06.11.2014 Views

programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

10<br />

Radio 4 presenteert...<br />

series Sint-Petersburg / AVRO Klassiek<br />

vrijdag 25 maart 2011, 20.15 uur<br />

inleiding Mathieu Heinrichs 19.30 uur<br />

2011<br />

1<br />

Openingsconcert<br />

9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />

Radio Filharmonisch Orkest<br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov DIRIGENT<br />

Enrico Pace PIANO<br />

Franz Liszt<br />

Vallée d’Obermann uit<br />

1811-1886 Années <strong>de</strong> Pèlerinage: Première<br />

année: Suisse (1835-1855)<br />

Sergej Rachmaninov<br />

Rapsodie op een thema <strong>van</strong><br />

1873-1943 Paganini (1934)<br />

PAUZE<br />

Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin<br />

Symfonie nr. 3 ‘Le divin poème’<br />

1872-1915 (1902-1904)<br />

Introduction<br />

Luttes (Gevechten)<br />

Voluptés (Genietingen)<br />

Jeu divin (God<strong>de</strong>lijk spel)


2<br />

Na afl oop <strong>van</strong> het concert kunt u genieten <strong>van</strong> <strong>de</strong> swingen<strong>de</strong> gipsy muziek<br />

<strong>van</strong> het Vasile Ne<strong>de</strong>a Trio, bestaan<strong>de</strong> uit Vasile Ne<strong>de</strong>a, accor<strong>de</strong>on,<br />

Euvgeny Suvorkin, balalaika contrabas, en Harold Berghuis, gitaar.<br />

Dit concert wordt door <strong>de</strong> TROS rechtstreeks uitgezon<strong>de</strong>n op Radio 4.<br />

Dit concert wordt opgedragen aan<br />

CAMILLA DIKKEN<br />

Camilla was sinds 2007 als twee<strong>de</strong> violiste verbon<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong><br />

Radio Kamer Filharmonie. Camilla overleed plotseling in <strong>de</strong><br />

nacht <strong>van</strong> zaterdag op zondag jl.<br />

Wij wensen haar familie en collega’s veel sterkte bij <strong>de</strong><br />

verwerking <strong>van</strong> dit verlies.<br />

25<br />

Naar aanleiding <strong>van</strong> het vijfentwintigjarige bestaan <strong>van</strong> het<br />

Internationaal Franz Liszt Pianconcours, dat samenvalt met<br />

<strong>de</strong> tweehon<strong>de</strong>rdste ‘verjaardag’ <strong>van</strong> Liszt, schreef ouddirecteur<br />

<strong>van</strong> <strong>Muziekcentrum</strong> Vre<strong>de</strong>nburg, Mathieu<br />

Heinrichs, een boek over <strong>de</strong> voorgeschie<strong>de</strong>nis, <strong>de</strong><br />

totstand koming en <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze internationale<br />

Utrechtse pianistenwedstrijd. Het verhaal <strong>van</strong> het hoe en<br />

waarom verschijnt aan <strong>de</strong> vooravond <strong>van</strong> <strong>de</strong> negen<strong>de</strong><br />

concourse ditie on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> titel Liszt en alleen Liszt. Tij<strong>de</strong>ns<br />

het concert <strong>van</strong> <strong>van</strong>avond zal Mathieu Heinrichs zijn boek<br />

overhandigen aan <strong>de</strong> Utrechtse wethou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> cultuur,<br />

Frits Lintmeijer.


Openingsconcert<br />

9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />

vrijdag 25 maart 2011, 20.15 uur<br />

3<br />

Franz Liszt geschil<strong>de</strong>rd door Henri Lehman, 1840<br />

Vallée d’Obermann<br />

Vier jaar slechts hield <strong>de</strong> ‘liaison’<br />

tussen <strong>de</strong> jonge Franz Liszt en <strong>de</strong> vijf<br />

jaar ou<strong>de</strong>re gravin Marie d’Agoult<br />

stand. Om hém verliet <strong>de</strong> gravin in<br />

1835 man en kin<strong>de</strong>ren. De twee ontmoetten<br />

elkaar in <strong>de</strong> sfeer <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Parijse salons, waar Liszt al jong furore<br />

maakte als pianist, maar trokken<br />

zich terug uit het woelige kunstencentrum<br />

naar het rustige Genève,<br />

waar Liszt een betrekking aan het<br />

Conservatorium had aanvaard. Hier<br />

schonk <strong>de</strong> gravin Liszt drie buitenechtelijke<br />

kin<strong>de</strong>ren, <strong>van</strong> wie Cosima<br />

<strong>de</strong> bekendste werd: zij trouw<strong>de</strong> later<br />

met achter eenvolgens dirigent Hans<br />

von Bülow en componist Richard<br />

Wagner. De onstuimig begonnen verbintenis<br />

tussen Liszt en <strong>de</strong> gravin liep<br />

al gauw uit op een <strong>de</strong>bacle wegens<br />

“ce dissentiment radical <strong>de</strong> nos <strong>de</strong>ux<br />

natures”, zoals Liszt het formuleer<strong>de</strong>.<br />

Bij <strong>de</strong> gravin sloeg <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> zelfs om<br />

in haat. Ze schijnt Parijse recensenten<br />

omgekocht te hebben om slecht over<br />

Liszt te schrijven en publiceer<strong>de</strong> een<br />

roman, Nelida, waarin ze haar gewezen<br />

minnaar afbrak.


