Basis-bioregulatiesysteem 18 - Stichting TIG

R. van Wijk
meluna.wijk@wxs.nl
18
Basis-bioregulatiesysteem
R. van Wijk
198
Inleiding
Vele biomedische disciplines hebben in de afgelopen
150 jaar bijgedragen aan de ontwikkeling van
het concept van het basis-bioregulatiesysteem. Het
kenmerkende van dit systeem is het holistische karakter:
het legt de nadruk op een holistische mensbeschouwing
en biedt vanuit dat perspectief gerichte
geneeskundige bijdragen. Het holistische karakter
is op zichzelf niet bijzonder voor een concept
binnen de alternatieve en complementaire geneeskunde.
Wat echter dit concept bijzonder maakt, is
dat het geheel onstaan en ontwikkeld is langs de
lijn die, historisch gezien, de ontwikkeling van de
westerse biomedische wetenschappen heeft gevolgd.
De fundamenten voor het concept werden
gelegd in de tijd dat geneeskunde werd gedomineerd
door anatomie en fysiologie. Het concept
groeide later uit door het enthousiaste werk van
histologen, biochemici en celbiologen. Meer recente
ontwikkelingen in de biomedische wetenschap,
zoals de rol van bewustzijn in gezondheid en ziekte,
en ziekte vanuit elektromagnetisch perspectief,
vinden ook hun plaats in het moderne concept van
het basis-bioregulatiesysteem. Daardoor levert het
concept een inzicht in en kennis over het functioneren
van de mens vanuit een bepaald holistisch perspectief,
geheel in gangbare anatomische, histologische,
celbiologische, moleculair biologische en
psychologische termen. Het concept heeft op verschillende
momenten tijdens de eigen ontwikkeling
een stuwende werking gehad binnen het gebied
van de alternatieve en complementaire geneeskunde.
Met name binnen de natuurgeneeskunde heeft
het bijgedragen tot een onderbouwing van de klassieke
natuurgeneeskunde, neuraaltherapie en de
biofysische geneeskunde. Verschillende malen
drong deze stuwende invloed in alternatieve richting
enige tijd later ook door in een gelijke ontwikkeling
in de reguliere geneeskunde, zoals in de ontwikkeling
van hyperthermie.
Waarom heeft het concept van het basis-bioregulatiesysteem
dan toch zo weinig aandacht in het reguliere
biomedische onderzoek? Het antwoord ligt
verborgen in het specialisme-niveau en het conceptuele
of theoretische niveau van dit regulatie sys -
teem. Zo is in de eerste plaats het holistische karakter
van het concept niet gemakkelijk te rijmen
met de indeling van de geneeskunde in de vele
specialismen, en daardoor valt het gemakkelijk uit
de boot in het onderwijs en het onderzoek. Het holistische
karakter lijkt te complex om binnen een
bestaande richting van biomedisch onderzoek te
passen. Ten tweede is het basis-bioregulatiesys -
teem bij uitstek een concept van gezondheid en van
het natuurlijke regeneratie- en herstelvermogen. En
juist deze aspecten zijn zeer lang en grotendeels
nog steeds buiten het reguliere blikveld in de geneeskunde
gebleven, een blikveld dat werd en
wordt gedomineerd door ziekten en bestrijdingsmethoden.
Hoe kan dan toch zo’n holistisch systeem
bespreekbaar worden binnen de reguliere geneeskunde?
Daarmee wordt niet de acceptatie, maar het
kritisch bespreken bedoeld. Of blijft het slechts
zichtbaar voor enkelingen in de moderne gezondheidszorg
en biomedisch onderzoek die geleerd
hebben holistisch te denken? Dit hoofdstuk gaat
echter niet in op deze meer sociologische aspecten,
maar richt zich op de ontwikkeling van het concept
van het basis-bioregulatiesysteem en geeft een
schets van de huidige stand van zaken.
