06.11.2014 Views

programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

10<br />

Radio 4 presenteert...<br />

series Sint-Petersburg / AVRO Klassiek<br />

vrijdag 25 maart 2011, 20.15 uur<br />

inleiding Mathieu Heinrichs 19.30 uur<br />

2011<br />

1<br />

Openingsconcert<br />

9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />

Radio Filharmonisch Orkest<br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov DIRIGENT<br />

Enrico Pace PIANO<br />

Franz Liszt<br />

Vallée d’Obermann uit<br />

1811-1886 Années <strong>de</strong> Pèlerinage: Première<br />

année: Suisse (1835-1855)<br />

Sergej Rachmaninov<br />

Rapsodie op een thema <strong>van</strong><br />

1873-1943 Paganini (1934)<br />

PAUZE<br />

Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin<br />

Symfonie nr. 3 ‘Le divin poème’<br />

1872-1915 (1902-1904)<br />

Introduction<br />

Luttes (Gevechten)<br />

Voluptés (Genietingen)<br />

Jeu divin (God<strong>de</strong>lijk spel)


2<br />

Na afl oop <strong>van</strong> het concert kunt u genieten <strong>van</strong> <strong>de</strong> swingen<strong>de</strong> gipsy muziek<br />

<strong>van</strong> het Vasile Ne<strong>de</strong>a Trio, bestaan<strong>de</strong> uit Vasile Ne<strong>de</strong>a, accor<strong>de</strong>on,<br />

Euvgeny Suvorkin, balalaika contrabas, en Harold Berghuis, gitaar.<br />

Dit concert wordt door <strong>de</strong> TROS rechtstreeks uitgezon<strong>de</strong>n op Radio 4.<br />

Dit concert wordt opgedragen aan<br />

CAMILLA DIKKEN<br />

Camilla was sinds 2007 als twee<strong>de</strong> violiste verbon<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong><br />

Radio Kamer Filharmonie. Camilla overleed plotseling in <strong>de</strong><br />

nacht <strong>van</strong> zaterdag op zondag jl.<br />

Wij wensen haar familie en collega’s veel sterkte bij <strong>de</strong><br />

verwerking <strong>van</strong> dit verlies.<br />

25<br />

Naar aanleiding <strong>van</strong> het vijfentwintigjarige bestaan <strong>van</strong> het<br />

Internationaal Franz Liszt Pianconcours, dat samenvalt met<br />

<strong>de</strong> tweehon<strong>de</strong>rdste ‘verjaardag’ <strong>van</strong> Liszt, schreef ouddirecteur<br />

<strong>van</strong> <strong>Muziekcentrum</strong> Vre<strong>de</strong>nburg, Mathieu<br />

Heinrichs, een boek over <strong>de</strong> voorgeschie<strong>de</strong>nis, <strong>de</strong><br />

totstand koming en <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze internationale<br />

Utrechtse pianistenwedstrijd. Het verhaal <strong>van</strong> het hoe en<br />

waarom verschijnt aan <strong>de</strong> vooravond <strong>van</strong> <strong>de</strong> negen<strong>de</strong><br />

concourse ditie on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> titel Liszt en alleen Liszt. Tij<strong>de</strong>ns<br />

het concert <strong>van</strong> <strong>van</strong>avond zal Mathieu Heinrichs zijn boek<br />

overhandigen aan <strong>de</strong> Utrechtse wethou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> cultuur,<br />

Frits Lintmeijer.


Openingsconcert<br />

9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />

vrijdag 25 maart 2011, 20.15 uur<br />

3<br />

Franz Liszt geschil<strong>de</strong>rd door Henri Lehman, 1840<br />

Vallée d’Obermann<br />

Vier jaar slechts hield <strong>de</strong> ‘liaison’<br />

tussen <strong>de</strong> jonge Franz Liszt en <strong>de</strong> vijf<br />

jaar ou<strong>de</strong>re gravin Marie d’Agoult<br />

stand. Om hém verliet <strong>de</strong> gravin in<br />

1835 man en kin<strong>de</strong>ren. De twee ontmoetten<br />

elkaar in <strong>de</strong> sfeer <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Parijse salons, waar Liszt al jong furore<br />

maakte als pianist, maar trokken<br />

zich terug uit het woelige kunstencentrum<br />

naar het rustige Genève,<br />

waar Liszt een betrekking aan het<br />

Conservatorium had aanvaard. Hier<br />

schonk <strong>de</strong> gravin Liszt drie buitenechtelijke<br />

kin<strong>de</strong>ren, <strong>van</strong> wie Cosima<br />

<strong>de</strong> bekendste werd: zij trouw<strong>de</strong> later<br />

met achter eenvolgens dirigent Hans<br />

von Bülow en componist Richard<br />

Wagner. De onstuimig begonnen verbintenis<br />

tussen Liszt en <strong>de</strong> gravin liep<br />

al gauw uit op een <strong>de</strong>bacle wegens<br />

“ce dissentiment radical <strong>de</strong> nos <strong>de</strong>ux<br />

natures”, zoals Liszt het formuleer<strong>de</strong>.<br />

Bij <strong>de</strong> gravin sloeg <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> zelfs om<br />

in haat. Ze schijnt Parijse recensenten<br />

omgekocht te hebben om slecht over<br />

Liszt te schrijven en publiceer<strong>de</strong> een<br />

roman, Nelida, waarin ze haar gewezen<br />

minnaar afbrak.