4<br />

Natuurlijk zag ze hem aan<strong>van</strong>kelijk<br />

an<strong>de</strong>rs: als een “buitensporig lange en<br />

dunne figuur, (met) een bleek gezicht<br />

met zeegroene ogen die kon<strong>de</strong>n flikkeren<br />

als golven in een vlammenzee...<br />

een besluiteloze manier <strong>van</strong> lopen,<br />

waarbij hij meer scheen te glij<strong>de</strong>n<br />

dan werkelijk voet aan <strong>de</strong> grond te<br />

zetten, een verstrooi<strong>de</strong> en onrustige<br />

verschijning, als een geest die elk moment<br />

weer in <strong>de</strong> duisternis kon verdwijnen.”<br />

In die woor<strong>de</strong>n beschreef<br />

<strong>de</strong> gravin haar latere minnaar na <strong>de</strong><br />

eerste ontmoeting.<br />

In <strong>de</strong> gelukkige Zwitserse jaren stel<strong>de</strong><br />

Liszt zijn Album d’un voyageur samen<br />

– korte karakterstukjes voor piano –<br />

waarin hij naar <strong>de</strong> gewoonte <strong>de</strong>r tijd<br />

reis- en kunstindrukken vastleg<strong>de</strong>. In<br />

<strong>de</strong>ze later als Années <strong>de</strong> Pèlerinage gepubliceer<strong>de</strong><br />

bun<strong>de</strong>l neemt het klavierstuk<br />

Vallée d’Obermann een centrale<br />

plaats in, zowel door zijn om<strong>van</strong>g, als<br />

door zijn diepgang.<br />

Het een<strong>de</strong>lige, maar gele<strong>de</strong> werk is<br />

meer dan alleen een natuurbeschrijving.<br />

Het gaat terug op een in 1804<br />

gepubliceer<strong>de</strong>, aan<strong>van</strong>kelijk nauwelijks<br />

opgemerkte roman <strong>van</strong> Etienne<br />

<strong>de</strong> Senancour die bij herpublicatie in<br />

<strong>de</strong> jaren ’30 <strong>van</strong> <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong> eeuw<br />

in Parijse kringen opeens enorm veel<br />

stof <strong>de</strong>ed opwaaien. Men zag in het<br />

streven <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoofdpersoon tot totale<br />

overgave aan <strong>de</strong> natuur en het<br />

gedoem<strong>de</strong> mislukken daar<strong>van</strong> één<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> belangrijkste literaire werken<br />

die <strong>de</strong> Franse romantiek aankondig<strong>de</strong>n.<br />

Ook George Sand citeer<strong>de</strong> lovend uit<br />

het boek in een brief aan Marie<br />

d’Agoult uit 1836: “Heeft u – om met<br />

Obermann te spreken – <strong>de</strong> maan al<br />

op zien komen over <strong>de</strong> Vélan?” (<strong>de</strong><br />

Vélan is een berg in <strong>de</strong> buurt <strong>van</strong><br />

Genève).<br />

Liszt zelf voeg<strong>de</strong> bij zijn manuscript<br />

twee citaten uit <strong>de</strong> briefroman die <strong>de</strong><br />

sfeer en beklemming <strong>van</strong> <strong>de</strong> muziek<br />

illustreren: “Wat wil ik? Wat ben ik?<br />

Wat te vragen aan <strong>de</strong> natuur? Elke<br />

oorzaak is onzichtbaar, elk doel bedrieglijk...”<br />

(uit brief 63) en “dit grootse<br />

bewustzijn <strong>van</strong> een natuur die<br />

overweldigend is – en overal ondoordringbaar...”<br />

(uit brief 4). Ze geven <strong>de</strong><br />

grondstemming <strong>van</strong> Vallée d’Obermann<br />

in een notendop weer.<br />

Rachmaninov<br />

Net als zijn landgenoot Prokofjev wist<br />

Sergej Rachmaninov nog juist op tijd<br />

<strong>de</strong> revolutionaire chaos te ontvluchten<br />

waarin Rusland in 1917 on<strong>de</strong>rgedompeld<br />

raakte. Aan<strong>van</strong>kelijk kreeg <strong>de</strong><br />

componist en pianist geen uitreisvisum,<br />

maar <strong>de</strong> uitnodiging voor een<br />

concert in Stockholm bracht redding:<br />

in het revolutiejaar raakte het gezin<br />

Rachmaninov nog net voor <strong>de</strong> kerstviering<br />

in <strong>de</strong> Zweedse hoofdstad<br />

herenigd. Rachmaninov bedacht dat<br />

een bestaan als pianovirtuoos hem<br />

meer zou opleveren dan zijn composities,<br />

en dat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten een<br />

lucratievere markt bo<strong>de</strong>n dan Europa.<br />

Hij scheepte zich eind 1918 in, koos<br />

een goe<strong>de</strong> impresario, <strong>de</strong> firma Steinway<br />

schonk hem een vleugel, en met


veertig concerten in vier maan<strong>de</strong>n<br />

begon hij energiek zijn reputatie in<br />

Amerika kracht bij te zetten: aan het<br />

eind <strong>van</strong> het jaar had hij een platencontract<br />

op zak en kon hij een huis<br />

gaan kopen.<br />

Als componist had Rachmaninov zich<br />

met zijn drie pianoconcerten al voor <strong>de</strong><br />

Eerste Wereldoorlog gemanifesteerd<br />

als een belangrijk voortzetter <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Russische romantische traditie. Een<br />

Vier<strong>de</strong> pianoconcert dat hij in 1927 in<br />

Phila<strong>de</strong>lphia presenteer<strong>de</strong>, mislukte<br />

echter hopeloos. Rachmaninov trok het<br />

werk terug en raakte in een <strong>de</strong>pressie.<br />

Zijn laatste werk voor piano met orkest,<br />

<strong>de</strong> Rapsodie op een thema <strong>van</strong><br />

Paganini, overrompel<strong>de</strong> <strong>de</strong>s te meer.<br />

Net als Liszt en Brahms vóór hem,<br />

had Rachmaninov zich laten bekoren<br />

door <strong>de</strong> hechte harmonische structuur<br />

en het pakken<strong>de</strong> wijsje <strong>van</strong> La Campanella<br />

(‘het klokje’), Paganini’s vierentwintigste<br />

en laatste Capriccio voor<br />

viool solo. In Europa, in zijn Zwitserse<br />

villa ‘Senar’, vond Rachmaninov <strong>de</strong> rust<br />

om te componeren. Daar ontstond <strong>de</strong><br />

Paganini-rapsodie in 1934. Het kwam<br />

zelfs tot een balletuitvoering: <strong>de</strong> beroem<strong>de</strong><br />

