in het Paderborner Land
in het Paderborner Land
in het Paderborner Land
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Uitstapjes<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong>
dhorn<br />
ruffel<br />
Isselhorst<br />
GÜTERSLOH<br />
Sundern<br />
Spexard<br />
astholte<br />
tholter<br />
eck<br />
eloh<br />
Feldmark<br />
Wulfhorst<br />
Boker Kanal<br />
<strong>in</strong>ghausen<br />
stereiden<br />
Menzel<br />
ÜTHEN<br />
Varensell<br />
Mustertext<br />
Snel gevonden<br />
Ummeln<br />
Schill<strong>in</strong>gshof AS<br />
Bielefeld/Sennestadt<br />
SENNE 1<br />
W<strong>in</strong>delsbleiche<br />
Ramsbrock<br />
Kranzmann<br />
AK<br />
W<strong>in</strong>dflöte Bielefeld<br />
Siedlung<br />
Determeyer<br />
Avenwedde<br />
RIETBERG<br />
Wiebeler<br />
Mühlenheide<br />
Mett<strong>in</strong>ghausen<br />
Hörste<br />
Ehr<strong>in</strong>ghauser<br />
Heide<br />
Ehr<strong>in</strong>ghausen<br />
Erms<strong>in</strong>ghausen<br />
Langeneicke<br />
Lutter<br />
Haustenbach<br />
Merschgraben<br />
Rebbeke<br />
Störmede<br />
Oestereiden<br />
Langenstraße<br />
Kell<strong>in</strong>ghausen<br />
64<br />
Neuenkirchen<br />
Hedd<strong>in</strong>ghausen<br />
Kirchdorf<br />
Sutern<br />
Garfeln<br />
Mönn<strong>in</strong>ghausen<br />
Sürenheide<br />
Schön<strong>in</strong>g<br />
Westerwiehe<br />
Kuhlen<br />
Westenholz<br />
Riege<br />
Mant<strong>in</strong>ghausen<br />
Bönn<strong>in</strong>ghausen<br />
Sudhagen<br />
Sudhäger Bruch<br />
Stockheim<br />
Am<br />
Hellweg<br />
Er<strong>in</strong>gerfeld<br />
Hemmern<br />
Wiesenberg<br />
369<br />
a a r s t r a n g<br />
2<br />
Schledde<br />
AS<br />
Gütersloh<br />
1<br />
Ems<br />
Lippe<br />
26<br />
Möhnetal<br />
Rabenknapp<br />
385<br />
Westerschledde<br />
Verler<br />
See<br />
Wapelbach<br />
Störmeder Bach<br />
Eickhoff<br />
Möhne<br />
Sennebach<br />
Verlar<br />
Auf der Höhe<br />
Meiste<br />
AS<br />
Geseke<br />
Hagen<br />
VERL<br />
Ösetrwiehe<br />
Nordhagen<br />
Untereichen<br />
Auf´m Busche<br />
Riege<br />
Schwelle<br />
Holsen<br />
We<strong>in</strong>e<br />
2<br />
Prövenholz<br />
Knebl<strong>in</strong>ghausen<br />
Eckardtsheim<br />
GESEKE<br />
Ste<strong>in</strong>hausen<br />
Oberfeld<br />
Heidegrund<br />
Bornholte<br />
Ste<strong>in</strong>horster<br />
Bruch<br />
Boke<br />
W<strong>in</strong>khausen<br />
Lipperhohl<br />
Mühlgrund<br />
Laake<br />
Heitw<strong>in</strong>kel<br />
Enkhausen<br />
Vernerholz<br />
Hölterberg<br />
Brenkener<br />
Mark<br />
44<br />
Barkhausen<br />
Scheppenberg<br />
348<br />
Ste<strong>in</strong>horst<br />
Lippl<strong>in</strong>g<br />
Sende<br />
Schloß<br />
Holte<br />
H o l t e r<br />
AS<br />
Büren<br />
DELBRÜCK<br />
OERLINGHAUSEN<br />
W a l d<br />
SCHLOSS HOLTE-STUKENBROCK<br />
Kaunitz<br />
Benteler<br />
Kirchboke<br />
R<strong>in</strong>gboke<br />
Barbruch<br />
BÜREN<br />
Espeln<br />
Liemke<br />
Auf der<br />
Kanneword<br />
Haupt<br />
D e l b r ü c k e r<br />
23<br />
Sennenberg<br />
389<br />
Dalkebach<br />
24<br />
Boker Heide<br />
Lippe<br />
Ems<br />
22<br />
Grubebach<br />
L a n<br />
Osterschledde<br />
Mühlenberg<br />
312<br />
Boker Kanal<br />
Rodenbach<br />
Delbrück-Cappeler Graben<br />
Heder<br />
Alme<br />
21<br />
16<br />
20<br />
HÖVELHOF 27<br />
Ostenland<br />
Thüle<br />
Verne<br />
Kle<strong>in</strong> Verne<br />
Alme<br />
d<br />
17<br />
18<br />
R<strong>in</strong>gelste<strong>in</strong><br />
Spechtenberg<br />
375<br />
Helmann<br />
Dalbke<br />
Riege<br />
Bentfeld<br />
53<br />
52<br />
51<br />
SALZKOTTEN<br />
Ste<strong>in</strong>feld<br />
Kedd<strong>in</strong>ghausen<br />
Harth<br />
Upsprunge<br />
Weiberg<br />
R i n g e l s t e i n e r<br />
W a l d Mönchholz<br />
Ahdener<br />
Mark<br />
Brenken<br />
Brenker<br />
Oberholz<br />
Afte<br />
Wapelbach<br />
Furlbach<br />
Krollbach<br />
25<br />
Heder<br />
19<br />
Sennebach<br />
Flughafen<br />
Paderborn/<br />
Lippstadt<br />
Ahden<br />
Lohhude<br />
Hövelriege<br />
Wiethaupt<br />
Sande<br />
64<br />
Nolte<br />
Scharmede<br />
Bosenholz<br />
Staatsforst Büren<br />
Widey<br />
Ste<strong>in</strong>bült<br />
Oerl<strong>in</strong>ghauser<br />
Senne<br />
AS<br />
Schloß Holte/<br />
Stukenbrock<br />
33<br />
Stukenbrock<br />
Boker Kanal<br />
Lippe<br />
Ems<br />
Bentfelder<br />
See<br />
Haustenbach<br />
Hedd<strong>in</strong>ghauser<br />
See<br />
Hegensdorf<br />
Leiberg<br />
Elserheide<br />
Pivitsheide<br />
Schwarzenbr<strong>in</strong>k<br />
Egge<br />
Heideblümchen<br />
Senne-<br />
Siewecke<br />
Mühlensenne<br />
Graffeln<br />
Wewelsburg<br />
Wewer<br />
Bentlake<br />
Stukenbrock-<br />
Senne<br />
Klausheide<br />
Dreihausen<br />
Weltsölden<br />
15<br />
L e i b e r g e r<br />
W a l d<br />
E 331<br />
480<br />
Gesseln<br />
1<br />
Breitegrund<br />
Währentrup<br />
Hellwege<br />
Im<br />
Hellenburg<br />
Welschen<br />
Wist<strong>in</strong>ghausen<br />
Stapelage Hiddentrup<br />
Barkhauser<br />
Berge<br />
293<br />
Südstadt<br />
Hörste<br />
Stapelager<br />
Hörster Bruch<br />
Berge<br />
365 Kl. Ehberg<br />
Kussel<br />
Wist<strong>in</strong>ghauser<br />
217<br />
Senne<br />
Stapelager<br />
Gr. Ehberg<br />
Senne<br />
340<br />
Heidehaus<br />
Elser<br />
Holz<br />
Sammtholz<br />
Oberntudorf<br />
T E U T<br />
AS<br />
Stukenbrock/<br />
Senne<br />
Sander Bruch<br />
Alfen<br />
ELSEN<br />
Niederntudorf<br />
Oberstadt<br />
33<br />
Untersenne<br />
AS<br />
PB/Zentrum<br />
Alme<br />
Me<strong>in</strong>holz<br />
Thune<br />
AK<br />
Wünnenberg/<br />
Haaren<br />
Staumühle<br />
Sennelager<br />
Barkhausen<br />
Gallihöhe<br />
Niederntudorfer<br />
Wald<br />
T<strong>in</strong>deln<br />
Freiholz<br />
Moosheide<br />
AS<br />
Borchen<br />
AS<br />
Borchen/<br />
Etteln<br />
33<br />
AUGUSTDORF<br />
Heimathof<br />
Tallesee<br />
Mastbruch<br />
SCHLOSS<br />
NEUHAUS<br />
O B<br />
Buchenhof<br />
Nordborchen<br />
Kirchborchen<br />
Haaren<br />
Vüllersheide<br />
Haustenbeck<br />
Etteln<br />
Henglarn<br />
Knickberg<br />
277<br />
Fürstenberg<br />
U R<br />
Klusheide<br />
Schloß<br />
Hamborn<br />
Helmern<br />
Eilern<br />
Heidenoldendorf<br />
Marienloh<br />
Dörenholz<br />
Atteln<br />
Friedrichsgrund<br />
Elisenhof<br />
480<br />
S i n t f e l d<br />
BAD<br />
WÜNNENBERG<br />
Auf der<br />
Esche<br />
Unterstadt<br />
44<br />
1<br />
G E<br />
Kammersenne<br />
Haustenbecker<br />
Senne<br />
T R U P P E N Ü B U N G S P L A T Z<br />
Hövelsenne<br />
Buchholz<br />
Nienhagen<br />
Meschesee<br />
BAD<br />
LIPPSPRINGE<br />
Benhausen<br />
PADERBORN<br />
F ü r s t e n b e r g e r<br />
W a l d<br />
Etteler Ort<br />
Dörenhagen<br />
Husen<br />
Rödl<strong>in</strong>ghausen<br />
R W<br />
S E N N E<br />
AS<br />
PB/Sennelager<br />
AS<br />
PB/Elsen<br />
Lohne<br />
Alme<br />
Padersee<br />
AS<br />
PB/Mönkeloh<br />
Waldsee<br />
Nordholz<br />
Jerxen-Orbke<br />
Hiddesen<br />
Schanze<br />
Unter der<br />
Grotenburg<br />
Heiligenkirchen<br />
Oesterholz<br />
Kohlstädt<br />
Ded<strong>in</strong>ghausen<br />
Ded<strong>in</strong>ger<br />
Heidesee<br />
Busch<br />
SCHLANGEN<br />
Auf dem Berge<br />
64<br />
LICHTENAU<br />
AS<br />
Marsberg/Meerhof<br />
E 331<br />
Neuenbeken Krayenberg<br />
343<br />
Mittelholz<br />
Dahl<br />
Wald<br />
Ebb<strong>in</strong>ghausen<br />
Mühlenberg<br />
Essentho<br />
368<br />
Oesterholz<br />
Meerhof<br />
Wellnerberg<br />
Herberhausen<br />
Schl<strong>in</strong>g<br />
Berlebeck<br />
Hahnberg<br />
<strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong><br />
Stemberg<br />
A L D<br />
Staatsforst<br />
Paderborn<br />
Lichtenauer<br />
DETMOLD<br />
Grundste<strong>in</strong>heim<br />
Nonnenholz<br />
Dalheim<br />
Paschenberg Raue Holz<br />
327<br />
7<br />
Breitenberg<br />
284<br />
1<br />
P A D E R B O R N E R<br />
Alme<br />
H O C H F L Ä C H E<br />
10<br />
14<br />
Kellberg<br />
304<br />
Afte<br />
28<br />
30<br />
Lippesee 48<br />
Messenberg<br />
446<br />
29<br />
Ziegenberg<br />
261<br />
9<br />
8<br />
11<br />
Aa<br />
7<br />
Wiele<br />
40<br />
13<br />
37<br />
Pader<br />
Altenau<br />
N a t u r p a r k<br />
38-39<br />
Gro<br />
Altenau<br />
Kle<strong>in</strong>e Aa<br />
Lippe<br />
36 41-47<br />
49-50<br />
Eller bach<br />
Sommerberg<br />
182<br />
12<br />
32/33<br />
Hirseberg<br />
434<br />
Kahler<br />
Ehberg<br />
6<br />
224<br />
Altenau<br />
Beke<br />
Sauer<br />
4<br />
3<br />
Galgenberg<br />
288<br />
Werre<br />
34<br />
Hellberg<br />
346<br />
Stemberg<br />
402<br />
Oesdorf<br />
Falkenberg<br />
Gr. Gauseköterberg 346<br />
367<br />
Ob. Langenberg<br />
418<br />
Westheim<br />
Mossenberg<br />
Meierberg<br />
270<br />
Hakedahl<br />
Hohenwart<br />
SENNESTADT<br />
Lipperreihe<br />
68<br />
Friedrichsdorf<br />
Hülsen<br />
Drostenkamp<br />
Spork-<br />
Leistruper<br />
Eichholz<br />
Wald<br />
Remmighausen<br />
Schönemark Maßbruch<br />
Wiembecke<br />
E g g e g e b i r g e<br />
Iggenhausen<br />
Fromhausen<br />
Holzhausen-<br />
Externste<strong>in</strong>e<br />
Schwaney<br />
Herbram<br />
Vahlhausen<br />
Horn<br />
Ebersberg<br />
401<br />
Veldrom<br />
Holtheim<br />
Mosebeck<br />
Diestelbruch<br />
Bad<br />
Me<strong>in</strong>berg<br />
HORN - BAD<br />
MEINBERG<br />
Kempen<br />
Feldrom<br />
Feldromer<br />
446 Berg<br />
Buke<br />
Hornoldendorf<br />
Kröppelfeld<br />
Dresselhaus<br />
Laumeskamp<br />
Pastorenbusch<br />
Hedd<strong>in</strong>ghausen<br />
Lesterberg<br />
Leste<br />
Anreppen Rathsee<br />
Altensenne<br />
Wilhelmsberg<br />
AS<br />
PB/Schloß<br />
Neuhaus<br />
Oechtr<strong>in</strong>ghausen<br />
Bohmkesiedlung<br />
Egger<strong>in</strong>ghausen<br />
Herbram-<br />
Wald<br />
Hakenberg<br />
Holtheimer<br />
Wald<br />
Griesenberg<br />
Marschallshagen 367<br />
Blankenrode<br />
239<br />
E G<br />
Durbeke<br />
365<br />
F o r s t<br />
68<br />
Marschallshagen<br />
W a r b u r g e r<br />
W a l d<br />
44<br />
H o r n<br />
G E<br />
Siedlung<br />
Forst<br />
Niederschönhagen<br />
Moorlage<br />
Grevenhagen<br />
G<br />
Fissenknick<br />
Ölkersberg<br />
272<br />
Heesten<br />
Ochsenberg<br />
N e u w a l d 401<br />
Ded<strong>in</strong>ger Berg<br />
268<br />
L i p p s p r i n g e r<br />
Neuwaldsberg<br />
382 Rehberg<br />
427<br />
Asseberg<br />
W a l d<br />
250<br />
Ohmberg<br />
Beke<br />
Ellerbach<br />
Sauer<br />
Barnacken<br />
446<br />
Remmighauser<br />
Berg<br />
242<br />
u n d<br />
Bärenste<strong>in</strong><br />
318<br />
s ü d l i c h e r<br />
Diemel<br />
Sauer<br />
Knieberg<br />
Leopoldstal<br />
ALTENBEKEN<br />
Reelsberg<br />
E B I R G E<br />
Kle<strong>in</strong>enberg<br />
7<br />
Cappel<br />
Wehren<br />
S t a a t s f o r s t<br />
P a d e r b o r n<br />
Herbramer<br />
Wald<br />
Staatsforst<br />
Bad Driburg<br />
Asseln<br />
Buchholz<br />
Dorla<br />
Velmerstot<br />
441<br />
Preuß. Velmerstot<br />
464<br />
T e u t o b u r g e r<br />
Dahlberg<br />
313<br />
35<br />
Büchenberg<br />
300<br />
2<br />
Karlsberg<br />
347<br />
Meierberg<br />
364<br />
1<br />
Imkenberg<br />
372<br />
Stuckenberg<br />
372<br />
Asseler<br />
Wald<br />
W a l d<br />
Orpe<br />
Langer Berg<br />
251<br />
Uhlenberg<br />
290<br />
Ochsenberg<br />
375<br />
Nadel<br />
413<br />
31<br />
Mittelberg<br />
301<br />
Dübelsnacken<br />
436<br />
Vahlhausen<br />
Bellenberg<br />
Silberbach<br />
BAD<br />
DRIBURG<br />
64<br />
Hardehausen<br />
Wrexen<br />
Neuenheerse<br />
AS<br />
Diemelstadt<br />
Rhoden<br />
Sidd<strong>in</strong>ghausen<br />
Bollerbruch<br />
Brüntrup<br />
1<br />
Wällen<br />
Sandebeck<br />
Stadtwald<br />
Erpentrup<br />
Langeland<br />
Bill<strong>in</strong>ghausen<br />
Gr. Kehlberg<br />
Orpethal<br />
345<br />
Hesper<strong>in</strong>ghausen<br />
Hövelhofer<br />
Wald Hasendorf<br />
Sammtholz<br />
Kold<strong>in</strong>gsheide<br />
Habichtswald<br />
Kurwald<br />
5<br />
Haxtergrund<br />
Haxterholz<br />
68<br />
Ochsenholz<br />
Nonnenbusch<br />
Haverkampsee<br />
Nesthausen<br />
Sandhöfen Nesthauser<br />
Mühlensee<br />
See Nesthauser<br />
Elser<br />
Bruch<br />
Heide<br />
Habichtssee<br />
Aabachtalsperre<br />
Thunebach<br />
Willebadessen Hexenberg<br />
332<br />
Oberer<br />
Kle<strong>in</strong>enberg<br />
395<br />
Rimbecker<br />
Wald<br />
Scherfeder<br />
Wald<br />
Napte<br />
Mühlenbach<br />
Mühlenberg<br />
330<br />
68<br />
Beste gast,<br />
In deze brochure stellen wij u voor aan de bekendste bezienswaardigheden<br />
en excursiemogelijkheden van <strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong>. Prachtige<br />
burchten en middeleeuwse gebouwen, unieke natuurlandschappen met<br />
idyllische beekjes en bekende kuuroorden, wereldwijd befaamde musea<br />
en technische verworvenheden van de moderne tijd nodigen u uit voor<br />
een bezoek aan onze regio.<br />
De plaatselijke VVV helpt u graag verder met tips en <strong>in</strong>formatie over <strong>in</strong>teressante<br />
uitstapjes <strong>in</strong> <strong>het</strong> vakantiegebied.<br />
Groot viaduct, Altenbeken<br />
Inhoud:<br />
Altenbeken blz. 4<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge blz. 5 – 6<br />
Bad Wünnenberg blz. 7 – 8<br />
Borchen blz. 8 – 9<br />
Büren blz. 9 – 12<br />
Delbrück blz. 12 – 15<br />
Hövelhof blz. 15 – 16<br />
Lichtenau blz. 17 – 19<br />
Paderborn blz. 19 – 25<br />
Salzkotten blz. 26<br />
Informatie blz. 27 – 28<br />
Wij wensen u belevenisvolle dagen<br />
toe <strong>in</strong> <strong>het</strong> zuiden van <strong>het</strong> vakantiegebied<br />
Teutoburger Wald<br />
Touristikzentrale <strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong> e. V.<br />
Königstr. 16, 33142 Büren<br />
Tel. +49 2951 970300, Fax 970304<br />
<strong>in</strong>fo@paderborner-land.de<br />
www.paderborner-land.nl<br />
www.facebook.com/paderbornerland<br />
Colofon:<br />
Uitgever:<br />
Touristikzentrale <strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong> e.V.<br />
Redactie:<br />
Herbert Hoffmann, M.A. Nadja Danne<br />
Vormgev<strong>in</strong>g:<br />
Rodenbröker & Partner GmbH, Bad Lippspr<strong>in</strong>ge<br />
Foto`s:<br />
Herbert Hoffmann M. A., Frank Pilz, Re<strong>in</strong>hard<br />
Rohlf, Hubert Rösel, Matthias Schüssler, Marc<br />
Deter<strong>in</strong>g, foto’s door steden, gemeentes en toeristische<br />
<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen, Reg<strong>in</strong>a Brucksch, HNF/Jan<br />
Braun, LWL/Axel Thünker, Tony Geoghegan<br />
Titelfoto:<br />
Regiomuseum Wewelsburcht, Büren-Wewelsburg<br />
Informatie:<br />
De Touristikzentrale <strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong> e.V. heeft<br />
de door haar ter beschikk<strong>in</strong>g gestelde <strong>in</strong>houd<br />