4<br />

Natuurlijk zag ze hem aan<strong>van</strong>kelijk<br />

an<strong>de</strong>rs: als een “buitensporig lange en<br />

dunne figuur, (met) een bleek gezicht<br />

met zeegroene ogen die kon<strong>de</strong>n flikkeren<br />

als golven in een vlammenzee...<br />

een besluiteloze manier <strong>van</strong> lopen,<br />

waarbij hij meer scheen te glij<strong>de</strong>n<br />

dan werkelijk voet aan <strong>de</strong> grond te<br />

zetten, een verstrooi<strong>de</strong> en onrustige<br />

verschijning, als een geest die elk moment<br />

weer in <strong>de</strong> duisternis kon verdwijnen.”<br />

In die woor<strong>de</strong>n beschreef<br />

<strong>de</strong> gravin haar latere minnaar na <strong>de</strong><br />

eerste ontmoeting.<br />

In <strong>de</strong> gelukkige Zwitserse jaren stel<strong>de</strong><br />

Liszt zijn Album d’un voyageur samen<br />

– korte karakterstukjes voor piano –<br />

waarin hij naar <strong>de</strong> gewoonte <strong>de</strong>r tijd<br />

reis- en kunstindrukken vastleg<strong>de</strong>. In<br />

<strong>de</strong>ze later als Années <strong>de</strong> Pèlerinage gepubliceer<strong>de</strong><br />

bun<strong>de</strong>l neemt het klavierstuk<br />

Vallée d’Obermann een centrale<br />

plaats in, zowel door zijn om<strong>van</strong>g, als<br />

door zijn diepgang.<br />

Het een<strong>de</strong>lige, maar gele<strong>de</strong> werk is<br />

meer dan alleen een natuurbeschrijving.<br />

Het gaat terug op een in 1804<br />

gepubliceer<strong>de</strong>, aan<strong>van</strong>kelijk nauwelijks<br />

opgemerkte roman <strong>van</strong> Etienne<br />

<strong>de</strong> Senancour die bij herpublicatie in<br />

<strong>de</strong> jaren ’30 <strong>van</strong> <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong> eeuw<br />

in Parijse kringen opeens enorm veel<br />

stof <strong>de</strong>ed opwaaien. Men zag in het<br />

streven <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoofdpersoon tot totale<br />

overgave aan <strong>de</strong> natuur en het<br />

gedoem<strong>de</strong> mislukken daar<strong>van</strong> één<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> belangrijkste literaire werken<br />

die <strong>de</strong> Franse romantiek aankondig<strong>de</strong>n.<br />

Ook George Sand citeer<strong>de</strong> lovend uit<br />

het boek in een brief aan Marie<br />

d’Agoult uit 1836: “Heeft u – om met<br />

Obermann te spreken – <strong>de</strong> maan al<br />

op zien komen over <strong>de</strong> Vélan?” (<strong>de</strong><br />

Vélan is een berg in <strong>de</strong> buurt <strong>van</strong><br />

Genève).<br />

Liszt zelf voeg<strong>de</strong> bij zijn manuscript<br />

twee citaten uit <strong>de</strong> briefroman die <strong>de</strong><br />

sfeer en beklemming <strong>van</strong> <strong>de</strong> muziek<br />

illustreren: “Wat wil ik? Wat ben ik?<br />

Wat te vragen aan <strong>de</strong> natuur? Elke<br />

oorzaak is onzichtbaar, elk doel bedrieglijk...”<br />

(uit brief 63) en “dit grootse<br />

bewustzijn <strong>van</strong> een natuur die<br />

overweldigend is – en overal ondoordringbaar...”<br />

(uit brief 4). Ze geven <strong>de</strong><br />

grondstemming <strong>van</strong> Vallée d’Obermann<br />

in een notendop weer.<br />

Rachmaninov<br />

Net als zijn landgenoot Prokofjev wist<br />

Sergej Rachmaninov nog juist op tijd<br />

<strong>de</strong> revolutionaire chaos te ontvluchten<br />

waarin Rusland in 1917 on<strong>de</strong>rgedompeld<br />

raakte. Aan<strong>van</strong>kelijk kreeg <strong>de</strong><br />

componist en pianist geen uitreisvisum,<br />

maar <strong>de</strong> uitnodiging voor een<br />

concert in Stockholm bracht redding:<br />

in het revolutiejaar raakte het gezin<br />

Rachmaninov nog net voor <strong>de</strong> kerstviering<br />

in <strong>de</strong> Zweedse hoofdstad<br />

herenigd. Rachmaninov bedacht dat<br />

een bestaan als pianovirtuoos hem<br />

meer zou opleveren dan zijn composities,<br />

en dat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten een<br />

lucratievere markt bo<strong>de</strong>n dan Europa.<br />

Hij scheepte zich eind 1918 in, koos<br />

een goe<strong>de</strong> impresario, <strong>de</strong> firma Steinway<br />

schonk hem een vleugel, en met


veertig concerten in vier maan<strong>de</strong>n<br />

begon hij energiek zijn reputatie in<br />

Amerika kracht bij te zetten: aan het<br />

eind <strong>van</strong> het jaar had hij een platencontract<br />

op zak en kon hij een huis<br />

gaan kopen.<br />

Als componist had Rachmaninov zich<br />

met zijn drie pianoconcerten al voor <strong>de</strong><br />

Eerste Wereldoorlog gemanifesteerd<br />

als een belangrijk voortzetter <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Russische romantische traditie. Een<br />

Vier<strong>de</strong> pianoconcert dat hij in 1927 in<br />

Phila<strong>de</strong>lphia presenteer<strong>de</strong>, mislukte<br />

echter hopeloos. Rachmaninov trok het<br />

werk terug en raakte in een <strong>de</strong>pressie.<br />

Zijn laatste werk voor piano met orkest,<br />

<strong>de</strong> Rapsodie op een thema <strong>van</strong><br />

Paganini, overrompel<strong>de</strong> <strong>de</strong>s te meer.<br />

Net als Liszt en Brahms vóór hem,<br />

had Rachmaninov zich laten bekoren<br />

door <strong>de</strong> hechte harmonische structuur<br />

en het pakken<strong>de</strong> wijsje <strong>van</strong> La Campanella<br />

(‘het klokje’), Paganini’s vierentwintigste<br />

en laatste Capriccio voor<br />

viool solo. In Europa, in zijn Zwitserse<br />

villa ‘Senar’, vond Rachmaninov <strong>de</strong> rust<br />

om te componeren. Daar ontstond <strong>de</strong><br />

Paganini-rapsodie in 1934. Het kwam<br />

zelfs tot een balletuitvoering: <strong>de</strong> beroem<strong>de</strong><br />