Historische ontwikkeling
De term ‘basis-bioregulatiesysteem’ is in 1984 in
Nederland door de moleculair celbiologen Van Wijk
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk Basis-bioregulatiesysteem
>
en Linnemans en de arts Lamers geïntroduceerd
voor het systeem, dat aan de basis staat van de
samenwerking die alle weefsels in een organisme
vertonen. Dit systeem was in die tijd reeds volop in
onderzoek in Duitsland en Oostenrijk. Het werd
daar aangeduid als ‘das Grundsystem’. De termen
‘Grundsystem’ en ‘basis-bioregulatiesysteem’ staan
niet voor een systeem dat in strikte bewoordingen
is vastgelegd. Het staat voor een systeem dat zich
in een dynamisch onderzoek bevindt en dat ook
kan worden geduid op verschillende niveau’s van
bioregulatie met de kennis en terminologie die behoren
bij het betreffende kennisgebied. De term
‘bioregulatie’ is algemeen bekend en wijst op biologische
regulatievormen. Ieder complex organisme is
opgebouwd uit een aantal organen. Deze organen
zijn weer opgebouwd uit cellen. De cellen zijn de
basiseenheden van het leven. Zij houden zichzelf in
leven door te groeien en op tijd te delen. Zij houden
het organisme in leven door bepaalde producten
om te zetten of te produceren. Cellen beschikken
daartoe over fijngevoelige moleculen die reageren
op de toestand buiten de cel als ook op de toestand
binnen de cel. Een cel heeft daardoor ‘kennis’
van zowel de buitenwereld als van de cel-eigen
binnenwereld, en daarmee van de mate waarin de
interne regulatie van de cel is afgestemd op de omgeving.
Bij de term ‘bioregulatie’ behoort dan ook
een nadere aanduiding. De aanduiding ‘hormonale’,
bijvoorbeeld, met al de aspecten die te maken
hebben met de biologische regulatie van cellen en
organen via hormonen en soortgelijke moleculen,
die op andere plaatsen in het lichaam, vaak door
andere organen, worden gevormd. Anderzijds duidt
de vooraanduiding ‘neurale’ op de bioregulatie van
het neurale netwerk en omvat zowel moleculaire
interacties als gedragsaspecten. Het neurale of hormonale
systeem zijn voorbeelden van specifieke
bioregulatie-circuits waarbij specifieke weefsels of
organen centraal staan. Daarin verschillen deze bioregulatie-circuits
essentieel van wat aangeduid
wordt met de term ‘basis-bioregulatiesysteem’. De
vooraanduiding ‘basis’ duidt namelijk op een nog
complexere vorm van bioregulatie, waar uiteraard
de specifieke bioregulatie-circuits deel van uitmaken.
Bij het basis-bioregulatiesysteem moet worden
gedacht aan een systeem dat ten grondslag ligt aan
de bioregulatie-circuits zoals het hormonale en
neurale circuit. Voor een helder begrip kan een vergelijking
worden gemaakt met het onderscheid tussen
perifere en centrale regulatie. De centrale regulatie
kan evenals het basis-bioregulatiesysteem beschouwd
worden als een overkoepelend supra-regulatie-systeem.
Wat zijn de argumenten om zo’n
overkoepelend basissysteem te veronderstellen en
welke vorm heeft het? Om dit concept duidelijk te
maken wordt een kort historisch overzicht gegeven
van de ontwikkeling van het basis-bioregulatiesysteem.
Reeds in de achttiende eeuw groeide het vermoeden
dat cellen hun eigen individualiteit hebben. In
de gangbare cellulaire opvatting is de cel een georganiseerde
eenheid van levende materie of protoplasma.
Ze vormt op zichzelf een individu of is een
bestanddeel, samen met andere gelijkwaardige elementen
van een weefsel of orgaan. Terwijl al de organen
gezamenlijk voedingstoffen consumeren en
afvalstoffen produceren, leveren al de organen hun
bijdrage aan het functioneren van het organisme.
Het betekent dat voor ieder orgaan, of beter voor de
betreffende orgaancellen, niet alleen een fysiologische
conditie moet gelden die een nutritieve functie
heeft, maar die ook aan de samenwerking tussen
de organen bijdraagt en hun autonome functioneren
kan regelen. Deze gedachte werd voor het eerst
in 1767 door Bordieu gepubliceerd. Hij postuleerde
het bestaan van een orgaan dat alle weefsels voorziet
van voedsel en zorgt voor hun onderlinge sa -
menwerking. Het zou daarmee het meest uitgebreide
orgaan van het lichaam zijn en zich tot in alle
hoeken uitstrekken. In dit orgaan zou dan ook de
essentie zetelen van de ziekteprocessen.
In 1845 publiceerde Reichert een studie over het
bindweefsel. Hij kenschetste hierin het vitale belang
van het bindweefsel voor het lichaam. Hij benadrukte
dat nergens in het lichaam een direct con-
199
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk
Basis-bioregulatiesysteem
200
tact bestaat tussen de vegetatieve zenuwuiteinden
of bloedcapillairen en de parenchymcellen van een
orgaan die essentieel zijn voor de specifieke functie
welke dat orgaan heeft. Een interstitiële substantie
bleek altijd de scheiding te vormen tussen de par
enchymcellen en deze andere structuren. Daarmee
functioneert deze substantie als intermediair voor
zowel de vegetatieve zenuwwerking als voor het
verplaatsen van voedingstoffen. De nutritieve functie
van een interstitiële substantie als het bindweefsel
wordt bijzonder interessant wanneer deze substantie
ook een functionele autonomie heeft. Als
namelijk het bindweefsel in organen een eigen
functioneren heeft, dan zou daarmee een verdere
invulling gegeven kunnen worden aan het begrip
‘intern milieu’.
