programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep
programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep
programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
10<br />
Radio 4 presenteert...<br />
series Sint-Petersburg / AVRO Klassiek<br />
vrijdag 25 maart 2011, 20.15 uur<br />
inleiding Mathieu Heinrichs 19.30 uur<br />
2011<br />
1<br />
Openingsconcert<br />
9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />
Radio Filharmonisch Orkest<br />
Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov DIRIGENT<br />
Enrico Pace PIANO<br />
Franz Liszt<br />
Vallée d’Obermann uit<br />
1811-1886 Années <strong>de</strong> Pèlerinage: Première<br />
année: Suisse (1835-1855)<br />
Sergej Rachmaninov<br />
Rapsodie op een thema <strong>van</strong><br />
1873-1943 Paganini (1934)<br />
PAUZE<br />
Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin<br />
Symfonie nr. 3 ‘Le divin poème’<br />
1872-1915 (1902-1904)<br />
Introduction<br />
Luttes (Gevechten)<br />
Voluptés (Genietingen)<br />
Jeu divin (God<strong>de</strong>lijk spel)
2<br />
Na afl oop <strong>van</strong> het concert kunt u genieten <strong>van</strong> <strong>de</strong> swingen<strong>de</strong> gipsy muziek<br />
<strong>van</strong> het Vasile Ne<strong>de</strong>a Trio, bestaan<strong>de</strong> uit Vasile Ne<strong>de</strong>a, accor<strong>de</strong>on,<br />
Euvgeny Suvorkin, balalaika contrabas, en Harold Berghuis, gitaar.<br />
Dit concert wordt door <strong>de</strong> TROS rechtstreeks uitgezon<strong>de</strong>n op Radio 4.<br />
Dit concert wordt opgedragen aan<br />
CAMILLA DIKKEN<br />
Camilla was sinds 2007 als twee<strong>de</strong> violiste verbon<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong><br />
Radio Kamer Filharmonie. Camilla overleed plotseling in <strong>de</strong><br />
nacht <strong>van</strong> zaterdag op zondag jl.<br />
Wij wensen haar familie en collega’s veel sterkte bij <strong>de</strong><br />
verwerking <strong>van</strong> dit verlies.<br />
25<br />
Naar aanleiding <strong>van</strong> het vijfentwintigjarige bestaan <strong>van</strong> het<br />
Internationaal Franz Liszt Pianconcours, dat samenvalt met<br />
<strong>de</strong> tweehon<strong>de</strong>rdste ‘verjaardag’ <strong>van</strong> Liszt, schreef ouddirecteur<br />
<strong>van</strong> <strong>Muziekcentrum</strong> Vre<strong>de</strong>nburg, Mathieu<br />
Heinrichs, een boek over <strong>de</strong> voorgeschie<strong>de</strong>nis, <strong>de</strong><br />
totstand koming en <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze internationale<br />
Utrechtse pianistenwedstrijd. Het verhaal <strong>van</strong> het hoe en<br />
waarom verschijnt aan <strong>de</strong> vooravond <strong>van</strong> <strong>de</strong> negen<strong>de</strong><br />
concourse ditie on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> titel Liszt en alleen Liszt. Tij<strong>de</strong>ns<br />
het concert <strong>van</strong> <strong>van</strong>avond zal Mathieu Heinrichs zijn boek<br />
overhandigen aan <strong>de</strong> Utrechtse wethou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> cultuur,<br />
Frits Lintmeijer.
Openingsconcert<br />
9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />
vrijdag 25 maart 2011, 20.15 uur<br />
3<br />
Franz Liszt geschil<strong>de</strong>rd door Henri Lehman, 1840<br />
Vallée d’Obermann<br />
Vier jaar slechts hield <strong>de</strong> ‘liaison’<br />
tussen <strong>de</strong> jonge Franz Liszt en <strong>de</strong> vijf<br />
jaar ou<strong>de</strong>re gravin Marie d’Agoult<br />
stand. Om hém verliet <strong>de</strong> gravin in<br />
1835 man en kin<strong>de</strong>ren. De twee ontmoetten<br />
elkaar in <strong>de</strong> sfeer <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Parijse salons, waar Liszt al jong furore<br />
maakte als pianist, maar trokken<br />
zich terug uit het woelige kunstencentrum<br />
naar het rustige Genève,<br />
waar Liszt een betrekking aan het<br />
Conservatorium had aanvaard. Hier<br />
schonk <strong>de</strong> gravin Liszt drie buitenechtelijke<br />
kin<strong>de</strong>ren, <strong>van</strong> wie Cosima<br />
<strong>de</strong> bekendste werd: zij trouw<strong>de</strong> later<br />
met achter eenvolgens dirigent Hans<br />
von Bülow en componist Richard<br />
Wagner. De onstuimig begonnen verbintenis<br />
tussen Liszt en <strong>de</strong> gravin liep<br />
al gauw uit op een <strong>de</strong>bacle wegens<br />
“ce dissentiment radical <strong>de</strong> nos <strong>de</strong>ux<br />
natures”, zoals Liszt het formuleer<strong>de</strong>.<br />
Bij <strong>de</strong> gravin sloeg <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> zelfs om<br />
in haat. Ze schijnt Parijse recensenten<br />
omgekocht te hebben om slecht over<br />
Liszt te schrijven en publiceer<strong>de</strong> een<br />
roman, Nelida, waarin ze haar gewezen<br />
minnaar afbrak.