met grote zorgvuldigheid samengesteld. Noch de<br />
Touristikzentrale noch haar partners kunnen de juistheid<br />
en volledigheid garanderen.<br />
Derhalve zijn alle gegevens onder voorbehoud.<br />
Stand: November 2012<br />
3
Altenbeken<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge<br />
1<br />
Stoomlocomotieven<br />
3<br />
Burchtruïne en de Lippebronnen<br />
Op 14 oktober 1977 hadden twee trekkers<br />
van de Deutsche Bahn een heel bijzonder<br />
vracht b<strong>in</strong>nen geladen: een 004 locomotief<br />
met tender. Dezelfde dag nog vertrok<br />
de zogenaamde „kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong> van <strong>het</strong> Mittegebergte“<br />
de straat op richt<strong>in</strong>g Altenbeken,<br />
waarna zij tegenover <strong>het</strong> Eggemuseum<br />
na een uitvoerige restauratie<br />
een waardige plek <strong>in</strong>nam. De goederentre<strong>in</strong>-locomotief<br />
004 389-5 werd <strong>in</strong> 1941<br />
gebouwd en heeft een gewicht van 128,5<br />
ton. Met een hoogte van 4,5 meter en een<br />
lengte van 22,6 meter en opgesteld <strong>in</strong> orig<strong>in</strong>ele<br />
staat, is zij een ware attractie voor<br />
liefhebbers van oude stoomlocomotieven<br />
2<br />
Groot viaduct<br />
Gedurende ons leven leren we ontelbare<br />
plaatsen kennen, waarvan we ons later<br />
nauwelijks nog de naam her<strong>in</strong>neren.<br />
Hier is <strong>het</strong> anders. Ieder mens, ongeacht<br />
uit <strong>het</strong> zuiden of noorden, die ooit met<br />
de „Tor zur Egge“ reisde, her<strong>in</strong>nert zich<br />
de stad Altenbeken. Het symbool van<br />
de verbondenheid van Altenbeken met<br />
de spoorweg is <strong>het</strong> Bekeviaduct dat zich<br />
aan <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de stad bev<strong>in</strong>dt. Deze<br />
geldt met haar 482 meter lengte, 35<br />
meter hoogte en met haar 24 bogen als<br />
de grootste kalksteenbrug van Europa.<br />
Het viaduct geldt vooral als herkenn<strong>in</strong>gsteken<br />
voor Altenbeken; <strong>het</strong> gouden<br />
viaduct versiert <strong>het</strong> stadswapen van<br />
de gemeente en <strong>het</strong> viaduct vormt de<br />
uit de hele regio. De stoomlocomotief kan<br />
hier uitgebreid worden bekeken, aangeraakt<br />
en gefotografeerd. Een succesvolle<br />
<strong>in</strong>zamelactie heeft ervoor gezorgd dat<br />
de spoorgigant s<strong>in</strong>ds enkele jaren iedere<br />
<strong>in</strong>gang van Altenbeken en is daarmee<br />
de poort tot <strong>het</strong> charmante Eggegebergte.<br />
Dit wordt elke twee jaar groots<br />
gevierd. Tienduizend grote en kle<strong>in</strong>e<br />
spoorwegliefhebbers uit heel Duitsland<br />
en aangrenzende landen komen om<br />
avond een „gouden licht“ uitstraalt. Hier<br />
bev<strong>in</strong>dt zich tevens <strong>het</strong> startpunt van de<br />
kwaliteits-wandelweg: „de Viaduct-wandelweg“.<br />
Altenbeken, Alter Kirchweg<br />
Tourist-Information Altenbeken<br />
Bahnhofstr. 5a, 33184 Altenbeken<br />
Tel. +49 5255 120030, Fax 120033<br />
<strong>in</strong>fo@altenbeken.de<br />
www.altenbeken-tourismus.de<br />
Altenbeken, Mittelmühle<br />
de spoorweg- en cultuurdagen „Vivat<br />
Viadukt“ te beleven (5 t/m 7 juli 2013).<br />
Met de open<strong>in</strong>g van de 29 km lange Viaduct-Wandelweg<br />
– die door de Duitse<br />
Wandelbond werd uitgeroepen tot<br />
„Kwaliteitsweg van wandelend Duitsland“<br />
– wordt <strong>het</strong> voor alle wandelaars<br />
nog <strong>in</strong>teressanter naar dit gebied te<br />
komen. Hier komen de spoorweggeschiedenis<br />
en de liefde voor <strong>het</strong> wandelen<br />
samen. De naam „viaduct-wandelweg“<br />
zegt <strong>het</strong> al: de tocht zet de geschiedenis<br />
van Altenbeken <strong>in</strong> scene.<br />
„Ik heb altijd geloofd <strong>in</strong> een gouden brug,<br />
zodat alle dalen optimaal benut kunnen<br />
worden“ riep de Pruisische kon<strong>in</strong>g Friedrich<br />
Wilhelm IV bij de open<strong>in</strong>g van <strong>het</strong><br />
viaduct.<br />
S<strong>in</strong>ds december 2002 is de brug een „gouden“<br />
brug <strong>in</strong> de ruimste z<strong>in</strong> van <strong>het</strong> woord:<br />
vanaf toen zijn 20 van de 24 bogen verlicht<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> donker en zorgen zo voor een<br />
prachtige sfeer.<br />
Altenbeken, Adenauerstr./<br />
Am Hammer<br />
Tourist-Information Altenbeken<br />
Bahnhofstr. 5a, 33184 Altenbeken<br />
Tel. +49 5255 120030, Fax 120033<br />
<strong>in</strong>fo@altenbeken.de<br />
www.altenbeken-tourismus.de<br />
Altenbeken, Großer Viadukt<br />
De burchtruïne, die als herkenn<strong>in</strong>gsteken<br />
voor Bad Lippspr<strong>in</strong>ge geldt, is <strong>het</strong> overblijfsel<br />
van een burcht die waarschijnlijk<br />
aan <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de 14 de eeuw gebouwd<br />
werd en <strong>in</strong> de loop van de eeuwen vaak<br />
vernield is. Het Paderbornse domkapittel<br />
was tot <strong>in</strong> <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de 19 de eeuw<br />
eigenaar van deze burcht. Tegenwoordig<br />
dient de burchtruïne als decor voor meerdere<br />
culturele en feestelijke evenementen.<br />
Zo kunnen hier o.a. trouwerijen plaatsv<strong>in</strong>den<br />
<strong>in</strong> middeleeuwse sfeer.<br />
4<br />
Westfalen-Therme<br />
Ontspan en kom tot rust <strong>in</strong> <strong>het</strong> veelbelovende<br />
bad,- sauna,- en wellnessparadijs<br />
voor jong en oud! Even de sleur van alledag<br />
vergeten en puur genieten van <strong>het</strong><br />
water, de warmte en de wellness <strong>in</strong> de<br />
De daaronder liggende burchtkelder<br />
wordt – na een uitgebreide renovatie en<br />
moderniser<strong>in</strong>g – gebruikt voor stijlvolle<br />
jazzconcerten, authentieke riddermaaltijden<br />
en lez<strong>in</strong>gen. Tot de natuurlijke<br />
rijkdom van de stad Bad Lippspr<strong>in</strong>ge<br />
hoort ook <strong>het</strong> water. De Lippebron <strong>in</strong> de<br />
schaduw van de burchtruïne is <strong>het</strong> beg<strong>in</strong><br />
van de langste rivier <strong>in</strong> Nordrhe<strong>in</strong>-Westfalen,<br />
de Lippe, waarnaar de stad ook<br />
vernoemd is. De bron behoort met een<br />
uitstort<strong>in</strong>g van ongeveer 740 liter per<br />
Westfalen-Thermen, <strong>het</strong> mooie wellnessparadijs<br />
van Bad Lippspr<strong>in</strong>ge.<br />
Hier <strong>in</strong> <strong>het</strong> schilderachtige <strong>Paderborner</strong><br />
<strong>Land</strong> biedt een tal van mogelijkheden om<br />
te relaxen. op meer dan 1800 m ² . Tot de<br />
mogelijkheden behoren een subtropisch<br />
recreatiebad, een saunapark met verschillende<br />
sauna’s verdeeld over 3 verdiep<strong>in</strong>gen,<br />
een k<strong>in</strong>derparadijs, massage- en<br />
schoonheidssalons en nog veel meer. Het<br />
aantrekkelijke water,- sauna, en fitnessaanbod<br />
biedt de mogelijkheid tot zowel<br />
actieve als passieve ontspann<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een<br />
sfeervolle omgev<strong>in</strong>g aan de rand van <strong>het</strong><br />
Teutoburger Wald.<br />
seconde tot één van de sterkst borrelende<br />
rivierbronnen van Duitsland. De bronmond<strong>in</strong>g,<br />
die ongeveer <strong>in</strong> <strong>het</strong> midden<br />
van de bronvijvers ligt, wordt <strong>in</strong> de volksmond<br />
„Od<strong>in</strong>sauge“ genoemd.<br />
In de 8 ste eeuw na Chr (776, 780, 782)<br />
legerde Karel de Grote aan bij de „Bronnen<br />
van de Lippe“ om hier rijksvergader<strong>in</strong>gen<br />
bij te wonen.<br />
De kuurstad heeft ook nog andere bronnen,<br />
zoals de amper 100 meter verderop<br />
liggende Jordanbron. Ook de Arm<strong>in</strong>ius-,<br />
de Liborius- en de Mart<strong>in</strong>usbron, zijn<br />
genezende bronnen van de badstad.<br />
Terwijl <strong>het</strong> water van de Mart<strong>in</strong>usbron<br />
tegenwoordig alleen nog <strong>het</strong> zwembad<br />
<strong>in</strong> de Mart<strong>in</strong>usquelle Kl<strong>in</strong>ik en <strong>het</strong> water<br />
<strong>in</strong> de „Westfalen-Thermen“ voedt, is <strong>het</strong><br />
genezende water van de Arm<strong>in</strong>iusbron<br />
en de Liboriusbron toch onmisbaar. Op<br />
verschillende tapplaatsen en bij de bronnentempel<br />
kan iedereen gebruik maken<br />
van genezend water.<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge, Burgstr./<br />
Arm<strong>in</strong>iuspark<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge Market<strong>in</strong>g GmbH<br />
Lange Str. 6, 33175 Bad Lippspr<strong>in</strong>ge<br />
Tel. +49 5252 97700, Fax 977077<br />
market<strong>in</strong>g@bad-lippspr<strong>in</strong>ge.de<br />
www.bad-lippspr<strong>in</strong>ge.de<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge, Stadtmitte<br />
U kunt uw dag afsluiten met een uitgebreid<br />
gastronomisch aanbod.<br />
Dagelijks: 9.00 – 23.00 uur<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge, Schwimmbadstr. 14<br />
Westfalen-Therme GmbH & Co. KG<br />
Schwimmbadstr. 14,<br />
33175 Bad Lippspr<strong>in</strong>ge<br />
Tel. +49 5252 9640, Fax 964170<br />
<strong>in</strong>fo@westfalen-therme.de<br />
www.westfalen-therme.de<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge, Westfalen Therme<br />
4 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
5
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge<br />
Bad Wünnenberg<br />
5 7<br />
Kuurpark<br />
Aabach-stuwdam<br />
Ieder jaar wordt hier tijdens P<strong>in</strong>ksteren<br />
<strong>het</strong> parkfestival gevierd.<br />
Direct naast <strong>het</strong> Arm<strong>in</strong>iuspark ligt <strong>het</strong><br />
„Pr<strong>in</strong>zenpalais“, dat <strong>in</strong> 1854/1855 als<br />
„Neues Kurhaus“ werd gebouwd. Aan<br />
<strong>het</strong> Arm<strong>in</strong>iuspark grenst <strong>het</strong> Jordanpark.<br />
Dit park heeft een iets wildere uitstral<strong>in</strong>g<br />
De Aabach stuwdam is een dr<strong>in</strong>kwaterreservoir<br />
met een heel bijzondere kwaliteit:<br />
dagelijks voorziet deze stuwdam meer<br />
dan 1/4 miljoen mensen van <strong>het</strong> beste<br />
dr<strong>in</strong>kwater. De stuwdam heeft een lengte<br />
van 3 kilometer en een breedte van maximaal<br />
1,5 km. Na de zuiver<strong>in</strong>g wordt<br />
<strong>het</strong> water verdeeld over een lang buizennet<br />
van ongeveer 90 km.<br />
Dit net heeft een capaciteit van 17 mil joen<br />
m³ en voorziet bijvoorbeeld ook stadsdelen<br />
van Paderborn van water.<br />
De Aabach-stuwdam is ook een recreatiegebied<br />
en een paradijs voor natuurliefhebbers.<br />
De 9 km lange rondweg nodigt<br />
uit tot wandelen, fietsen, nordic walk<strong>in</strong>g<br />
en <strong>in</strong>l<strong>in</strong>e-skaten. Geniet van <strong>het</strong> prachtige<br />
uitzicht over de watervlakte, de rust en de<br />
veelzijdigheid rondom de stuwdam. De<br />
stuwdam is vanuit Bad Wünnenberg makkelijk<br />
te voet te bereiken.<br />
Bad Wünnenberg-Fürstenberg/<br />
Bleiwäsche, Kreisstr. 36<br />
Bad Wünnenberg Touristik GmbH<br />
Im Aatal 3, 33181 Bad Wünnenberg<br />
Tel. +49 2953 99880, Fax 7430<br />
<strong>in</strong>fo@bad-wuennenberg.de<br />
www.bad-wuennenberg.de<br />
Bad Wünnenberg-Bleiwäsche,<br />
Talsperre<br />
8<br />
Blote-voeten-pad en natuurparadijs Aatal<br />
Houdt u van bloemen? Dan bent u <strong>in</strong> Bad<br />
Lippspr<strong>in</strong>ge, gaststad van de <strong>Land</strong>esgartenschau<br />
2017, aan <strong>het</strong> juiste adres! Het<br />
erkende kuurbad, dat tegelijkertijd de<br />
naam geneeskrachtig kuuroord Premium<br />
Class draagt, nodigt u uit voor een kleurrijke<br />
belevenis. Geniet van de bloeiende<br />
pracht <strong>in</strong> de stad en de kuurparken.<br />
Het Kaiser-Karl-Park is zeer liefdevol en<br />
uitbundig gedecoreerd, met prachtige<br />
bloemenperken en lichtfonte<strong>in</strong>en. Ieder<br />
jaar <strong>in</strong> augustus is er een speciale plek<br />
<strong>in</strong>gericht voor deze traditionele parkverlicht<strong>in</strong>g.<br />
Bij de uitgang van <strong>het</strong> kuurpark<br />
bev<strong>in</strong>dt zich <strong>het</strong> 200 ha groot kuurbos.<br />
6<br />
Zoutgrot<br />
Met ca. 25 kilometer aan vlakke wandelwegen<br />
en talrijke bankjes om uit te rusten,<br />
biedt dit bos voor iedereen een stukje<br />
ontspann<strong>in</strong>g.<br />
Het Arm<strong>in</strong>iuspark <strong>in</strong> <strong>het</strong> oosten van de<br />
stad is geheel <strong>in</strong> Engelse stijl aangelegd en<br />
betovert u met zijn prachtig aangelegde<br />
oude bomen en uitgestrekte grasvlaktes<br />
die u zonder problemen kunt betreden.<br />
In <strong>het</strong> kader van <strong>het</strong> project „communicatiepark“<br />
komt <strong>het</strong> thema ‘gezondheid’ <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> Arm<strong>in</strong>iuspark onder andere tot uit<strong>in</strong>g<br />
door een kunstmatig aangelegd nevelveld.<br />
Dat zout een natuurlijk genezende kracht<br />
heeft, is al meer dan duizend jaar bekend.<br />
Om de gezondheidstoestand te verbeteren<br />
trekken mensen vaak naar de zeekust of<br />
naar een sanatorium <strong>in</strong> zoutmijnen. Hetzelfde<br />
effect krijgt men nu <strong>in</strong> de zoutgrot<br />
van Bad Lippsp<strong>in</strong>ge. Iedere ademhal<strong>in</strong>g verschaft<br />
belangrijke m<strong>in</strong>eralen en micro-elementen<br />
en verhoogt <strong>het</strong> geeste lijk en lichamelijke<br />
vermogen en de weerstand van <strong>het</strong><br />
organisme. Door de <strong>in</strong>zet van een nieuwe<br />
technologie, die door zoutverb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen<br />
een geïoniseerde lucht doet ontstaan,<br />
wordt een hoge effectiviteit bij de verzacht<strong>in</strong>g<br />
van vele ziektes bereikt en wordt <strong>het</strong><br />
genez<strong>in</strong>gsproces duurzaam ondersteund.<br />
Het verblijf <strong>in</strong> de grot dient ook als korte<br />
ontsnapp<strong>in</strong>g aan de hectische omgev<strong>in</strong>g<br />
en kunt u even genieten van de stilte en de<br />
ontspannende werk<strong>in</strong>g. Voor gez<strong>in</strong>nen met<br />
en biedt de jongste bezoekers tijdens de<br />
zomermaanden een zeer mooie aangelegde<br />
waterspeelplaats.<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge, Kaiser-Karls-Park,<br />
Arm<strong>in</strong>iuspark, Jordanpark<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge Market<strong>in</strong>g GmbH<br />
Lange Str. 6, 33175 Bad Lippspr<strong>in</strong>ge<br />