Het begrip ‘intern milieu’ werd door Bernard (1857)
beschouwd als essentieel voor het functioneren van
het organisme. Het constant houden van het interne
milieu maakt een goed functioneren mogelijk.
Als dit wordt beschouwd voor individuele (cellen
van) organen, dan moet de interstitiële substantie
per orgaan kunnen worden gereguleerd. Hoe wordt
het functioneren van de substantie dan gereguleerd
en constant gehouden?
In 1869 geeft Von Rindfleisch hieraan een verdere
invulling. Hij schrijft de interne regulatie van de organen
door de interstitiële substantie toe aan drie
componenten. Ten eerste aan de capillairen die
deze substantie voorzien van voedingsstoffen en afvalstoffen
eruit kunnen verwijderen. Ten tweede
door de vegetatieve zenuwuiteinden in de substantie
die prikkels kunnen afgeven. Ten derde door de
specifieke cellen van het losse bindweefsel. Deze
cellen zijn specifiek betrokken bij de opbouw en organisatie
van de interstitiële substantie. Later werden
deze componenten aangeduid als de cellulaire,
humorale en neurale componenten. Geven deze
componenten aan de interstitiële substantie of in -
terstitiële bindweefsel dan ook een functionele
autonomie?
Deze vraag werd duidelijk gesteld door Buttersack
(1910). Hij stelde dat het bindweefsel bestaat uit
een netwerk van verschillende grote moleculaire
constructies. Dit zou niet alleen functioneren als in -
termediair tussen bloed en lymfe enerzijds en par -
enchymcellen anderzijds, maar juist door de bijzondere
samenstelling en structuur ook als een netwerk
met een eigen fysiologie.
In 1921 publiceerde Schadé over de fysische chemie
van deze structuur. Met name legt hij de nadruk op
de rol die collageen in deze eigen fysiologie heeft.
De collageenvezels van het netwerk, die veelal in
een losmazige vorm aanwezig zijn, kunnen grote
hoeveelheden zuur (H + ) absorberen terwijl ze zwellen.
Het blijkt dat een belangrijk deel van de zuurbase-homeostase
hierdoor in de interstitiële losse
bindweefsel structuur is gelegen. Het was de eerste
stap in een beter inzicht in het functioneren van het
systeem. Standenath gaf in 1928 een overzicht van
de kwaliteiten en functies van het systeem. In de
eerste plaats is het interstitiële bindweefsel een
intermediair voor de stroom van metabolieten en
vloeistof tussen de capillairen en de parenchymcellen.
Maar wel een intermediair dat de mate van
stofwisseling kan bepalen door het watergehalte en
de niveau’s aan ionen en voedingsstoffen te reguleren.
Ten tweede wordt, door de veranderende bindingseigenschappen
van het netwerk, de tonus gereguleerd
en wordt ruimte geschapen voor bepaalde
cellen, merendeels afweercellen, om zich te kunnen
verplaatsen en verdedigingsfuncties uit te voeren.
Daarmee kreeg deze regulatie een duidelijke
rol in geval van ziekte.
De rol van de regulatie van het interstitiële bindweefsel
bij ziekteprocessen kreeg daarna grote belangstelling.
Onder normale omstandigheden bleek
dat het overgrote deel van het interstitiële bindweefsel
nauwelijks zichtbaar was. Alleen na zwelling,
wanneer een pathologie aanwezig is, wordt
het duidelijk zichtbaar. Dan neemt ook het volume
van de extracellulaire vloeistof binnen dit systeem
toe. De grotere zichtbaarheid leidt ook tot de suggestie
dat het losse bindweefsel door het lichaam
gefuseerd is, en dat tussen de verschillende plaatsen
uitwisselingen kunnen plaatsvinden. Uitgaande
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk Basis-bioregulatiesysteem
>
van de enorme uitgebreidheid van het systeem in
organen en weefsels, schatten Molenaar en Roller
(1939) het volume van het gehele systeem door het
gehele lichaam op ongeveer 16 liter.
De medische consequentie van het idee werd verder
benadrukt door Eppinger, die in 1949 over de
pathologie van de permeabiliteit als leidend principe
bij het optreden van ziekte publiceerde.