4<br />
Natuurlijk zag ze hem aan<strong>van</strong>kelijk<br />
an<strong>de</strong>rs: als een “buitensporig lange en<br />
dunne figuur, (met) een bleek gezicht<br />
met zeegroene ogen die kon<strong>de</strong>n flikkeren<br />
als golven in een vlammenzee...<br />
een besluiteloze manier <strong>van</strong> lopen,<br />
waarbij hij meer scheen te glij<strong>de</strong>n<br />
dan werkelijk voet aan <strong>de</strong> grond te<br />
zetten, een verstrooi<strong>de</strong> en onrustige<br />
verschijning, als een geest die elk moment<br />
weer in <strong>de</strong> duisternis kon verdwijnen.”<br />
In die woor<strong>de</strong>n beschreef<br />
<strong>de</strong> gravin haar latere minnaar na <strong>de</strong><br />
eerste ontmoeting.<br />
In <strong>de</strong> gelukkige Zwitserse jaren stel<strong>de</strong><br />
Liszt zijn Album d’un voyageur samen<br />
– korte karakterstukjes voor piano –<br />
waarin hij naar <strong>de</strong> gewoonte <strong>de</strong>r tijd<br />
reis- en kunstindrukken vastleg<strong>de</strong>. In<br />
<strong>de</strong>ze later als Années <strong>de</strong> Pèlerinage gepubliceer<strong>de</strong><br />
bun<strong>de</strong>l neemt het klavierstuk<br />
Vallée d’Obermann een centrale<br />
plaats in, zowel door zijn om<strong>van</strong>g, als<br />
door zijn diepgang.<br />
Het een<strong>de</strong>lige, maar gele<strong>de</strong> werk is<br />
meer dan alleen een natuurbeschrijving.<br />
Het gaat terug op een in 1804<br />
gepubliceer<strong>de</strong>, aan<strong>van</strong>kelijk nauwelijks<br />
opgemerkte roman <strong>van</strong> Etienne<br />
<strong>de</strong> Senancour die bij herpublicatie in<br />
<strong>de</strong> jaren ’30 <strong>van</strong> <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong> eeuw<br />
in Parijse kringen opeens enorm veel<br />
stof <strong>de</strong>ed opwaaien. Men zag in het<br />
streven <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoofdpersoon tot totale<br />
overgave aan <strong>de</strong> natuur en het<br />
gedoem<strong>de</strong> mislukken daar<strong>van</strong> één<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> belangrijkste literaire werken<br />
die <strong>de</strong> Franse romantiek aankondig<strong>de</strong>n.<br />
Ook George Sand citeer<strong>de</strong> lovend uit<br />
het boek in een brief aan Marie<br />
d’Agoult uit 1836: “Heeft u – om met<br />
Obermann te spreken – <strong>de</strong> maan al<br />
op zien komen over <strong>de</strong> Vélan?” (<strong>de</strong><br />
Vélan is een berg in <strong>de</strong> buurt <strong>van</strong><br />
Genève).<br />
Liszt zelf voeg<strong>de</strong> bij zijn manuscript<br />
twee citaten uit <strong>de</strong> briefroman die <strong>de</strong><br />
sfeer en beklemming <strong>van</strong> <strong>de</strong> muziek<br />
illustreren: “Wat wil ik? Wat ben ik?<br />
Wat te vragen aan <strong>de</strong> natuur? Elke<br />
oorzaak is onzichtbaar, elk doel bedrieglijk...”<br />
(uit brief 63) en “dit grootse<br />
bewustzijn <strong>van</strong> een natuur die<br />
overweldigend is – en overal ondoordringbaar...”<br />
(uit brief 4). Ze geven <strong>de</strong><br />
grondstemming <strong>van</strong> Vallée d’Obermann<br />
in een notendop weer.<br />
Rachmaninov<br />
Net als zijn landgenoot Prokofjev wist<br />
Sergej Rachmaninov nog juist op tijd<br />
<strong>de</strong> revolutionaire chaos te ontvluchten<br />
waarin Rusland in 1917 on<strong>de</strong>rgedompeld<br />
raakte. Aan<strong>van</strong>kelijk kreeg <strong>de</strong><br />
componist en pianist geen uitreisvisum,<br />
maar <strong>de</strong> uitnodiging voor een<br />
concert in Stockholm bracht redding:<br />
in het revolutiejaar raakte het gezin<br />
Rachmaninov nog net voor <strong>de</strong> kerstviering<br />
in <strong>de</strong> Zweedse hoofdstad<br />
herenigd. Rachmaninov bedacht dat<br />
een bestaan als pianovirtuoos hem<br />
meer zou opleveren dan zijn composities,<br />
en dat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten een<br />
lucratievere markt bo<strong>de</strong>n dan Europa.<br />
Hij scheepte zich eind 1918 in, koos<br />
een goe<strong>de</strong> impresario, <strong>de</strong> firma Steinway<br />
schonk hem een vleugel, en met
veertig concerten in vier maan<strong>de</strong>n<br />
begon hij energiek zijn reputatie in<br />
Amerika kracht bij te zetten: aan het<br />
eind <strong>van</strong> het jaar had hij een platencontract<br />
op zak en kon hij een huis<br />
gaan kopen.<br />
Als componist had Rachmaninov zich<br />
met zijn drie pianoconcerten al voor <strong>de</strong><br />
Eerste Wereldoorlog gemanifesteerd<br />
als een belangrijk voortzetter <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Russische romantische traditie. Een<br />
Vier<strong>de</strong> pianoconcert dat hij in 1927 in<br />
Phila<strong>de</strong>lphia presenteer<strong>de</strong>, mislukte<br />
echter hopeloos. Rachmaninov trok het<br />
werk terug en raakte in een <strong>de</strong>pressie.<br />
Zijn laatste werk voor piano met orkest,<br />