Tel. +49 5252 97700, Fax 977077<br />
market<strong>in</strong>g@bad-lippspr<strong>in</strong>ge.de<br />
www.bad-lippspr<strong>in</strong>ge.de<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge, Stadtmitte<br />
k<strong>in</strong>deren zijn er speciale aanbied<strong>in</strong>gen.<br />
Dagelijks: 9.45 – 13.00 uur<br />
13.45 – 18.00 uur<br />
Vooraf aanmelden aanbevolen<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge,<br />
An der Mart<strong>in</strong>usquelle 14<br />
(In <strong>het</strong> Kaiser-Karl-Park)<br />
Terrapol Salzgrotte Labryga GbR<br />
An der Mart<strong>in</strong>usquelle 14,<br />
33175 Bad Lippspr<strong>in</strong>ge<br />
Tel. +49 5252 977597, Fax 0211 709967<br />
salzgrotte@web.de<br />
www.salzgrotte.de<br />
Bad Lippspr<strong>in</strong>ge, Stadtmitte<br />
Het natuurgebied Aatal is altijd een<br />
bezoek waard. Daar luidt <strong>het</strong> motto<br />
„meedoen, uitproberen en genieten“.<br />
Het natuurparadijs Aatal biedt veel<br />
ruimte om te spelen, te ontspannen en<br />
lekker actief bezig te zijn. Op <strong>het</strong> blote-voeten-pad<br />
rondom de waterplas<br />
kunt u probleemloos zonder schoenen<br />
en sokken genieten van de vrijheid.<br />
Op een lengte van 1 kilometer kunt u<br />
letterlijk genieten van de grond onder<br />
uw voeten; een ver kwikkende beekloop,<br />
warme boomschors, fijne en grove kiezelstenen,<br />
modderig leem of gewoon<br />
gras. Een 34 meter lange houten steiger<br />
die midden door <strong>het</strong> moeraslandschap<br />
loopt, biedt u een<br />
mooi uitzicht over<br />
<strong>het</strong> gebied. Ontspann<strong>in</strong>g<br />
v<strong>in</strong>dt u<br />
bij <strong>het</strong> Aatalhaus<br />
onder <strong>het</strong> genot<br />
van een kop koffie<br />
met gebak, <strong>in</strong><br />
de Kneipp-oase,<br />
tijdens een picknick<br />
rondom de<br />
grote speeltu<strong>in</strong> of<br />
tijdens de aanblik<br />
van verschillende<br />
dieren <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
uitgestrekte wildpark.<br />
De dieren die<br />
u daar aantreft<br />
zijn oa.damherten,<br />
rood wild en<br />
een grote kudde<br />
oerossen uit <strong>het</strong><br />
Neanderdal.<br />
Tijdens de vakanties kunnen ook de kle<strong>in</strong>e<br />
ontdekkers deelnemen aan allerlei<br />
programma’s of een vliegshow van de<br />
valkenier. Data en meer <strong>in</strong>formatie v<strong>in</strong>dt<br />
u bij Bad Wünnenberg Touristik GmbH<br />
(VVV). Het Aatal is een beg<strong>in</strong>punt van<br />
veel fiets,- en wandelroutes <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong><br />
<strong>Land</strong>. De Aabach-stuwdam is<br />
goed te voet te bereiken. De 9 km lange<br />
rondweg nodigt uit tot wandelen, fietsen,<br />
nordic walk<strong>in</strong>g en <strong>in</strong>l<strong>in</strong>e-skaten.<br />
Bad Wünnenberg, Im Aatal<br />
Bad Wünnenberg Touristik GmbH<br />
<br />
Im Aatal 3, 33181 Bad Wünnenberg<br />
Tel. +49 2953 99880, Fax 7430<br />
<strong>in</strong>fo@bad-wuennenberg.de<br />
www.bad-wuennenberg.de<br />
Bad Wünnenberg, Bonefeld<br />
6 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
7
Bad Wünnenberg / Borchen<br />
Borchen/Büren<br />
9<br />
Avonturenpark-Aadal<br />
12<br />
Kapel „Zur Hilligen Seele“<br />
Heel veel avontuur, plezier en natuurbelev<strong>in</strong>g<br />
wachten op u <strong>in</strong> ons park. In de vrije<br />
natuur verplaatst u zich via verschillende<br />
elementen van boom tot boom. Moeilijkheidsgraad,<br />
uitdag<strong>in</strong>g en behendigheidslevel<br />
wisselen elkaar af. Een perfecte combi<br />
van bos, water en lef. Een automatisch<br />
veiligheidsparcours maakt zelfs voor de<br />
„kle<strong>in</strong>tjes“ <strong>het</strong> klimplezier op 5 meter hoogte<br />
mogelijk. Aan de reusachtige kabelbaan,<br />
die meer dan een halve kilometer lang is,<br />
hangt u goed beveiligd aan een kabel en<br />
suist u naar beneden <strong>het</strong> dal <strong>in</strong>, waar u op<br />
een eiland <strong>in</strong> de roeivijver belandt. Het<br />
klimpark onderscheidt zich duidelijk van<br />
vergelijkbare klimparken door <strong>het</strong> gebruik<br />
van hoogwaardig materiaal en de strenge<br />
technische controle.<br />
Za: 14.00 – 18.00 uur<br />
Zon,- en feestdagen: 12.00 – 18.00 uur<br />
Vakantie: zie website<br />
Bad Wünnenberg, Im Aatal<br />
R&S Kletterpark GmbH<br />
Friedrichstr. 33, 33102 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 8719471, Fax 109722<br />
mail@kletterpark-gmbh.de<br />
www.abenteuerpark-aatal.de<br />
Bad Wünnenberg, Bonefeld<br />
In de buurt van Dörenhagen ligt de oude<br />
kruiskapel „Zur Hilligen Seele“, waarvan<br />
de romaanse bouwdelen waarschijnlijk uit<br />
<strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de 12de eeuw stammen. De<br />
kapel behoort tot de oudste kruisheiligdommen<br />
<strong>in</strong> Westfalen. De verer<strong>in</strong>g hoort<br />
bij <strong>het</strong> heilige graf en een s<strong>in</strong>ds de kruistochten<br />
bewaard kruis. Tijdens de Dertigjarige<br />
Oorlog vernietigden de Zweden <strong>het</strong><br />
heiligdom en <strong>het</strong> eerwaardige kruis.<br />
Het teruggevonden stuk werd terug<br />
naar de kapel gebracht, echter zonder<br />
<strong>het</strong> kruispartikel. In 1972 werd <strong>het</strong> kerkje<br />
weer verwoest en <strong>het</strong> vernieuwde kruis ontvreemd.<br />
Om de kruisverer<strong>in</strong>g nieuw leven<br />
<strong>in</strong> de blazen, liet de kerkgemeente Dörenhagen<br />
een nieuw kruis volgens <strong>het</strong> oude<br />
ontwerp vervaardigen. De <strong>Paderborner</strong> kard<strong>in</strong>aal<br />
Degenhardt bezorgde een kruispartikel<br />
uit Rome, dat bij <strong>het</strong> kruis aangebracht<br />
werd. De kapel, gelegen onder schitterende<br />
oude bomen, behoort tot de mooiste<br />
gebouwen van <strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong>.<br />
Borchen, Nähe B<strong>in</strong>derweg<br />
Geme<strong>in</strong>deverwaltung Borchen<br />
Unter der Burg 1, 33178 Borchen<br />
Tel. +49 5251 38880, Fax 3888100<br />
<strong>in</strong>fo@borchen.de<br />
www.borchen.de<br />
Borchen-Dörenhagen, Post<br />
10<br />
Pestkerkhof, Leiberg<br />
13<br />
Walburcht Gell<strong>in</strong>ghausen<br />
In <strong>het</strong> jaar 1635 werden hier 400 pestdoden<br />
naar hun laatste rustplaats gebracht.<br />
Volgens de legende waren er <strong>in</strong> Leiberg<br />
slechts 7 overlevenden. Het zandstenen<br />
pestkruis uit de 17de eeuw her<strong>in</strong>nert aan<br />
de epidemie. Een ijzeren „boek“ op <strong>het</strong><br />
pestkerkhof omschrijft de dramatische<br />
gebeurtenissen toen de „zwarte dood“ tijdens<br />
de oorlog <strong>in</strong> de jaren ‘30 <strong>in</strong> Westfalen<br />
woedde. Nog steeds hangt er <strong>in</strong> dit vredige<br />
dorp een mysterieuze sfeer.<br />
In <strong>het</strong> vroegmiddeleeuws dorp „Andepen”<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> huidige Leiberg ontstond als<br />
gevolg van <strong>het</strong> kerstenen, de eerste kerk.<br />
Op de plek van de <strong>in</strong>middels gerestaureerde<br />
kerk, zouden vroeger de heidense<br />
Saksen een offertempel vereerd hebben.<br />
Tegen 1390 verwoestte de roofzuchtige<br />
ridder van de „Bengeler Fehde“ <strong>het</strong> dorp<br />
„Andepen“. Het “„ijzeren boek“ vertelt<br />
over deze gebeurtenissen.<br />
Bad Wünnenberg-Leiberg,<br />
Wandelroute „Fünf-Bäche-Weg“<br />
Bad Wünnenberg Touristik GmbH<br />
Im Aatal 3, 33181 Bad Wünnenberg<br />
Tel. +49 2953 99880, Fax 7430<br />
<strong>in</strong>fo@bad-wuennenberg.de<br />
www.bad-wuennenberg.de<br />
Bad Wünnenberg-Leiberg, Bruch<br />
Boven de Altenau <strong>in</strong> Borchen-Gell<strong>in</strong>ghausen<br />
(Etteln) ligt de Walburcht, ook wel de<br />
Hünenburcht genoemd, die behoort tot de<br />
best onderhouden complexen van Westfalen.<br />
De burcht wordt gekenmerkt door een<br />
hoofd,- en voorburcht die worden omgeven<br />
door machtige, tot wel 5 meter hoge<br />
wallen en tot wel 8 meter diepe groeven.<br />
Van de statige, goed onderhouden wallen,<br />
kan de oorsprongsdatum niet meer nauwkeurig<br />
worden vastgesteld. Het complex<br />
wijst op ontwikkel<strong>in</strong>gsfasen uit de ijstijd<br />
(ca. 700 voor Chr.) met duidelijke verwijz<strong>in</strong>gen<br />
naar de Keltische cultuur.<br />
Vanaf 1200 na Chr. werd <strong>het</strong> gebouw<br />
steeds verder uitgebouwd. In 2004 werden<br />
er door de gemeente Borchen nieuwe<br />
schilderwerken aangebracht, waarbij er<br />
<strong>in</strong>houdelijk werd gelet op de nieuwste<br />
wetenschappelijke <strong>in</strong>zichten om hiermee<br />
de bezoeker zo veel mogelijk van de<br />
geschiedenis van „Hünenburg“ mee te<br />
geven.<br />
Borchen, Gell<strong>in</strong>ghausen<br />
Geme<strong>in</strong>deverwaltung Borchen<br />
Unter der Burg 1, 33178 Borchen<br />
Tel. +49 5251 38880, Fax 3888100<br />
<strong>in</strong>fo@borchen.de<br />
www.borchen.de<br />
Borchen, Gell<strong>in</strong>ghausen<br />
11<br />
Mall<strong>in</strong>ckrodthof<br />
14<br />
Dal van de vrede<br />
Het imposante vakwerkgebouw van<br />
<strong>het</strong> Mall<strong>in</strong>ckrodthof <strong>in</strong> Nordborchen<br />
werd <strong>in</strong> de 17e eeuw gebouwd. Het is<br />
omr<strong>in</strong>gd door een gracht, met een muur<br />
uit natuur steen, en wordt verzorgd door<br />
bronnen. Op <strong>het</strong> terre<strong>in</strong> van <strong>het</strong> Mall<strong>in</strong>ckrodthof<br />
bev<strong>in</strong>dt zich eveneens <strong>het</strong><br />
zogenaamde „Annettentempeltje“. Hier<br />
heeft de dichteres Annette von Droste-<br />
Hülshoff een deel van de „Judenbuche“<br />
geschreven. In <strong>het</strong> hoofdgebouw v<strong>in</strong>den<br />
tegenwoordig vele culturele evenementen,<br />
cursussen en lez<strong>in</strong>gen van de volksuniversiteit<br />
plaats. In <strong>het</strong> Mall<strong>in</strong>ckrodthof<br />
bev<strong>in</strong>dt zich ook <strong>het</strong> Café Bodemann, dat<br />
<strong>in</strong> de zomermaanden over een buitenterras<br />
beschikt. Ook is er een mooie speeltu<strong>in</strong><br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> park. Tevens is een kijkje <strong>in</strong> de<br />
rozentu<strong>in</strong> van <strong>het</strong> voormalige Herenhuis<br />
zeker de moeite waard.<br />
Een driedaagse kerstmarkt tijdens <strong>het</strong><br />
eerste Adventsweekend is een jaarlijks<br />
hoogtepunt op dit historisch terre<strong>in</strong>.<br />
Borchen-Nordborchen,<br />
Mall<strong>in</strong>ckrodtstr. 6<br />
Geme<strong>in</strong>deverwaltung Borchen<br />
Unter der Burg 1, 33178 Borchen<br />
Tel. +49 5251 38880, Fax 3888100<br />
<strong>in</strong>fo@borchen.de<br />
www.mall<strong>in</strong>ckrodthof.de<br />
Nordborchen, Kreuzricke<br />
Ten zuiden van de Wewelsburcht, ver weg<br />
van <strong>het</strong> drukke verkeer, bev<strong>in</strong>den zich<br />
<strong>het</strong> „Dal van de Vrede“, en <strong>het</strong> voormalig<br />
kloostergebouw Böddeken. De geschiedenis<br />
van <strong>het</strong> klooster en de vestig<strong>in</strong>g beg<strong>in</strong>t<br />
<strong>in</strong> 836/837, toen de adellijke „Me<strong>in</strong>olf“,<br />
door een schenk<strong>in</strong>g, een stift voor adellijke<br />
dames oprichtte.<br />
In 1409 veranderde deze stift <strong>in</strong> een<br />
Augustijns herenklooster. Na de verwereldlijk<strong>in</strong>g<br />
werd Böddeken dome<strong>in</strong><br />
van de staat tot <strong>in</strong> 1822. Vanaf toen<br />
kwam dit klooster <strong>in</strong> <strong>het</strong> bezit van de<br />
heren van Mall<strong>in</strong>ckrodt, wat <strong>het</strong> tegenwoordig<br />
nog steeds is.<br />
1 km ten zuiden van Böddeken ligt de Me<strong>in</strong>olfuskapel<br />
en <strong>het</strong> kerkhof, waar meer dan<br />
300 doden van de WO-II liggen, die <strong>in</strong> de<br />
voormalige prov<strong>in</strong>cie Büren gesneuveld<br />
zijn en daar hun laatste rustplaats gevonden<br />
hebben.<br />
Het klooster kan alleen van buiten bezichtigd<br />
worden.<br />
Büren-Wewelsburg, Böddeken<br />
Touristik-Geme<strong>in</strong>schaft Bürener <strong>Land</strong> e. V.<br />
Königstr. 16, 33142 Büren<br />
Tel. +49 2951 970124, Fax 970524<br />
<strong>in</strong>fo@bueren.de<br />
www.touristmus-<strong>in</strong>-bueren.de<br />
Büren-Böddeken, Gut, voetpad<br />
8 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
9
Büren<br />
Büren<br />
15<br />
Regiomuseum Wewelsburcht<br />
16<br />
Jezuïetenkerk met Jezuïtencollege<br />
De Wewelburcht werd tussen 1603-1609 <strong>in</strong><br />
de stijl van de Wezerrenaissance gebouwd<br />
als tweede ver-blijf voor de vorstbisschoppen<br />
van Paderborn. Het driehoekslot steekt<br />
uit boven <strong>het</strong> Almetal, gevestigd op een<br />
berg <strong>in</strong> <strong>het</strong> stadsdeel Wewelsburg van de<br />
stad Büren <strong>in</strong> <strong>het</strong> district Paderborn.<br />
Het museum bestaat uit twee afdel<strong>in</strong>gen:<br />
Het historisch museum van <strong>het</strong> bisdom<br />
Paderborn bev<strong>in</strong>dt zich <strong>in</strong> de zuid,- en oostvleugel<br />
van de Wewelsburcht<br />
Een tocht door <strong>het</strong> museum geeft u een<br />
<strong>in</strong>druk van de geschiedenis van de steentijd<br />
tot de verwereldlijk<strong>in</strong>g <strong>in</strong> 1802. Vanaf<br />
de hoogste klasse, de clerus, tot de allerarmsten<br />
wordt een grote boog geslagen. U<br />
leert hier meer over de werkvelden van de<br />
vroegmoderne staat zoals een tuchthuis en<br />
<strong>het</strong> ontstaan van de ambachten.<br />
Bezienswaardig erfgoed zoals de historische<br />
heksenkelder, orig<strong>in</strong>ele stukken uit<br />
de geschiedenis en unieke schatten uit de<br />
Barok,- en Rococotijd geven u een beeld<br />
van <strong>het</strong> leven <strong>in</strong> de afgelopen eeuwen <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong>.<br />
De <strong>in</strong> 2010 geopende herdenk<strong>in</strong>gsplek<br />
Wewelsburg 1933-1945 bev<strong>in</strong>dt zich <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
voormalige cultus- en terreurterre<strong>in</strong> van<br />
de SS. De uitgebreide geschiedkundige<br />
tentoonstell<strong>in</strong>g „Ideologie en terreur van<br />
de SS“ geeft een beeld van de plaatselijke<br />
geschiedenis van de SS-heerschappij <strong>in</strong><br />
Wewelsburg.<br />
Een uitgebreid onderwijsaanbod verschaft<br />
toegespitste <strong>in</strong>formatie aan de vooraf aangemelde<br />