Russische choreograaf Michael<br />

Fokine bena<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong> componist met<br />

het verzoek <strong>de</strong> muziek te mogen gebruiken<br />

bij een ballet over <strong>de</strong> vioollegen<strong>de</strong><br />

Paganini. In 1939 ging dit<br />

ballet in Covent Gar<strong>de</strong>n in première,<br />

maar Rachmaninov kon er niet bij<br />

aanwezig zijn.<br />

De muziek overleef<strong>de</strong> het ballet ruimschoots,<br />

en met name <strong>de</strong> langzame<br />

Sergej Rachmaninov<br />

en te<strong>de</strong>re achttien<strong>de</strong> variatie kreeg<br />

een bijzon<strong>de</strong>re populariteit. Op <strong>de</strong><br />

keper beschouwd bestaat het werk<br />

uit drie grote <strong>de</strong>len: snel – langzaam<br />

– snel, zoals <strong>de</strong> meeste<br />

pianoconcerten. Opvallend is dat<br />

Rachmaninov het bewuste thema<br />

eerst slechts in ‘uitgekle<strong>de</strong> vorm’<br />

presenteert. Pas in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> variatie<br />

klinkt het volledig. Ver<strong>de</strong>r introduceert<br />

<strong>de</strong> componist <strong>van</strong>af <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong><br />

variatie een belangrijk twee<strong>de</strong> thema:<br />

dat <strong>van</strong> het Dies Irae uit <strong>de</strong> katholieke<br />

do<strong>de</strong>nmis. Voor <strong>de</strong>ze bela<strong>de</strong>n<br />

kerkzang koester<strong>de</strong> Rachmaninov<br />

een levenslange fascinatie, in tal <strong>van</strong><br />

werken is <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> gregoriaanse melodie<br />

bij hem terug te vin<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong><br />

virtuoze en flamboyante vierentwintigste<br />

variatie die <strong>de</strong> Rapsodie afsluit,<br />

speelt het Dies Irae-thema opnieuw<br />

een, zelfs overheersen<strong>de</strong>, rol.<br />

5


6<br />

Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin<br />

‘Het god<strong>de</strong>lijk gedicht’<br />

Ook Alexan<strong>de</strong>r Skrjabin zocht op een<br />

cruciaal moment in zijn leven rust en<br />

spiritualiteit in <strong>de</strong> Zwitserse Alpen.<br />

Vanaf het jaar 1903 raakte <strong>de</strong> in 1872<br />

te Moskou geboren componist en pianist<br />

min of meer op drift. Tot dan toe<br />

was zijn leven eigenlijk <strong>van</strong> een leien<br />

dakje verlopen, al moest hij vroeg<br />

zijn moe<strong>de</strong>r missen en was zijn va<strong>de</strong>r<br />

– een diplomaat die bijna permanent<br />

in <strong>de</strong>n vreem<strong>de</strong> verkeer<strong>de</strong> – <strong>de</strong> grote<br />

afwezige in zijn kin<strong>de</strong>rjaren. Een tante,<br />

een oma en een oudtante voed<strong>de</strong>n<br />

hem op en lieten het hem aan weinig<br />

ontbreken. Hij streed aan het Moskous<br />

conservatorium met zijn vriend en<br />

klasgenoot Rachmaninov om <strong>de</strong><br />

hoogste eer: <strong>de</strong> gou<strong>de</strong>n medaille, die<br />

Rachmaninov in 1892 net voor zijn<br />

neus wegkaapte; Skrjabin werd twee<strong>de</strong>.<br />

Toch was zijn roem als pianist<br />

groot genoeg voor serieuze belangstelling,<br />

bijvoorbeeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> Petersburgse<br />

uitgever en mecenas Beljajev,<br />

die het welslagen <strong>van</strong> Skrjabins<br />

carrière <strong>van</strong>af 1894 voortvarend ter<br />

hand nam. Hij stuur<strong>de</strong> hem op<br />

concertreizen – on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re naar<br />

Amsterdam en Den Haag – en zorg<strong>de</strong><br />

voor een vast maandgeld, zodat<br />

Skrjabin onbezorgd kon stu<strong>de</strong>ren en<br />

componeren.<br />

Maar in 1903 stierf Beljajev, en slechts<br />

met <strong>de</strong> grootste moeite wist Skrjabin<br />

gedaan te krijgen dat <strong>de</strong> opvolgers<br />

hem nog een paar jaar financieel<br />

zou<strong>de</strong>n steunen. Hij had het geld hard<br />

nodig, want na een schandaaltje – een<br />

affaire met een knappe donkere<br />

stu<strong>de</strong>nte – had hij zijn professoraat<br />

aan het Moskous Conservatorium<br />

opgegeven. Bovendien verwij<strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />

hij zich in dat jaar <strong>van</strong> zijn vrouw<br />

Vera en zijn kin<strong>de</strong>ren, ook letterlijk,<br />

want hij begon an<strong>de</strong>rmaal te reizen,<br />

verbleef afwisselend in Italië, Zwitserland<br />

en Brussel en keer<strong>de</strong> pas na zes<br />

jaar weer in <strong>de</strong> armen <strong>van</strong> va<strong>de</strong>rtje<br />

Rusland terug.<br />

Aan <strong>de</strong> basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> onrust en <strong>de</strong><br />

immense veran<strong>de</strong>ringen in zijn<br />

muzikale <strong>de</strong>nken lag <strong>de</strong> grote<br />

belangstelling voor theosofie en


spiritualiteit die zich <strong>van</strong>af 1902 in<br />

hem was gaan openbaren. Voor een<br />

Rus uit die tijd niets bijzon<strong>de</strong>rs: in<br />

het kielzog <strong>van</strong> het Franse symbolisme<br />

wemel<strong>de</strong> het in Rusland aan<br />

het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> twintigste eeuw <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> spirituele beweginkjes waarvoor<br />

<strong>de</strong> bojaren-ziel nu eenmaal erg ont<strong>van</strong>kelijk<br />

bleek.<br />

Skrjabin komt sterk on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> invloed<br />

