Kinderen en jongeren in de publieke ruimte:leren ... - Steunpunt Jeugd

+
+ ruimte +
r ui mt e +
KINDEREN EN JONGEREN
IN DE PUBLIEKE RUIMTE:
LEREN PARTICIPEREN
Peter Dekeyser & Francis Vaningelgem, Ruimtecel, Kind & Samenleving vzw
25 I KRAX +
Herinrichting Sint-Lambertusplein in Heverlee. Een nieuwe inrichting op basis van de beleving en wensen van kinderen, jongeren en buurtbewoners.

KRAX + I 26 + ruimte +
Goede publieke ruimte betekent dat deze kan worden
gebruikt door verschillende groepen, dus ook door kinderen.
Een dialoog en afstemming van verschillende belangen zijn
daarbij noodzakelijk. Lokale belangenbehartigers van
kinderen zullen er dan ook voor ijveren dat het perspectief
van kinderen wordt ingebracht in ruimtelijke plannen en
afgetoetst met andere doelgroepen. Participatie is het credo.
Maar de idealen botsen al eens vaker met de realiteit van
ruimtelijke planning. Echter: door zelf de grenzen te kennen
en de juiste opportuniteiten in te zien, krijg je meer gedaan.
Het perspectief van kinderen
Idealiter zorgen zogenaamde ‘participatieve processen’
ervoor dat het perspectief van kinderen en jongeren een
plaats krijgt. Maar zulke processen zijn lang niet altijd
succesvol: de inspraakacties verlopen niet zoals verhoopt, de
jeugd zit niet mee aan tafel, de deuren waarachter beslissingen
worden genomen blijven dicht, het advies houdt geen
rekening met kinderen en jongeren… Kortom, het lukt niet
altijd om een rol van betekenis te spelen bij de ontwikkeling
van ruimtelijke plannen en publieke ruimte.
Het participatief proces
Participatieve processen steunen op drie luiken:
• Inspraak: de noden en behoeften van jeugd leren
kennen.
• Beleidsbeïnvloeding: op basis van de inspraakinzichten
worden acties ondernomen om de opgedane
inzichten verwerkt te krijgen in een specifiek ruimtelijk
project.
• Huiswerk: de tijd en het werk die nodig zijn om
inspraaksessies voor te bereiden, resultaten in woord
en beeld te brengen, oplossingen uit te werken,
schetsen te maken...
Tal van bedreigingen kunnen het participatief proces
verzwakken:
• De belangenbehartiger verschiet al zijn kruit op de
inspraakacties en heeft geen energie meer over voor
luik 2 en 3.
• De inspraakafgevaardigde spreekt de taal van de
projecthouders niet.
• Hij/zij beschikt niet over de nodige ruimtelijke
deskundigheid.
Het participatief proces mag zich ook niet enkel toespitsen
op het inrichten van de ruimte. Minstens evenveel
aandacht moet gaan naar het ordenen, het structureren
van de ruimte. Het weefsel wordt immers gemaakt in de
ruimtelijke structuur. De inrichting lijkt bij deze al bij al
minder fundamenteel te zijn. Een slechte structuur krijgt
men niet opgelost met goede inrichtingsideeën. En ook:
als de structuur goed zit, kan de ruimte met een minder
goede inrichting toch nog functioneren.
Grenzen en moeilijkheden
De jeugdsector kampt regelmatig met een specifieke
frustratie: niet het juiste effect te hebben op de besluitvorming.
Voor jonge mensen is het vaak nog een tikkeltje
moeilijker omdat zij nog niet stemmen, nog niet handels
bekwaam zijn…
En dan is ruimte (voor allerlei groepen in de samenleving een
waardevol goed) net een thema met naast kansen vooral ook
veel grenzen en moeilijkheden. Deze grenzen herkennen en
benoemen is vaak een eerste stap in de strategie om effect te
hebben op de besluitvorming.