groepen, Op afspraak worden de<br />
groepen voorgelicht door museumpedagogen<br />
(Verenig<strong>in</strong>gen, kerkelijke groepen,<br />
aanbod voor schoolklassen, workshops <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> Learn<strong>in</strong>g Center) Individuele bezoekers<br />
zijn van harte welkom <strong>in</strong> de „grafkelder“<br />
en de grote vergaderzaal <strong>in</strong> de noordelijke<br />
toren. De 14-daagse openbare rondleid<strong>in</strong>gen<br />
op beide afde l<strong>in</strong>gen verdiepen <strong>het</strong><br />
aanbod (evenementen v<strong>in</strong>dt u op www.<br />
wewelsburg.de)<br />
In de museumshop v<strong>in</strong>dt u <strong>in</strong>teressante<br />
souvenirs en publicaties waaronder ook<br />
de door <strong>het</strong> museum uitgegeven publicaties.<br />
Café-restaurant Zur Wewelsburg<br />
In <strong>het</strong> expositiegebouw aan de voorzijde<br />
bev<strong>in</strong>dt zich <strong>het</strong> nieuwe museumcafé.<br />
In <strong>het</strong> Café-restaurant Zur Wewelsburg<br />
staan zelfgebakken taart, gebak en veel<br />
seizoensgebonden specialiteiten op <strong>het</strong><br />
menu. In de zomer kunt u genieten van<br />
een terras buiten met uitzicht over de<br />
schilderachtige burcht.<br />
Di – vrij: 10.00 – 17.00 uur<br />
Za, zon,- en feestdagen:<br />
10.00 – 18.00 uur<br />
Büren-Wewelsburg, Burgwall 19<br />
Kreismuseum Wewelsburg<br />
Burgwall 19, 33142 Büren-Wewelsburg<br />
Tel. +49 2955 76220, Fax 762222<br />
kreismuseum.wewelsburg@t-onl<strong>in</strong>e.de<br />
www.wewelsburg.de<br />
Büren-Wewelsburg/<br />
Kreismuseum/Schule<br />
17<br />
Burchtruïne R<strong>in</strong>gelste<strong>in</strong><br />
Hoog boven <strong>het</strong> dal van de Alme ligt <strong>het</strong><br />
dorp Harth met de burchtruïne R<strong>in</strong>gelste<strong>in</strong>.<br />
De opricht<strong>in</strong>gsdatum<br />
van de burcht is niet bekend. Alleen een<br />
document uit <strong>het</strong> jaar 1409 verwijst naar<br />
deze burcht. Deze burcht wordt <strong>in</strong> de<br />
oudere literatuur vermeld als zijnde <strong>het</strong><br />
jachthuis van de „Edelheren van Büren“ en<br />
zou daarom rond 1200 gebouwd moeten<br />
zijn. Een uit 1574 stammende boedelbeschrijv<strong>in</strong>g<br />
van de burcht R<strong>in</strong>gelste<strong>in</strong> toont<br />
aan dat er <strong>in</strong> die tijd 12 kamers, 1 eier-, 1<br />
wijn- en 1 vleeskelder, 1 keuken, 1 brouwen<br />
bakhuis, 1 rijshoutstal en 1 graanbodem<br />
<strong>in</strong> deze burcht aanwezig waren. In<br />
De Jezuïetenkerk is een barokkerk die<br />
uniek is voor deze streek. Ze werd <strong>in</strong><br />
1773 door de Jezuïetenorde vlakbij <strong>het</strong><br />
Jezuïetencollege gebouwd. Het Jezuïetencollege<br />
werd <strong>in</strong><br />
1717-1728 op <strong>in</strong>itiatief<br />
van edelman Moritz<br />
van Büren opgericht.<br />
Hier was onder meer<br />
de grote Westfaalse<br />
bouwmeester Johann<br />
Conrad Schlaun aan <strong>het</strong><br />
werk. De bouwstijl van<br />
dit waardevolle sacrale<br />
bouwwerk bestaat echter<br />
alleen aan de voorgevel<br />
uit barok, aan de<br />
b<strong>in</strong>nenkant zijn er zuivere<br />
Rococostijlelementen<br />
terug te v<strong>in</strong>den. De<br />
houten deuren van de<br />
zijbeuken zijn versierd<br />
met prachtig handwerk.<br />
Bijzonder <strong>in</strong>drukwekkend<br />
zijn de<br />
afbeel d<strong>in</strong>gen op de<br />
daken van de kerkgewelven.<br />
Deze beelden een<br />
levensfase uit, uit <strong>het</strong><br />
leven van Moeder Maria<br />
(Immaculata). Het fijne, pastelkleurige<br />
stucwerk en de <strong>in</strong>drukwekkende schilderijen<br />
vormen een harmonisch samenspel.<br />
Uw bezoek wordt compleet bij <strong>het</strong><br />
de 30-jarige oorlog was deze burcht een<br />
plek waar zich talrijke heksenprocessen<br />
zien van de schilderijen en werk van<br />
Josef Gregor W<strong>in</strong>ck.<br />
U moet echt de tijd nemen voor een uitgebreid<br />
bezoek aan dit unieke Godshuis.<br />
Iedere derde zondag <strong>in</strong> de maand v<strong>in</strong>den<br />
er om 16.00 uur openbare rondleid<strong>in</strong>gen<br />
plaats.<br />
Di – zon: 10.00 – 17.00 uur<br />
Büren, Burgstr.<br />
Touristik-Geme<strong>in</strong>schaft Bürener <strong>Land</strong> e. V.<br />
Königstr. 16, 33142 Büren<br />
Tel. +49 2951 970124, Fax 970524<br />
<strong>in</strong>fo@bueren.de<br />
www.touristmus-<strong>in</strong>-bueren.de<br />
Büren, Markt, kort voetpad<br />
afspeelden. De heksenkelder, die tot deze<br />
ruïne behoort, getuigt hiervan. Zo werden<br />
hier <strong>in</strong> 1631, b<strong>in</strong>nen 4 weken tijd, 50<br />
personen tot heksen veroordeeld en verbrand.<br />
Rondleid<strong>in</strong>gen op afspraak.<br />
Büren-Harth, Harthberg<br />
Verkehrsvere<strong>in</strong> Harth<br />
Harthberg 23, 33142 Büren-Harth<br />
Tel. +49 2958 332<br />
en Peter Salmen Tel. +49 175 6967244<br />
Büren-Harth, Kirche<br />
10 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
11
Büren/Delbrück<br />
Delbrück<br />
18<br />
Railbus Almedal<br />
21<br />
Boker-Heide-Kanaal<br />
Pure spoorwegromantiek beleeft u tijdens<br />
een rit door <strong>het</strong> Almedal <strong>in</strong> een historische<br />
railbus uit de serie VT 98, bouwjaar<br />
1960. Met <strong>het</strong> als redder van <strong>het</strong><br />
zijspoor beroemd geworden voertuig,<br />
kunt u <strong>in</strong> de weekenden en feest dagen<br />
tussen Pasen en oktober meerij den. De<br />
rit loopt van Brilon-Thülen naar de Almebronnen,<br />
waar u de mogelijkheid hebt<br />
een wandel<strong>in</strong>g te maken. Vanaf hier rijdt<br />
u <strong>het</strong> door <strong>het</strong> romantische Almedal naar<br />
<strong>het</strong> station R<strong>in</strong>gelste<strong>in</strong> en verder door<br />
Sidd<strong>in</strong>ghausen, via <strong>het</strong> We<strong>in</strong>er- viaduct<br />
tot aan Büren. Groepsritten zijn mogelijk,<br />
<strong>in</strong> weekenden en op afspraak.<br />
Tot 100 personen kunnen plaatsnemen<br />
<strong>in</strong> onze railbussen en genieten van een<br />
adembenemende tocht door <strong>het</strong> schilderachtige<br />
Almedal.<br />
Ritten alleen op afspraak<br />
Büren-Harth, Bahnhof R<strong>in</strong>gelste<strong>in</strong><br />
Waldbahn Almetal e. V., Stadt Büren<br />
Königstr. 16, 33142 Büren<br />
Tel. +49 2951 970124, Fax 970524<br />
<strong>in</strong>fo@bueren.de<br />
www.waldbahnalmetal.de<br />
Büren-R<strong>in</strong>gelste<strong>in</strong>, Eichenweg<br />
Het Bokerkanaal behoort tot de meest<br />
betekenisvolle technische cultuurmonumenten<br />
<strong>in</strong> Westfalen. Dit kanaal heeft<br />
de naam gekregen van <strong>het</strong> dorp „Boke“<br />
vlakbij Delbrück. Hij wordt aan zijn<br />
<strong>in</strong>gangssluis ten westen van <strong>het</strong> Paderborn-Slot<br />
Neuhaus, slechts 100 meter achter<br />
de mond<strong>in</strong>g van de Alme en de Pader,<br />
door de Lippe met Lippewater gevoed. Zijn<br />
verloop strekt zich uit over een lengte van<br />
32 kilometer, over Delbrück tot aan Cappel<br />
bij Lippstad, waar hij weer terugstroomt<br />
<strong>in</strong> de Lippe. Tot midden jaren ‘70 deed hij<br />
dienst als irrigatie,- en melioratiekanaal.<br />
Met behulp van 16 hoofdsluizen, talrijke<br />
zijkanalen, irrigatie- en afvloei<strong>in</strong>gssloten<br />
werd <strong>het</strong> bijna 3 kilometer brede melioratiegebied<br />
voorzien van water. Hierdoor<br />
werden weide- en akkerculturen op de<br />
oorspronkelijke heidezandbodem mogelijk.<br />
Vandaag de dag is <strong>het</strong> Boker- Heide-kanaal<br />
een geliefd bestemm<strong>in</strong>gsgebied:<br />
langs <strong>het</strong> kanaal, omr<strong>in</strong>gd door bomen,<br />
kunt u heerlijk fietsen.<br />
Delbrück<br />
Stadt Delbrück<br />
Lange Straße 45, 33129 Delbrück<br />
Tel. +49 5250 9961 12,<br />
Fax +49 5251 1322736112<br />
tourist@stadt-delbrueck.de<br />
www.stadt-delbrueck.de<br />
Delbrück, Laumes-Kamp, voetpad<br />
19<br />
Quax-Hangar bij <strong>Paderborner</strong>-Lippstadt Airport<br />
22<br />
Ste<strong>in</strong>horster Bekken<br />
De s<strong>in</strong>ds e<strong>in</strong>d mei geopende glazen<br />
Quax-Hangar bij <strong>het</strong> vliegveld Paderborn-Lippstadt<br />
is een echte blikvanger.<br />
20<br />
Kerkple<strong>in</strong><br />
Wie de scheve kerktoren volgt en voor<br />
<strong>het</strong> eerst de steegjes van <strong>het</strong> historische<br />
kerkple<strong>in</strong> betreedt, maakt kennis met de<br />
eeuwenoude vakwerkhuisjes die rondom<br />
de katholieke parochiekerk St. Johannes<br />
Baptist gebouwd zijn.<br />
De nostalgische k<strong>in</strong>derkopjes en de mooie<br />
bomen maken <strong>het</strong> unieke kerk ple<strong>in</strong> compleet.<br />
Vanaf talrijke bankjes kunt u dit<br />
ple<strong>in</strong> bekijken.<br />
De vele oorkondes en notities van de<br />
gemeente bewijzen dat <strong>het</strong> oude ple<strong>in</strong><br />
al veel voor elkaar heeft gekregen.<br />
De kerk werd midden op <strong>het</strong> ple<strong>in</strong> gebouwd.<br />
Het 1800 m² grote gebouw is voor zowel<br />
jong als oud een nieuwe attractie <strong>in</strong> de<br />
regio. Bezoekers kunnen hier <strong>in</strong> unieke<br />
expositieruimtes genieten van historische<br />
vliegtuigen. Ook kunt u leden van<br />
de Quax-verenig<strong>in</strong>g zien klussen aan hun<br />
Oldtimers. Een bijzonder hoogtepunt<br />
is toch wel <strong>het</strong> lang verwachte panorama-terras;<br />
vanaf hier kunt u opstijgende<br />
en landende vliegtuigen bekijken. Geniet<br />
van de adembenemende airportsfeer<br />
en laat u door <strong>het</strong> vriendelijke personeel<br />
verwennen <strong>in</strong> onze nieuwe gastronomie<br />
„Triebwerk“. Het <strong>in</strong> vliegtuigstijl <strong>in</strong>gerichte<br />
bistro met directe toegang tot <strong>het</strong><br />
Het bijzondere karakter van <strong>het</strong> kerkple<strong>in</strong><br />
werd schriftelijk vastgelegd <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
terras dient als café, bar en restaurant.<br />
Breng ons een bezoek en overtuig uzelf!<br />
You are welcome!<br />
Dagelijks: vanaf 10.00 uur<br />
Büren-Ahden, Flughafenstr. 33<br />
Flughafen Paderborn/Lippstadt GmbH<br />
Flughafenstr. 33, 33142 Büren<br />
Tel. +49 2955 770, Fax 77319<br />
<strong>in</strong>fo@airport-pad.com<br />
www.airport-pad.com<br />
Büren, Paderborn/Lippstadt Airport<br />
„Vor dem Hagedorn“. Stekelige stuiken<br />
met haagdoorns hebben de Delbrücker<br />
burcht altijd beschermd.<br />
Delbrück, Kirchplatz<br />
Stadt Delbrück<br />
Lange Straße 45, 33129 Delbrück<br />
Tel. +49 5250 9961 12,<br />
Fax +49 5251 1322736112<br />
tourist@stadt-delbrueck.de<br />
www.stadt-delbrueck.de<br />
Delbrück, Stadtmitte<br />
Dit beschermde natuurgebied van 82<br />
ha behoort tot een van de grootste door<br />
mensenhanden geschapen biotopen <strong>in</strong><br />
Noordrijn-Westfalen.<br />
Oorspronkelijk werd <strong>het</strong> Ste<strong>in</strong>horster<br />
Bekken gebouwd als hoogwater-bass<strong>in</strong><br />
ter bescherm<strong>in</strong>g van de steden Rietberg<br />
en Rheda-Wiedenbrück tegen <strong>het</strong> hoogwater<br />
van de Ems en werd uite<strong>in</strong>delijk<br />
gerealiseerd <strong>in</strong> <strong>het</strong> jaar 1972. Tijdens <strong>het</strong><br />
e<strong>in</strong>de van de jaren ’80 werden de lager<br />
gelegen vlakken van <strong>het</strong> bass<strong>in</strong> door Noordrijn-Westfalen<br />
verworven en kunstmatig<br />
vormgegeven als reservaat voor wad,-<br />
en watervogels. Het gebied vormt een<br />
mozaïek van vlakwatervijvers, eilandjes,<br />
rietland en grasland aan beide kanten van<br />
de Ems.<br />
In <strong>het</strong> Ste<strong>in</strong>horster Bekken bev<strong>in</strong>den zich<br />
vooral veel trekkende wad,- en watervogels<br />
van verschillende soorten, die op een<br />
vaak zeer lange trektocht op zoek zijn naar<br />
een beschutte plek om te rusten en voedsel<br />
te verzamelen. Naast futen, ganzen,<br />
eenden, kievieten en zwanen, broedt er <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> Ste<strong>in</strong>horster Bekken s<strong>in</strong>ds 2009 ook<br />
een ooievaarspaar.<br />
Bezoekers kunnen om <strong>het</strong> hele gebied<br />
heen wandelen. De ca. 4,5 km lange wandelroute<br />
loopt ook over de hoefijzervormige<br />
afsluitdijk van <strong>het</strong> hoogwaterbass<strong>in</strong>.<br />
Vanaf de kru<strong>in</strong>en van de dijk heeft men<br />
een schitterend uitzicht over <strong>het</strong> hele<br />
gebied. Vanaf de twee uitkijktorens kunt u<br />
genieten van de prachtige omgev<strong>in</strong>g van<br />
de noordelijke en de zuidwestelijke rand<br />
van <strong>het</strong> beschermde natuurgebied.<br />
Delbrück-Ste<strong>in</strong>horst (L836)<br />
Biologische Station<br />
Kreis Paderborn-Senne e. V.<br />
Birkenallee 2, 33129 Delbrück<br />
Tel. +49 5250 708410<br />
<strong>in</strong>fo@bs-paderborn-senne.de<br />
www.bs-paderborn-senne.de<br />
Rietberg-Westerwiehe, Ziegelei<br />
12<br />
Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
13
Delbrück<br />
Delbrück/Hövelhof<br />
23<br />
Dierenpark Nadermann<br />
26<br />
Sw<strong>in</strong>golf<br />
Vooral voor k<strong>in</strong>deren is een bezoek aan de<br />
dierentu<strong>in</strong> een geweldige belevenis. Ga<br />
eens gezellig een dagje weg met <strong>het</strong> gez<strong>in</strong><br />
en bewonder hier meer dan 600 dieren<br />
uit alle delen van de wereld: chimpansees,<br />
tijgers, leeuwen, jaguars, panters, bru<strong>in</strong>e<br />
beren, zebra’s, kamelen en nog veel meer.<br />
Ons boemeltre<strong>in</strong>tje biedt veel plezier en<br />
de k<strong>in</strong>deren kunnen zich uitleven <strong>in</strong> de<br />
grote speeltu<strong>in</strong> met veel toestellen. Naast<br />
de speeltu<strong>in</strong> ligt <strong>het</strong> café-restaurant<br />
Manege. Hier komt u even tot rust met<br />
een lekker ontbijt, lunch, avondmaal of<br />
gewoon een tussendoortje.<br />
Dagelijks: 9.00 – 19.00 uur<br />
Oktober: tot 18.00 uur<br />
November: tot 17.00 uur<br />
December tot maart gesloten<br />
Delbrück-Schön<strong>in</strong>g, Grafhörsterweg 5<br />
Tierpark Nadermann<br />
Grafhörsterweg 5, 33129 Delbrück<br />
Tel. +49 5244 5163 of 902930<br />
Fax +49 5244 902931 of 10532<br />
<strong>in</strong>fo@tierpark-nadermann.de<br />
www.tierpark-nadermann.de<br />
Delbrück-Schön<strong>in</strong>g, Tierpark<br />