Russische choreograaf Michael<br />

Fokine bena<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong> componist met<br />

het verzoek <strong>de</strong> muziek te mogen gebruiken<br />

bij een ballet over <strong>de</strong> vioollegen<strong>de</strong><br />

Paganini. In 1939 ging dit<br />

ballet in Covent Gar<strong>de</strong>n in première,<br />

maar Rachmaninov kon er niet bij<br />

aanwezig zijn.<br />

De muziek overleef<strong>de</strong> het ballet ruimschoots,<br />

en met name <strong>de</strong> langzame<br />

Sergej Rachmaninov<br />

en te<strong>de</strong>re achttien<strong>de</strong> variatie kreeg<br />

een bijzon<strong>de</strong>re populariteit. Op <strong>de</strong><br />

keper beschouwd bestaat het werk<br />

uit drie grote <strong>de</strong>len: snel – langzaam<br />

– snel, zoals <strong>de</strong> meeste<br />

pianoconcerten. Opvallend is dat<br />

Rachmaninov het bewuste thema<br />

eerst slechts in ‘uitgekle<strong>de</strong> vorm’<br />

presenteert. Pas in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> variatie<br />

klinkt het volledig. Ver<strong>de</strong>r introduceert<br />

<strong>de</strong> componist <strong>van</strong>af <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong><br />

variatie een belangrijk twee<strong>de</strong> thema:<br />

dat <strong>van</strong> het Dies Irae uit <strong>de</strong> katholieke<br />

do<strong>de</strong>nmis. Voor <strong>de</strong>ze bela<strong>de</strong>n<br />

kerkzang koester<strong>de</strong> Rachmaninov<br />

een levenslange fascinatie, in tal <strong>van</strong><br />

werken is <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> gregoriaanse melodie<br />

bij hem terug te vin<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong><br />

virtuoze en flamboyante vierentwintigste<br />

variatie die <strong>de</strong> Rapsodie afsluit,<br />

speelt het Dies Irae-thema opnieuw<br />

een, zelfs overheersen<strong>de</strong>, rol.<br />

5


6<br />

Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin<br />

‘Het god<strong>de</strong>lijk gedicht’<br />

Ook Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin zocht op een<br />

cruciaal moment in zijn leven rust en<br />

spiritualiteit in <strong>de</strong> Zwitserse Alpen.<br />

Vanaf het jaar 1903 raakte <strong>de</strong> in 1872<br />

te Moskou geboren componist en pianist<br />

min of meer op drift. Tot dan toe<br />

was zijn leven eigenlijk <strong>van</strong> een leien<br />

dakje verlopen, al moest hij vroeg<br />

zijn moe<strong>de</strong>r missen en was zijn va<strong>de</strong>r<br />

– een diplomaat die bijna permanent<br />

in <strong>de</strong>n vreem<strong>de</strong> verkeer<strong>de</strong> – <strong>de</strong> grote<br />

afwezige in zijn kin<strong>de</strong>rjaren. Een tante,<br />

een oma en een oudtante voed<strong>de</strong>n<br />

hem op en lieten het hem aan weinig<br />

ontbreken. Hij streed aan het Moskous<br />

conservatorium met zijn vriend en<br />

klasgenoot Rachmaninov om <strong>de</strong><br />

hoogste eer: <strong>de</strong> gou<strong>de</strong>n medaille, die<br />

Rachmaninov in 1892 net voor zijn<br />

neus wegkaapte; Skrjabin werd twee<strong>de</strong>.<br />

Toch was zijn roem als pianist<br />

groot genoeg voor serieuze belangstelling,<br />

bijvoorbeeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> Petersburgse<br />

uitgever en mecenas Beljajev,<br />

die het welslagen <strong>van</strong> Skrjabins<br />

carrière <strong>van</strong>af 1894 voortvarend ter<br />

hand nam. Hij stuur<strong>de</strong> hem op<br />

concertreizen – on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re naar<br />

Amsterdam en Den Haag – en zorg<strong>de</strong><br />

voor een vast maandgeld, zodat<br />

Skrjabin onbezorgd kon stu<strong>de</strong>ren en<br />

componeren.<br />

Maar in 1903 stierf Beljajev, en slechts<br />

met <strong>de</strong> grootste moeite wist Skrjabin<br />

gedaan te krijgen dat <strong>de</strong> opvolgers<br />

hem nog een paar jaar financieel<br />

zou<strong>de</strong>n steunen. Hij had het geld hard<br />

nodig, want na een schandaaltje – een<br />

affaire met een knappe donkere<br />

stu<strong>de</strong>nte – had hij zijn professoraat<br />

aan het Moskous Conservatorium<br />

opgegeven. Bovendien verwij<strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />

hij zich in dat jaar <strong>van</strong> zijn vrouw<br />

Vera en zijn kin<strong>de</strong>ren, ook letterlijk,<br />

want hij begon an<strong>de</strong>rmaal te reizen,<br />

verbleef afwisselend in Italië, Zwitserland<br />

en Brussel en keer<strong>de</strong> pas na zes<br />

jaar weer in <strong>de</strong> armen <strong>van</strong> va<strong>de</strong>rtje<br />

Rusland terug.<br />

Aan <strong>de</strong> basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> onrust en <strong>de</strong><br />

immense veran<strong>de</strong>ringen in zijn<br />

muzikale <strong>de</strong>nken lag <strong>de</strong> grote<br />

belangstelling voor theosofie en


spiritualiteit die zich <strong>van</strong>af 1902 in<br />

hem was gaan openbaren. Voor een<br />

Rus uit die tijd niets bijzon<strong>de</strong>rs: in<br />

het kielzog <strong>van</strong> het Franse symbolisme<br />

wemel<strong>de</strong> het in Rusland aan<br />

het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> twintigste eeuw <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> spirituele beweginkjes waarvoor<br />