Economische grenzen
Soms heeft een gebied of site wel degelijk potenties, en
slagen mensen met ruimtelijke visie erin om schitterende
concepten te bedenken. Maar tegelijk is de kans reëel dat de
beheerder niet over de nodige financiële middelen beschikt
om ze te realiseren. Globaal leven we allemaal in een tijd van
besparingen. En soms is het afwegen: ‘Gebruiken we deze
grond voor spelende kinderen of voor een activiteit die
economisch meteen rendeert?’
Ruimtelijke grenzen
Ruimte hebben we niet op overschot. Bijna vanzelfsprekend
zijn er groepen die claims leggen op bepaalde plaatsen.
Jeugd heeft hierin zelden het zwaarste gewicht.
Het idee van gedeelde ruimte is schitterend en verdient
overal navolging. Maar ook dat kent zijn grenzen: het
samengaan van functies kan maar tot op zekere hoogte. Zo
kan bijvoorbeeld zelfs het bundelen van jeugdvereniging,
jeugdtoerisme, speelterrein en jeugdhuis op één site de
draagkracht overschrijden.
Esthetische grenzen
De ontwerper is een invloedrijke actor in de ontwikkeling van
ruimte. Hij/zij levert de ideeën en zal zich altijd in zekere
mate laten leiden door zijn of haar esthetisch aanvoelen. Het
is dus denkbaar dat dit aanvoelen niet helemaal in lijn ligt
met de belangen van kinderen en jongeren.
Ook het type opdrachtgever speelt een rol. Gemeenten en
vergelijkbare opdrachtgevers zijn niet altijd zo happig op
grensverleggende ideeën of realisaties die er ‘een beetje
speciaal’ uitzien.
Belangengroepen
Het ‘algemeen belang’ is een schone term, en vanuit
samenlevingsperspectief moet dit actief worden nagestreefd.
Natuurlijk zitten daar ook de belangen van kinderen en
jongeren in vervat. Ga er echter van uit dat deze groep al wel
eens over het hoofd wordt gezien…
Het algemeen belang moet ook worden afgewogen ten
opzichte van andere doelgroepen. Dit gebeurt niet altijd op
een eenduidige manier. Afhankelijk van specifieke gevoeligheden
krijgen sommige perspectieven meer aandacht. (Een
milieubehartiger zal bijvoorbeeld spelende kinderen eerder
weg willen uit een specifieke natuurrijke plek.)
Tijdsgrenzen
Ruimtelijke planning neemt per definitie veel tijd in beslag.
Van heel abstracte structuurplannen en masterplannen
evolueert een en ander naar meer concrete inrichtingsplannen.
Vervolgens heeft ook de aannemer zijn tijd nodig. Er
kunnen jaren overheen gaan. Ook in de gemeentelijke
ruimtelijke structuurplannen worden vaak beleidsideeën

Het uitwerken van een duidelijke
ruimtelijke visie omtrent
speelkansen en publieke ruimte
kan dergelijke foute beslissingen
voorkomen.
+ ruimte +
geformuleerd die pas over pakweg twintig jaar zichtbaar zullen
worden. Deze werkelijkheid is voor jeugd lastig: termen als ‘ooit’,
‘op langere termijn’ of ‘gefaseerde aanpak’ passen niet meteen in
het denken van jongeren.
Ruimtelijke concepten en projecten beginnen vaak behoorlijk
abstract. In deze fase worden consequenties of potenties voor
jeugd niet genoemd. Daarna groeit het thema en wordt het
concreter. Op een gegeven moment ligt alles vast… en de jeugd
was te laat!
Zitplek aan de Schelde in Doornik. Prettig en beleefbaar dankzij
hellend vlak, boom, banken… maar met één ontwerpfoutje: de
opstaande ijzeren rand rond de boom.
Bestemmingsdenken
Het maken van ruimtelijke en inrichtingsplannen heeft tot gevolg
dat een plek een bestemming krijgt. Er wordt een specifiek soort
gebruik aan toegekend. Maar bij ‘spelen’ ligt dat anders.