<strong>van</strong> een an<strong>de</strong>re vrouw – <strong>de</strong> nog jonge<br />

Tatjana <strong>de</strong> Schloezer – en verdiept<br />

zich toenemend in <strong>de</strong> geschriften <strong>van</strong><br />

Nietzsche en Madame Blavatsky. Een<br />

kentering tekent zich af: <strong>van</strong>af <strong>de</strong> Der<strong>de</strong><br />

symfonie zijn <strong>de</strong> composities <strong>van</strong><br />

Skrjabin <strong>van</strong> hoge i<strong>de</strong>alen vervuld, en<br />

toenemend megalomaan. In zijn laatste<br />

symfonie Prometheus, gedicht <strong>van</strong> het vuur<br />

on<strong>de</strong>rzoekt hij zelfs <strong>de</strong> mogelijkheid<br />

<strong>van</strong> visuele projectie <strong>van</strong> allerlei<br />

kleuren om <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> het<br />

werk te on<strong>de</strong>rsteunen. In Skrjabins<br />

visie zou <strong>de</strong> wereld opnieuw geboren<br />

kunnen wor<strong>de</strong>n na een grote ramp,<br />

waarna in een nieuw Nirwana alle<br />

kunsten en zintuigen verenigd zou<strong>de</strong>n<br />

zijn. De Russische Revolutie <strong>van</strong><br />

1917 maakt Skrjabin niet meer mee:<br />

hij overlijdt in 1915 pas drieënveertig<br />

jaar oud, na een aantal mislukte<br />

operaties die niet <strong>de</strong> gevolgen <strong>van</strong><br />

bloedvergiftiging kon<strong>de</strong>n stoppen.<br />

Het uitbreken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Eerste Wereldoorlog<br />

maakt hij nog wel mee, en hij<br />

schijnt die – zoals veel collega’s met<br />

hem – begroet te hebben als eerste<br />

symptoom <strong>van</strong> <strong>de</strong> naken<strong>de</strong> kosmische<br />

we<strong>de</strong>rgeboorte.<br />

Ook zijn grootschalige Der<strong>de</strong> symfonie<br />

– <strong>de</strong> eerste die hij als ‘poëem’ presenteer<strong>de</strong><br />

– begint met een soort <strong>van</strong><br />

geboorte: ‘Ja jesm’ (‘ik ben’) zegt <strong>de</strong><br />

eerste maat <strong>van</strong> <strong>de</strong> symfonie met<br />

grandioos vertoon – althans volgens<br />

<strong>de</strong> zienswijze <strong>van</strong> Tatjana <strong>de</strong> Schloezer,<br />

die Skrjabin overigens goedkeur<strong>de</strong><br />

en overnam.<br />

Ook bij het opstellen <strong>van</strong> <strong>de</strong> naamgeving<br />

en het programma bij <strong>de</strong> drie<br />

<strong>de</strong>len <strong>van</strong> zijn grootschalige Der<strong>de</strong><br />

symfonie voer<strong>de</strong> Tatjana zijn hand.<br />

Samengevat stel<strong>de</strong> zij het volgen<strong>de</strong>:<br />

“Luttes – dat is <strong>de</strong> strijd tussen <strong>de</strong> mens<br />

die slaaf is <strong>van</strong> een persoonlijke god<br />

en <strong>de</strong> machtige, vrije mens die zelf<br />

god zou kunnen zijn, maar zijn wil is<br />

nog te zwak. Voluptés – <strong>de</strong> mens geeft<br />

zich over aan zinnelijke genietingen,<br />

maar dan verheft zich uit zijn innerlijk<br />

een sublieme kracht die hem<br />

helpt zijn menselijke zwakheid te<br />

overwinnen. Jeu divin – <strong>de</strong> vrijgemaakte<br />

geest geeft zich over aan <strong>de</strong><br />

vreug<strong>de</strong> <strong>van</strong> een vrij bestaan.”<br />

De Der<strong>de</strong> symfonie ging op 29 mei 1905<br />

on<strong>de</strong>r Arthur Nikisch in Parijs in<br />

première en lokte gemeng<strong>de</strong> reacties<br />

uit, <strong>van</strong> beschuldigingen <strong>van</strong> “platte<br />

Wagner-na-aperij” tot onverholen<br />

enthousiasme. In <strong>de</strong> grootsheid <strong>van</strong><br />

het concept en <strong>de</strong> reikwijdte <strong>van</strong> het<br />

filosofisch gedachtegoed zag een tijdgenoot,<br />

<strong>de</strong> criticus Leonid Sabanejev,<br />

“een kolossale biografie <strong>van</strong> Skrjabins<br />

creatieve geest en een blauwdruk<br />

<strong>van</strong> zijn kosmische plan.”<br />

Kees Arntzen<br />

7


uitvoeren<strong>de</strong>n<br />

8 Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov, dirigent<br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov (1964) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />

aan het conservatorium <strong>van</strong> zijn geboortestad<br />

Moskou. In 1988 voltooi<strong>de</strong><br />

hij daar zijn studies piano en directie.<br />

Hij verbond zich het jaar daarop als<br />

dirigent aan het Nemirovitsj-<br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov<br />

Dantsjenko-Muziektheater <strong>van</strong> Moskou.<br />

In 1990 werd Ve<strong>de</strong>rnikov benoemd<br />

tot dirigent bij het Radio Symfonieorkest<br />

<strong>van</strong> Moskou en trad sindsdien<br />

ook regelmatig op als gastdirigent bij<br />

vooraanstaan<strong>de</strong> Russische orkesten.<br />

Er volg<strong>de</strong>n optre<strong>de</strong>ns in Spanje,<br />

Turkije, Italië, Duitsland, Griekenland<br />

en Japan. In Ne<strong>de</strong>rland dirigeer<strong>de</strong><br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov on<strong>de</strong>r meer<br />

het Resi<strong>de</strong>ntie Orkest, het Ne<strong>de</strong>rlands<br />

Blazers Ensemble, het Radio Symfonie<br />

Orkest en het Ne<strong>de</strong>rlands Philharmonisch<br />

Orkest. In september 1995 richtte<br />

hij zijn eigen orkest op, <strong>de</strong> Russische<br />

Philharmonie, die inmid<strong>de</strong>ls een<br />

plaats in het Russische muziekleven<br />

heeft veroverd. In 1997 gaf dat orkest<br />

concerten in Ne<strong>de</strong>rland, België en<br />

Engeland. Behalve vaste gastdirigent<br />

<strong>van</strong> het Noord Ne<strong>de</strong>rlands Orkest was<br />

Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov <strong>van</strong> 2001 tot<br />