<strong>de</strong> Rapsodie op een thema <strong>van</strong><br />
Paganini, overrompel<strong>de</strong> <strong>de</strong>s te meer.<br />
Net als Liszt en Brahms vóór hem,<br />
had Rachmaninov zich laten bekoren<br />
door <strong>de</strong> hechte harmonische structuur<br />
en het pakken<strong>de</strong> wijsje <strong>van</strong> La Campanella<br />
(‘het klokje’), Paganini’s vierentwintigste<br />
en laatste Capriccio voor<br />
viool solo. In Europa, in zijn Zwitserse<br />
villa ‘Senar’, vond Rachmaninov <strong>de</strong> rust<br />
om te componeren. Daar ontstond <strong>de</strong><br />
Paganini-rapsodie in 1934. Het kwam<br />
zelfs tot een balletuitvoering: <strong>de</strong> beroem<strong>de</strong><br />
Russische choreograaf Michael<br />
Fokine bena<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong> componist met<br />
het verzoek <strong>de</strong> muziek te mogen gebruiken<br />
bij een ballet over <strong>de</strong> vioollegen<strong>de</strong><br />
Paganini. In 1939 ging dit<br />
ballet in Covent Gar<strong>de</strong>n in première,<br />
maar Rachmaninov kon er niet bij<br />
aanwezig zijn.<br />
De muziek overleef<strong>de</strong> het ballet ruimschoots,<br />
en met name <strong>de</strong> langzame<br />
Sergej Rachmaninov<br />
en te<strong>de</strong>re achttien<strong>de</strong> variatie kreeg<br />
een bijzon<strong>de</strong>re populariteit. Op <strong>de</strong><br />
keper beschouwd bestaat het werk<br />
uit drie grote <strong>de</strong>len: snel – langzaam<br />
– snel, zoals <strong>de</strong> meeste<br />
pianoconcerten. Opvallend is dat<br />
Rachmaninov het bewuste thema<br />
eerst slechts in ‘uitgekle<strong>de</strong> vorm’<br />
presenteert. Pas in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> variatie<br />
klinkt het volledig. Ver<strong>de</strong>r introduceert<br />
<strong>de</strong> componist <strong>van</strong>af <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong><br />
variatie een belangrijk twee<strong>de</strong> thema:<br />
dat <strong>van</strong> het Dies Irae uit <strong>de</strong> katholieke<br />
do<strong>de</strong>nmis. Voor <strong>de</strong>ze bela<strong>de</strong>n<br />
kerkzang koester<strong>de</strong> Rachmaninov<br />
een levenslange fascinatie, in tal <strong>van</strong><br />
werken is <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> gregoriaanse melodie<br />
bij hem terug te vin<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong><br />
virtuoze en flamboyante vierentwintigste<br />
variatie die <strong>de</strong> Rapsodie afsluit,<br />
speelt het Dies Irae-thema opnieuw<br />
een, zelfs overheersen<strong>de</strong>, rol.<br />
5
6<br />
Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin<br />
‘Het god<strong>de</strong>lijk gedicht’<br />
Ook Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin zocht op een<br />
cruciaal moment in zijn leven rust en<br />
spiritualiteit in <strong>de</strong> Zwitserse Alpen.<br />
Vanaf het jaar 1903 raakte <strong>de</strong> in 1872<br />
te Moskou geboren componist en pianist<br />
min of meer op drift. Tot dan toe<br />
was zijn leven eigenlijk <strong>van</strong> een leien<br />
dakje verlopen, al moest hij vroeg<br />
zijn moe<strong>de</strong>r missen en was zijn va<strong>de</strong>r<br />
– een diplomaat die bijna permanent<br />
in <strong>de</strong>n vreem<strong>de</strong> verkeer<strong>de</strong> – <strong>de</strong> grote<br />
afwezige in zijn kin<strong>de</strong>rjaren. Een tante,<br />
een oma en een oudtante voed<strong>de</strong>n<br />
hem op en lieten het hem aan weinig<br />
ontbreken. Hij streed aan het Moskous<br />
conservatorium met zijn vriend en<br />
klasgenoot Rachmaninov om <strong>de</strong><br />
hoogste eer: <strong>de</strong> gou<strong>de</strong>n medaille, die<br />
Rachmaninov in 1892 net voor zijn<br />
neus wegkaapte; Skrjabin werd twee<strong>de</strong>.<br />
Toch was zijn roem als pianist<br />
groot genoeg voor serieuze belangstelling,<br />
bijvoorbeeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> Petersburgse<br />
uitgever en mecenas Beljajev,<br />
die het welslagen <strong>van</strong> Skrjabins<br />
carrière <strong>van</strong>af 1894 voortvarend ter<br />
hand nam. Hij stuur<strong>de</strong> hem op<br />
concertreizen – on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re naar<br />
Amsterdam en Den Haag – en zorg<strong>de</strong><br />
voor een vast maandgeld, zodat<br />
Skrjabin onbezorgd kon stu<strong>de</strong>ren en<br />
componeren.<br />
Maar in 1903 stierf Beljajev, en slechts<br />
met <strong>de</strong> grootste moeite wist Skrjabin<br />
gedaan te krijgen dat <strong>de</strong> opvolgers<br />
hem nog een paar jaar financieel<br />
zou<strong>de</strong>n steunen. Hij had het geld hard<br />
nodig, want na een schandaaltje – een<br />
affaire met een knappe donkere<br />
stu<strong>de</strong>nte – had hij zijn professoraat<br />
aan het Moskous Conservatorium<br />
opgegeven. Bovendien verwij<strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
hij zich in dat jaar <strong>van</strong> zijn vrouw<br />