<strong>de</strong> bojaren-ziel nu eenmaal erg ont<strong>van</strong>kelijk<br />

bleek.<br />

Skrjabin komt sterk on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> invloed<br />

<strong>van</strong> een an<strong>de</strong>re vrouw – <strong>de</strong> nog jonge<br />

Tatjana <strong>de</strong> Schloezer – en verdiept<br />

zich toenemend in <strong>de</strong> geschriften <strong>van</strong><br />

Nietzsche en Madame Blavatsky. Een<br />

kentering tekent zich af: <strong>van</strong>af <strong>de</strong> Der<strong>de</strong><br />

symfonie zijn <strong>de</strong> composities <strong>van</strong><br />

Skrjabin <strong>van</strong> hoge i<strong>de</strong>alen vervuld, en<br />

toenemend megalomaan. In zijn laatste<br />

symfonie Prometheus, gedicht <strong>van</strong> het vuur<br />

on<strong>de</strong>rzoekt hij zelfs <strong>de</strong> mogelijkheid<br />

<strong>van</strong> visuele projectie <strong>van</strong> allerlei<br />

kleuren om <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> het<br />

werk te on<strong>de</strong>rsteunen. In Skrjabins<br />

visie zou <strong>de</strong> wereld opnieuw geboren<br />

kunnen wor<strong>de</strong>n na een grote ramp,<br />

waarna in een nieuw Nirwana alle<br />

kunsten en zintuigen verenigd zou<strong>de</strong>n<br />

zijn. De Russische Revolutie <strong>van</strong><br />

1917 maakt Skrjabin niet meer mee:<br />

hij overlijdt in 1915 pas drieënveertig<br />

jaar oud, na een aantal mislukte<br />

operaties die niet <strong>de</strong> gevolgen <strong>van</strong><br />

bloedvergiftiging kon<strong>de</strong>n stoppen.<br />

Het uitbreken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Eerste Wereldoorlog<br />

maakt hij nog wel mee, en hij<br />

schijnt die – zoals veel collega’s met<br />

hem – begroet te hebben als eerste<br />

symptoom <strong>van</strong> <strong>de</strong> naken<strong>de</strong> kosmische<br />

we<strong>de</strong>rgeboorte.<br />

Ook zijn grootschalige Der<strong>de</strong> symfonie<br />

– <strong>de</strong> eerste die hij als ‘poëem’ presenteer<strong>de</strong><br />

– begint met een soort <strong>van</strong><br />

geboorte: ‘Ja jesm’ (‘ik ben’) zegt <strong>de</strong><br />

eerste maat <strong>van</strong> <strong>de</strong> symfonie met<br />

grandioos vertoon – althans volgens<br />

<strong>de</strong> zienswijze <strong>van</strong> Tatjana <strong>de</strong> Schloezer,<br />

die Skrjabin overigens goedkeur<strong>de</strong><br />

en overnam.<br />

Ook bij het opstellen <strong>van</strong> <strong>de</strong> naamgeving<br />

en het programma bij <strong>de</strong> drie<br />

<strong>de</strong>len <strong>van</strong> zijn grootschalige Der<strong>de</strong><br />

symfonie voer<strong>de</strong> Tatjana zijn hand.<br />

Samengevat stel<strong>de</strong> zij het volgen<strong>de</strong>:<br />

“Luttes – dat is <strong>de</strong> strijd tussen <strong>de</strong> mens<br />

die slaaf is <strong>van</strong> een persoonlijke god<br />

en <strong>de</strong> machtige, vrije mens die zelf<br />

god zou kunnen zijn, maar zijn wil is<br />

nog te zwak. Voluptés – <strong>de</strong> mens geeft<br />

zich over aan zinnelijke genietingen,<br />

maar dan verheft zich uit zijn innerlijk<br />

een sublieme kracht die hem<br />

helpt zijn menselijke zwakheid te<br />

overwinnen. Jeu divin – <strong>de</strong> vrijgemaakte<br />

geest geeft zich over aan <strong>de</strong><br />

vreug<strong>de</strong> <strong>van</strong> een vrij bestaan.”<br />

De Der<strong>de</strong> symfonie ging op 29 mei 1905<br />

on<strong>de</strong>r Arthur Nikisch in Parijs in<br />

première en lokte gemeng<strong>de</strong> reacties<br />

uit, <strong>van</strong> beschuldigingen <strong>van</strong> “platte<br />

Wagner-na-aperij” tot onverholen<br />

enthousiasme. In <strong>de</strong> grootsheid <strong>van</strong><br />

het concept en <strong>de</strong> reikwijdte <strong>van</strong> het<br />

filosofisch gedachtegoed zag een tijdgenoot,<br />

<strong>de</strong> criticus Leonid Sabanejev,<br />

“een kolossale biografie <strong>van</strong> Skrjabins<br />

creatieve geest en een blauwdruk<br />

<strong>van</strong> zijn kosmische plan.”<br />

Kees Arntzen<br />

7


uitvoeren<strong>de</strong>n<br />

8 Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov, dirigent<br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov (1964) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />

aan het conservatorium <strong>van</strong> zijn geboortestad<br />

Moskou. In 1988 voltooi<strong>de</strong><br />

hij daar zijn studies piano en directie.<br />

Hij verbond zich het jaar daarop als<br />

dirigent aan het Nemirovitsj-<br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov<br />

