ontwikkeld
om de vereiste informatie-uitwisseling (zie
afbeelding hieronder) tussen de ingezette
teams uit verschillende landen te verzekeren.
De C²-systemen van de noodhulpoperaties
moeten hieraan worden aangepast.
In de nabije toekomst zal een bijkomende
fase ingaan via het steeds vakere gebruik van
sensoren voor monitoring, continu of met
tussenpozen, vanuit de ruimte, een vliegtuig,
een UAV 8 of vanaf de grond. De aangeleverde
informatie zal het totaalbeeld voor het
ter plaatse gestuurde hulppersoneel vergroten
en verfijnen waardoor het zijn taak met nog
meer precisie zal kunnen uitvoeren. Het risico
om chaos te creëren en het overzicht van het
geheel te verliezen zal echter groter worden.
Daarom bestudeert de KMS thans een aantal
in situ sensornetwerken om ze later efficiënt te
kunnen koppelen aan het C²-systeem voor het
noodhulppersoneel.
Crisis Manager
Data standardization and management
Contiki
Software
Crossbow
Sensors
Mobile
Platform
Web
Cameras
8
UAV : Unmanned Aerial Vehicle
Onderzoeksactiviteiten van Defensie
61

Slotwoord

Slotwoord
Met deze brochure hopen we dat uw interesse gewekt
is in de onderzoeksactiviteiten van Defensie. Wat U
zonet gelezen heeft, is slechts een kleine selectie uit
de ruim honderd studies die momenteel aan de gang
zijn. Indien U meer wil weten, kan U ons altijd contacteren of U kan
ook onze website www.mil.be/rdc bezoeken. Deze wordt op regelmatige
basis vernieuwd. Zo beschikt U steeds over de laatste gegevens en
de nieuwste publicaties. Hier vindt U ook meer informatie over de
Hoge Studies Veiligheid en Defensie en de aankondigingen van onze
volgende conferenties en colloquia.
Slotword
65

Lay-out: DG Com/Crea-Layout - Drukwerk: Print House Defence

PER
GRADIOR
A R D U A
Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie
Uw poort naar innovatief onderzoek
Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie
Campus Renaissance
Renaissancelaan 30
1000 Brussel
België
e-mail: KHID-IRSD@mil.be