Kinderen zien gewoon fijne en zinvolle speelkansen, ongeacht het
soort gebied: in landbouwgebied, in natuurgebied, op een
parking, onder een viaduct… En dat terwijl spelen in zulke
specifieke gebieden niet evident is.
Wettelijke grenzen
Een samenleving kent een kluwen van wetten, regels en decreten.
Hoe goed een idee ook is, het zal altijd wel ergens in strijd
zijn met een of andere regel. Aanpassen ten behoeve van de wet
kan, maar het idee wordt er meestal flauwer door.
Ook durft men wel eens schermen met uitspraken als ‘Het mag
niet van de wet!’, verwijzend naar vermeende wettelijke grenzen,
ook al hebben die geen echte grond. Zoiets gebeurt bewust en
strategisch, maar evengoed uit onwetendheid.
Bron: Gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan regionaal stedelijk
gebied Mechelen
De overlegrealiteit
Voor de uitwerking van ruimtelijke plannen reikt de wetgever heel
precieze inspraakprocedures aan. De diverse belangenbehartigers
proberen deze op strategische wijze in te zetten. Het wordt
een spel van strategieën en netwerkingen, een wereld waarin de
jeugd doorgaans (nog) niet goed thuis is.
Ook de inspraakacties vergen heel wat: je moet je mening
overtuigend formuleren, strategisch handelen… Wie niet sterk
staat, wordt omver geblazen, wordt over het hoofd gezien of
genegeerd. Jonge mensen zijn, wat dat betreft, de gedroomde
tegenstander.
Opportuniteiten zien
Bovenstaande grenzen illustreren dat de wereld van ruimtelijke
planning en publieke ruimte een complexe materie is. Het is niet
evident om vanuit de jeugdsector op alle gebieden en aspecten
sterk in je schoenen te staan. En toch is het mogelijk om invloed
uit te oefenen op nieuwe of lopende projecten: met een gezonde
dosis interesse, doorzettingsvermogen en concrete tools. >
Met eigen ideeën sta je een stapje voor.
27 I KRAX +

KRAX + I 28 + ruimte +
Het participatief
proces mag zich ook
niet enkel toespitsen
op het inrichten van
de ruimte. Minstens
evenveel aandacht
moet gaan naar het
ordenen, het
structureren van de
ruimte.
Ideeën ontwikkelen
Wil je mensen overtuigen, dan sta je een
stapje voor als je gewapend bent met
concrete ideeën. Tracht deze ideeën ook
om te zetten in visuele beelden. Zoek of
maak referentiebeelden, schetsen en
illustraties. Ze bieden de andere actoren
inzicht en houvast, ze leiden tot
nadenken en bieden gespreksstof… Je
beelden hoeven trouwens niet honderd
procent juist te zijn, ze werken eerder
richtinggevend. Giet ze in een aantrekkelijke
PowerPoint-presentatie.
De claims van anderen
Kinderen en jongeren zijn niet de enigen
die ruimte claimen. Ze staan ook nooit
los van andere belangengroepen.
Daarom is het aangewezen om goed te
luisteren en samen (met andere
doelgroepen) te proberen greep te
krijgen op de precieze kern van het
probleem of ruimtelijke situatie. Daarbij
kan worden nagedacht over hoe die plek
ook voor kinderen van betekenis zou
kunnen zijn. Het leggen van linken en
verbanden (zowel op ruimtelijk niveau
als tussen verschillende beleidsmateries)
is een meerwaarde, en daar moet
de jeugdsector goed in zijn.
Volwassenen zijn ook kinderen
(geweest)
Van één ding zijn we zeker: gesprekspartners
hebben een idee van wat kinderen
zijn, want ze zijn het zelf allemaal
geweest. Velen hebben kinderen of
kleinkinderen. Heel vaak zie je mensen
uit andere sectoren reflecteren over hun
eigen ervaringen. Wees hiervoor alert.
Door er actief op in te spelen, creëer je
partnerschappen.