Dantsjenko-Muziektheater <strong>van</strong> Moskou.<br />

In 1990 werd Ve<strong>de</strong>rnikov benoemd<br />

tot dirigent bij het Radio Symfonieorkest<br />

<strong>van</strong> Moskou en trad sindsdien<br />

ook regelmatig op als gastdirigent bij<br />

vooraanstaan<strong>de</strong> Russische orkesten.<br />

Er volg<strong>de</strong>n optre<strong>de</strong>ns in Spanje,<br />

Turkije, Italië, Duitsland, Griekenland<br />

en Japan. In Ne<strong>de</strong>rland dirigeer<strong>de</strong><br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov on<strong>de</strong>r meer<br />

het Resi<strong>de</strong>ntie Orkest, het Ne<strong>de</strong>rlands<br />

Blazers Ensemble, het Radio Symfonie<br />

Orkest en het Ne<strong>de</strong>rlands Philharmonisch<br />

Orkest. In september 1995 richtte<br />

hij zijn eigen orkest op, <strong>de</strong> Russische<br />

Philharmonie, die inmid<strong>de</strong>ls een<br />

plaats in het Russische muziekleven<br />

heeft veroverd. In 1997 gaf dat orkest<br />

concerten in Ne<strong>de</strong>rland, België en<br />

Engeland. Behalve vaste gastdirigent<br />

<strong>van</strong> het Noord Ne<strong>de</strong>rlands Orkest was<br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov <strong>van</strong> 2001 tot<br />

2009 muzikaal directeur <strong>van</strong> het<br />

Bolsjoj Theater in Moskou en daarmee<br />

opvolger <strong>van</strong> Gennadi Rozj<strong>de</strong>stvenski.<br />

In die hoedanigheid leid<strong>de</strong> hij vele<br />

operaproducties, waaron<strong>de</strong>r een<br />

nieuwe productie <strong>van</strong> Boris Godoenov<br />

in <strong>de</strong> originele orkestratie <strong>van</strong><br />

Moesorgski, Prokofjevs Oorlog en Vre<strong>de</strong><br />

en Leonid Desjatnikovs De kin<strong>de</strong>ren<br />

<strong>van</strong> Rosenthal (wereldpremière). On<strong>de</strong>r<br />

zijn leiding maakte het Orkest <strong>van</strong>


het Bolsjoj Theater tournees naar<br />

Athene, Hamburg, Parijs, Lon<strong>de</strong>n en<br />

Milaan. Ver<strong>de</strong>r trad Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov<br />

op als gastdirigent <strong>van</strong> het<br />

London Philharmonic Orchestra, het<br />

Symfonieorkest <strong>van</strong> <strong>de</strong> Bayerische<br />

Rundfunk, het Ne<strong>de</strong>rlands Filharmonisch<br />

Orkest, het Filharmonisch Orkest<br />

<strong>van</strong> Stockholm, Staatskapelle Dres<strong>de</strong>n,<br />

het Montreal Symphony Orchestra,<br />

het Sydney Symphony Orchestra, het<br />

Filharmonisch Orkest <strong>van</strong> Tokio, het<br />

Royal Scottish National Orchestra,<br />

het BBC Scottish Symphony Orchestra<br />

en het Deens Nationaal Symfonieorkest.<br />

Ver<strong>de</strong>r werkte hij als gastdirigent<br />

<strong>van</strong> operavoorstellingen in<br />

Milaan, Venetië, Bologna, Turijn,<br />

Rome en Parijs.<br />

Enrico Pace, piano<br />

Enrico Pace (Rimini, 1957) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />

piano bij Franco Scala aan conservatoria<br />

in Pesaro en Imola. Zijn concertcarrière<br />

begon na eerste prijzen bij<br />

het Internationale Yamaha Concours<br />

in Stresa in 1987 en het twee<strong>de</strong> Internationaal<br />

Franz Liszt Pianoconcours<br />

in Utrecht twee jaar later. Sindsdien<br />

geeft Enrico Pace veelvuldig recitals<br />

in Europa, waaron<strong>de</strong>r in het Amsterdamse<br />

Concertgebouw, in Milaan,<br />

Rome, Florence, Berlijn, München,<br />

Dortmund, Dublin en Zuid-Amerika.<br />

Pace heeft regelmatig opgetre<strong>de</strong>n<br />

met orkesten als het Rotterdams<br />

Philharmonisch Orkest, het Radio<br />

Filharmonisch Orkest, <strong>de</strong> symfonieorkesten<br />

<strong>van</strong> Sydney en Melbourne,<br />

het Berliner Sinfonie-Orchester, het<br />

MDR-Sinfonieorchester Leipzig en het<br />

Philharmonisch Orkest <strong>van</strong> Warschau.<br />

Daar verving hij met groot succes en<br />

op korte termijn Martha Argerich<br />

voor concerten in Zwitserland en<br />

Italië. Naast concerten met orkest<br />

speelt Enrico Pace met o.a. het<br />

Sjostakovitsj Kwartet, het Vanbrugh<br />

Kwartet en het Prometeo Kwartet en<br />

nam hij meermaals <strong>de</strong>el aan het Delft<br />

Chamber Music Festival. Met violist<br />

Frank Peter Zimmermann geeft hij<br />

concerten in Europa, Zuid-Amerika<br />

en het Verre Oosten. Overige partners<br />

met wie hij regelmatig samenwerkt<br />

zijn o.a. hoorniste Marie-Luise<br />

Neunecker en pianist Igor Roma.<br />

Radio Filharmonisch Orkest<br />

Het Radio Filharmonisch Orkest werd<br />

in 1945 opgericht door Albert <strong>van</strong><br />

Raalte. Het orkest werd na hem geleid<br />

door achtereenvolgens Paul <strong>van</strong><br />

Kempen, Bernard Haitink, Jean<br />

Fournet, Willem <strong>van</strong> Otterloo, Hans<br />

Vonk, Sergiu Comissiona en Edo <strong>de</strong><br />

Waart. Sinds september 2005 is Jaap<br />

<strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n chef-dirigent en artistiek<br />

lei<strong>de</strong>r. In het seizoen 2011-2012 gaat<br />

Amerikaanse dirigent James Gaffigan<br />

een verbintenis aan als vaste gastdirigent<br />

<strong>van</strong> het Radio Filharmonisch<br />

Orkest tot ein<strong>de</strong> seizoen 2014-2015.<br />

Markus Stenz volgt Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />

als chef-dirigent op met ingang <strong>van</strong><br />

het seizoen 2012-2013.<br />

9


10<br />

Enrico Pace<br />

Het Radio Filharmonisch Orkest<br />

werkte samen met tal <strong>van</strong> befaam<strong>de</strong><br />

gastdirigenten, on<strong>de</strong>r wie Leopold<br />

Stokowski, Kirill Kondrasjin, Antál<br />

Dorati, Riccardo Muti, Kurt Masur,<br />

Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas,<br />

Gennadi Rozj<strong>de</strong>stvenski en Valeri<br />

Gergiev. Het orkest speel<strong>de</strong> <strong>de</strong> (Ne<strong>de</strong>rlandse)<br />

premières <strong>van</strong> werken <strong>van</strong><br />

on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>ren Koechlin, Martin,<br />