Vera en zijn kin<strong>de</strong>ren, ook letterlijk,<br />
want hij begon an<strong>de</strong>rmaal te reizen,<br />
verbleef afwisselend in Italië, Zwitserland<br />
en Brussel en keer<strong>de</strong> pas na zes<br />
jaar weer in <strong>de</strong> armen <strong>van</strong> va<strong>de</strong>rtje<br />
Rusland terug.<br />
Aan <strong>de</strong> basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> onrust en <strong>de</strong><br />
immense veran<strong>de</strong>ringen in zijn<br />
muzikale <strong>de</strong>nken lag <strong>de</strong> grote<br />
belangstelling voor theosofie en
spiritualiteit die zich <strong>van</strong>af 1902 in<br />
hem was gaan openbaren. Voor een<br />
Rus uit die tijd niets bijzon<strong>de</strong>rs: in<br />
het kielzog <strong>van</strong> het Franse symbolisme<br />
wemel<strong>de</strong> het in Rusland aan<br />
het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> twintigste eeuw <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> spirituele beweginkjes waarvoor<br />
<strong>de</strong> bojaren-ziel nu eenmaal erg ont<strong>van</strong>kelijk<br />
bleek.<br />
Skrjabin komt sterk on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> invloed<br />
<strong>van</strong> een an<strong>de</strong>re vrouw – <strong>de</strong> nog jonge<br />
Tatjana <strong>de</strong> Schloezer – en verdiept<br />
zich toenemend in <strong>de</strong> geschriften <strong>van</strong><br />
Nietzsche en Madame Blavatsky. Een<br />
kentering tekent zich af: <strong>van</strong>af <strong>de</strong> Der<strong>de</strong><br />
symfonie zijn <strong>de</strong> composities <strong>van</strong><br />
Skrjabin <strong>van</strong> hoge i<strong>de</strong>alen vervuld, en<br />
toenemend megalomaan. In zijn laatste<br />
symfonie Prometheus, gedicht <strong>van</strong> het vuur<br />
on<strong>de</strong>rzoekt hij zelfs <strong>de</strong> mogelijkheid<br />
<strong>van</strong> visuele projectie <strong>van</strong> allerlei<br />
kleuren om <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> het<br />
werk te on<strong>de</strong>rsteunen. In Skrjabins<br />
visie zou <strong>de</strong> wereld opnieuw geboren<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n na een grote ramp,<br />
waarna in een nieuw Nirwana alle<br />
kunsten en zintuigen verenigd zou<strong>de</strong>n<br />
zijn. De Russische Revolutie <strong>van</strong><br />
1917 maakt Skrjabin niet meer mee:<br />
hij overlijdt in 1915 pas drieënveertig<br />
jaar oud, na een aantal mislukte<br />
operaties die niet <strong>de</strong> gevolgen <strong>van</strong><br />
bloedvergiftiging kon<strong>de</strong>n stoppen.<br />
Het uitbreken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Eerste Wereldoorlog<br />
maakt hij nog wel mee, en hij<br />
schijnt die – zoals veel collega’s met<br />
hem – begroet te hebben als eerste<br />
symptoom <strong>van</strong> <strong>de</strong> naken<strong>de</strong> kosmische<br />
we<strong>de</strong>rgeboorte.<br />
Ook zijn grootschalige Der<strong>de</strong> symfonie<br />
– <strong>de</strong> eerste die hij als ‘poëem’ presenteer<strong>de</strong><br />
– begint met een soort <strong>van</strong><br />
geboorte: ‘Ja jesm’ (‘ik ben’) zegt <strong>de</strong><br />
eerste maat <strong>van</strong> <strong>de</strong> symfonie met<br />
grandioos vertoon – althans volgens<br />
<strong>de</strong> zienswijze <strong>van</strong> Tatjana <strong>de</strong> Schloezer,<br />
die Skrjabin overigens goedkeur<strong>de</strong><br />
en overnam.<br />
Ook bij het opstellen <strong>van</strong> <strong>de</strong> naamgeving<br />
en het programma bij <strong>de</strong> drie<br />
<strong>de</strong>len <strong>van</strong> zijn grootschalige Der<strong>de</strong><br />
symfonie voer<strong>de</strong> Tatjana zijn hand.<br />
Samengevat stel<strong>de</strong> zij het volgen<strong>de</strong>:<br />
“Luttes – dat is <strong>de</strong> strijd tussen <strong>de</strong> mens<br />
die slaaf is <strong>van</strong> een persoonlijke god<br />
en <strong>de</strong> machtige, vrije mens die zelf<br />
god zou kunnen zijn, maar zijn wil is<br />
nog te zwak. Voluptés – <strong>de</strong> mens geeft<br />
zich over aan zinnelijke genietingen,<br />
maar dan verheft zich uit zijn innerlijk<br />
een sublieme kracht die hem<br />
helpt zijn menselijke zwakheid te<br />
overwinnen. Jeu divin – <strong>de</strong> vrijgemaakte<br />
geest geeft zich over aan <strong>de</strong><br />
vreug<strong>de</strong> <strong>van</strong> een vrij bestaan.”<br />
De Der<strong>de</strong> symfonie ging op 29 mei 1905<br />
on<strong>de</strong>r Arthur Nikisch in Parijs in<br />
première en lokte gemeng<strong>de</strong> reacties<br />
uit, <strong>van</strong> beschuldigingen <strong>van</strong> “platte<br />
Wagner-na-aperij” tot onverholen<br />
enthousiasme. In <strong>de</strong> grootsheid <strong>van</strong><br />
het concept en <strong>de</strong> reikwijdte <strong>van</strong> het<br />
filosofisch gedachtegoed zag een tijdgenoot,<br />
<strong>de</strong> criticus Leonid Sabanejev,<br />