Het Sw<strong>in</strong>golfpark <strong>in</strong> <strong>het</strong> stadsdeel Westenholz<br />
is <strong>het</strong> eerste Duitse park van dit<br />
soort. Sw<strong>in</strong>golf is één van de oudste landelijke<br />
spelen, oorspronkelijk afkomstig<br />
uit Frankrijk. In 1982 ontwikkelde Laurent<br />
de Vilmar<strong>in</strong> de sw<strong>in</strong>golfstok en de sw<strong>in</strong>bal<br />
voor golfspelers, die hun sport op een<br />
landelijk terre<strong>in</strong> wilden uitoefenen. Het<br />
octrooi werd aangevraagd en al snel bleek<br />
dat ook niet-golfspelers dit nieuwe idee<br />
goed beviel. Ook wanneer <strong>het</strong> regent of<br />
sneeuwt hoeft u <strong>het</strong> golfen niet te laten.<br />
In <strong>het</strong> overdekte <strong>in</strong>door-midgetgolf-terre<strong>in</strong><br />
van 450 m 2 met 18 aangepaste banen<br />
wordt <strong>het</strong> golfen erg aantrekkelijk.<br />
April – Oktober<br />
Ma – vrij: vanaf 14.00 uur<br />
Za en zo: vanaf 10.00 uur<br />
Tijdens de zomervakantie:<br />
Ma – vrij: vanaf 11.00 uur<br />
en op afspraak<br />
November – maart<br />
Do – vrij: vanaf 14.00 uur<br />
Za en zo: vanaf 10.00 uur<br />
Delbrück-Westenholz, Wiebeler Str. 24<br />
Familie Meiwes<br />
Wiebeler Str. 24, 33129 Delbrück<br />
Tel. +49 2944 974432, Fax 598594<br />
<strong>in</strong>fo@sw<strong>in</strong>-golf-meiwes.de<br />
www.sw<strong>in</strong>-golf-meiwes.de<br />
24<br />
Das Gastliche Dorf<br />
27<br />
Voormalig jachtslot<br />
Met een hele bijzondere charme brengt<br />
<strong>het</strong> gastvrije dorp Antpöhler de bezoeker<br />
terug <strong>in</strong> de tijd. Hier vormen boerderijen<br />
uit verschillende w<strong>in</strong>dstreken een <strong>in</strong>drukwekkend<br />
ensemble. De gebouwen stammen<br />
uit de 16 de en de 18 de eeuw. Ze werden<br />
afgebroken en bij de wederopbouw<br />
weer <strong>in</strong> orig<strong>in</strong>ele staat teruggebracht.<br />
Het oude bakhuis laat u een kijkje nemen<br />
<strong>in</strong> de traditionele bakkersambacht; <strong>in</strong> de<br />
dorpsw<strong>in</strong>kel zijn regionale producten,<br />
zoals baksels uit eigen patisserie en <strong>het</strong><br />
houtovenbrood, verkrijgbaar. In <strong>het</strong> kle<strong>in</strong>e<br />
dorpscafé, op <strong>het</strong> terras, <strong>in</strong> de kle<strong>in</strong>e koffieruimte<br />
of <strong>in</strong> de gezellige Biergarten<br />
kunt u even helemaal ontspannen.<br />
Bezoek ook eens de liefdevol aangelegde<br />
boerderijtu<strong>in</strong> en geniet van <strong>het</strong> uitzicht<br />
over de boerderijvijver met vredeskanon,<br />
ganzen en een herderskapel. Op <strong>het</strong> uitgestrekte<br />
terre<strong>in</strong> bev<strong>in</strong>dt zich ook een<br />
houten speeltu<strong>in</strong> waar de kle<strong>in</strong>ste bezoekers<br />
zich kunnen uitleven.<br />
Ma – vrij: 12.00 – 20.00 uur<br />
Za & zo: 9.30 – 20.00 uur<br />
Dorpsw<strong>in</strong>kel Woe – zo: 12.00 – 18.00 uur<br />
Delbrück-Sudhagen, Lippstädter Str. 88<br />
Das Gastliche Dorf<br />
Lippstädter Str. 88, 33129 Delbrück<br />
Tel. +49 5250 514167, Fax 514169<br />
<strong>in</strong>fo@das-gastliche-dorf.de<br />
www.das-gastliche-dorf.de<br />
De oorsprong van de gemeente Hövelhof<br />
is nauw verbonden met <strong>het</strong> „Hövelhof“,<br />
dat meer dan 1000 jaar geleden<br />
de geschiedenis <strong>in</strong>g<strong>in</strong>g als „Hövelhofer<br />
Urhof“ Het hofhuis stond <strong>in</strong> de voormalige<br />
Wichmannallee. Het Hövelhof<br />
werd voor <strong>het</strong> eerst genoemd <strong>in</strong> een<br />
belast<strong>in</strong>g lijst <strong>in</strong> 1446. Het hof brandde<br />
<strong>in</strong> 1903 helemaal af. Als voormalig<br />
eigenaar van <strong>het</strong> Hövelhof, bouwde<br />
pr<strong>in</strong>sbisschop Dietrich Adolph von der<br />
Recke hier <strong>in</strong> 1661 een jachthuis. Uit de<br />
landerijen van <strong>het</strong> Hövelhof werden<br />
ongeveer vier morgens gesneden om dit<br />
bisschoppelijke bouwwerk te realiseren.<br />
Het voormalige jachtslot en de huidige<br />
pastorie van de katholieke parochiegemeenschap<br />
St. Johannes Nepomuk staat<br />
op de erfgoedlijst en dient als symbool<br />
van Hövelhof <strong>in</strong> verschillende publicaties<br />
en is nu een geliefd decor achtergrond<br />
voor foto’s.<br />
Hövelhof, Schloßstr.<br />
Verkehrsvere<strong>in</strong> Hövelhof<br />
Tourist-Information im Rathaus<br />
Schlossstr. 14, 33161 Hövelhof<br />
Tel. +49 5257 5009215, Fax 5009282<br />
verkehrsvere<strong>in</strong>@hoevelhof.de<br />
www.hoevelhof.de<br />
Hövelhof, Kath. Kirche<br />
25<br />
Rome<strong>in</strong>se nederzett<strong>in</strong>gen<br />
28<br />
Infocentrum Emsbronnen & EmsRadweg<br />
In de w<strong>in</strong>ter van 4 tot 5 na Chr. bouwden<br />
de Rome<strong>in</strong>en <strong>in</strong> Delbrück-Anreppen een<br />
nederzett<strong>in</strong>g met een oppervlakte van ca.<br />
23 ha. Deze zou plaats geboden hebben<br />
aan 6000 soldaten. Om de geschiedenis<br />
en betekenis van de nederzett<strong>in</strong>g tot de<br />
bezoekers door te laten dr<strong>in</strong>gen, is bij<br />
de Rome<strong>in</strong>se nederzett<strong>in</strong>g een <strong>in</strong>formatiestand<br />
gebouwd. Op meerdere <strong>in</strong>formatietafels<br />
en een „ontdekkerspad“, worden<br />
wetenswaardigheden rondom de Rome<strong>in</strong>se<br />
nederzett<strong>in</strong>g vermeld. De bouw van de<br />
loopgraaf <strong>in</strong> juli 2008 was <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van<br />
omvangrijke reconstructiewerkzaamheden.<br />
Door de ontdekk<strong>in</strong>g van de Rome<strong>in</strong>se<br />
nederzett<strong>in</strong>g Anreppen <strong>in</strong> 1967, werd tijdens<br />
<strong>het</strong> prov<strong>in</strong>ciaal Rome<strong>in</strong>se onderzoek<br />
één van de belangrijkste vroeg- Rome<strong>in</strong>se<br />
gedenktekens van de Duitse en de <strong>in</strong>ternationale<br />
archeologie gevonden.<br />
Delbrück-Anreppen, Am Römerlager<br />
Stadt Delbrück<br />
Lange Straße 45, 33129 Delbrück<br />
Tel. +49 5250 996-1 12,<br />
Fax +49 5251 1322736-112<br />
tourist@stadt-delbrueck.de<br />
www.anreppen.de<br />
Delbrück-Anreppen, Br<strong>in</strong>kmann<br />
Het <strong>in</strong>formatiecentrum EmsBronnen &<br />
EmsFietstocht fungeert als startpunt<br />
van de Ems-fietsroute die u over een<br />
lengte van 375 km vanuit Hövelhof door<br />
de Senne naar de Noordzee bij Emden<br />
voert. De tentoonstell<strong>in</strong>g wil de schoonheid<br />
van de omgev<strong>in</strong>g - waar de fietsers<br />
doorheen fietsen – en haar veelvoud aan<br />
bezienswaardigheden benadrukken en<br />
hiermee de bezoekers ervan proberen te<br />
overtuigen onderweg eens af te stappen.<br />
De bezoekers krijgen <strong>in</strong>formatie over <strong>het</strong><br />
toeristische aanbod en doen alvast een<br />
<strong>in</strong>druk op van de hoogtepunten langs<br />
de Ems. In <strong>het</strong> <strong>in</strong>formatiecentrum wordt<br />
de bronnenregio van de Ems uitvoerig<br />
beschreven, voor al de bijzonderheden<br />
van de Ems zoals de Sickerbronnen, die<br />
<strong>het</strong> hele jaar door water uitstorten. Met<br />
behulp van een model kunnen de be zoekers<br />
de Ems zelf laten ontspr<strong>in</strong>gen.<br />
April – september: 9.00 – 20.00 uur<br />
Oktober – maart: 10.00 – 17.00 uur<br />
Hövelhof, Emser Kirchweg 82<br />
Geschäftsstelle IG Emsradweg<br />
c/o Sennegeme<strong>in</strong>de Hövelhof, Raadhuis<br />
Schlossstr. 14, 33161 Hövelhof<br />
Tel. +49 5257 5009124, Fax 5009282<br />
<strong>in</strong>fo@emsradweg.de<br />
www.emsradweg.de<br />
Bahnhof Hövelhof dan te voet<br />
via de Emsquellen-Wanderweg<br />
14 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
15
Hövelhof<br />
Lichtenau<br />
29<br />
Heidegebied Senne en heideschapenfokkerij<br />
31<br />
Bedevaartskapel Kle<strong>in</strong>enberg<br />
paarden een totale verwilder<strong>in</strong>g van de<br />
open vlaktes voorkomen. Het typische<br />
landschap van de Senne werd zo bewaard<br />
gebleven. Een andere excursiemogelijkheid<br />
is de heideschapenfokkerij Senne.<br />
Hier is de thuisbasis van een kudde van<br />
ca. 1000 dieren, van <strong>het</strong> grijs gehoornde<br />
Heidschnuckeras. Ze grazen <strong>het</strong> gehele<br />
jaar door op de heide en <strong>het</strong> magere<br />
zandgras van de Senne en dragen zo bij<br />
aan de <strong>in</strong>standhoud<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> oude<br />
Westfaalse heidelandschap. In maart,<br />
als de lammetjes worden geboren, en <strong>in</strong><br />
augustus voor <strong>het</strong> „Heidebloeifeest“ is<br />
de hele kudde <strong>in</strong> de stal aanwezig. Heideschapenvlees-<br />
en worst kunt u tijdens de<br />
open<strong>in</strong>gstijden kopen.<br />
Lichtenau-Kle<strong>in</strong>enberg is een oude titularisstad,<br />
cultuurdorp en een geliefd<br />
bedevaartsoord. Tijdens de bedevaart,<br />
ongeveer zo oud als de stad zelf, wordt een<br />
gotisch Mariabeeld als „Helfer<strong>in</strong> vom Berge“<br />
geëerd. De barokkerk (1742- 1758) werd<br />
voor de 4 de keer op deze plaats gebouwd.<br />
Het merkwaardigste van dit bouwwerk is<br />
<strong>het</strong> grote koepelachtige opricht<strong>in</strong>g boven<br />
de beuk van de kerk dat alleen vanaf de<br />
b<strong>in</strong>nenkant zichtbaar is. De kerk is voorzien<br />
van prachtige wand,- en plafonschilder<strong>in</strong>gen,<br />
afbeeld<strong>in</strong>gen van ordestichters en<br />
een opvallend altaar. Tijdens de laatste<br />
renovatie <strong>in</strong> 1990/1991 kreeg <strong>het</strong> weer zijn<br />
32<br />
Spieker Atteln<br />
oorspronkelijke uiterlijk van de 18 de eeuw<br />
terug. L<strong>in</strong>delanen leiden de bezoekers van<br />
de Waalfahrtskerk over de oude kruisweg,<br />
„Hohes Kreuz“ en de nieuwe Marien-Meditatieweg<br />
naar de Moeder-Gods-bronnen en<br />
de Lourdes grotten. Ter eren van de geboorte<br />
van Maria worden hier de bekende bedevaartfeesten<br />
en processies gevierd.<br />
Mei – Oktober<br />
Dagelijks: 9.00 – 18.00 uur<br />
Lichtenau-Kle<strong>in</strong>enberg,<br />
Pfarrer-Leifferen-Str.<br />
Kath. Pfarrbüro<br />
Pöhlenstr. 13, 33165 Lichtenau<br />
Tel. +49 5647 221, Fax 9456723<br />
mail@wallfahrt-kle<strong>in</strong>enberg.de<br />
www.wallfahrt-kle<strong>in</strong>enberg.de<br />
Lichtenau-Kle<strong>in</strong>enberg, Temme<br />
In <strong>het</strong> noordoostelijke deel van <strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong><br />
<strong>Land</strong> ligt <strong>het</strong> heide- en boslandschap<br />
van de Senne. Hier bev<strong>in</strong>den zich<br />
meerdere beschermde natuurgebieden,<br />
waaronder de 450 ha grote „Moosheide“:<br />
met haar karakteristieke zanddu<strong>in</strong>en zeer<br />
geschikt voor wandel<strong>in</strong>gen. Midden<strong>in</strong> de<br />
„Moosheide“ bev<strong>in</strong>den zich de bronnen<br />
van de Ems. Ook bev<strong>in</strong>dt zich hier s<strong>in</strong>ds<br />
2000 de 15 ha grote wildbaan<br />
voor de paarden van de Senne. Al s<strong>in</strong>ds<br />
de 12 de eeuw leven er semi-wilde paarden<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> du<strong>in</strong>landschap van de Senne.<br />
De semi-wilde houd<strong>in</strong>g zorgde bij deze<br />
paarden voor assertiviteit, uithoud<strong>in</strong>gsvermogen,<br />
soberheid en vruchtbaarheid.<br />
Met veel moeite lukte <strong>het</strong> een paar<br />
gedreven fokkers om een aantal dieren<br />
van dit bijzondere ras te redden. Dankzij<br />
een proef project werd door de grazende<br />
Hofbezichtig<strong>in</strong>g op elk moment.<br />
Rondleid<strong>in</strong>gen op afspraak, Verkoop van<br />
lamspecialiteiten Do: 15.00 – 19.00 uur<br />
Of op afspraak<br />
Hövelhof, Sennestr. 233<br />
Verkehrsvere<strong>in</strong> Hövelhof<br />
Tourist-Information im Rathaus<br />
Schlossstr. 14, 33161 Hövelhof<br />
Tel. +49 5257 5009215, Fax 5009282<br />
verkehrsvere<strong>in</strong>@hoevelhof.de<br />
www.hoevelhof.de<br />
Hövelhof-Untersenne,<br />
Lippspr<strong>in</strong>ger Postweg<br />
De „Attelner Spieker“ gebouwd <strong>in</strong> 1588,<br />
is een gerestaureerd vakwerkhuis uit<br />
de wezerrenaissance en behoort tot de<br />
bekendste historische monumenten <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
<strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong>. Alleen al zijn architectuur<br />
en <strong>het</strong> feit dat <strong>het</strong> gaat om een meer dan<br />
400 jaar oud niet-kerkelijk gebouw, maakt<br />
<strong>het</strong> voor cultuurhistorici <strong>in</strong>teressant. Kleurrijke<br />
rozetten op de balustrades versieren<br />
dit mooie gebouw. Deze zogenaamde<br />
Spieker diende vroeger als een heer- of<br />
ambtshuis en diende met een woonoppervlakte<br />
van 45m² en een opslagplaats van<br />
45 m² als zetel van de overheid. Hier wordt<br />
iets heel speciaals geëerd, ondanks <strong>het</strong> feit<br />
dat veel geheimen van zijn geschiedenis<br />
nog niet onthuld zijn.<br />
Lichtenau-Atteln, Am Spieker 30<br />
Tourist-Information Stadt Lichtenau<br />
Lange Straße 39, 33165 Lichtenau<br />
Tel. +49 5295 998841, Fax 8970<br />
tourist@lichtenau.de<br />
www.lichtenau.de<br />
Lichtenau-Atteln, Post<br />
30<br />
Streekcentrum Ostwestfalen Lippe (OWL)<br />
33<br />
Natuurbad Altenautal<br />
In een rond 1900 gebouwde boerderij en<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> nieuwe „Huis van <strong>het</strong> historische<br />
handwerk“ is <strong>het</strong> „Platduitse district<br />
Hövelhof“ gevestigd en worden hier<br />
ambachtelijke beroepen uitgeoefend<br />
zoals mandenvlechten, sp<strong>in</strong>nen, bezemb<strong>in</strong>den,<br />
weven en <strong>het</strong> maken van boerenbrood<br />
en boter. Het totale complex<br />
bestaat uit 5 verschillende gebouwen:<br />
<strong>het</strong> huis zelf, <strong>het</strong> bakhuis, de schuur, een<br />
remise, en <strong>het</strong> „Huis van <strong>het</strong> historische<br />
handwerk“. Op ca. 1100 m² maakt de<br />
bezoeker kennis met allerlei weetjes over<br />
de levenswijze en leefomstandigheden<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> Sennegebied.<br />
Ma: 14.00 – 17.00 uur<br />
Vrij: 08.00 – 11.00 en 14.00 – 17.00 uur<br />
Overige bezicht<strong>in</strong>gen (ook <strong>in</strong> <strong>het</strong> weekend)<br />
op afspraak<br />
Hövelhof, Staumühler Str. 70<br />
Gemachtigde van <strong>het</strong> streekcentrum<br />
OWL, Carsten Tegethoff<br />
