(Willemstad, Curaçao), 20 maart 2010. EENE GOEDE POLITIE ... - kitlv

Eerder verschenen in: Amigoe-Ñapa (Willemstad, Curaçao), 20 maart 2010.
EENE GOEDE POLITIE MAGT : MEER PREVENTIEF DAN REPRESJIEF
opbouw in de negentiende eeuw (6)
POLITIEOPTREDEN AFFAIRE SASSEN
Aart G. Broek
In 1866 werd mr. A.M. de Rouville vanuit zijn positie als procureur des Konings – tegenwoordig
procureur-generaal geheten - benoemd tot gouverneur van de kolonie Curaçao
en onderhorigheden. Vier jaar later werd hij uit zijn functie ontheven na een onstuimige
aanvaring met de minister van Koloniën, E. de Waal, over de relatie met het
buurland Venezuela. De Rouville werd door de Koloniale Raad gesteund in zijn beleid
om op het eiland politieke bannelingen uit het grote buurland te tolereren. Dit werd onder
meer ingegeven door de ervaring dat bannelingen na kortere of langere tijd door
bloedige opstanden zélf de touwtjes in handen kregen in Venezuela.
Gouverneur A.M. de Rouville (1866-1870),
schilderij in collectie Gouverneur van de Nederlandse Antillen
Het ministerie had deze tolerante opstelling overwegend evenzeer geaccepteerd. Met
diplomatie was dikwijls meer te bereiken dan met geweld. Daarenboven speelden de
bijkomende wapenhandel en financiering een rol. Die legden enkele handelshuizen, en
zodoende indirect de eilandelijk kas, geen windeieren. Onder druk van de zittende Venezolaanse
regering oordeelde de minister in 1869 anders. De Waal eiste het vertrek
van naar Curaçao uitgeweken politieke rebellen, onder wie A. Guzmán Blanco.
De gouverneur en de Koloniale Raad verzetten zich tegen de ministeriële beslissing,
maar moesten in januari 1870 gehoor geven aan zijn eisen. Enkele maanden later, in
april 1870, veroverde de uitgezette Guzmán Blanco de stad Caracas. Hij werd president
1

en nam maatregelen tegen Curaçao, waaronder de inbeslagname van schepen en het
opschorten van betalingen. De Waal meende het troebleren van de relaties met Venezuela
en de schade die dit toebracht, te kunnen toeschrijven aan De Rouville. De Waal
verweet hem de belangen van de kolonie voorrang te hebben gegeven boven die van
het moederland. De minister onthief hem in oktober 1870, zeer tegen de zin van de
Raad, uit zijn ambt, waarop hij in april 1871 repatrieerde.
PAPACHI SASSEN
De Rouville werd opgevolgd door H.F.G. Wagner, tot dan toe gezaghebber van het eiland
Sint Maarten. Bij zijn eerste optreden als voorzitter in de Koloniale Raad, op 24 november
1870, werd hij ernstig geschoffeerd door de tweede man in de Raad: de procureur-generaal
mr. W.K.C. Sassen. Die was nog maar sinds 9 juni van dat jaar in functie.
Sassen trok partij voor de vertrekkende gouverneur met wie hij reeds vriendschappelijke
banden onderhield vanuit hun studietijd in Leiden. Daarenboven ambieerde Sassen
zélf het ambt van gouverneur, zo weten we uit een bewaard gebleven schrijven.
mr. W.K.C. Sassen (1817-1877),
Ets, 14,5 x 9,5 cm, Bert Kienjet, Leiden, 2010.
De conflictueuze verhouding tussen beide heren ontwikkelde zich in rap tempo en nam
groteske vormen aan toen in april 1871 een gezelschap van vooraanstaande burgers,
onder wie Sassen, zich misdroeg in het American Hotel aan de Otrobandazijde. Na sluitingstijd
verschaften de heren zich toegang tot de biljartzaal en drankkast, en lieten een
bende achter. Wagner was zeer ontstemd over het onbetamelijke gedrag van de procureur-generaal.
Als verantwoordelijke man voor de rechtshandhaving en als hoofd van
de politie diende Sassen juist het voorbeeld te geven.
De gouverneur beklaagde zich in een schrijven aan de minister en reeds op 21 juni
1871 kon Wagner aan Sassen mededelen, dat hij uit zijn functie werd ontheven. De
2