“een kolossale biografie <strong>van</strong> Skrjabins<br />
creatieve geest en een blauwdruk<br />
<strong>van</strong> zijn kosmische plan.”<br />
Kees Arntzen<br />
7
uitvoeren<strong>de</strong>n<br />
8 Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov, dirigent<br />
Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov (1964) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />
aan het conservatorium <strong>van</strong> zijn geboortestad<br />
Moskou. In 1988 voltooi<strong>de</strong><br />
hij daar zijn studies piano en directie.<br />
Hij verbond zich het jaar daarop als<br />
dirigent aan het Nemirovitsj-<br />
Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov<br />
Dantsjenko-Muziektheater <strong>van</strong> Moskou.<br />
In 1990 werd Ve<strong>de</strong>rnikov benoemd<br />
tot dirigent bij het Radio Symfonieorkest<br />
<strong>van</strong> Moskou en trad sindsdien<br />
ook regelmatig op als gastdirigent bij<br />
vooraanstaan<strong>de</strong> Russische orkesten.<br />
Er volg<strong>de</strong>n optre<strong>de</strong>ns in Spanje,<br />
Turkije, Italië, Duitsland, Griekenland<br />
en Japan. In Ne<strong>de</strong>rland dirigeer<strong>de</strong><br />
Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov on<strong>de</strong>r meer<br />
het Resi<strong>de</strong>ntie Orkest, het Ne<strong>de</strong>rlands<br />
Blazers Ensemble, het Radio Symfonie<br />
Orkest en het Ne<strong>de</strong>rlands Philharmonisch<br />
Orkest. In september 1995 richtte<br />
hij zijn eigen orkest op, <strong>de</strong> Russische<br />
Philharmonie, die inmid<strong>de</strong>ls een<br />
plaats in het Russische muziekleven<br />
heeft veroverd. In 1997 gaf dat orkest<br />
concerten in Ne<strong>de</strong>rland, België en<br />
Engeland. Behalve vaste gastdirigent<br />
<strong>van</strong> het Noord Ne<strong>de</strong>rlands Orkest was<br />
Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov <strong>van</strong> 2001 tot<br />
2009 muzikaal directeur <strong>van</strong> het<br />
Bolsjoj Theater in Moskou en daarmee<br />
opvolger <strong>van</strong> Gennadi Rozj<strong>de</strong>stvenski.<br />
In die hoedanigheid leid<strong>de</strong> hij vele<br />
operaproducties, waaron<strong>de</strong>r een<br />
nieuwe productie <strong>van</strong> Boris Godoenov<br />
in <strong>de</strong> originele orkestratie <strong>van</strong><br />
Moesorgski, Prokofjevs Oorlog en Vre<strong>de</strong><br />
en Leonid Desjatnikovs De kin<strong>de</strong>ren<br />
<strong>van</strong> Rosenthal (wereldpremière). On<strong>de</strong>r<br />
zijn leiding maakte het Orkest <strong>van</strong>
het Bolsjoj Theater tournees naar<br />
Athene, Hamburg, Parijs, Lon<strong>de</strong>n en<br />
Milaan. Ver<strong>de</strong>r trad Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov<br />
op als gastdirigent <strong>van</strong> het<br />
London Philharmonic Orchestra, het<br />
Symfonieorkest <strong>van</strong> <strong>de</strong> Bayerische<br />
Rundfunk, het Ne<strong>de</strong>rlands Filharmonisch<br />
Orkest, het Filharmonisch Orkest<br />
<strong>van</strong> Stockholm, Staatskapelle Dres<strong>de</strong>n,<br />
het Montreal Symphony Orchestra,<br />
het Sydney Symphony Orchestra, het<br />
Filharmonisch Orkest <strong>van</strong> Tokio, het<br />
Royal Scottish National Orchestra,<br />
het BBC Scottish Symphony Orchestra<br />
en het Deens Nationaal Symfonieorkest.<br />
Ver<strong>de</strong>r werkte hij als gastdirigent<br />
<strong>van</strong> operavoorstellingen in<br />
Milaan, Venetië, Bologna, Turijn,<br />
Rome en Parijs.<br />
Enrico Pace, piano<br />
Enrico Pace (Rimini, 1957) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />
piano bij Franco Scala aan conservatoria<br />
in Pesaro en Imola. Zijn concertcarrière<br />
begon na eerste prijzen bij<br />
het Internationale Yamaha Concours<br />
in Stresa in 1987 en het twee<strong>de</strong> Internationaal<br />
Franz Liszt Pianoconcours<br />
in Utrecht twee jaar later. Sindsdien<br />
geeft Enrico Pace veelvuldig recitals<br />
in Europa, waaron<strong>de</strong>r in het Amsterdamse<br />
Concertgebouw, in Milaan,<br />
Rome, Florence, Berlijn, München,<br />
Dortmund, Dublin en Zuid-Amerika.<br />
Pace heeft regelmatig opgetre<strong>de</strong>n<br />
met orkesten als het Rotterdams<br />
Philharmonisch Orkest, het Radio<br />
Filharmonisch Orkest, <strong>de</strong> symfonieorkesten<br />
<strong>van</strong> Sydney en Melbourne,<br />
het Berliner Sinfonie-Orchester, het<br />
MDR-Sinfonieorchester Leipzig en het<br />
Philharmonisch Orkest <strong>van</strong> Warschau.<br />
Daar verving hij met groot succes en<br />
op korte termijn Martha Argerich<br />
voor concerten in Zwitserland en<br />
Italië. Naast concerten met orkest<br />
speelt Enrico Pace met o.a. het<br />
Sjostakovitsj Kwartet, het Vanbrugh<br />
Kwartet en het Prometeo Kwartet en<br />
nam hij meermaals <strong>de</strong>el aan het Delft<br />
Chamber Music Festival. Met violist<br />
Frank Peter Zimmermann geeft hij<br />
concerten in Europa, Zuid-Amerika<br />