Staumühler Str. 70, 33161 Hövelhof<br />
Tel. +49 5257 5009830 of<br />
+49 171 9005994, Fax 5009831<br />
Carsten.tegethoff@hoevelhof.de<br />
www.heimatzentrum-owl.de<br />
Hövelhof-Bentlake, Bentlakestr.<br />
Puur natuur – omgeven door <strong>het</strong> bos en<br />
de vlaktes van <strong>het</strong> idyllische Altenaudalligt<br />
aan de rand van de plaats Ateln <strong>het</strong><br />
Natuurbad Altenautal. Vooral <strong>in</strong> de zomermaanden<br />
nodigt <strong>het</strong> natuurbad grote en<br />
kle<strong>in</strong>e waterratjes uit voor een verfrissende<br />
duik <strong>in</strong> natuurlijke water. Het belangrijkste<br />
onderdeel van <strong>het</strong> natuurbad is de zogenaamde<br />
„Neptun-Filter“ – een biologische<br />
filter, dat <strong>in</strong> comb<strong>in</strong>atie met andere componenten<br />
voor de re<strong>in</strong>ig<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> water<br />
zorgt en <strong>het</strong> gebruik van chloor overbodig<br />
maakt. Lekker zwemmen zonder allerlei<br />
chemische troep. In <strong>het</strong> natuur bad treft u<br />
een 25 m lang en 12,5 m breed zwembad<br />
aan. Ook v<strong>in</strong>dt u hier een ondiep bad, met<br />
drie lagen en een maximale diepte van<br />
1,30 meter. Voor de kle<strong>in</strong>ste bezoekers is er<br />
een k<strong>in</strong>derspeelplaats en een kleuterbad.<br />
Ze kunnen glijden op de waterglijbaan of<br />
spelen op <strong>het</strong> zandstrand. Ligweiden, een<br />
volleybalplaats, een badm<strong>in</strong>tonveld en een<br />
kiosk maken <strong>het</strong> aantrekkelijke aanbod van<br />
<strong>het</strong> natuurbad compleet.<br />
1 mei t/m 4 september<br />
Ma – vrij: 13.00 – 19.00 uur<br />
Za, zo, feest,- en vakantiedagen:<br />
10.30 – 20.00 uur<br />
Lichtenau-Atteln, Dr. -Schmücker-Str.<br />
Naturbad Altenautal<br />
F<strong>in</strong>kestr. 34, 33165 Lichtenau-Atteln<br />
Tel. +49 5292 932101, Fax 932133<br />
Naturbad +49 5292 932176<br />
<strong>in</strong>fo@naturbad-altenautal.de<br />
www.naturbad-altenautal.de<br />
Lichtenau-Atteln, Post, voetpad<br />
16 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
17
Lichtenau<br />
Lichtenau/Paderborn<br />
34 35<br />
Klooster Dalheim en LWL-<strong>Land</strong>esmuseum voor kloostercultuur Stadsresten Blankenrode<br />
Een middeleeuws vrouwenklooster, een<br />
Augustijner herenstift, <strong>het</strong> Barokke bloeitijdperk,<br />
Pruisische Staatsdome<strong>in</strong>en,<br />
landgoederen – na 550 jaar bewogen<br />
geschiedenis is <strong>het</strong> klooster Dalheim<br />
<strong>in</strong> een nieuwe tijdperk beland. Tegenwoordig<br />
herbergt <strong>het</strong> een voor Duitsland<br />
uniek museum voor kloosterlijke cultuurgeschiedenis.<br />
Betekenisvolle en waardevolle exponenten<br />
hebben hun plek gevonden <strong>in</strong><br />
de bijna volledig behouden kloostergebouw,<br />
waar tot nu toe de <strong>in</strong>drukwekkende<br />
kracht en rust bewaard is gebleven.<br />
Met zijn gotische kruisgang, de ca. 2000<br />
m 2 omvattende kloostertu<strong>in</strong>en en de<br />
nieuw <strong>in</strong>gerichte tentoonstell<strong>in</strong>gsruimtes<br />
is de sticht<strong>in</strong>g klooster Dalheim<br />
LWL-<strong>Land</strong>esmuseum een bijzondere<br />
plek om de fasc<strong>in</strong>erende rijkdom van de<br />
kloostercultuur te ontdekken.<br />
Daarbij rekenen we niet alleen de „Ora<br />
et labora“ (latijn voor bidden en werken),<br />
maar ook de muziek, <strong>het</strong> theater,<br />
<strong>het</strong> eten en dr<strong>in</strong>ken, de waardevolle<br />
kunstschatten en de bouw,- boeken,- en<br />
tu<strong>in</strong>enkunst. Permanente en speciale<br />
tentoonstell<strong>in</strong>gen laten zien hoe de<br />
kloosters de ontwikkel<strong>in</strong>g van Europa<br />
door de eeuwen heen beïnvloed hebben.<br />
Want naast hun vergaande betekenis als<br />
religieuze centra en bemiddelaar van <strong>het</strong><br />
christelijke geloof waren <strong>het</strong> ook plaatsen<br />
van onderwijs, van wetenschap, van<br />
kunst en van de economische ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
van de hele regio.<br />
Het LWL-<strong>Land</strong>esmuseum geeft met zijn<br />
nieuwe expositie „E<strong>in</strong>getreten“, <strong>in</strong>middels<br />
onderscheiden met de gerenommeerde<br />
designprijs „red dot“, de geschiedenis<br />
en de veelzijdigheid van 1700 jaar<br />
kloostercultuur weer.<br />
Daarbij is <strong>het</strong> voormalige klooster Dalheim<br />
met zijn middeleeuwse afzonder<strong>in</strong>g<br />
<strong>het</strong> belangrijkste exponent. Aan<br />
de hand van opgedane kennis worden<br />
ruimtes en functies met moderne middelen<br />
en enscener<strong>in</strong>g tot leven gebracht;<br />
de vergaderruimte, de eetzaal, de schrijf,-<br />
en verwarm<strong>in</strong>gsruimte maar ook de<br />
bibliotheek en de voorraadkelder nemen<br />
u mee naar de wereld van een (middeleeuws)<br />
klooster. De tentoonstell<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> de nieuw <strong>in</strong>gerichte bovenverdiep<strong>in</strong>g<br />
van de zuid,- en oostvleugel van <strong>het</strong><br />
gebouw geeft niet alleen de kloostergeschiedenis<br />
van Dalheim weer, maar zet<br />
vooral de historische ontwikkel<strong>in</strong>g van<br />
de religieuze plaatsen centraal. Van de<br />
woestijnvaders via de eerste kloosterlijke<br />
gemeenschappen, de reformatie van <strong>het</strong><br />
monnikendom tot <strong>in</strong> <strong>het</strong> nu.<br />
Periodieke evenementen laten <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
klooster Dalheim de afwisselende facetten<br />
van de kloostercultuur tot leven<br />
komen. Hiertoe behoort met name <strong>het</strong><br />
cultuurfestival ‘Dalheimer Sommer’, dat<br />
al ruim 15 jaar <strong>in</strong> de maanden augustus<br />
en september muziek en theater naar<br />
<strong>het</strong> klooster brengt. Tijdens <strong>het</strong> laatste<br />
weekend van augustus bieden meer dan<br />
200 handwerkers uit heel Europa hun<br />
zelf gemaakte producten aan, waartoe<br />
ook lekkernijen uit eigen keuken, kelder,<br />
wijngaard en brouwerij behoren. Dat<br />
kloosters ook altijd <strong>het</strong> centrum van de<br />
wetenschap waren, ervaart men <strong>in</strong> de<br />
Dalheimer Kloosterschool. Hier worden<br />
rondleid<strong>in</strong>gen, cursussen, vakantieprogramma’s<br />
en themadagen voor alle<br />
leeftijden en groepsgroottes, aan schoolklassen,<br />
gez<strong>in</strong>nen en vriendengroepen<br />
aangeboden.<br />
Di-zo: 10.00 – 18.00 uur<br />
hele jaar geopend behalve<br />
24,25 en 31 dec.<br />
Maandag gesloten,<br />
behalve op feestdagen<br />
Lichtenau-Dalheim, Am Kloster 9<br />
Stiftung Kloster Dalheim<br />
LWL-<strong>Land</strong>esmusuem für Klosterkultur<br />
Am Kloster 9, 33165 Lichtenau<br />
Tel. +49 5292 93190, Fax 9319119<br />
kloster-dalheim@lwl.org<br />
www.kloster-dalheim.de<br />
Lichtenau-Dalheim, Mitte<br />
Check vlak voor uw reis de actuele<br />
vertrektijden<br />
De voormalige stadsburcht Blankenrode<br />
is van belangrijk archeologisch belang.<br />
Geschiedkundigen noemen <strong>het</strong> oude<br />
Blankenrode „de pregnantste stadsverwoest<strong>in</strong>g<br />
van midden Europa“. De<br />
burcht werd <strong>in</strong> <strong>het</strong> midden van de 13de<br />
eeuw op <strong>het</strong> bergspoor van de zuidelijke<br />
Egge gebouwd, als grensversterk<strong>in</strong>g van<br />
Blankenrode. Pr<strong>in</strong>sbisschop Simon I van<br />
Paderborn en de abt van <strong>het</strong> klooster<br />
Corvey wilden middels deze brug hun<br />
machtsgebied tegenover de graven van<br />
Waldeck afbakenen. De oude kon<strong>in</strong>gsweg,<br />
Herßweg genoemd, liep van west naar<br />
oost door de stad. Tegenwoordig wordt<br />
36<br />
Dom<br />
De dom is ongeveer 700 jaar oud en de<br />
vijfde dom van deze plek. In 777 stond<br />
hier al een kerk die Karel de Grote had<br />
laten bouwen. Deze was van hout en<br />
bezat geen zijbreuken en werd voor de<br />
<strong>in</strong> Paderborn opgerichte rijksdag <strong>in</strong> 777<br />
weer afgebroken. De kerk was een missiekerk,<br />
tenslotte bracht Karel de Grote<br />
<strong>het</strong> Christendom naar Westfalen.<br />
De huidige dom werd <strong>in</strong> de 13de eeuw<br />
gebouwd, waarbij eerdere bouwwerken<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> geheel opgenomen werden.<br />
De bouwstijl varieert van Romaans<br />
tot Gotisch. De bijna 100 meter lange,<br />
driehoekige hallenkerk heeft twee<br />
<strong>het</strong> de Warburgerweg genoemd, die op<br />
<strong>het</strong> hoogste punt op de bergrug van de<br />
zuidelijke Egge, de waterscheid<strong>in</strong>g tussen<br />
Rijn en Weezer overbrugt. Tijdens de<br />
dwarsbeuken en een westertoren van<br />
bijna 92 meter. De hallencrypte, die<br />
tot onder de vier<strong>in</strong>g reikt en 32 meter<br />
lang en 12 meter breed is, is één van de<br />
grootste crypten van Duitsland. Hier<strong>in</strong><br />
werden de relik wieën van de heilige<br />
Liborius bewaard. Tot de bijzondere<br />
bezienswaardigheden behoren o.a. <strong>het</strong><br />
Paradiesportal (vóór 1240), de Piéta (rond<br />
1380), <strong>het</strong> gotische Hoogaltaar (laat<br />
15de eeuw), <strong>het</strong> monumentale Grabmal<br />
van de pr<strong>in</strong>sbisschop Dietrich IV von<br />
Fürstenberg (+1618) en een preekstoel <strong>in</strong><br />
régencestijl (1736). De b<strong>in</strong>nenruimte van<br />
de dom is opvallend licht, wat vooral te<br />
„Bengeler Fehde“ rond 1390 werd de stad<br />
verwoest. Het huidige dorp Blankenrode<br />
is een nieuwe nederzett<strong>in</strong>g uit de 16de<br />
eeuw. Ook <strong>het</strong> bezoeken waard is de<br />
„Bleikuhle“ bij Blankenrode met de mooie<br />
Galmeiviooltjes.<br />
Lichtenau-Blankenrode,<br />
Wandelroutes A1 – 3<br />
Tourist-Information Stadt Lichtenau<br />
Lange Straße 39, 33165 Lichtenau<br />
Tel. +49 5295 998841, Fax 8970<br />
tourist@lichtenau.de<br />
www.lichtenau.de<br />
danken is aan de licht doorlatende hoogkade-ramen<br />
die <strong>in</strong> Paderborn gemaakt<br />
werden. In de kruisgang treft u <strong>het</strong><br />
beroemde drie-hazen-venster uit de 16de<br />
eeuw aan, waar<strong>in</strong> drie spr<strong>in</strong>gende hazen<br />
met drie oren afgebeeld staan. Dit is één<br />
van de herkenn<strong>in</strong>gstekens van Paderborn.<br />
Een gezegde luidt: „der Hasen und<br />
der Löffel drei, und noch hat jeder Hasen<br />
zwei“.<br />
Dagelijks: 10.00 – 18.30 uur<br />
(behalve tijdens diensten)<br />
Paderborn, Domplatz<br />
Erzbischöfliches Generalvikariat<br />
Domplatz 3, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 1251287<br />
<strong>in</strong>fo@erzbistum-paderborn.de<br />
www.erzbistum-paderborn.de<br />
Paderborn, Rathausplatz<br />
18 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
19
Paderborn<br />
Paderborn<br />
37 38<br />
He<strong>in</strong>z Nixdorf MuseumsForum Historisch stadhuis<br />
Paderborn heet u welkom <strong>in</strong> <strong>het</strong> grootste<br />
computermuseum van de wereld: beleef<br />
en ontdek <strong>in</strong> <strong>het</strong> He<strong>in</strong>z Nixdorf Museum-<br />
Forum (HNF) de 5000 jarige geschiedenis<br />
van <strong>in</strong>formatie- en communicatietechniek.<br />
Op een tentoonstell<strong>in</strong>gsoppervlakte van<br />
6000 m² en met meer dan 2000 exposanten<br />
presenteert <strong>het</strong> HNF op unieke wijze<br />
de <strong>in</strong>formatietechniek en diens <strong>in</strong>vloed<br />
op de culturele en wetenschappelijke<br />
geschiedenis.<br />
Het Paderbornse stadhuis is één van de<br />
kenmerken van <strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong>. Deze<br />
werd gebouwd <strong>in</strong> <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de 17 de<br />
eeuw <strong>in</strong> de stijl van de wezerrenaissance. De<br />
prachtige façade heeft 3 gevels: een hoofdgevel<br />
en twee kle<strong>in</strong>ere gevels, die zijdel<strong>in</strong>gs<br />
naar voren treden. In <strong>het</strong> onderste gedeelte<br />
bev<strong>in</strong>den zich twee open hallen, die vroeger<br />
als gerechtszaal dienden en door Dorische<br />
zuilen ondersteund worden. Bijzonder<br />
opvallend is de wezerre naissance stijl van<br />
<strong>het</strong> gebouw en de complete voorgevel, die<br />
volledig uit ramen bestaat. Tegenwoordig<br />
is <strong>het</strong> van b<strong>in</strong>nen nieuw gerenoveerde<br />
gebouw de plek van de raadsvergader<strong>in</strong>gen<br />
en de ruimte voor officiële ontvangsten en<br />
feesten. De trouwzaal en <strong>het</strong> familiebureau<br />
bev<strong>in</strong>den zich <strong>in</strong> <strong>het</strong> stadhuis. Voor <strong>het</strong><br />
stadhuis staat een barokke „Kump“ (bron),<br />
die versiert is met de vlag van de stad Paderborn.<br />
Paderborn, Rathausplatz<br />
Tourist Information Paderborn<br />
Marienplatz 2a, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 882980, Fax 882990<br />
tourist-<strong>in</strong>fo@paderborn.de<br />
www.paderborn.de/tourismus<br />
Paderborn, Rathausplatz<br />
39<br />
Keizerlijk paleis en Bartholomeuskapel<br />
U beg<strong>in</strong>t uw tijdsreis 3000 jaar voor<br />
Christus bij <strong>het</strong> ontstaan van getal en<br />
schrift <strong>in</strong> Mesopotamië. Hier ziet u hoe<br />
5000 jaar geleden de warenhandel op<br />
kleitabletten werd gedocumenteerd.<br />
Maak een tijdsprong naar de 2 de eeuw<br />
en reken met de Abacus. Ervaar hoe<br />
Gutenberg vele eeuwen later met sierlijke<br />
letters de communicatietechniek<br />
revolutioneerde. Op een schrijf,- en<br />
rekenmach<strong>in</strong>e kunt u zien hoe de<br />
mechaniser<strong>in</strong>g van de <strong>in</strong>formatietechniek<br />
zich steeds verder ontwikkelde<br />
en uite<strong>in</strong>delijk uitmondde <strong>in</strong> de uitv<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
van de eerste computer. Vanaf hier<br />
g<strong>in</strong>g de ontwikkel<strong>in</strong>g rap. U ziet hoe de<br />
ene technische <strong>in</strong>novatie na de andere<br />
volgde en de computer zijn weg vond<br />
van <strong>het</strong> laboratorium en de kantoren<br />
naar uite<strong>in</strong>delijk de k<strong>in</strong>derkamers. Hier<br />
treft u oude bekenden: historische PC’s<br />
zoals de C64, Atari of de Apple II doen u<br />
denken aan de jaren ’80. Wilt u eens een<br />
blik <strong>in</strong> de toekomst werpen? Duik dan <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> softwaretheater eens <strong>in</strong> de virtuele<br />