Franssens, Koolmees, Padding,<br />

Francesconi, Janáček, De Raaff,<br />

Oestvolskaja, Vriend en Rijnvos.<br />

Het orkest staat in dienst <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Publieke <strong>Omroep</strong> en is prominent<br />

aanwezig in <strong>de</strong> series NTR Zaterdag-<br />

Matinee en Het Zondagochtend<br />

MARCO BORGGREVE<br />

Concert in het Amsterdamse Concertgebouw,<br />

alsook in De Vrijdag <strong>van</strong><br />

Vre<strong>de</strong>nburg te Utrecht. Daardoor kan<br />

het zich in het Ne<strong>de</strong>rlandse muziekleven<br />

opmerkelijk profileren door<br />

bijzon<strong>de</strong>r geprogrammeer<strong>de</strong> symfonische<br />

concerten en concertante operauitvoeringen.<br />

Eerste uitvoeringen in<br />

Ne<strong>de</strong>rland en wereldpremières zijn<br />

daarbij regelmatig aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Het<br />

Radio Filharmonisch Orkest treedt bij<br />

gelegenheid ook op in het buitenland.<br />

Olivier Messiaens meesterwerk<br />

La Transfiguration <strong>de</strong> Notre Seigneur Jésus-<br />

Christ, uitgevoerd in <strong>de</strong> Zaterdag-<br />

Matinee in juni 2008 door Radio Filharmonisch<br />

Orkest en Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />

on<strong>de</strong>r leiding <strong>van</strong> Reinbert <strong>de</strong><br />