2009 muzikaal directeur <strong>van</strong> het<br />

Bolsjoj Theater in Moskou en daarmee<br />

opvolger <strong>van</strong> Gennadi Rozj<strong>de</strong>stvenski.<br />

In die hoedanigheid leid<strong>de</strong> hij vele<br />

operaproducties, waaron<strong>de</strong>r een<br />

nieuwe productie <strong>van</strong> Boris Godoenov<br />

in <strong>de</strong> originele orkestratie <strong>van</strong><br />

Moesorgski, Prokofjevs Oorlog en Vre<strong>de</strong><br />

en Leonid Desjatnikovs De kin<strong>de</strong>ren<br />

<strong>van</strong> Rosenthal (wereldpremière). On<strong>de</strong>r<br />

zijn leiding maakte het Orkest <strong>van</strong>


het Bolsjoj Theater tournees naar<br />

Athene, Hamburg, Parijs, Lon<strong>de</strong>n en<br />

Milaan. Ver<strong>de</strong>r trad Alexan<strong>de</strong>r Ve<strong>de</strong>rnikov<br />

op als gastdirigent <strong>van</strong> het<br />

London Philharmonic Orchestra, het<br />

Symfonieorkest <strong>van</strong> <strong>de</strong> Bayerische<br />

Rundfunk, het Ne<strong>de</strong>rlands Filharmonisch<br />

Orkest, het Filharmonisch Orkest<br />

<strong>van</strong> Stockholm, Staatskapelle Dres<strong>de</strong>n,<br />

het Montreal Symphony Orchestra,<br />

het Sydney Symphony Orchestra, het<br />

Filharmonisch Orkest <strong>van</strong> Tokio, het<br />

Royal Scottish National Orchestra,<br />

het BBC Scottish Symphony Orchestra<br />

en het Deens Nationaal Symfonieorkest.<br />

Ver<strong>de</strong>r werkte hij als gastdirigent<br />

<strong>van</strong> operavoorstellingen in<br />

Milaan, Venetië, Bologna, Turijn,<br />

Rome en Parijs.<br />

Enrico Pace, piano<br />

Enrico Pace (Rimini, 1957) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />

piano bij Franco Scala aan conservatoria<br />

in Pesaro en Imola. Zijn concertcarrière<br />

begon na eerste prijzen bij<br />

het Internationale Yamaha Concours<br />

in Stresa in 1987 en het twee<strong>de</strong> Internationaal<br />

Franz Liszt Pianoconcours<br />

in Utrecht twee jaar later. Sindsdien<br />

geeft Enrico Pace veelvuldig recitals<br />

in Europa, waaron<strong>de</strong>r in het Amsterdamse<br />

Concertgebouw, in Milaan,<br />

Rome, Florence, Berlijn, München,<br />

Dortmund, Dublin en Zuid-Amerika.<br />

Pace heeft regelmatig opgetre<strong>de</strong>n<br />

met orkesten als het Rotterdams<br />

Philharmonisch Orkest, het Radio<br />

Filharmonisch Orkest, <strong>de</strong> symfonieorkesten<br />

<strong>van</strong> Sydney en Melbourne,<br />

het Berliner Sinfonie-Orchester, het<br />

MDR-Sinfonieorchester Leipzig en het<br />

Philharmonisch Orkest <strong>van</strong> Warschau.<br />

Daar verving hij met groot succes en<br />

op korte termijn Martha Argerich<br />

voor concerten in Zwitserland en<br />

Italië. Naast concerten met orkest<br />

speelt Enrico Pace met o.a. het<br />

Sjostakovitsj Kwartet, het Vanbrugh<br />

Kwartet en het Prometeo Kwartet en<br />

nam hij meermaals <strong>de</strong>el aan het Delft<br />

Chamber Music Festival. Met violist<br />

Frank Peter Zimmermann geeft hij<br />

concerten in Europa, Zuid-Amerika<br />

en het Verre Oosten. Overige partners<br />

met wie hij regelmatig samenwerkt<br />

zijn o.a. hoorniste Marie-Luise<br />

Neunecker en pianist Igor Roma.<br />

Radio Filharmonisch Orkest<br />

Het Radio Filharmonisch Orkest werd<br />

in 1945 opgericht door Albert <strong>van</strong><br />

Raalte. Het orkest werd na hem geleid<br />

door achtereenvolgens Paul <strong>van</strong><br />

Kempen, Bernard Haitink, Jean<br />

Fournet, Willem <strong>van</strong> Otterloo, Hans<br />

Vonk, Sergiu Comissiona en Edo <strong>de</strong><br />

Waart. Sinds september 2005 is Jaap<br />

<strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n chef-dirigent en artistiek<br />

lei<strong>de</strong>r. In het seizoen 2011-2012 gaat<br />

Amerikaanse dirigent James Gaffigan<br />

een verbintenis aan als vaste gastdirigent<br />

<strong>van</strong> het Radio Filharmonisch<br />

Orkest tot ein<strong>de</strong> seizoen 2014-2015.<br />

Markus Stenz volgt Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />

als chef-dirigent op met ingang <strong>van</strong><br />

het seizoen 2012-2013.<br />

9


10<br />

Enrico Pace<br />

Het Radio Filharmonisch Orkest<br />

werkte samen met tal <strong>van</strong> befaam<strong>de</strong><br />

gastdirigenten, on<strong>de</strong>r wie Leopold<br />

Stokowski, Kirill Kondrasjin, Antál<br />

Dorati, Riccardo Muti, Kurt Masur,<br />

Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas,<br />

Gennadi Rozj<strong>de</strong>stvenski en Valeri<br />

Gergiev. Het orkest speel<strong>de</strong> <strong>de</strong> (Ne<strong>de</strong>rlandse)<br />

premières <strong>van</strong> werken <strong>van</strong><br />

on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>ren Koechlin, Martin,<br />

