programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

More documents

Recommendations

Info

4 Natuurlijk zag ze hem aanvankelijk anders: als een “buitensporig lange en dunne figuur, (met) een bleek gezicht met zeegroene ogen die konden flikkeren als golven in een vlammenzee... een besluiteloze manier van lopen, waarbij hij meer scheen te glijden dan werkelijk voet aan de grond te zetten, een verstrooide en onrustige verschijning, als een geest die elk moment weer in de duisternis kon verdwijnen.” In die woorden beschreef de gravin haar latere minnaar na de eerste ontmoeting. In de gelukkige Zwitserse jaren stelde Liszt zijn Album d’un voyageur samen – korte karakterstukjes voor piano – waarin hij naar de gewoonte der tijd reis- en kunstindrukken vastlegde. In deze later als Années de Pèlerinage gepubliceerde bundel neemt het klavierstuk Vallée d’Obermann een centrale plaats in, zowel door zijn omvang, als door zijn diepgang. Het eendelige, maar gelede werk is meer dan alleen een natuurbeschrijving. Het gaat terug op een in 1804 gepubliceerde, aanvankelijk nauwelijks opgemerkte roman van Etienne de Senancour die bij herpublicatie in de jaren ’30 van de negentiende eeuw in Parijse kringen opeens enorm veel stof deed opwaaien. Men zag in het streven van de hoofdpersoon tot totale overgave aan de natuur en het gedoemde mislukken daarvan één van de belangrijkste literaire werken die de Franse romantiek aankondigden. Ook George Sand citeerde lovend uit het boek in een brief aan Marie d’Agoult uit 1836: “Heeft u – om met Obermann te spreken – de maan al op zien komen over de Vélan?” (de Vélan is een berg in de buurt van Genève). Liszt zelf voegde bij zijn manuscript twee citaten uit de briefroman die de sfeer en beklemming van de muziek illustreren: “Wat wil ik? Wat ben ik? Wat te vragen aan de natuur? Elke oorzaak is onzichtbaar, elk doel bedrieglijk...” (uit brief 63) en “dit grootse bewustzijn van een natuur die overweldigend is – en overal ondoordringbaar...” (uit brief 4). Ze geven de grondstemming van Vallée d’Obermann in een notendop weer. Rachmaninov Net als zijn landgenoot Prokofjev wist Sergej Rachmaninov nog juist op tijd de revolutionaire chaos te ontvluchten waarin Rusland in 1917 ondergedompeld raakte. Aanvankelijk kreeg de componist en pianist geen uitreisvisum, maar de uitnodiging voor een concert in Stockholm bracht redding: in het revolutiejaar raakte het gezin Rachmaninov nog net voor de kerstviering in de Zweedse hoofdstad herenigd. Rachmaninov bedacht dat een bestaan als pianovirtuoos hem meer zou opleveren dan zijn composities, en dat de Verenigde Staten een lucratievere markt boden dan Europa. Hij scheepte zich eind 1918 in, koos een goede impresario, de firma Steinway schonk hem een vleugel, en met
veertig concerten in vier maanden begon hij energiek zijn reputatie in Amerika kracht bij te zetten: aan het eind van het jaar had hij een platencontract op zak en kon hij een huis gaan kopen. Als componist had Rachmaninov zich met zijn drie pianoconcerten al voor de Eerste Wereldoorlog gemanifesteerd als een belangrijk voortzetter van de Russische romantische traditie. Een Vierde pianoconcert dat hij in 1927 in Philadelphia presenteerde, mislukte echter hopeloos. Rachmaninov trok het werk terug en raakte in een depressie. Zijn laatste werk voor piano met orkest, de Rapsodie op een thema van Paganini, overrompelde des te meer. Net als Liszt en Brahms vóór hem, had Rachmaninov zich laten bekoren door de hechte harmonische structuur en het pakkende wijsje van La Campanella (‘het klokje’), Paganini’s vierentwintigste en laatste Capriccio voor viool solo. In Europa, in zijn Zwitserse villa ‘Senar’, vond Rachmaninov de rust om te componeren. Daar ontstond de Paganini-rapsodie in 1934. Het kwam zelfs tot een balletuitvoering: de beroemde Russische choreograaf Michael Fokine benaderde de componist met het verzoek de muziek te mogen gebruiken bij een ballet over de vioollegende Paganini. In 1939 ging dit ballet in Covent Garden in première, maar Rachmaninov kon er niet bij aanwezig zijn. De muziek overleefde het ballet ruimschoots, en met name de langzame Sergej Rachmaninov en tedere achttiende variatie kreeg een bijzondere populariteit. Op de keper beschouwd bestaat het werk uit drie grote delen: snel – langzaam – snel, zoals de meeste pianoconcerten. Opvallend is dat Rachmaninov het bewuste thema eerst slechts in ‘uitgeklede vorm’ presenteert. Pas in de tweede variatie klinkt het volledig. Verder introduceert de componist vanaf de zevende variatie een belangrijk tweede thema: dat van het Dies Irae uit de katholieke dodenmis. Voor deze beladen kerkzang koesterde Rachmaninov een levenslange fascinatie, in tal van werken is de oude gregoriaanse melodie bij hem terug te vinden. In de virtuoze en flamboyante vierentwintigste variatie die de Rapsodie afsluit, speelt het Dies Irae-thema opnieuw een, zelfs overheersende, rol. 5
Page 1 and 2: 10 Radio 4 presenteert... series Si
Page 3: Openingsconcert 9e Internationaal F
Page 7 and 8: spiritualiteit die zich vanaf 1902
Page 9 and 10: het Bolsjoj Theater tournees naar A
Page 11 and 12: Radio Filharmonisch Orkest CHEF-DIR
Page 13 and 14: SERIE TROS VOCAAL zondag (!) 17 apr
Page 15 and 16: MAAKT HOORBAAR ‘Als mensen het le

programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?