programmaboekje - Muziekcentrum van de Omroep

spiritualiteit die zich vanaf 1902 in
hem was gaan openbaren. Voor een
Rus uit die tijd niets bijzonders: in
het kielzog van het Franse symbolisme
wemelde het in Rusland aan
het begin van de twintigste eeuw van
de spirituele beweginkjes waarvoor
de bojaren-ziel nu eenmaal erg ontvankelijk
bleek.
Skrjabin komt sterk onder de invloed
van een andere vrouw – de nog jonge
Tatjana de Schloezer – en verdiept
zich toenemend in de geschriften van
Nietzsche en Madame Blavatsky. Een
kentering tekent zich af: vanaf de Derde
symfonie zijn de composities van
Skrjabin van hoge idealen vervuld, en
toenemend megalomaan. In zijn laatste
symfonie Prometheus, gedicht van het vuur
onderzoekt hij zelfs de mogelijkheid
van visuele projectie van allerlei
kleuren om de uitvoering van het
werk te ondersteunen. In Skrjabins
visie zou de wereld opnieuw geboren
kunnen worden na een grote ramp,
waarna in een nieuw Nirwana alle
kunsten en zintuigen verenigd zouden
zijn. De Russische Revolutie van
1917 maakt Skrjabin niet meer mee:
hij overlijdt in 1915 pas drieënveertig
jaar oud, na een aantal mislukte
operaties die niet de gevolgen van
bloedvergiftiging konden stoppen.
Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog
maakt hij nog wel mee, en hij
schijnt die – zoals veel collega’s met
hem – begroet te hebben als eerste
symptoom van de nakende kosmische
wedergeboorte.
Ook zijn grootschalige Derde symfonie
– de eerste die hij als ‘poëem’ presenteerde
– begint met een soort van
geboorte: ‘Ja jesm’ (‘ik ben’) zegt de
eerste maat van de symfonie met
grandioos vertoon – althans volgens
de zienswijze van Tatjana de Schloezer,
die Skrjabin overigens goedkeurde
en overnam.
Ook bij het opstellen van de naamgeving
en het programma bij de drie
delen van zijn grootschalige Derde
symfonie voerde Tatjana zijn hand.
Samengevat stelde zij het volgende:
“Luttes – dat is de strijd tussen de mens
die slaaf is van een persoonlijke god
en de machtige, vrije mens die zelf
god zou kunnen zijn, maar zijn wil is
nog te zwak. Voluptés – de mens geeft
zich over aan zinnelijke genietingen,
maar dan verheft zich uit zijn innerlijk
een sublieme kracht die hem
helpt zijn menselijke zwakheid te
overwinnen. Jeu divin – de vrijgemaakte
geest geeft zich over aan de
vreugde van een vrij bestaan.”
De Derde symfonie ging op 29 mei 1905
onder Arthur Nikisch in Parijs in
première en lokte gemengde reacties
uit, van beschuldigingen van “platte
Wagner-na-aperij” tot onverholen
enthousiasme. In de grootsheid van
het concept en de reikwijdte van het
filosofisch gedachtegoed zag een tijdgenoot,
de criticus Leonid Sabanejev,
“een kolossale biografie van Skrjabins
creatieve geest en een blauwdruk
van zijn kosmische plan.”
Kees Arntzen
7