Franssens, Koolmees, Padding,<br />

Francesconi, Janáček, De Raaff,<br />

Oestvolskaja, Vriend en Rijnvos.<br />

Het orkest staat in dienst <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Publieke <strong>Omroep</strong> en is prominent<br />

aanwezig in <strong>de</strong> series NTR Zaterdag-<br />

Matinee en Het Zondagochtend<br />

MARCO BORGGREVE<br />

Concert in het Amsterdamse Concertgebouw,<br />

alsook in De Vrijdag <strong>van</strong><br />

Vre<strong>de</strong>nburg te Utrecht. Daardoor kan<br />

het zich in het Ne<strong>de</strong>rlandse muziekleven<br />

opmerkelijk profileren door<br />

bijzon<strong>de</strong>r geprogrammeer<strong>de</strong> symfonische<br />

concerten en concertante operauitvoeringen.<br />

Eerste uitvoeringen in<br />

Ne<strong>de</strong>rland en wereldpremières zijn<br />

daarbij regelmatig aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Het<br />

Radio Filharmonisch Orkest treedt bij<br />

gelegenheid ook op in het buitenland.<br />

Olivier Messiaens meesterwerk<br />

La Transfiguration <strong>de</strong> Notre Seigneur Jésus-<br />

Christ, uitgevoerd in <strong>de</strong> Zaterdag-<br />

Matinee in juni 2008 door Radio Filharmonisch<br />

Orkest en Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />

on<strong>de</strong>r leiding <strong>van</strong> Reinbert <strong>de</strong><br />