Leeuw, oogstte in september 2008<br />

tij<strong>de</strong>ns het Festival Musica in Straatsburg<br />

buitengewoon enthousiaste<br />

kritieken. Met chef-dirigent Jaap <strong>van</strong><br />

Zwe<strong>de</strong>n was het Radio Filharmonisch<br />

Orkest in oktober 2009 te gast op het<br />

Sun Festival in Singapore. In maart<br />

2010 von<strong>de</strong>n concertreizen plaats naar<br />

Groot-Brittannië, Duitsland en Oostenrijk.<br />

De om<strong>van</strong>grijke cd-catalogus <strong>van</strong><br />

het Radio Filharmonisch Orkest wordt<br />

in het seizoen 2010-2011 aangevuld<br />

met nieuwe opnamen in <strong>de</strong> veelgeprezen<br />

Sjostakovitsj- en Brucknerreeks<br />

voor respectievelijk het label BIS<br />

en Challenge Records International.<br />

Tevens wor<strong>de</strong>n cd-opnamen gemaakt<br />

<strong>van</strong> Union square dance for 2 i<strong>de</strong>ntical<br />

orchestras <strong>van</strong> Richard Rijnvos.<br />

WWW.DRADIOFILHARMONISCHORKEST.NL


Radio Filharmonisch Orkest<br />

CHEF-DIRIGENT<br />

Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />

ERE-DIRIGENT<br />

Edo <strong>de</strong> Waart<br />

EERSTE VIOOL<br />

Joris <strong>van</strong> Rijn<br />

Mitcho Dimitrov<br />

Alexan<strong>de</strong>r Baev<br />

Fred Gaasterland<br />

Roswitha Devrient<br />

Alberto Facanha<br />

Johnson<br />

Mariska Godwaldt<br />

Masha Iakovleva<br />

Kerstin Kendler<br />

Anna Korpalska<br />

Pamela Kubik<br />

Leonie Mensink<br />

Theo Ploeger<br />

Pieter Vel<br />

Ruud Wagemakers<br />

Peter Weimar<br />

ALTVIOOL<br />

Frank Brakkee<br />

Huub Beckers<br />

Arjan Wildschut<br />

Igor Bobylev<br />

Annemijn <strong>de</strong>n Her<strong>de</strong>r<br />

Robert Meulendijk<br />

Petr Muratov<br />

Ewa Wagner<br />

Ernst Grapperhaus<br />

Joke <strong>van</strong> Raalten<br />

CELLO<br />

Arturo Muruzabal<br />

Anton Istomin<br />

Eveline Kraayenhof<br />

Harm Bakker<br />

Mirjam Bosma<br />

Crit Coenegracht<br />

Anneke Janssen<br />

Ansfried Plat<br />

Rebecca Smit<br />

Arjen Uittenbogaard<br />

HOBO<br />

Maarten Dekkers<br />

Yvonne Wolters<br />

Valerie Colen<br />

ALTHOBO<br />

Gerard <strong>van</strong> An<strong>de</strong>l<br />

KLARINET<br />

Arjan Wou<strong>de</strong>nberg<br />

Nanette Bakker<br />

Die<strong>de</strong> Brantjes<br />

BASKLARINET<br />

Sergio Hamerslag<br />

FAGOT<br />

Johan Steinmann<br />

Freek Sluijs<br />

Marijke Zijlstra<br />

CONTRAFAGOT<br />

Desirée <strong>van</strong> Vliet<br />

TROMBONE<br />

Herman Nass<br />

Cassiel Anton<br />

Domènech<br />

BASTROMBONE<br />

Cyril Scheepmaker<br />

TUBA<br />

Niels Lammers<br />

PAUKEN<br />

Bas Voorter<br />

SLAGWERK<br />

Mark Hael<strong>de</strong>rmans<br />

Henk <strong>de</strong> Vlieger<br />

Vincent Cox<br />

Harry <strong>van</strong> Meurs<br />

HARP<br />

Ellen Versney<br />

Veronique Serpenti<br />

11<br />

TWEEDE VIOOL<br />

Eveline Trap<br />

Andrea <strong>van</strong> Harmelen<br />

Sarah Loerkens<br />

Jill Bernstein<br />

Esther <strong>de</strong> Bruijn<br />

Michiel Eekhof<br />

Odilia Fiedler<br />

Yvonne Hamelink<br />

Annemarie <strong>van</strong><br />

Hel<strong>de</strong>ren<br />

Robbert Honorits<br />

Esther Kövy<br />

Ingrid <strong>van</strong> Leeuwen<br />

Renate <strong>van</strong> Riel<br />

Nienke Teuben<br />

CONTRABAS<br />

Rien Wisse<br />

Wilmar <strong>de</strong> Visser<br />

Annika Hope<br />

Edward Mebius<br />

Sjeng Schupp<br />

Stephan Wienjus<br />

Eduard Zlatkin<br />

Guus Grentzius<br />

FLUIT<br />

Carla Meijers<br />

Ellen Alberts<br />

Liset Pennings<br />

PICCOLO<br />

Maike Grobbenhaar<br />

HOORN<br />

Annelies <strong>van</strong> Nuffelen<br />

Petra Botma<br />

Toine Martens<br />

Fré<strong>de</strong>rick Franssen<br />

Sergei Dovgaliouk<br />

Peter Janosi<br />

Anneke Vreug<strong>de</strong>nhil<br />

Ingwer Van Hoek<br />

TROMPET<br />

Hans <strong>van</strong> Loenen<br />

Rik Knarren<br />

Jacco Groenendijk<br />

Raymond Rook<br />

Hans Verheij


komen<strong>de</strong> concerten in<br />

<strong>de</strong> Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg<br />

SERIES TROS KLASSIEK / TROS VOCAAL<br />

vrijdag 1 april 2011, 20.15 uur inleiding Ma<strong>de</strong>leine Pfundt 19.30 uur<br />

‘Babi Jar’<br />

12<br />

Radio Filharmonisch<br />

Orkest<br />

Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />

Dmitri Slobo<strong>de</strong>niouk<br />

dirigent<br />

Viktoria Yastrebova sopraan<br />

Daniil Shtoda tenor<br />

Sergey Aleksashkin bas<br />

Berlioz<br />

Lief<strong>de</strong>sscène uit Roméo<br />

et Juliette<br />

Rimski-Korsakov<br />

Switezianka<br />

Sjostakovitsj<br />

Symfonie nr. 13 ‘Babi Jar’*<br />

* ZONDAGOCHTEND 3 APRIL OM 11.00 UUR OOK IN HET ZONDAG-<br />

OCHTEND CONCERT, CONCERTGEBOUW, AMSTERDAM<br />

Dmitri Slobo<strong>de</strong>niouk<br />

zaterdag (!) 9 april 2011<br />

Finale 9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />

Radio Filharmonisch<br />

Orkest<br />

Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n dirigent<br />

fi nalisten Liszt Concours<br />

Liszt<br />

Pianoconcert nr. 1 of 2 /<br />

Totentanz<br />

Wagner<br />

Ouverture Faust<br />

Tsjaikovski<br />

Capriccio italien<br />

ZONDAGOCHTEND 10 APRIL OM<br />

11.00 UUR OOK IN HET ZONDAG-<br />

OCHTEND CONCERT, CONCERT-<br />

GEBOUW, AMSTERDAM<br />

Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />

IVAR PEL


SERIE TROS VOCAAL<br />

zondag (!) 17 april 2011, 20.15 uur inleiding Aukelien <strong>van</strong> Hoytema 19.30 uur<br />

Bach en Pasen<br />

Orkest <strong>van</strong> <strong>de</strong> Achttien<strong>de</strong><br />

Eeuw<br />

Cappella Amsterdam<br />

Frans Brüggen dirigent<br />

Ilse Eerens sopraan<br />

Michael Chance alt<br />

Marcel Beekman tenor<br />

David Wilson-Johnson<br />

bas<br />

Pieter-Jan Bel<strong>de</strong>r orgel<br />

Frans Brüggen<br />

Bach<br />

Eerste orkestsuite in C,<br />

BWV 1066<br />

Bach<br />

Orgelconcert gebaseerd<br />

op cantates 35 en 156<br />

Bach<br />

Oratorium Festo Paschali:<br />

Kommt, eilet und laufet<br />

(Oster-Oratorium),<br />

BWV249<br />

13<br />

SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN<br />

vrijdag 22 april 2011, 20.15 uur, inleiding Huib Ramaer 19.30 uur<br />

Men<strong>de</strong>lssohn & Martin<br />

Radio Filharmonisch<br />

Orkest<br />

Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n dirigent<br />

Simone Lamsma viool<br />

Ann Hallenberg mezzosopraan<br />

Men<strong>de</strong>lssohn<br />

Vioolconcert in e<br />

Martin<br />

Die Weise von Liebe und<br />

Tod <strong>de</strong>s Cornets Christoph<br />

Rilke<br />

Simone Lamsma?<br />

THEO ROLSMA


CONCERTEN IN DE<br />

IN<br />

O<br />

E<br />

14<br />

zaterdag 26 maart 2011<br />

13.30 uur (!)<br />

Concertgebouw Amsterdam<br />

Tragisch intermezzo<br />

Radio Kamer Filharmonie<br />

Kenneth Montgomery dirigent<br />

Stéphanie Révidat sopraan<br />

Christina Landshamer sopraan<br />

Benjamin Hulett tenor<br />

Hasse<br />

Piramo e Tisbe<br />

zaterdag 2 april 2011<br />

14.15 uur<br />

Concertgebouw Amsterdam<br />

Mystiek, religie en melancholie<br />

Radio Kamer Filharmonie<br />

James MacMillan dirigent<br />

Kim Kashkashian altviool<br />

MacMillan<br />

Tryst<br />

Olivero<br />

Neharót neharót<br />

Bartók<br />

Muziek voor snaren, slagwerk en<br />

celesta<br />

Christiana Landshamer<br />

ANNE HOFFMANN<br />

James MacMillan


MAAKT<br />

HOORBAAR<br />

‘Als mensen het leven laten,<br />

zingen ze lie<strong>de</strong>ren’, dicht Velimir<br />

Chlebnikov, sleutelfiguur <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Russische futuristen. De mystieke<br />

