programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

4
Natuurlijk zag ze hem aanvankelijk
anders: als een “buitensporig lange en
dunne figuur, (met) een bleek gezicht
met zeegroene ogen die konden flikkeren
als golven in een vlammenzee...
een besluiteloze manier van lopen,
waarbij hij meer scheen te glijden
dan werkelijk voet aan de grond te
zetten, een verstrooide en onrustige
verschijning, als een geest die elk moment
weer in de duisternis kon verdwijnen.”
In die woorden beschreef
de gravin haar latere minnaar na de
eerste ontmoeting.
In de gelukkige Zwitserse jaren stelde
Liszt zijn Album d’un voyageur samen
– korte karakterstukjes voor piano –
waarin hij naar de gewoonte der tijd
reis- en kunstindrukken vastlegde. In
deze later als Années de Pèlerinage gepubliceerde
bundel neemt het klavierstuk
Vallée d’Obermann een centrale
plaats in, zowel door zijn omvang, als
door zijn diepgang.
Het eendelige, maar gelede werk is
meer dan alleen een natuurbeschrijving.
Het gaat terug op een in 1804
gepubliceerde, aanvankelijk nauwelijks
opgemerkte roman van Etienne
de Senancour die bij herpublicatie in
de jaren ’30 van de negentiende eeuw
in Parijse kringen opeens enorm veel
stof deed opwaaien. Men zag in het
streven van de hoofdpersoon tot totale
overgave aan de natuur en het
gedoemde mislukken daarvan één
van de belangrijkste literaire werken
die de Franse romantiek aankondigden.
Ook George Sand citeerde lovend uit
het boek in een brief aan Marie
d’Agoult uit 1836: “Heeft u – om met
Obermann te spreken – de maan al
op zien komen over de Vélan?” (de
Vélan is een berg in de buurt van
Genève).
Liszt zelf voegde bij zijn manuscript
twee citaten uit de briefroman die de
sfeer en beklemming van de muziek
illustreren: “Wat wil ik? Wat ben ik?
Wat te vragen aan de natuur? Elke
oorzaak is onzichtbaar, elk doel bedrieglijk...”
(uit brief 63) en “dit grootse
bewustzijn van een natuur die
overweldigend is – en overal ondoordringbaar...”
(uit brief 4). Ze geven de
grondstemming van Vallée d’Obermann
in een notendop weer.
Rachmaninov
Net als zijn landgenoot Prokofjev wist
Sergej Rachmaninov nog juist op tijd
de revolutionaire chaos te ontvluchten
waarin Rusland in 1917 ondergedompeld
raakte. Aanvankelijk kreeg de
componist en pianist geen uitreisvisum,
maar de uitnodiging voor een
concert in Stockholm bracht redding:
in het revolutiejaar raakte het gezin
Rachmaninov nog net voor de kerstviering
in de Zweedse hoofdstad
herenigd. Rachmaninov bedacht dat
een bestaan als pianovirtuoos hem
meer zou opleveren dan zijn composities,
en dat de Verenigde Staten een
lucratievere markt boden dan Europa.
Hij scheepte zich eind 1918 in, koos
een goede impresario, de firma Steinway
schonk hem een vleugel, en met