In de periode van 1949 tot 1975 waren het vooral
Pischinger en medewerkers, die het systeem benaderden
vanuit de experimentele histologie. Zij
brachten vele van de bovengenoemde concepten
met elkaar in verband, hetgeen leidde tot het concept
van het ‘Grundsystem’. De verschillende cel -
typen van het interstitiële bindweefsel werden in
kaart gebracht en de embryonale ontwikkeling er -
van werd uitvoerig onderzocht.
Meer recent, in de negentiger jaren van de vorige
eeuw, leverde Heine verschillende aanvullingen op
de moleculaire samenstelling van het interstitiële
bindweefsel. Met name de grote suikerrijke moleculen,
de glycosaminoglycanen, die voorkomen naast
collageen, hadden zijn aandacht. De grote nadruk
op de regulerende invloed van deze grote moleculaire
structuren zorgde voor een duidelijk onderscheid
tussen deze moleculaire netwerkstructuur
enerzijds en de cellen die zich daarin bevonden anderzijds.
Deze netwerkstructuur werd daarna vaak
aangeduid als ‘extracellulaire matrix’ (matrix buiten
de cellen) of kortweg als ‘de matrix’. Deze matrix
vertoont een duidelijke bioritmiek, alsmede veranderingen
voorafgaande aan ziekte (Heine, 1997).
Het interstitiële netwerk experimenteel
onderzocht: de ontstekingsreactie
Het basis-bioregulatiesysteem, zoals het in Neder -
land door Van Wijk en collega’s verder werd ontwikkeld,
vormt een essentiële uitbreiding van het
Grundsystem. De uitbreiding betrof de regulatie
binnen het systeem zelf: de wijze waarop de verschillende
typen cellen in het interstitiële netwerk
en het netwerk zelf elkaar wederzijds beïnvloeden.
Het gaat daarbij om de interacties tussen de verschillende
celtypen (immuun-, neurale- en fibroblast-cellen)
onderling en tussen deze celtypen en
het hun direct omgevende netwerk van grote moleculen,
collageen en glycosaminoglycaan. Zowel de
term ‘collageen’ als de term ‘glycosaminoglycaan’
zijn verzamelbegrippen. Ze worden gebruikt voor
een familie van grote moleculen die erg veel op elkaar
lijken. In de netwerkachtige matrix rond de cellen
van een organisme zijn vele soorten van collageen
te vinden. Hetzelfde geldt voor de glycosaminoglycanen.
Toch kent ieder weefsel een eigen, specifieke
samenstelling van collagenen en glycosaminoglycanen.
Die specifieke samenstelling bepaalt in
belangrijke mate de structuur van de matrix.
Waarom de verschillende soorten van collageen en
glycosaminoglycaan moleculen in een bepaald
weefsel voorkomen, wordt grotendeel bepaald door
de cellen die deze moleculen produceren. De productie
is grotendeels afkomstig van de fibroblasten,
die echter wel gestuurd kunnen worden in hun productie
van specifieke typen collageenmoleculen en
glycosaminoglycanen. Daarnaast spelen ook de typische
orgaancellen een rol in de productie van
deze netwerkmoleculen. Deze cellen zijn, door hun
specifieke regulatie, in belangrijke mate verantwoordelijk
voor de specifieke collagenen en glycos -
aminoglycanen, die het specifieke netwerk van een
weefsel vormen.
Er is van een wederzijdse beïnvloeding sprake. Het
interstitiële netwerk wordt niet alleen gevormd door
de cellen die zich erin bevinden, maar de samenstelling
en structuur van het netwerk regelt ook de
activiteit van deze cellen. Dit wordt duidelijk wanneer
in een orgaan een hyperreactie optreedt, zoals
bij ontsteking. Bij het proces van ontsteking kan
men de volgende gebeurtenissen onderscheiden.
Eerst treedt er een kortdurende vernauwing van de
bloedvaten (vasoconstrictie) op als gevolg van een
sympathicus-activiteit. Dit wordt gevolgd door een
verwijding of vasodilatatie en een verhoogde bloeddoorstroming.
De permeabiliteit van de vaatwand
neemt toe en er treedt een hyperemia oedeem op.
De polymorfonucleaire leukocyten rangschikken
201
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk
Basis-bioregulatiesysteem
202
zich bij de endotheliale cellen en infiltreren in het
interstitiële netwerk. Bij de voortgaande contractie
van endotheliale cellen treedt in een later stadium
de infiltratie op van lymfocyten en macrofagen. De
herstelprocessen zijn nu in volle gang. Terwijl opruimwerkzaamheden
door de afweer- en immuuncellen
worden uitgevoerd, zijn de fibroblasten bezig
de moleculen voor een nieuw netwerk te produceren
en dit netwerk weer geleidelijk aan dicht te trekken.