en experimentele teksten zijn<br />

donker <strong>van</strong> aard en vormen <strong>de</strong><br />

kern <strong>van</strong> Alphabet of Death, <strong>de</strong><br />

nieuwste compositie <strong>van</strong> Alexan<strong>de</strong>r<br />

Raskatov.<br />

Raskatov schuwt in zijn composities<br />

<strong>de</strong> duisternis niet, maar<br />

plaatst die graag in een satirische<br />

context, zoals ook bleek uit<br />

zijn opera A Dog’s Heart, die in<br />

2010 tij<strong>de</strong>ns het Holland Festival<br />

in première ging.<br />

Alphabet of Death vormt het hart<br />

<strong>van</strong> een concert rondom <strong>de</strong> dood.<br />

De composities, <strong>van</strong> James Mac-<br />

Millan, Avet Terterjan en Alexan<strong>de</strong>r<br />

Raskatov laten hun licht<br />

schijnen op het schemerachtige<br />

gebied <strong>van</strong> <strong>de</strong> (on)eindigheid.<br />

vr 15 april • Muziekgebouw aan ’t IJ • 20.15 u<br />

rust z8<br />

Radio Kamer Filharmonie<br />

Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />

Brad Lubman dirigent<br />

Gijs Leenaars koordirigent<br />

Nikolay Di<strong>de</strong>nko bas<br />

Robert Nasveld klankregie<br />

MacMillan<br />

Nunc dimittis, voor koor en orkest (2001)<br />

Raskatov<br />

Alphabet of Death, voor bas en orkest op<br />

teksten <strong>van</strong> Velimir Chlebnikov (2010, opdracht<br />

NTR, wereldpremière)<br />

Terterjan<br />

Symfonie nr. 6, voor kamerorkest, kamerkoor<br />

en negen fonogrammen (1981)<br />

15<br />

kaarten: ¤ 23 | ¤ 18,50 | ¤ 10<br />

via 020-788 2000 (ma-za) of<br />

www.muziekgebouw.nl<br />

di 26 april • 20.00 uur<br />

Alexan<strong>de</strong>r Raskatov


Nieuw seizoen <strong>van</strong><br />

De Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg 2011-2012<br />

16<br />

Goed nieuws voor <strong>de</strong> liefhebbers<br />

<strong>van</strong> klassieke muziek in Utrecht<br />

en omgeving: <strong>de</strong> nieuwe<br />

seizoens brochure <strong>van</strong> De Vrijdag<br />

<strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg is uit.<br />

Deze succesvolle concert serie komt<br />

tot stand in samenwerking tussen<br />

TROS, AVRO, NTR en <strong>Muziekcentrum</strong><br />

Vre<strong>de</strong>nburg Utrecht. Een centrale rol<br />

wordt vervuld door <strong>de</strong> Radio Kamer<br />

Filharmonie, het Radio Filharmonisch<br />

Orkest en het Groot <strong>Omroep</strong>koor,<br />

chef-dirigenten Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n,<br />

Michael Schønwandt en Celso<br />

Antunes, en vaste gastdirigenten Frans<br />

Brüggen en Philippe Herreweghe.<br />

De Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg is een <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> best bezochte concertseries <strong>van</strong><br />

Ne<strong>de</strong>rland en munt uit door een<br />

combinatie <strong>van</strong> vertrouwdheid en<br />

avontuur. Komend seizoen telt De<br />

Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg maar liefst<br />

33 concerten en zeven series. Er is<br />

klinken<strong>de</strong> barok, klassiek, romantiek,<br />

twintigste en eenentwintigste eeuw.<br />

Er is muziek uit zes wereldste<strong>de</strong>n en<br />

een weekend lang Debussy. Er is<br />

Ne<strong>de</strong>rlandse muziek en een handvol<br />

premières. Kortom: een ware weel<strong>de</strong>.<br />

U bent opnieuw welkom!<br />

De nieuwe abonnementenbrochure<br />

kunt u aanvragen via 088 1003382<br />

of info@<strong>de</strong>vrijdag<strong>van</strong>vre<strong>de</strong>nburg.nl of<br />

downloa<strong>de</strong>n bij<br />

www.<strong>de</strong>vrijdag<strong>van</strong>vre<strong>de</strong>nburg.nl en<br />

www.radio4.nl/concertagenda.<br />

colofon<br />

PROGRAMMERING<br />

Astrid in ’t Veld<br />

PRODUCTIE<br />

Manon Tuynman en<br />

Maaike Verdonk<br />

RANDPROGRAMMERING TROS EN<br />

AVRO RADIO4<br />

Thea Derks en Victor Striker<br />

EINDREDACTIE RADIO<br />

Roland Kieft en Petra Koks<br />

REDACTIE PROGRAMMABOEK<br />

Clemens Romijn<br />

EINDREDACTIE<br />

Onno Schoon<strong>de</strong>rwoerd<br />

PUBLICITEIT & PRODUCTIE-ASSISTENTIE<br />

Anne Marie <strong>van</strong> Doorn<br />

ADMINISTRATIE & FINANCIËN<br />

Anneke <strong>de</strong> Vries<br />

PRESENTATIE RADIO 4<br />

Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp<br />

en Maartje Stokkers<br />

CASTING DIRECTOR<br />

Mauricio Fernán<strong>de</strong>z<br />

ARTISTIEK LEIDER<br />

Kees Vlaardingerbroek<br />

PROGRAMMATOELICHTING<br />

Kees Arntzen<br />

VORMGEVING<br />

Dorine Verharen<br />

DRUK<br />

Van <strong>de</strong>r Weij BV Hilversum

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!