Leeuw, oogstte in september 2008<br />

tij<strong>de</strong>ns het Festival Musica in Straatsburg<br />

buitengewoon enthousiaste<br />

kritieken. Met chef-dirigent Jaap <strong>van</strong><br />

Zwe<strong>de</strong>n was het Radio Filharmonisch<br />

Orkest in oktober 2009 te gast op het<br />

Sun Festival in Singapore. In maart<br />

2010 von<strong>de</strong>n concertreizen plaats naar<br />

Groot-Brittannië, Duitsland en Oostenrijk.<br />

De om<strong>van</strong>grijke cd-catalogus <strong>van</strong><br />

het Radio Filharmonisch Orkest wordt<br />

in het seizoen 2010-2011 aangevuld<br />

met nieuwe opnamen in <strong>de</strong> veelgeprezen<br />

Sjostakovitsj- en Brucknerreeks<br />

voor respectievelijk het label BIS<br />

en Challenge Records International.<br />

Tevens wor<strong>de</strong>n cd-opnamen gemaakt<br />

<strong>van</strong> Union square dance for 2 i<strong>de</strong>ntical<br />

orchestras <strong>van</strong> Richard Rijnvos.<br />

WWW.DRADIOFILHARMONISCHORKEST.NL


Radio Filharmonisch Orkest<br />

CHEF-DIRIGENT<br />

Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />

ERE-DIRIGENT<br />

Edo <strong>de</strong> Waart<br />

EERSTE VIOOL<br />

Joris <strong>van</strong> Rijn<br />

Mitcho Dimitrov<br />

Alexan<strong>de</strong>r Baev<br />

Fred Gaasterland<br />

Roswitha Devrient<br />

Alberto Facanha<br />

Johnson<br />

Mariska Godwaldt<br />

Masha Iakovleva<br />

Kerstin Kendler<br />

Anna Korpalska<br />

Pamela Kubik<br />

Leonie Mensink<br />

Theo Ploeger<br />

Pieter Vel<br />

Ruud Wagemakers<br />

Peter Weimar<br />

ALTVIOOL<br />

Frank Brakkee<br />

Huub Beckers<br />

Arjan Wildschut<br />

Igor Bobylev<br />

Annemijn <strong>de</strong>n Her<strong>de</strong>r<br />

Robert Meulendijk<br />

Petr Muratov<br />

Ewa Wagner<br />

Ernst Grapperhaus<br />

Joke <strong>van</strong> Raalten<br />

CELLO<br />

Arturo Muruzabal<br />

Anton Istomin<br />

Eveline Kraayenhof<br />

Harm Bakker<br />

Mirjam Bosma<br />

Crit Coenegracht<br />

Anneke Janssen<br />

Ansfried Plat<br />

Rebecca Smit<br />

Arjen Uittenbogaard<br />

HOBO<br />

Maarten Dekkers<br />

Yvonne Wolters<br />

Valerie Colen<br />

ALTHOBO<br />

Gerard <strong>van</strong> An<strong>de</strong>l<br />

KLARINET<br />

Arjan Wou<strong>de</strong>nberg<br />

Nanette Bakker<br />

Die<strong>de</strong> Brantjes<br />

BASKLARINET<br />

Sergio Hamerslag<br />

FAGOT<br />

Johan Steinmann<br />

Freek Sluijs<br />

Marijke Zijlstra<br />

CONTRAFAGOT<br />

Desirée <strong>van</strong> Vliet<br />

TROMBONE<br />

Herman Nass<br />

Cassiel Anton<br />

Domènech<br />

BASTROMBONE<br />

Cyril Scheepmaker<br />

TUBA<br />

Niels Lammers<br />

PAUKEN<br />

Bas Voorter<br />

SLAGWERK<br />

Mark Hael<strong>de</strong>rmans<br />

Henk <strong>de</strong> Vlieger<br />

Vincent Cox<br />

Harry <strong>van</strong> Meurs<br />

HARP<br />

Ellen Versney<br />

Veronique Serpenti<br />

11<br />

TWEEDE VIOOL<br />

Eveline Trap<br />

Andrea <strong>van</strong> Harmelen<br />

Sarah Loerkens<br />

Jill Bernstein<br />

Esther <strong>de</strong> Bruijn<br />

Michiel Eekhof<br />

Odilia Fiedler<br />

Yvonne Hamelink<br />

Annemarie <strong>van</strong><br />

Hel<strong>de</strong>ren<br />

Robbert Honorits<br />

Esther Kövy<br />

Ingrid <strong>van</strong> Leeuwen<br />

Renate <strong>van</strong> Riel<br />

Nienke Teuben<br />

CONTRABAS<br />

Rien Wisse<br />

Wilmar <strong>de</strong> Visser<br />

Annika Hope<br />

Edward Mebius<br />

Sjeng Schupp<br />

Stephan Wienjus<br />

Eduard Zlatkin<br />

Guus Grentzius<br />

FLUIT<br />

Carla Meijers<br />

Ellen Alberts<br />

Liset Pennings<br />

PICCOLO<br />

Maike Grobbenhaar<br />

HOORN<br />

Annelies <strong>van</strong> Nuffelen<br />

Petra Botma<br />

Toine Martens<br />

Fré<strong>de</strong>rick Franssen<br />

Sergei Dovgaliouk<br />

Peter Janosi<br />

Anneke Vreug<strong>de</strong>nhil<br />

Ingwer Van Hoek<br />

TROMPET<br />

Hans <strong>van</strong> Loenen<br />

Rik Knarren<br />

Jacco Groenendijk<br />

Raymond Rook<br />

Hans Verheij


komen<strong>de</strong> concerten in<br />

<strong>de</strong> Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg<br />

SERIES TROS KLASSIEK / TROS VOCAAL<br />

vrijdag 1 april 2011, 20.15 uur inleiding Ma<strong>de</strong>leine Pfundt 19.30 uur<br />

‘Babi Jar’<br />

12<br />

Radio Filharmonisch<br />

Orkest<br />

Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />

Dmitri Slobo<strong>de</strong>niouk<br />

dirigent<br />

Viktoria Yastrebova sopraan<br />

Daniil Shtoda tenor<br />

Sergey Aleksashkin bas<br />

Berlioz<br />

Lief<strong>de</strong>sscène uit Roméo<br />

et Juliette<br />

Rimski-Korsakov<br />

Switezianka<br />

Sjostakovitsj<br />

Symfonie nr. 13 ‘Babi Jar’*<br />

* ZONDAGOCHTEND 3 APRIL OM 11.00 UUR OOK IN HET ZONDAG-<br />

OCHTEND CONCERT, CONCERTGEBOUW, AMSTERDAM<br />

Dmitri Slobo<strong>de</strong>niouk<br />

zaterdag (!) 9 april 2011<br />

Finale 9e Internationaal Franz Liszt Pianoconcours<br />

Radio Filharmonisch<br />

Orkest<br />

Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n dirigent<br />

fi nalisten Liszt Concours<br />

Liszt<br />

Pianoconcert nr. 1 of 2 /<br />

Totentanz<br />

Wagner<br />

Ouverture Faust<br />

Tsjaikovski<br />

Capriccio italien<br />

ZONDAGOCHTEND 10 APRIL OM<br />

11.00 UUR OOK IN HET ZONDAG-<br />

OCHTEND CONCERT, CONCERT-<br />

GEBOUW, AMSTERDAM<br />

Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n<br />

IVAR PEL


SERIE TROS VOCAAL<br />

zondag (!) 17 april 2011, 20.15 uur inleiding Aukelien <strong>van</strong> Hoytema 19.30 uur<br />

Bach en Pasen<br />

Orkest <strong>van</strong> <strong>de</strong> Achttien<strong>de</strong><br />

Eeuw<br />

Cappella Amsterdam<br />

Frans Brüggen dirigent<br />

Ilse Eerens sopraan<br />

Michael Chance alt<br />

Marcel Beekman tenor<br />

David Wilson-Johnson<br />

bas<br />

Pieter-Jan Bel<strong>de</strong>r orgel<br />

Frans Brüggen<br />

Bach<br />

Eerste orkestsuite in C,<br />

BWV 1066<br />

Bach<br />

Orgelconcert gebaseerd<br />

op cantates 35 en 156<br />

Bach<br />

Oratorium Festo Paschali:<br />

Kommt, eilet und laufet<br />

(Oster-Oratorium),<br />

BWV249<br />

13<br />

SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN<br />

vrijdag 22 april 2011, 20.15 uur, inleiding Huib Ramaer 19.30 uur<br />

Men<strong>de</strong>lssohn & Martin<br />

Radio Filharmonisch<br />

Orkest<br />

Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n dirigent<br />

Simone Lamsma viool<br />

Ann Hallenberg mezzosopraan<br />

Men<strong>de</strong>lssohn<br />

Vioolconcert in e<br />

Martin<br />

Die Weise von Liebe und<br />

Tod <strong>de</strong>s Cornets Christoph<br />

Rilke<br />

Simone Lamsma?<br />

THEO ROLSMA


CONCERTEN IN DE<br />

IN<br />

O<br />

E<br />

14<br />

zaterdag 26 maart 2011<br />

13.30 uur (!)<br />

Concertgebouw Amsterdam<br />

Tragisch intermezzo<br />

Radio Kamer Filharmonie<br />

Kenneth Montgomery dirigent<br />

Stéphanie Révidat sopraan<br />

Christina Landshamer sopraan<br />

Benjamin Hulett tenor<br />

Hasse<br />

Piramo e Tisbe<br />

zaterdag 2 april 2011<br />

14.15 uur<br />

Concertgebouw Amsterdam<br />

Mystiek, religie en melancholie<br />

Radio Kamer Filharmonie<br />

James MacMillan dirigent<br />

Kim Kashkashian altviool<br />

MacMillan<br />

Tryst<br />

Olivero<br />

Neharót neharót<br />

Bartók<br />

Muziek voor snaren, slagwerk en<br />

celesta<br />

Christiana Landshamer<br />

ANNE HOFFMANN<br />

James MacMillan


MAAKT<br />

HOORBAAR<br />

‘Als mensen het leven laten,<br />

zingen ze lie<strong>de</strong>ren’, dicht Velimir<br />

Chlebnikov, sleutelfiguur <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Russische futuristen. De mystieke<br />