3D-werelden en ontmoet Avatar Max<br />
of bewonder de Wearables; de kled<strong>in</strong>g<br />
van de toekomst. Een centraal onderdeel<br />
van <strong>het</strong> museum is de galerie van de<br />
pionieren. Hier worden de biografieën<br />
en prestaties van belangrijke mensen<br />
b<strong>in</strong>nen de <strong>in</strong>formatietechnologie gepresenteerd:<br />
van Gottfried Wilhelm Leibniz<br />
via Herman Hollerith tot Konrad Zuse en<br />
He<strong>in</strong>z Nixdorf. De geschiedenis van de<br />
Nixdorf Computer AG wordt beschreven<br />
<strong>in</strong> een speciale tentoonstell<strong>in</strong>gsruimte.<br />
Zij laat een belangrijk element <strong>in</strong> de<br />
geschiedenis van de wetenschap zien.<br />
De tentoonstell<strong>in</strong>g wordt uitgebreid met<br />
een veelzijdig en spannend programma<br />
van exposities en evenementen.<br />
Voor k<strong>in</strong>deren en jongeren is er een<br />
uitgebreid pedagogisch aanbod. Tijdens<br />
naschol<strong>in</strong>gs evenementen en workshops<br />
voor vol wassenen kan iedere geïnteresseerde<br />
achter de computer kruipen.<br />
Een breed programma met lez<strong>in</strong>gen verschaft<br />
<strong>in</strong>formatie en discussies rondom<br />
de actuele thema’s mens en techniek.<br />
Di – vrij: 9.00-18.00 uur<br />
Za, en zo: 10.00 – 18.00 uur<br />
Speciale regel<strong>in</strong>g op feestdagen<br />
Paderborn, Fürstenallee 7<br />
HNF He<strong>in</strong>z Nixdorf<br />
MuseumsForum GmbH<br />
Fürstenallee 7, 33102 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 306600, Fax 306609<br />
<strong>in</strong>fo@hnf.de<br />
www.hnf.de<br />
Paderborn, MuseumsForum<br />
Loopt men door de rode poorten van de<br />
dom naar buiten, dan valt <strong>het</strong> oog meteen<br />
op <strong>het</strong> areaal van de <strong>Paderborner</strong> kon<strong>in</strong>gspaltsen.<br />
Hier bev<strong>in</strong>dt zich de <strong>in</strong> moderne<br />
staat gebrachte paltsaula, waarvan de<br />
muren uit de tijd van keizer He<strong>in</strong>rich II<br />
stammen. Aan de noordkant van de dom<br />
werden resten van een Karol<strong>in</strong>gische<br />
keizerburcht blootgelegd, waar<strong>in</strong> meerdere<br />
rijksvergader<strong>in</strong>gen plaatsgevonden<br />
hebben. De 50 meter lange zaal van de<br />
Ottoons-Salische burcht uit de 11 de – 12 de<br />
eeuw, werd <strong>in</strong> 1970 op de oude grondmuren<br />
opnieuw gebouwd. Hier ontmoetten<br />
Karel de Grote en de uit Rome overgekomen<br />
Paus Leo III elkaar <strong>in</strong> 799. Deze<br />
ontmoet<strong>in</strong>g was van groot politiek belang<br />
voor <strong>het</strong> toenmalige Europa. Nadat Leo uit<br />
Rome werd verdreven, vond hij onderdak<br />
bij de kon<strong>in</strong>g die hem <strong>in</strong> Rome opnieuw<br />
aan de macht hielp. In ruil hiervoor kroonde<br />
paus Leo kon<strong>in</strong>g Karel <strong>in</strong> <strong>het</strong> jaar 800 <strong>in</strong><br />
Rome tot keizer. In <strong>het</strong> keizerlijk paleis<br />
bev<strong>in</strong>dt zich een bezienswaardig museum,<br />
de Bartholomeuskapel, die direct grenst<br />
aan <strong>het</strong> keizerlijk paleis, en is kunsthistorisch<br />
gezien <strong>het</strong> belangrijkste kerkgebouw<br />
van Paderborn. De kapel werd vermoedelijk<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> jaar 1017 door byzantijnse bouwwerkers<br />
gebouwd.<br />
Deze kapel is waarschijnlijk de oudste hallenkerk<br />
ten noorden van Alpen, met aan<br />
de b<strong>in</strong>nenkant bezienswaardige kapitelen<br />
en een <strong>in</strong>drukwekkende akoestiek. Dit op<br />
<strong>het</strong> eerste gezicht sluik werkende gebouw<br />
vertoont een buitengewone architectuur,<br />
die voor de elfde eeuw uniek is <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
noorden van Alpen. De hal wordt door<br />
zes dunne zuilen en 3 even hoge beuken<br />
gesegmenteerd.<br />
Di – zo: 10.00-18.00 uur<br />
Iedere eerste woensdag van de maand<br />
10.00-20.00 uur<br />
Gesloten op 24,25 en 31 december<br />
Paderborn, Am Ikenberg<br />
Museum <strong>in</strong> der Kaiserpfalz<br />
Am Ikenberg, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 105110, Fax 105125<br />
lwl-kaiserpfalzmuseum@lwl.org<br />
www.lwl-kaiserpfalz-paderborn.de<br />
Paderborn, Rathausplatz<br />
20 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
21
Paderborn<br />
Paderborn<br />
40<br />
Schloß Neuhaus<br />
42<br />
Adam en Eva huis<br />
Slot Neuhaus, de voormalige Paderbornse<br />
pr<strong>in</strong>s-bisschoppelijke residentie,<br />
geldt <strong>in</strong> deze streek als de belangrijkste<br />
bezienswaardigheid van de wezerrenaissance<br />
en behoort daarmee tot de hoofdbezienswaardigheden<br />
van <strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong><br />
<strong>Land</strong>. Al <strong>in</strong> de 13de eeuw is men met<br />
de bouw hiervan begonnen. Dit duurde<br />
voort tot <strong>in</strong> de 16de eeuw. Het huidige<br />
slot heeft een vierkante vorm met 4<br />
ronde hoektorens en graven (watergraven).<br />
Het grootste gedeelte van <strong>het</strong> complex<br />
dient als school. In de audiëntiezaal<br />
v<strong>in</strong>den concerten, voordrachten en recepties<br />
plaats.<br />
In de voormalige baroktu<strong>in</strong> v<strong>in</strong>den ieder<br />
jaar tussen mei en oktober talrijke evenementen<br />
plaats <strong>in</strong> <strong>het</strong> kader van de<br />
„slotzomer“. Aan de baroktu<strong>in</strong> grenst<br />
<strong>het</strong> 42 ha grote slotpark, een geliefd<br />
uitstapje voor groot en kle<strong>in</strong> met musea,<br />
gastronomie, wandelwegen, speeltu<strong>in</strong>en<br />
en een midgetgolfbaan. De Martstal<br />
herbergt twee musea. In <strong>het</strong> Historisch<br />
Museum draait <strong>het</strong> om de geschiedenis<br />
van de residentie en de ontwikkel<strong>in</strong>g van<br />
<strong>het</strong> stadsdistrict. Een speciale expositie<br />
presenteert de keramiek,- en glasverzamel<strong>in</strong>g<br />
Nachtmann. De tentoonstell<strong>in</strong>g<br />
van <strong>het</strong> Natuurkundig Museum is gebaseerd<br />
op de natuur van <strong>het</strong> <strong>Paderborner</strong><br />
<strong>Land</strong>. Op een unieke manier worden<br />
de geografische ligg<strong>in</strong>gen, de geologie,<br />
typische levensruimten, flora en fauna<br />
en een reis door de geschiedenis van de<br />
aarde gepresenteerd. Voor de kle<strong>in</strong>ste<br />
bezoekers is er een bijzondere speelruimte;<br />
<strong>het</strong> ‘k<strong>in</strong>dermuseum’. De stadsgalerij <strong>in</strong><br />
de manege toont lopende exposities met<br />
als speerpunt oude kunst - schilderijen<br />
en grafische kunst. De stadsgalerij <strong>in</strong> de<br />
manege toont lopende exposities met als<br />
speerpunt oude kunst - schilderijen en<br />
grafische kunst.<br />
Di – z0: 10.00-18.00 uur<br />
Rondleid<strong>in</strong>g op afspraak<br />
Paderborn-Schloß Neuhaus,<br />
Im Schloßpark 7 – 9<br />
Tourist Information Paderborn<br />
Marienplatz 2a, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 882980, Fax 882990<br />
tourist-<strong>in</strong>fo@paderborn.de<br />
www.paderborn.de/tourismus<br />
Paderborn, Schloß Neuhaus<br />
Het Adam en Eva huis is één van de<br />
oudste vakwerkhuizen <strong>in</strong> Paderborn. Het<br />
werd rond 1560 <strong>in</strong> de stijl van de wezerrenaissance<br />
gebouwd. Opvallend zijn de<br />
hout snijwerken aan de gevel.<br />
Bont geschilderd en weergegeven als drie<br />
Friesen lopen ze over de voorkant van de<br />
gevel. Het Adam en Eva huis heeft haar<br />
naam te danken aan één van de figuurlijke<br />
„Friesen“ op de zijgevel, die de verdrijv<strong>in</strong>g<br />
uit <strong>het</strong> paradijs symboliseert. De middelste<br />
Fries toont <strong>het</strong> symbool van de vier evangelisten.<br />
Boven<strong>in</strong> zijn tussen de gesegmenteerde<br />
renaissancepalmetten, vreemd uitziende<br />
mannenhoofden zichtbaar, waarbij<br />
43<br />
Abd<strong>in</strong>ghofkerk<br />
Hoog boven de bronnen van de Pader<br />
is de Abd<strong>in</strong>hofkerk met twee torens te<br />
zien. De s<strong>in</strong>ds 1867 protestantse kerk,<br />
u grimassen kunt onderscheiden. Tegenwoordig<br />
herbergt <strong>het</strong> Adam en Eva huis<br />
<strong>het</strong> museum voor stadsgeschiedenis. In de<br />
nabijgelegen straat „Auf den Dielen“ is een<br />
een pijlerbasiliek met een plat plafond en<br />
een crypte met drie schepen, is één van<br />
de bouwwerken die onder leid<strong>in</strong>g van<br />
bisschop Me<strong>in</strong>werk op de resten van de <strong>in</strong><br />
1031 geconsacreerde benedictijnse kloosterkerk<br />
St. Peter en Paul gebouwd werd.<br />
Vanuit de zijschepen lopen trappen naar<br />
beneden naar de geconsacreerde crypte,<br />
de zich onder <strong>het</strong> oksaal bev<strong>in</strong>dt. Onder<br />
<strong>het</strong> zogenaamde „Langhaus“ ontdekt men<br />
de fundamenten van twee oude gebouwen.<br />
Tijdens de klim naar de Westwerkgalerij<br />
bereikt men de zijdel<strong>in</strong>gs liggende<br />
„Abtskapelle“, die <strong>in</strong> de 12e eeuw werd<br />
gebouwd. In de bijna vierkante ruimte<br />
hele reeks fraai versierde vakwerkhuizen<br />
bewaard gebleven.<br />
Di – zo: 10.00 – 18.00 uur<br />
Paderborn, Hathumarstr. 7 – 9<br />
Museum für Stadtgeschichte<br />
Hathumarstr. 7 – 9, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 8823501, Fax 8823509<br />
stadtmuseum@paderborn.de<br />
www.paderborn.de/kultur<br />
Paderborn, Maspernplatz<br />
bev<strong>in</strong>dt zich een stenen vloer met een<br />
kruismotief en <strong>in</strong> <strong>het</strong> midden staat een<br />
romaanse zuil.<br />
Dagelijks: 9.00 – 18.00 uur<br />
(behalve tijdens diensten)<br />
Paderborn, Am Abd<strong>in</strong>ghof<br />
Tourist Information Paderborn<br />
Marienplatz 2a, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 882980, Fax 882990<br />
tourist-<strong>in</strong>fo@paderborn.de<br />
www.abd<strong>in</strong>ghof.de<br />
Paderborn, Rathausplatz<br />
41<br />
Marktkerk<br />
44<br />
Aartsbisschoppelijk Diocesaanmuseum<br />
De voormalige Jezuïetenkerk (tegenwoordig<br />
marktkerk) werd <strong>in</strong> de jaren 1682-<br />
1692 met een barokfaçade gebouwd. De<br />
driehoekige basilieken met oksalen <strong>in</strong> de<br />
b<strong>in</strong>nenruimte zijn buitengewoon licht<br />
en fraai versierd. Het <strong>in</strong>terieur is gotisch,<br />
terwijl <strong>het</strong> exterieur overwegend barok is.<br />
Tot de kostbaarheden van deze kerk worden<br />
enkele prachtige altaarmaterialen uit<br />
de 17 de en 18 de eeuw gerekend. Bijzonder<br />
bezienswaardig is <strong>het</strong> goudversierde<br />
barokke hoogaltaar, een werk dat gedurende<br />
meer dan 10 jaar gereconstrueerd<br />
is aan de hand van <strong>het</strong> voorbeeld van<br />
<strong>het</strong> orig<strong>in</strong>ele altaar, dat tijdens de oorlog<br />
vernietigd werd. Aan de kerk grenst <strong>het</strong><br />
gebouwencomplex van <strong>het</strong> gymnasium<br />
Theodorianum en de theologische faculteit,<br />
waar<strong>in</strong> zich vroeger de eerste Westfaalse<br />
universiteit bevond.<br />
Dagelijks: 9.00 – 18.00 uur<br />
(behalve tijdens diensten)<br />
Paderborn, Kamp<br />
Tourist Information Paderborn<br />
Marienplatz 2a, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 882980, Fax 882990<br />
tourist-<strong>in</strong>fo@paderborn.de<br />
www.paderborn.de/tourismus<br />
Paderborn, Rathausplatz<br />
Het museum herbergt een omvangrijke<br />
verzamel<strong>in</strong>g sacrale kunst uit de 10de<br />
tot de 20ste eeuw. Deze bevat ongeveer<br />
6000 museumstukken, waarvan ongeveer<br />
1000 <strong>in</strong> de volledig nieuwe tentoonstell<strong>in</strong>gsruimtes<br />
tussen 1991- 1993<br />
getoond worden. Van grote betekenis is<br />
de Madonna van de Paderbornse bisschop<br />
Imad (1051/1058), één van de oudste<br />
afbeeld<strong>in</strong>gen van de tronende Madonna<br />
<strong>in</strong> de westerse kunst. Naast middeleeuwse<br />
beeldhouwwerken kunnen <strong>in</strong><br />
de beeldenverzamel<strong>in</strong>g ook voorbeelden<br />
van de Westfaalse barokkunst, zoals <strong>het</strong><br />
Libori-feestaltaar uit 1736, bezichtigd<br />
worden. In de schatkamer, <strong>in</strong> de middeleeuwse<br />
gewelven van <strong>het</strong> voormalige<br />
bisschoppelijk paleis, bev<strong>in</strong>den zich liturgisch<br />
materialen, relikwieën en andere<br />
kostbare werken uit de kerkelijke kunst.<br />
Speciale tentoonstell<strong>in</strong>gen over verschillende<br />
thema’s completeren <strong>het</strong> aanbod<br />
van <strong>het</strong> Diocesaanmuseum.<br />
Di – zo: 10.00 – 18.00 uur<br />
Iedere eerste woensdag van de maand<br />
tot 20 uur<br />
Paderborn, Markt 17<br />
Erzbischöfl. Diözesanmuseum und<br />
Domschatzkammer<br />
Markt 17, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 1 251400, Fax 1251495<br />
museum@erzbistum-paderborn.de<br />
www.dioezesanmuseum-paderborn.de<br />
Paderborn, Rathausplatz<br />
22 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
23
Paderborn<br />
Paderborn<br />
45<br />
Duits tractoren- en modelauto museum<br />
48<br />
Recreatieparadijs Lippemeer<br />
Het museum toont op een oppervlakte<br />
van meer dan 3000 m ² ongeveer 120 oude<br />
tractoren, die u een overzicht geven van de<br />
technische en historische ontwikkel<strong>in</strong>gen<br />
van de tractoren <strong>in</strong> <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de jaren<br />
‘20 tot na de oorlog. De <strong>in</strong>middels legendarische<br />
Lanz-Bulldogs vormen de grootste<br />
groep tractoren, gevolgd door MAN,<br />
Deutz, Hanomag, Schlüter en Eicher. Een<br />
Shell-tankstation uit de jaren ‘20 geeft een<br />
<strong>in</strong>druk van de geschiedenis van de benz<strong>in</strong>evoorzien<strong>in</strong>g.<br />
Een orig<strong>in</strong>ele smederij en een<br />
schematische doorsnede van tractoren verduidelijkt<br />
<strong>het</strong> ontstaan van <strong>het</strong> landhandwerk.<br />
Bovendien worden er ook nog 10.000<br />
andere museumstukken tentoongesteld<br />
zoals modelvoertuigen, auto’s, tractoren en<br />
vrachtwagens. Naast historische en actuele<br />
modellen van Duitse en Amerikaanse producenten<br />
zijn ook met de hand vervaardigde<br />
unieke exemplaren te zien.<br />
Di – zo: 10.00 – 18.00 uur<br />
Paderborn, Karl-Schoppe-Weg 8<br />
Deutsches Traktoren und<br />
Modellautomuseum<br />