en het Verre Oosten. Overige partners<br />
met wie hij regelmatig samenwerkt<br />
zijn o.a. hoorniste Marie-Luise<br />
Neunecker en pianist Igor Roma.<br />
Radio Filharmonisch Orkest<br />
Het Radio Filharmonisch Orkest werd<br />
in 1945 opgericht door Albert <strong>van</strong><br />
Raalte. Het orkest werd na hem geleid<br />
door achtereenvolgens Paul <strong>van</strong><br />
Kempen, Bernard Haitink, Jean<br />
Fournet, Willem <strong>van</strong> Otterloo, Hans<br />
Vonk, Sergiu Comissiona en Edo <strong>de</strong><br />
Waart. Sinds september 2005 is Jaap<br />
<strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n chef-dirigent en artistiek<br />
lei<strong>de</strong>r. In het seizoen 2011-2012 gaat<br />
Amerikaanse dirigent James Gaffigan<br />
een verbintenis aan als vaste gastdirigent<br />
<strong>van</strong> het Radio Filharmonisch<br />
Orkest tot ein<strong>de</strong> seizoen 2014-2015.<br />
Markus Stenz volgt Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />
als chef-dirigent op met ingang <strong>van</strong><br />
het seizoen 2012-2013.<br />
9
10<br />
Enrico Pace<br />
Het Radio Filharmonisch Orkest<br />
werkte samen met tal <strong>van</strong> befaam<strong>de</strong><br />
gastdirigenten, on<strong>de</strong>r wie Leopold<br />
Stokowski, Kirill Kondrasjin, Antál<br />
Dorati, Riccardo Muti, Kurt Masur,<br />
Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas,<br />
Gennadi Rozj<strong>de</strong>stvenski en Valeri<br />
Gergiev. Het orkest speel<strong>de</strong> <strong>de</strong> (Ne<strong>de</strong>rlandse)<br />
premières <strong>van</strong> werken <strong>van</strong><br />
on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>ren Koechlin, Martin,<br />
Franssens, Koolmees, Padding,<br />
Francesconi, Janáček, De Raaff,<br />
Oestvolskaja, Vriend en Rijnvos.<br />
Het orkest staat in dienst <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Publieke <strong>Omroep</strong> en is prominent<br />
aanwezig in <strong>de</strong> series NTR Zaterdag-<br />
Matinee en Het Zondagochtend<br />
MARCO BORGGREVE<br />
Concert in het Amsterdamse Concertgebouw,<br />
alsook in De Vrijdag <strong>van</strong><br />
Vre<strong>de</strong>nburg te Utrecht. Daardoor kan<br />
het zich in het Ne<strong>de</strong>rlandse muziekleven<br />
opmerkelijk profileren door<br />
bijzon<strong>de</strong>r geprogrammeer<strong>de</strong> symfonische<br />
concerten en concertante operauitvoeringen.<br />
Eerste uitvoeringen in<br />
Ne<strong>de</strong>rland en wereldpremières zijn<br />
daarbij regelmatig aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Het<br />
Radio Filharmonisch Orkest treedt bij<br />
gelegenheid ook op in het buitenland.<br />
Olivier Messiaens meesterwerk<br />
La Transfiguration <strong>de</strong> Notre Seigneur Jésus-<br />
Christ, uitgevoerd in <strong>de</strong> Zaterdag-<br />
Matinee in juni 2008 door Radio Filharmonisch<br />
Orkest en Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />
on<strong>de</strong>r leiding <strong>van</strong> Reinbert <strong>de</strong><br />
Leeuw, oogstte in september 2008<br />
tij<strong>de</strong>ns het Festival Musica in Straatsburg<br />
buitengewoon enthousiaste<br />
kritieken. Met chef-dirigent Jaap <strong>van</strong><br />
Zwe<strong>de</strong>n was het Radio Filharmonisch<br />
Orkest in oktober 2009 te gast op het<br />
Sun Festival in Singapore. In maart<br />
2010 von<strong>de</strong>n concertreizen plaats naar<br />
Groot-Brittannië, Duitsland en Oostenrijk.<br />
De om<strong>van</strong>grijke cd-catalogus <strong>van</strong><br />
het Radio Filharmonisch Orkest wordt<br />
in het seizoen 2010-2011 aangevuld<br />
met nieuwe opnamen in <strong>de</strong> veelgeprezen<br />
Sjostakovitsj- en Brucknerreeks<br />
voor respectievelijk het label BIS<br />
en Challenge Records International.<br />
Tevens wor<strong>de</strong>n cd-opnamen gemaakt<br />
<strong>van</strong> Union square dance for 2 i<strong>de</strong>ntical<br />
orchestras <strong>van</strong> Richard Rijnvos.<br />
WWW.DRADIOFILHARMONISCHORKEST.NL
Radio Filharmonisch Orkest<br />
CHEF-DIRIGENT<br />
Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />
ERE-DIRIGENT<br />
Edo <strong>de</strong> Waart<br />
EERSTE VIOOL<br />
Joris <strong>van</strong> Rijn<br />
Mitcho Dimitrov<br />
Alexan<strong>de</strong>r Baev<br />
Fred Gaasterland<br />
Roswitha Devrient<br />
Alberto Facanha<br />
Johnson<br />
Mariska Godwaldt<br />
Masha Iakovleva<br />
Kerstin Kendler<br />
Anna Korpalska<br />
Pamela Kubik<br />
Leonie Mensink<br />
Theo Ploeger<br />
Pieter Vel<br />
Ruud Wagemakers<br />
Peter Weimar<br />
ALTVIOOL<br />
Frank Brakkee<br />
Huub Beckers<br />
Arjan Wildschut<br />
Igor Bobylev<br />
Annemijn <strong>de</strong>n Her<strong>de</strong>r<br />
Robert Meulendijk<br />
Petr Muratov<br />
Ewa Wagner<br />
Ernst Grapperhaus<br />
Joke <strong>van</strong> Raalten<br />
CELLO<br />
Arturo Muruzabal<br />
Anton Istomin<br />
Eveline Kraayenhof<br />
Harm Bakker<br />
Mirjam Bosma<br />
Crit Coenegracht<br />
Anneke Janssen<br />
Ansfried Plat<br />
Rebecca Smit<br />