en experimentele teksten zijn<br />

donker <strong>van</strong> aard en vormen <strong>de</strong><br />

kern <strong>van</strong> Alphabet of Death, <strong>de</strong><br />

nieuwste compositie <strong>van</strong> Alexan<strong>de</strong>r<br />

Raskatov.<br />

Raskatov schuwt in zijn composities<br />

<strong>de</strong> duisternis niet, maar<br />

plaatst die graag in een satirische<br />

context, zoals ook bleek uit<br />

zijn opera A Dog’s Heart, die in<br />

2010 tij<strong>de</strong>ns het Holland Festival<br />

in première ging.<br />

Alphabet of Death vormt het hart<br />

<strong>van</strong> een concert rondom <strong>de</strong> dood.<br />

De composities, <strong>van</strong> James Mac-<br />

Millan, Avet Terterjan en Alexan<strong>de</strong>r<br />

Raskatov laten hun licht<br />

schijnen op het schemerachtige<br />

gebied <strong>van</strong> <strong>de</strong> (on)eindigheid.<br />

vr 15 april • Muziekgebouw aan ’t IJ • 20.15 u<br />

rust z8<br />

Radio Kamer Filharmonie<br />

Groot <strong>Omroep</strong>koor<br />

Brad Lubman dirigent<br />

Gijs Leenaars koordirigent<br />

Nikolay Di<strong>de</strong>nko bas<br />

Robert Nasveld klankregie<br />

MacMillan<br />

Nunc dimittis, voor koor en orkest (2001)<br />

Raskatov<br />

Alphabet of Death, voor bas en orkest op<br />

teksten <strong>van</strong> Velimir Chlebnikov (2010, opdracht<br />

NTR, wereldpremière)<br />

Terterjan<br />

Symfonie nr. 6, voor kamerorkest, kamerkoor<br />

en negen fonogrammen (1981)<br />

15<br />

kaarten: ¤ 23 | ¤ 18,50 | ¤ 10<br />

via 020-788 2000 (ma-za) of<br />

www.muziekgebouw.nl<br />

di 26 april • 20.00 uur<br />

Alexan<strong>de</strong>r Raskatov


Nieuw seizoen <strong>van</strong><br />

De Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg 2011-2012<br />

16<br />

Goed nieuws voor <strong>de</strong> liefhebbers<br />

<strong>van</strong> klassieke muziek in Utrecht<br />

en omgeving: <strong>de</strong> nieuwe<br />

seizoens brochure <strong>van</strong> De Vrijdag<br />

<strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg is uit.<br />

Deze succesvolle concert serie komt<br />

tot stand in samenwerking tussen<br />

TROS, AVRO, NTR en <strong>Muziekcentrum</strong><br />

Vre<strong>de</strong>nburg Utrecht. Een centrale rol<br />

wordt vervuld door <strong>de</strong> Radio Kamer<br />

Filharmonie, het Radio Filharmonisch<br />

Orkest en het Groot <strong>Omroep</strong>koor,<br />

chef-dirigenten Jaap <strong>van</strong> Zwe<strong>de</strong>n,<br />

Michael Schønwandt en Celso<br />

Antunes, en vaste gastdirigenten Frans<br />

Brüggen en Philippe Herreweghe.<br />

De Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg is een <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> best bezochte concertseries <strong>van</strong><br />

Ne<strong>de</strong>rland en munt uit door een<br />

combinatie <strong>van</strong> vertrouwdheid en<br />

avontuur. Komend seizoen telt De<br />

Vrijdag <strong>van</strong> Vre<strong>de</strong>nburg maar liefst<br />

33 concerten en zeven series. Er is<br />

klinken<strong>de</strong> barok, klassiek, romantiek,<br />

twintigste en eenentwintigste eeuw.<br />

Er is muziek uit zes wereldste<strong>de</strong>n en<br />

een weekend lang Debussy. Er is<br />

Ne<strong>de</strong>rlandse muziek en een handvol<br />

premières. Kortom: een ware weel<strong>de</strong>.<br />

U bent opnieuw welkom!<br />

De nieuwe abonnementenbrochure<br />

kunt u aanvragen via 088 1003382<br />

of info@<strong>de</strong>vrijdag<strong>van</strong>vre<strong>de</strong>nburg.nl of<br />

downloa<strong>de</strong>n bij<br />

www.<strong>de</strong>vrijdag<strong>van</strong>vre<strong>de</strong>nburg.nl en<br />

www.radio4.nl/concertagenda.<br />

colofon<br />

PROGRAMMERING<br />

Astrid in ’t Veld<br />

PRODUCTIE<br />

Manon Tuynman en<br />

Maaike Verdonk<br />

RANDPROGRAMMERING TROS EN<br />

AVRO RADIO4<br />

Thea Derks en Victor Striker<br />

EINDREDACTIE RADIO<br />

Roland Kieft en Petra Koks<br />

REDACTIE PROGRAMMABOEK<br />

Clemens Romijn<br />

EINDREDACTIE<br />

Onno Schoon<strong>de</strong>rwoerd<br />

PUBLICITEIT & PRODUCTIE-ASSISTENTIE<br />

Anne Marie <strong>van</strong> Doorn<br />

ADMINISTRATIE & FINANCIËN<br />

Anneke <strong>de</strong> Vries<br />

PRESENTATIE RADIO 4<br />

Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp<br />

en Maartje Stokkers<br />

CASTING DIRECTOR<br />

Mauricio Fernán<strong>de</strong>z<br />

ARTISTIEK LEIDER<br />

Kees Vlaardingerbroek<br />

PROGRAMMATOELICHTING<br />

Kees Arntzen<br />

VORMGEVING<br />

Dorine Verharen<br />

DRUK<br />

Van <strong>de</strong>r Weij BV Hilversum

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!