Volwassenen als spreekbuis
We willen niet stellen dat jonge
mensen onvoldoende taalvaardig
zouden zijn, maar het is wel zo dat
volwassenen niet altijd ten volle
geloof hechten aan wat kinderen of
jongeren zeggen. Wat uit de kindermond
komt, klinkt hoogstens
charmant, en verder doet men er
niets mee. Wil je je slag thuishalen,
zorg dan dat je ook volwassen
belangenbehartigers inzet om je punt
te maken.
Netwerken en informele contacten
Naast de veelvuldige formele
overlegmomenten vormen ook
informele contacten een handig
middel om aan besluitbeïnvloeding te
doen. Ga bijvoorbeeld samen met de
groenambtenaar een terrein bekijken
en tast af wat zijn gevoeligheden zijn,
welke krachtlijnen hij zelf formuleert…
Zoek zo naar openingen en
linken. Het gesprek op het veld levert
vaak evenveel op als allerlei nota’s en
weloverwogen rapporten.
De ruimtelijk planner, je vriend
Probeer een goede, open relatie aan
te gaan met de ruimtelijk planner.
Hij/zij is immers een liefhebber van
het algemeen belang en zal begrip
kunnen opbrengen voor kinderen.
Vergeet niet dat een kwaliteitsvolle
ruimtelijke structuur en kindvriendelijkheid
hand in hand gaan.
Probeer er vroeg bij te zijn
Overtuig de ruimtelijke actoren ervan
dat de belangen van jeugd vroeg in
het proces moeten worden ingebracht,
en niet slechts aan het einde
van een ontwerpproces. Tracht je
plaats op te eisen in dit debat. De
ruimtelijke planners (en andere
ruimtelijke actoren) zijn zich zeer
goed bewust van het belang van het
structureren van ruimte. Daarbij
hebben ze echter niet steeds door dat
er te veel met een grote-mensen-bril
wordt gekeken. Ze beseffen niet dat
er ook een kindweefsel in de publieke
ruimte zit. En dat dit ook een
geïntegreerde plaats verdient in het
ruimtelijke weefsel. Speelkansen zijn
iets anders dan achteraf, eens de
ruimte helemaal is geordend, enkele
speeltoestellen neerzetten.
Niet altijd een goede afloop
Soms moet je eenvoudig vaststellen dat
je, alle inspraak, netwerking, voorstellen
en beïnvloedingswerk ten spijt, geen
invloed op het project blijkt te hebben.
Zoiets valt vooraf niet in te schatten. Het
is ook niet iets typisch voor de jeugdsector.
Zulke tegenslagen horen erbij.
Besef evenwel dat je ‘visie’ stilaan ingang
kan vinden bij mensen en dat je beïnvloedingswerk
een effect heeft op de lange
termijn.
Ontwikkel een visie in je gemeente
of stad
Niets is zo vervelend voor de ontwikkeling
van een speelweefsel als ad hoc
oplossingen. Plots opduikende opportuniteiten
leveren in de regel niet de beste
oplossingen. Denk in dat verband maar
aan bossen die, ondanks slechte
inplanting en zwakke avontuurlijke
kansen, het statuut van speelbos krijgen,
om vervolgens ondergebruikt te worden.
Het uitwerken van een duidelijke
ruimtelijke visie omtrent speelkansen en
publieke ruimte kan dergelijke foute
beslissingen voorkomen. Bij voorkeur
wordt dit gedaan met andere diensten
(groendienst, technische dienst,
ruimtelijke ordening ). Zorg ervoor dat
deze visie ook wordt gedragen door de
beleidsbeslissers. Op deze manier kan er
op een structurele manier worden
gewerkt aan publieke ruimte voor
kinderen en jongeren. ×
De Ruimtecel van Kind & Samenleving
ontwikkelde de afgelopen
jaren een duidelijke visie over wat
kwaliteitsvolle speelruimte en
speelruimteplanning is. De nieuwe
publicatie Speelruimte & planning
reikt verschillende kwaliteitsnormen
en richtlijnen aan voor
steden, gemeenten, beleidsmedewerkers
en ontwerpers.
Meer info en bestellen via
www.k-s.be en info@k-s.be.