temperamentvolle Sassen zocht zijn gelijk bij het Hof op het eiland, maar kreeg het niet.
Toen op 8 augustus 1871 zijn ontslag volgde, zocht Sassen zijn gelijk in de pers én
door onvervalst publiek optreden bij de rechtszaken die hij nog aanspande.
De zowel in schrift als in het openbaar vlot formulerende Sassen vond een podium
in de krant Civilisadó. De strijdvaardige redactieleden C.D. Meijer, G. Monsanto en J.N.
Malo hadden als heilige missie geformuleerd ‘het planten van het licht van de beschaving.’
De politiek liberale oprichters van Civilisadó werden in hun werk bijgestaan door
onder meer dr. M. Dagnino, M. Bermudez Avila, A. Serrano, A. Bethencourt en dr. Capriles.
Deze laatse was een Curaçaose arts die tot een joodse familie behoorde. Alle
anderen waren uit de eilandelijke en continentale regio afkomstige ‘buitenstaanders’. Zij
hadden zich op Curaçao gevestigd en verdedigden de geest van het liberalisme.
Deze liberalen verdedigden de verdere emancipatie van (de nazaten van) de slaven
en de kleurlingen. Zij eisten voor hen de verbetering van medische zorg en onderwijs
(waartoe zij zelf een school oprichtten), en bepleitten rechten, onder meer op een stuk
grond en het dansen van de tambú. De redactie en Sassen vonden elkaar in hun uitgesproken
kritische opstelling naar het koloniale bestuur. Hieraan gaven zij heftig uiting in
de krant Civilisadó.
De welbespraakte Sassen deed dit vooral ook in het openbaar op en rond procesdagen.
Zijn geestdriftige optreden als zodanig moet vooral tot enthousiasme hebben geleid,
want hij sprak Nederlands en het volk toch in de eerste en laatste plaats Papiaments.
Hij wist grote volksmenigten op de been te brengen en verwierf het imago hun
weldoener te zijn. Zij juichten hem toe met leuzen als ‘Biba papachi Sassen’ (Leve vadertje
Sassen).
ORDEVERSTORING
Bij de zittingen van 13 oktober, 10 november en 17 november 1871 hadden zich geen
noemenswaardige ordeverstoringen voorgedaan. Door de groeiende populariteit van
Sassen en de aanhoudende menigtevorming, vreesden de autoriteiten dat de mensen
niet voortdurend deze kalmte zouden weten te bewaren. Voor de zitting van 24 november
werd erger verwacht. De gouverneur twijfelde ook aan het vermogen van de waarnemend
procureur-generaal Koentze om goed leiding te geven aan de brigade marechaussee,
die tot kort daarvoor Sassen als hoofd hadden gekend. De gouverneur
vreesde loyaliteitsproblemen. Daarom had Wagner het nodig geacht Koentze te instrueren
krachtdadig op te treden en, zij het in uiterste noodzaak, een beroep te doen op het
garnizoen.
Onder verwijzing naar een verordening uit 1833 liet Koentze op 22 november bekend
maken, dat iedereen zich diende te onthouden van ‘uitbundig schreeuwen, tieren
of eenig ander rumoer aan te rigten, hetzij door met anderen in grootere of kleinere verzamelingen
zich te vereenigen’. In het licht van deze verordening was de openbare orde
en rust zeer snel verstoord, en die diende vervolgens met kracht te worden bestreden.
Op 24 november zou dat ook daadwerkelijk gebeuren.
De uitspraak van het Hof viel die dag uit in het voordeel van Sassen. Hij werd bij het
gerechtshof door een grote schare toegejuicht. Dit was voor de politie direct aanleiding
om de mensen met de blanke sabel uiteen te drijven. Dit vond overigens zonder noemenswaardige
weerstand plaats. Later op de dag, in de vroege avond, verzamelden
zich een menigte mensen in Otrobanda, in de omgeving van de woning van Sassen aan
de Roodeweg. De politie trachtte de luidruchtige omstanders uiteen te jagen. Er werden
stenen gegooid. De politie maakte vervolgens gebruik van vuurwapens en verwondde
enkele mensen. Het stenen gooien hield aan. De menigte verspreidde zich echter niet.
3