Arjen Uittenbogaard<br />
HOBO<br />
Maarten Dekkers<br />
Yvonne Wolters<br />
Valerie Colen<br />
ALTHOBO<br />
Gerard <strong>van</strong> An<strong>de</strong>l<br />
KLARINET<br />
Arjan Wou<strong>de</strong>nberg<br />
Nanette Bakker<br />
Die<strong>de</strong> Brantjes<br />
BASKLARINET<br />
Sergio Hamerslag<br />
FAGOT<br />
Johan Steinmann<br />
Freek Sluijs<br />
Marijke Zijlstra<br />
CONTRAFAGOT<br />
Desirée <strong>van</strong> Vliet<br />
TROMBONE<br />
Herman Nass<br />
Cassiel Anton<br />
Domènech<br />
BASTROMBONE<br />
Cyril Scheepmaker<br />
TUBA<br />
Niels Lammers<br />
PAUKEN<br />
Bas Voorter<br />
SLAGWERK<br />
Mark Hael<strong>de</strong>rmans<br />
Henk <strong>de</strong> Vlieger<br />
Vincent Cox<br />
Harry <strong>van</strong> Meurs<br />
HARP<br />
Ellen Versney<br />
Veronique Serpenti<br />
11<br />
TWEEDE VIOOL<br />
Eveline Trap<br />
Andrea <strong>van</strong> Harmelen<br />
Sarah Loerkens<br />
Jill Bernstein<br />
Esther <strong>de</strong> Bruijn<br />
Michiel Eekhof<br />
Odilia Fiedler<br />
Yvonne Hamelink<br />
Annemarie <strong>van</strong><br />
Hel<strong>de</strong>ren<br />
Robbert Honorits<br />
Esther Kövy<br />
Ingrid <strong>van</strong> Leeuwen<br />
Renate <strong>van</strong> Riel<br />
Nienke Teuben<br />
CONTRABAS<br />
Rien Wisse<br />
Wilmar <strong>de</strong> Visser<br />
Annika Hope<br />
Edward Mebius<br />
Sjeng Schupp<br />
Stephan Wienjus<br />
Eduard Zlatkin<br />
Guus Grentzius<br />
FLUIT<br />
Carla Meijers<br />
Ellen Alberts<br />
Liset Pennings<br />
PICCOLO<br />
Maike Grobbenhaar<br />
HOORN<br />
Annelies <strong>van</strong> Nuffelen<br />
Petra Botma<br />
Toine Martens<br />
Fré<strong>de</strong>rick Franssen<br />
Sergei Dovgaliouk<br />
Peter Janosi<br />
Anneke Vreug<strong>de</strong>nhil<br />
Ingwer Van Hoek<br />
TROMPET<br />
Hans <strong>van</strong> Loenen<br />
Rik Knarren<br />
Jacco Groenendijk<br />
Raymond Rook<br />
Hans Verheij
komen<strong>de</strong> concerten in<br />
<strong>de</strong> Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg<br />
SERIES TROS KLASSIEK / TROS VOCAAL<br />
vrijdag 1 april 2011, 20.15 uur inleiding Ma<strong>de</strong>leine Pfundt 19.30 uur<br />
‘Babi Jar’<br />
12<br />
Radio Filharmonisch<br />
Orkest<br />
Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />
Dmitri Slobo<strong>de</strong>niouk<br />
dirigent<br />
Viktoria Yastrebova sopraan<br />
Daniil Shtoda tenor<br />
Sergey Aleksashkin bas<br />
Berlioz<br />
Lief<strong>de</strong>sscène uit Roméo<br />
et Juliette<br />
Rimski-Korsakov<br />
Switezianka<br />
Sjostakovitsj<br />
Symfonie nr. 13 ‘Babi Jar’*<br />
* ZONDAGOCHTEND 3 APRIL OM 11.00 UUR OOK IN HET ZONDAG-<br />
OCHTEND CONCERT, CONCERTGEBOUW, AMSTERDAM<br />
Dmitri Slobo<strong>de</strong>niouk<br />
zaterdag (!) 9 april 2011<br />
Finale 9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />
Radio Filharmonisch<br />
Orkest<br />
Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n dirigent<br />
fi nalisten Liszt Concours<br />
Liszt<br />
Pianoconcert nr. 1 of 2 /<br />
Totentanz<br />
Wagner<br />
Ouverture Faust<br />
Tsjaikovski<br />
Capriccio italien<br />
ZONDAGOCHTEND 10 APRIL OM<br />
11.00 UUR OOK IN HET ZONDAG-<br />
OCHTEND CONCERT, CONCERT-<br />
GEBOUW, AMSTERDAM<br />
Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />
IVAR PEL
SERIE TROS VOCAAL<br />
zondag (!) 17 april 2011, 20.15 uur inleiding Aukelien <strong>van</strong> Hoytema 19.30 uur<br />
Bach en Pasen<br />
Orkest <strong>van</strong> <strong>de</strong> Achttien<strong>de</strong><br />
Eeuw<br />
Cappella Amsterdam<br />
Frans Brüggen dirigent<br />
Ilse Eerens sopraan<br />
Michael Chance alt<br />
Marcel Beekman tenor<br />
David Wilson-Johnson<br />
bas<br />
Pieter-Jan Bel<strong>de</strong>r orgel<br />
Frans Brüggen<br />
Bach<br />
Eerste orkestsuite in C,<br />
BWV 1066<br />
Bach<br />
Orgelconcert gebaseerd<br />
op cantates 35 en 156<br />
Bach<br />
Oratorium Festo Paschali:<br />
Kommt, eilet und laufet<br />
(Oster-Oratorium),<br />
BWV249<br />
13<br />
SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN<br />
vrijdag 22 april 2011, 20.15 uur, inleiding Huib Ramaer 19.30 uur<br />
Men<strong>de</strong>lssohn & Martin<br />
Radio Filharmonisch<br />
Orkest<br />
Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n dirigent<br />
Simone Lamsma viool<br />
Ann Hallenberg mezzosopraan<br />
Men<strong>de</strong>lssohn<br />
Vioolconcert in e<br />
Martin<br />
Die Weise von Liebe und<br />
Tod <strong>de</strong>s Cornets Christoph<br />
Rilke<br />
Simone Lamsma?<br />
THEO ROLSMA
CONCERTEN IN DE<br />
IN<br />
O<br />
E<br />
14<br />
zaterdag 26 maart 2011<br />
13.30 uur (!)<br />
Concertgebouw Amsterdam<br />
Tragisch intermezzo<br />
Radio Kamer Filharmonie<br />
Kenneth Montgomery dirigent<br />
Stéphanie Révidat sopraan<br />
Christina Landshamer sopraan<br />
Benjamin Hulett tenor<br />
Hasse<br />
Piramo e Tisbe<br />
zaterdag 2 april 2011<br />
14.15 uur<br />
Concertgebouw Amsterdam<br />
Mystiek, religie en melancholie<br />
Radio Kamer Filharmonie<br />
James MacMillan dirigent<br />