Karl-Schoppe-Weg 8, 33100 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 490711, Fax 490712<br />
<strong>in</strong>fo@deutsches-traktoren museum.de<br />
www.deutsches-traktoren museum.de<br />
Paderborn, Bruktererweg<br />
Het Lippemeer <strong>in</strong> <strong>het</strong> Paderbornse<br />
stadsdeel Sande heeft wat <strong>in</strong> petto voor<br />
elke waterliefhebber, rustzoeker, maar ook<br />
skaters, dankzij <strong>het</strong> skaterpark. Bovendien<br />
is er vlak <strong>in</strong> de buurt van <strong>het</strong> jeugdkampeerterre<strong>in</strong><br />
een beachvolleybalveld, een<br />
fietsparcour, een streetbalterre<strong>in</strong> en twee<br />
boule-banen, die gratis gebruikt kunnen<br />
worden en ook bij m<strong>in</strong>der goed weer <strong>het</strong><br />
Lippemeer tot een <strong>in</strong>teressante bestemm<strong>in</strong>g<br />
maken.<br />
Voor watersporters biedt <strong>het</strong> meer de<br />
mogelijkheid om te zeilen, surfen of<br />
waterskiën. Het aangrenzende meer heeft<br />
twee waterski-zeilbanen, een zandstrand,<br />
ligweides, k<strong>in</strong>derspeeltu<strong>in</strong>en en kiosken,<br />
de Lippemeer rondweg (6 km) en een<br />
m<strong>in</strong>golfterre<strong>in</strong> maken <strong>het</strong> aanbod van <strong>het</strong><br />
Lippemeer compleet.<br />
Paderborn-Sande an der B64<br />
Tourist Information Paderborn<br />
Marienplatz 2a, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 882980, Fax 882990<br />
tourist-<strong>in</strong>fo@paderborn.de<br />
www.paderborn.de/freizeit<br />
Sande, Kirche<br />
46<br />
Paderbronnen, Paderborn<br />
49<br />
Pader Klimpark<br />
Midden <strong>in</strong> de stad Paderborn ontspr<strong>in</strong>gt<br />
uit meer dan 200 bronnen de Pader, de<br />
kortste rivier van Duitsland. Per seconde<br />
komt hier 3000 tot 9000 liter uit de grond<br />
omhoog. De 5 Paderarmen, die de 200<br />
bronnen opnemen, vormen uite<strong>in</strong>delijk<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> stadscentrum de Pader, die al na<br />
4 kilometer bij Slot Neuhaus <strong>in</strong> de Lippe<br />
uitmondt. Het water van de Paderbronnen<br />
zwelt <strong>het</strong> hele jaar door, met een constante<br />
temperatuur van 12-14 graden, en zorgt <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> voorjaar voor een de opwarm<strong>in</strong>g van<br />
de lucht. In de vorige eeuwen waren de<br />
Paderbronnen een belangrijke economische<br />
bron voor de stad: <strong>het</strong> snel vloeiende<br />
water zette niet enkel talrijke molens aan,<br />
maar was ook een essentieel bestanddeel<br />
van <strong>het</strong> Paderbornse bier, dat <strong>in</strong> tijden van<br />
de Hanze naast <strong>het</strong> Paderbornse brood<br />
tot de belangrijkste exportproducten van<br />
Paderborn behoorde. Aan de 3 westelijke<br />
Paderarmen zijn voormalige molengebouwen<br />
te zien.<br />
Paderborn, Zentrum<br />
Tourist Information Paderborn<br />
Marienplatz 2a, 33098 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 882980, Fax 882990<br />
tourist-<strong>in</strong>fo@paderborn.de<br />
www.paderborn.de/tourismus<br />
Paderborn, Rathausplatz<br />
Een klimbelevenis voor iedereen die<br />
plezier beleeft aan avontuur en beweg<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> de natuur. Een klimparcours met<br />
verschillende moeilijkheidsgraden hoog<br />
boven de roeivijver, zorgt voor een fl<strong>in</strong>ke<br />
dosis adrenal<strong>in</strong>e <strong>in</strong> <strong>het</strong> lichaam. Men<br />
beweegt zich op een hoogte van 12 meter<br />
voort tussen verschillende klimelementen<br />
of u sjeest met hoge snelheid aan<br />
een kabelbaan door <strong>het</strong> bos. Het park<br />
is door de technische keur<strong>in</strong>gsdienst<br />
gecontroleerd. Verschillende moeilijkheidsgraden<br />
zorgen ervoor dat iedereen<br />
kan meedoen op zijn eigen tempo en<br />
niveau. De deelnemers zijn tijdens <strong>het</strong><br />
hele parcours aan een stalen draad dubbel<br />
beveiligd. Vakkundig personeel <strong>in</strong>strueert<br />
u over <strong>het</strong> klimpark en staat de<br />
hele tijd voor u klaar.<br />
Vrij: 16.00 – 20.00 uur<br />
Za, zon,- feest,- en vakantiedagen:<br />
10.00 – 20.00<br />
(<strong>in</strong> de w<strong>in</strong>ter op aanvraag)<br />
Paderborn, An den Fischteichen,<br />
Dubelohstr. 100<br />
R&S Kletterpark GmbH<br />
Friedrichstr. 33, 33102 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 8719471, Fax 109722<br />
mail@kletterpark-gmbh.de<br />
www.paderkletterpark.de<br />
Paderborn, Padersee<br />
47<br />
IJsbaan Paderborn<br />
50<br />
BENTELER ARENA<br />
„Disco Fever“ is de slogan op de nieuwe<br />
ijsbaan van Paderborn, <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>in</strong>dustriegebied<br />
Mönkeloh. Op<br />
1800 m 2 ijs kunnen<br />
jong en oud niet alleen<br />
schaatsen: op zaterdag<br />
van 19.00 tot 23.00<br />
uur kan men hier op<br />
<strong>het</strong> ijs dansen en sw<strong>in</strong>gen.<br />
Met discolicht en<br />
goede muziek zorgt <strong>het</strong><br />
schaatsen <strong>in</strong> de „IJsdisco“ voor nog meer<br />
ijspret. De ijsbaan is onder alle weersomstandigheden<br />
geopend, daarvoor zorgt de<br />
vrijdragende dakconstructie en<br />
de 27 km lange glykolge koelde koelbuizen,<br />
die op dezelfde wijze functioneren als<br />
vloerverwarm<strong>in</strong>g,<br />
zodat zelfs bij hoge<br />
temperaturen <strong>het</strong><br />
schaatsen nog<br />
mogelijk is. Schaatsen<br />
kunnen worden<br />
gehuurd. Tijdens<br />
„Happy Hour“,<br />
maandag van 15 tot<br />
17 uur en d<strong>in</strong>sdag van 18.30 tot 20.30, is<br />
<strong>het</strong> huren zelfs gratis. Uiteraard zijn hier<br />
ook allerlei versnaper<strong>in</strong>gen verkrijgbaar.<br />
Ma: 15.00 – 17.00 uur<br />
Di – vrij: 15.00 – 20.30 uur<br />
Za: 11.00 – 22.30 uur<br />
Zon,- en feestdagen: 11.00-20.30 uur<br />
Schoolvakanties: dagelijks vanaf 11 uur<br />
Laagseizoen: herfst,- tot paasvakantie<br />
Paderborn, Pamplonastr. 15<br />
Eishalle Paderborn<br />
Pamplonastr. 15, 33106 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 5477007<br />
Fax +49 5271 496335<br />
<strong>in</strong>fo@paderborner-eisbahn.de<br />
www.paderborner-eisbahn.de<br />
Paderborn, Autohof, Eisbahn<br />
Het <strong>in</strong> 2008 <strong>in</strong>gewijde Arena is een voetbalstadion<br />
dat de bezoekers een goede<br />
zicht op <strong>het</strong> speelveld biedt. De arena<br />
biedt met een lengte van 156 m en een<br />
breedte van 115 m plaats aan 15.000 toeschouwers.<br />
Het stadion kan met 9.000<br />
staplaatsen en 5.800 zitplaatsen, waaronder<br />
748 vipplaatsen, te allen tijde tot<br />
20.000 toeschouwersplaatsen worden<br />
uitgebreid. Alle tribunes zijn geheel<br />
overdekt. De hele tribuneconstructie<br />
bestaat uit kant en klare onderdelen van<br />
staalbeton. Het transparante dak wordt<br />
gevormd door een stalen constructie uit<br />
vrijdragende traliebalken. Het speelveld<br />
is volgens de meest actuele Bundesliga<br />
standaard verwarmd en voorzien van<br />
een irrigatiesysteem en rolgras. Het<br />
BENTELER ARENA is de thuisbasis van SC<br />
Paderborn 07.<br />
Paderborn, <strong>Paderborner</strong> Str. 89<br />
SC Paderborn 07 e. V.<br />
<strong>Paderborner</strong> Str. 89, 33104 Paderborn<br />
Tel. +49 5251 8771907, Fax 8771999<br />
<strong>in</strong>fo@scpaderborn07.de<br />
www.scpaderborn07.de<br />
Paderborn, Arena/Almeaue<br />
24 Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer<br />
25
Salzkotten<br />
51<br />
Gradeerhuis<br />
Een met de geschiedenis van de stad<br />
Salzkotten en haar zoutproductie direct<br />
verbonden trekpleister is <strong>het</strong> meer dan 50<br />
m lange gradeerhuis, dat de stad Salzkoten<br />
<strong>in</strong> 1997 op een historische plek -<strong>in</strong> de<br />
directe omgev<strong>in</strong>g van de Sälzerhalle- weer<br />
heeft herbouwd. Het complex wordt door<br />
de Solebron ,,Neuer Sprudel“ gevoed met<br />
water. Ook bev<strong>in</strong>dt zich hier een waterloop<br />
(Kneipp). Naast <strong>het</strong> gradeerhuis v<strong>in</strong>den zich<br />
twee bass<strong>in</strong>s voor „Kneippse“ gebruiken.<br />
Aan de zuidkant komt men via de Hederaue<br />
over een voetpad langs de Heder <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
natuurreservaat Sültsoid. Het ca. 16 ha grote<br />
bronnen- en moeraslandschap met zoutwaterbronnen<br />
beschikt over een veelzijdige<br />
zoutflora, die <strong>in</strong> deze regio uniek is. Een 2,5<br />
km lang natuurpad verschaft <strong>in</strong>formatie<br />
over de buitengewone schoonheid van de<br />
natuur, waar<strong>in</strong> zoutwaterplanten groeien<br />
en die men normaalgesproken allen aan de<br />
kust v<strong>in</strong>dt. Op 5 plekken <strong>in</strong>formeren <strong>in</strong>formatieborden<br />
over de geologie, flora en fauna<br />
van dit <strong>in</strong>traregionaal bekende zoutweidegebied.<br />
Vanaf hier gaat <strong>het</strong> verder richt<strong>in</strong>g<br />
<strong>het</strong> zuiden, naar <strong>het</strong> nieuw <strong>in</strong>gerichte Hederbrongebied<br />
<strong>in</strong> Upsprunge.<br />
Salzkotten, Marktstr. 8<br />
Stadtverwaltung Salzkotten<br />
Tourismus und Stadtmarket<strong>in</strong>g<br />
Marktstr. 8, 33154 Salzkotten<br />
Tel. +49 5258 5072000, Fax 50727<br />
stadtverwaltung@salzkotten.de<br />
www.salzkotten.de<br />
Bahnhof Salzkotten, kort voetpad<br />
Natuurbelevenis Aadal met avontuurpark Aadal<br />
52<br />
Dreckburg<br />
Ten zuiden van de B1, voor de poorten<br />
van de stad Salzkotten, kunt u niet om<br />
de imposante Torenburcht heen. Rond<br />
53<br />
Oliemolen<br />
De oude oliemolen <strong>in</strong> Salzkoten, die uit de<br />
16e eeuw stamt, bev<strong>in</strong>dt zich <strong>in</strong> <strong>het</strong> oosten<br />
van de stad. De verenig<strong>in</strong>g ter behoud van<br />
cultuurhistorische gebouwen Salzkotten<br />
e.V. heeft <strong>in</strong> 1986 <strong>het</strong> doel gehad een molen<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> Franz-Kle<strong>in</strong>e-Park te herbouwen.<br />
Ze kocht een technische <strong>in</strong>terieur van een<br />
oude oliemolen uit Wewelsburg en herbouwde<br />
de nog altijd goed functionerende<br />
molen op <strong>het</strong> handwerkeiland. Naast de<br />
oliemolen zijn op <strong>het</strong> handwerkeiland <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
Kle<strong>in</strong>e-Park een klompenmakerij, wagenmakerij,<br />
smid en bakkerij te bezichtigen.<br />
Een gratis demonstratie van <strong>het</strong> olieslagen<br />
met een gevarieerd pro-gramma v<strong>in</strong>dt<br />
1350 door Otto von Bentheim gebouwd,<br />
diende ze als hoofdverblijf van geestelijke<br />
heren. In 1386 werd de Dreckburcht voor<br />
<strong>het</strong> eerst vermeld. De tot nu toe aan drie<br />
kanten aanwezige b<strong>in</strong>nengracht werd <strong>in</strong><br />
2008 – naar aanleid<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> 650-jarig<br />
bestaan – gecompleteerd door de restauratie<br />
van de noorderlijke gracht, zodat <strong>het</strong><br />
nu eigenlijk een waterslot is. Op de derde<br />
etage van de torenburcht zijn resten van<br />
een muurschilder<strong>in</strong>g uit de renaissancetijd<br />
m.b.t. <strong>het</strong> thema „Jungbrunnen“ te zien.<br />
De Dreckburcht is <strong>in</strong>middels <strong>in</strong> privébezit<br />
en gerestaureerd. Op <strong>het</strong> terre<strong>in</strong> v<strong>in</strong>den<br />
regelmatig culturele evenementen (tentoonstell<strong>in</strong>gen,<br />
concerten en feesten)<br />
plaats. De Dreckburcht is een populaire<br />
stopplek voor fietsers.<br />
Salzkotten, Dreckburg<br />
Stadtverwaltung Salzkotten<br />
Tourismus und Stadtmarket<strong>in</strong>g<br />
Marktstr. 8, 33154 Salzkotten<br />
Tel. +49 5258 5072000, Fax 50727<br />
stadtverwaltung@salzkotten.de<br />
www.salzkotten.de<br />
Salzkotten, Krankenhaus<br />
op de eerste zondag van april tot oktober<br />
(Mühlensonntag) plaats of is op afspraak<br />
moge-lijk. Als rariteit onder de toch al zeldzame<br />
oliemolens, gebruikt men tijdens <strong>het</strong><br />
persproces twee vaste spies en één losse<br />
spie. De demonstratie op <strong>het</strong> handwerkeiland<br />
wordt aangevuld met lez<strong>in</strong>gen en tentoonstell<strong>in</strong>gen<br />
over de streek.<br />
Iedere eerste zondag van april – oktober<br />
En op afspraak<br />
Salzkotten, Lange Straße<br />
Fördervere<strong>in</strong> für kulturhistorische<br />
Bauten und Bauwerke e. V.<br />
Lange Straße 7, 33154 Salzkotten<br />
Tel. +49 5258 6421<br />
ulrich@vonsobbe.de<br />
www.handwerks<strong>in</strong>sel.de<br />
Station Salzkotten, kort voetpad<br />
„Altijd een bezoek waard”<br />
Meedoen, uitproberen en genieten <strong>in</strong> <strong>het</strong> Natuurbelevenis Aadal<br />
met veel plaats om te spelen, ontspannen en actief te zijn.<br />
Op <strong>het</strong> blootsvoetsbelevenispad is <strong>het</strong> motto: „schoenen en sokken<br />
uitrekken en vrijheid voor de voeten!” Spann<strong>in</strong>g en puur sportief<br />
plezier beleeft u <strong>in</strong> <strong>het</strong> klimpark en op de reusachtige kabelbaan.<br />
Het Aadal is <strong>het</strong> trefpunt van vele fiets- en wandelwegen <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
<strong>Paderborner</strong> <strong>Land</strong>. Pauzeren en uitrusten kunt u <strong>in</strong> <strong>het</strong> Aatalhaus of<br />
bij de Kneipp-oase. Te voet is de Aabachdalstuwdam te bereiken.<br />
Daar nodigt een 9 km lange rondweg uit om te skeeleren, wandelen<br />
of te fietsen.<br />
„Wij verheugen ons op u!”<br />
Bad Wünnenberg Touristik GmbH<br />
Im Aatal 3, 33181 Bad Wünnenberg<br />
Tel. +49 2953 99880, Fax 7430<br />
<strong>in</strong>fo@bad-wuennenberg.de<br />
www.bad-wuennenberg.de<br />
26<br />
Open<strong>in</strong>gstijden Adres Informatie Bereikbaarheid openbaar vervoer
• Kamerbemiddel<strong>in</strong>g<br />
• Informatie rondom<br />
Paderborn<br />
• Rondleid<strong>in</strong>gen en<br />
fietstochten<br />
• Verhuur van GPS-apparaten<br />
• Bezoekersprogramma<br />
• Congresservice<br />
• Tips omtrent evenementen<br />
• Souvenirs en cadeautjes<br />
Tourist<br />
Information<br />
Paderborn<br />
Marienplatz 2a • 33098 Paderborn • Tel. +49 5251 882980<br />
Fax 882990 • tourist-<strong>in</strong>fo@paderborn.de • www.paderborn.de<br />
Open<strong>in</strong>gstijden (april t/m oktober)<br />
Ma – vrij 10-18 uur. Za 10-16 uur<br />
(november t/m maart)<br />
Ma – vrij 10-17 uur. Za 10-14 uur
Change language