Vrolijk (2009), VERGANE GLORIE of NIEUW ELAN? - Frisse Blik

Sinds 2006 zijn en worden de productondersteunende subsidies, die de basis vormen
van deze marktordening, geleidelijk afgebouwd (en deels vervangen door
inkomensondersteuning). De verwachting is dat in 2013 nagenoeg alle
productiegerelateerde subsidies voor deze (en andere agrarische) producten zijn
verdwenen. De belangrijkste directe consequentie is dat er een daling plaatsvindt van
de prijs die wordt betaald voor suiker(bieten) en voor zetmeel(aardappelen), althans
in relatieve zin, dus ten opzichte van andere agrarische producten.
Deze relatieve prijsdaling heeft tot gevolg dat het minder aantrekkelijk is of wordt om
suikerbieten en zetmeelaardappelen te telen en/of suiker en zetmeel te produceren.
Verwacht kan worden dat er een substitutie optreedt tussen enerzijds suikerbieten en
zetmeelaardappelen, en anderzijds agrarische producten die tot dusver niet of minder
werden gesubsidieerd (zoals pootaardappelen en andere producten met een hogere
marktprijs). De vraag is wat de directe en indirecte consequenties zullen zijn van dit
substitutieproces, in het bijzonder voor Groningen:
• Zal de te verwachten initiële daling in de productie van suiker(bieten) en
zetmeel(aardappelen) zodanig groot zijn dat deze onder een bepaalde minimale
schaalgrootte terecht komt, in de zin dat bij een lagere productieomvang de
gemiddelde kosten dermate hoog worden dat de productie niet langer lonend is (in
een regio als Groningen)
• Leidt de relatieve prijsdaling van suiker en aardappelzetmeel ertoe dat aan de
afzetkant zich nieuwe markten gaan openen of bestaande worden uitgebreid, zodat
de initiële productiedaling (deels) wordt gecompenseerd door een hogere afzet? En
zo ja, in welke regio’s zal deze extra afzet worden gerealiseerd?
• Als het aantrekkelijker wordt om pootaardappelen en andere ongesubsidieerde
agrarische producten te telen (omdat hun relatieve prijs stijgt), zijn er dan ook
voldoende afzetmogelijkheden (voor productie in Groningen)?
Deze en andere vragen over de toekomst van de drie Groningse specialiteiten als
gevolg van de herziening in het EU-beleid zullen in dit hoofdstuk wel af en toe
terugkomen maar niet (afdoende) worden beantwoord. Nader onderzoek is nodig om
deze vragen te kunnen beantwoorden, door te kijken naar de onderliggende
mechanismen en naar de interactie tussen de diverse veranderingen op de markt voor
agrarische grondstoffen en voedselproducten. Daarom beperkt de analyse hier zich tot
de vraag of de betreffende bedrijven in Groningen sterker (of minder zwak) staan dan
hun concurrenten in andere regio’s, omdat zij gebruik (kunnen) maken van
omstandigheden en factoren die volgens de ‘diamant van Porter’ relevant zijn in de
internationale concurrentiestrijd. Verder wordt in par. 3.6 onderzocht welke
economische mechanismen en prikkels door het EU-landbouwbeleid teweeg zijn
gebracht, en wat de gevolgen daarvan voor de concurrentiekracht zijn geweest.
3.2 De diamant van Porter
Hieronder wordt in het kort een schets gegeven van het analysekader dat door Michael
Porter is ontwikkeld in zijn boek “The Competitive Advantage of Nations”, en door hem
wordt aangeduid als ‘diamond’. In het Engels heeft dit woord een dubbele betekenis:
enerzijds ‘ruit’ (zie figuur 3.1)), anderzijds ‘diamant’ (het juweel dat een land of regio
doet schitteren). Op de vier hoeken van zijn ruit plaatst Porter de vier centrale
determinanten die bepalen in hoeverre een land of regio comparatieve voordelen heeft
voor een bepaald product of bedrijfstak. Het toeval en de overheid zijn nog twee
additionele factoren die daar invloed op hebben.
De korte beschrijving hieronder van de afzonderlijke determinanten bevat:
Vergane glorie of nieuw élan, mei 2009 Pagina 24 van 96
CAB - Groningen