Kim Kashkashian altviool<br />
MacMillan<br />
Tryst<br />
Olivero<br />
Neharót neharót<br />
Bartók<br />
Muziek voor snaren, slagwerk en<br />
celesta<br />
Christiana Landshamer<br />
ANNE HOFFMANN<br />
James MacMillan
MAAKT<br />
HOORBAAR<br />
‘Als mensen het leven laten,<br />
zingen ze lie<strong>de</strong>ren’, dicht Velimir<br />
Chlebnikov, sleutelfiguur <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Russische futuristen. De mystieke<br />
en experimentele teksten zijn<br />
donker <strong>van</strong> aard en vormen <strong>de</strong><br />
kern <strong>van</strong> Alphabet of Death, <strong>de</strong><br />
nieuwste compositie <strong>van</strong> Alexan<strong>de</strong>r<br />
Raskatov.<br />
Raskatov schuwt in zijn composities<br />
<strong>de</strong> duisternis niet, maar<br />
plaatst die graag in een satirische<br />
context, zoals ook bleek uit<br />
zijn opera A Dog’s Heart, die in<br />
2010 tij<strong>de</strong>ns het Holland Festival<br />
in première ging.<br />
Alphabet of Death vormt het hart<br />
<strong>van</strong> een concert rondom <strong>de</strong> dood.<br />
De composities, <strong>van</strong> James Mac-<br />
Millan, Avet Terterjan en Alexan<strong>de</strong>r<br />
Raskatov laten hun licht<br />
schijnen op het schemerachtige<br />
gebied <strong>van</strong> <strong>de</strong> (on)eindigheid.<br />
vr 15 april • Muziekgebouw aan ’t IJ • 20.15 u<br />
rust z8<br />
Radio Kamer Filharmonie<br />
Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />
Brad Lubman dirigent<br />
Gijs Leenaars koordirigent<br />
Nikolay Di<strong>de</strong>nko bas<br />
Robert Nasveld klankregie<br />
MacMillan<br />
Nunc dimittis, voor koor en orkest (2001)<br />
Raskatov<br />
Alphabet of Death, voor bas en orkest op<br />
teksten <strong>van</strong> Velimir Chlebnikov (2010, opdracht<br />
NTR, wereldpremière)<br />
Terterjan<br />
Symfonie nr. 6, voor kamerorkest, kamerkoor<br />
en negen fonogrammen (1981)<br />
15<br />
kaarten: ¤ 23 | ¤ 18,50 | ¤ 10<br />
via 020-788 2000 (ma-za) of<br />
www.muziekgebouw.nl<br />
di 26 april • 20.00 uur<br />
Alexan<strong>de</strong>r Raskatov
Nieuw seizoen <strong>van</strong><br />
De Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg 2011-2012<br />
16<br />
Goed nieuws voor <strong>de</strong> liefhebbers<br />
<strong>van</strong> klassieke muziek in Utrecht<br />
en omgeving: <strong>de</strong> nieuwe<br />
seizoens brochure <strong>van</strong> De Vrijdag<br />
<strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg is uit.<br />
Deze succesvolle concert serie komt<br />
tot stand in samenwerking tussen<br />
TROS, AVRO, NTR en <strong>Muziekcentrum</strong><br />
Vre<strong>de</strong>nburg Utrecht. Een centrale rol<br />
wordt vervuld door <strong>de</strong> Radio Kamer<br />
Filharmonie, het Radio Filharmonisch<br />
Orkest en het Groot <strong>Omroep</strong>koor,<br />
chef-dirigenten Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n,<br />
Michael Schønwandt en Celso<br />
Antunes, en vaste gastdirigenten Frans<br />
Brüggen en Philippe Herreweghe.<br />
De Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg is een <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> best bezochte concertseries <strong>van</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rland en munt uit door een<br />
combinatie <strong>van</strong> vertrouwdheid en<br />
avontuur. Komend seizoen telt De<br />
Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg maar liefst<br />
33 concerten en zeven series. Er is<br />
klinken<strong>de</strong> barok, klassiek, romantiek,<br />
twintigste en eenentwintigste eeuw.<br />
Er is muziek uit zes wereldste<strong>de</strong>n en<br />
een weekend lang Debussy. Er is<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse muziek en een handvol<br />
premières. Kortom: een ware weel<strong>de</strong>.<br />
U bent opnieuw welkom!<br />
De nieuwe abonnementenbrochure<br />
kunt u aanvragen via 088 1003382<br />
of info@<strong>de</strong>vrijdag<strong>van</strong>vre<strong>de</strong>nburg.nl of<br />
downloa<strong>de</strong>n bij<br />
www.<strong>de</strong>vrijdag<strong>van</strong>vre<strong>de</strong>nburg.nl en<br />
www.radio4.nl/concertagenda.<br />
colofon<br />
PROGRAMMERING<br />
Astrid in ’t Veld<br />
PRODUCTIE<br />
Manon Tuynman en<br />
Maaike Verdonk<br />
RANDPROGRAMMERING TROS EN<br />
AVRO RADIO4<br />
Thea Derks en Victor Striker<br />
EINDREDACTIE RADIO<br />
Roland Kieft en Petra Koks<br />
REDACTIE PROGRAMMABOEK<br />
Clemens Romijn<br />
EINDREDACTIE<br />
Onno Schoon<strong>de</strong>rwoerd<br />
PUBLICITEIT & PRODUCTIE-ASSISTENTIE<br />
Anne Marie <strong>van</strong> Doorn<br />
ADMINISTRATIE & FINANCIËN<br />
Anneke <strong>de</strong> Vries<br />
PRESENTATIE RADIO 4<br />
Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp<br />
en Maartje Stokkers<br />
CASTING DIRECTOR<br />
Mauricio Fernán<strong>de</strong>z<br />
ARTISTIEK LEIDER<br />
Kees Vlaardingerbroek<br />
PROGRAMMATOELICHTING<br />
Kees Arntzen<br />
VORMGEVING<br />
Dorine Verharen<br />
DRUK<br />
Van <strong>de</strong>r Weij BV Hilversum