Hierop werd door Koentze om assistentie verzocht van het garnizoen. In rap tempo werden
er achtereenvolgens drie detachementen van in totaal ruim 130 man de stad in gestuurd
om de menigte te verspreiden en de orde te herstellen.
Ook het huis van Sassen werd doelwit van ‘een geregeld pelotons- en later rottenvuur
erop, daar volgens den kommanderenden officier, daaruit een schot op het detachement
werd gelost’. De deuren werden opengebroken, waarop Koentze, geassisteerd
door enkele marechaussees, Sassen arresteerde. Voor drie dagen werd hij in de gevangenis
vastgezet, het ‘fiskalat’. Die bevond zich in de kelders van het nieuwe ‘Raadhuis’.
In dit gebouw huisden ook de Koloniale Raad en het Hof van Justitie. Als procureur-generaal
had Sassen er zíjn eigen kantoor gehad. Nu werd hij er achter slot en
grendel opgesloten!
In het Raadhuis hadden niet alleen de Koloniale Raad en het Hof van Justitie zitting, in de kelders bevonden
zich ook de gevangenis, waar mr. Sassen enkele dagen werd opgesloten; hier het Raadhuis op een
foto uit 1888 bij de feestelijke herdenking van de vijfentwintigjarige afschaffing van de slavernij. Foto collectie
KITLV, Leiden.
INSCHATTINGSFOUTEN
Als gevolg van het schieten door garnizoen en marechaussee raakten negentien personen
gewond en werd één persoon dodelijk getroffen: Olivier Santiago. Twee vrouwen
zouden krankzinnig zijn geworden door de angst die zij doorstonden, waarvan een enkele
dagen later alsnog zou overlijden.
De officiële stukken over de ‘bloedige vrijdag’ rechtvaardigen de conclusie dat de
verantwoordelijke autoriteiten en leidinggevenden vrij ernstige inschattingsfouten maakten.
Die conclusie trekt Sjiem Fat in zijn proefschirft waarin de affaire Sassen een cen-
4

trale rol speelt. Zo is het niet deugdelijk te onderbouwen dat Sassen vóór of op 24 november
1871 de menigte heeft aangezet tot het plegen van geweld of verzet tegen het
wettig gezag. Sjiem Fat wijst er verder op, dat ‘er sterke aanwijzingen zijn dat het proces-verbaal
van Koentze en de rapporten der bevelvoerende officieren de werkelijke
gebeurtenissen van de 24ste november 1871 niet juist weergaven. Er was met name
geen overtuigend bewijs of zelfs maar voldoende aanwijzing voor de stelling dat er vanuit
Sassens woning en erf (herhaaldelijk) op het detachement militairen en marechaussees
zou zijn gevuurd. Bij het betreden van Sassens woning zijn geen vuurwapens of
stenen aangetroffen en in beslag genomen. Geen enkele politieman of militair heeft een
schotwond opgelopen.’
Kortom, bij de beheersing van de volksbewegingen, is er sprake geweest van buitensporig
reageren. Wanordelijkheden werden eerder in de hand gewerkt dan verzwakt.
Vervolging van Sassen heeft verder ook niet plaatsgevonden. Het zenden van een Regeringscommissaris
om de geweldsexplosie nader te onderzoeken, werd voorkomen.
‘De kans leek niet gering,’ zo noteert Sjiem Fat, ‘dat het onderzoek van zo een commissaris
als conclusie zou opleveren dat het koloniaal bestuur bij de bestrijding van de “ongeregeldheden”
in november 1871 buiten zijn boekje was gegaan.’
Tot aan het uiteindelijke vertrek van Sassen, in mei 1873, vonden er geen ordeverstoringen
meer plaats, ook al bleef papachi Sassen vanuit de Civilisadó uithalen naar zijn
bestuurlijke plaaggeesten. Sassen kon niet vermoeden dat ‘zijn’ affaire illustratief zou
zijn voor een geschiedenis van inschattingsfouten aan de zijde van de verantwoordelijke
autoriteiten en leidinggevenden inzake politieoptreden.
Deze bijdrage is bijzonder schatplichtig aan het proefschrift van mr.dr. P.V. Sjiem Fat,
Biba Willem Sassen; De procureur-generaal mr. W.K.C. Sassen Jz. (1870-1871); Curaçaos
rechtsleven in de 19de eeuw. Zutphen: de Walburg Pers, 1986.
GESCHIEDENIS VAN DE POLITIE
De geschiedenis van de politie in Nederland werd in 2007 in vier omvangrijke delen gepubliceerd.
Dat was het resultaat van een groot onderzoeksprogramma onder leiding van prof.dr.
Cyrille Fijnaut, verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Dit programma wordt nu voltooid
met studies over de politie in de voormalige koloniën. Het boek over de politie in Nederlands
Indië, van de hand van dr. Marieke Bloembergen, verscheen in november 2009. Voor een studie
over de geschiedenis van de politie in Suriname (tot 1975) en de Nederlandse Antillen en
Aruba (tot heden) werd prof.dr. Gert Oostindie, directeur KITLV, Leiden, benaderd. Hij stemde
erin toe dit project te leiden, terwijl het onderzoek wordt verricht door respectievelijk dr. Ellen
Klinkers en dr. Aart G. Broek. Dit onderzoek zal uitmonden in één boek, dat uit twee gedeeltes
bestaat. Het project ging op 1 april 2008 van start en wordt gefinancierd door verschillende
Nederlandse ministeries, politiekorpsen en de Koninklijke Marechaussee. Resultaten van het
onderzoek naar de geschiedenis van de politie in de Antillen en Aruba verschijnen in aangepaste
vorm in de Amigoe-Ñapa. Reacties zijn van harte welkom: agbroek@planet.nl
5