Hoe dit precies plaatsvindt, werd duidelijk door een
netwerk van collageen na te bouwen in een in vitro
experiment, waarbij verschillende celtypen in dit
netwerk kunstmatig werden ingebouwd. Op deze
manier werd bijvoorbeeld onderzocht welke invloed
de collageenpakking heeft op de fagocytose van
leucocyten. Bij een lage concentratie collageen bleken
de fagocyterende leukocyten zeer actief te zijn,
terwijl in een dichter netwerk de fagocyterende activiteit
werd gereduceerd. Dit toont het belang van de
oedeem-fase voor een goede fagocytose-activiteit.
Het opengaan van het netwerk bevordert niet alleen
de fagocytose-activiteit, het heeft ook invloed op de
fibroblasten. Fibroblasten bleken te worden beïnvloed
in hun delingsactiviteit. Onder normale omstandigheden
delen de fibroblasten zich nauwelijks.
Wanneer een netwerk open wordt betekent dit
dat zowel de hoeveelheid collageen als het aantal
fibroblasten per volume-eenheid vermindert. Het
nabootsen van deze omstandigheden in een in vitro
experiment toonde aan dat onder die omstandigheden
– bij verlaagde concentratie van collageen en
van fibroblasten – de fibroblasten zich begonnen te
delen. Omdat de fibroblasten ook voortgaan met
het produceren van collagenen in hun netwerkomgeving,
nam de hoeveelheid collageen rondom de
fibroblasten weer toe. Onder deze omstandigheden
daalde het vermogen van deze cellen om hun DNA
te dupliceren en te delen. Fibroblasten hebben ook
de bijzondere eigenschap om stevig contact te ma -
ken met het hun omringende netwerk en dit samen
te trekken. Ook dit draagt weer bij aan het gehele
proces van structurering. Naarmate het aantal fibroblasten
per volume-eenheid toenam, nam ook
de kracht om het collageen-netwerk samen te trekken
verder toe. De samentrekking wordt echter
steeds moeilijker naarmate de hoeveelheid collageen
per volume-eenheid toeneemt. Zo ontstaat op
een goed moment weer een evenwicht tussen het
aantal fibroblasten en de stevigheid van het collageen-netwerk.
Het bovenstaande proces toont duidelijk de complexe
wederzijdse regulatie van verschillende cel -
typen (fibroblasten, leukocyten) met als intermediair
de netwerkstructuur. Deze complexe en hoog-gevoelige
regulatie bepaalt tevens de snelheid waarmee
de betreffende orgaancellen zich herstellen.
Ook van belang is dat in die periode de afweercellen
hun opruimwerkzaamheden hebben voltooid.
Als het netwerk weer in de oude vorm is teruggebracht,
zijn ook de verschillende celtypen weer tot
hun oorspronkelijke samenstelling teruggebracht.
Stress, cellen en het extracellulaire
netwerk
De fundamentele kennis van het basis-bioregulatiesysteem
wat betreft de wederzijdse regulatie van
cellen en het hun omringende interstitiële netwerk,
leidde tot de vraag of een herstel na stress volledig
plaatsvindt. Volledig herstel betekent dat de oorspronkelijke
toestand wordt bereikt. Wat is de kans
daarop? Gezien de enorme complexiteit van het
herstelproces is dit beduidend minder dan 100%.
Afhankelijk van de stress die is opgetreden – zuurstoftekort,
toxine, bacteriën – kunnen er producten
in het netwerk achterblijven, mogelijk ingekapseld
worden, of aan de glycosaminoglycanen en collagenen
van het netwerk gebonden blijven. Kan een dergelijke
verontreinigde netwerkomgeving de cellulaire
reacties beïnvloeden? Met name de fibroblast reageert
op de lokale omgeving, maar hoe nauwkeurig
is de cel op die omgeving afgestemd?
Van Wijk, Wiegant en collega’s (1993; 1994; 1995;
1996; 1997; 1998; 1999) hebben onderzocht hoe de
stress-respons van de weefselcel maar ook die van
de fibroblast plaatsvindt. Dit onderzoek maakt dui-
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk Basis-bioregulatiesysteem
>
delijk welke belangrijke rol de stress-respons speelt
in het concept van het basis-bioregulatiesysteem.
Blootstelling aan stress leidt bij de cellen tot een
reactie die is gericht op bescherming van de cel.
Daarvoor gelden speciale cellulaire bescherm-mechanismen,
zoals bepaalde bescherm-eiwitten.
Door middel van bescherm-eiwitten, die ook wel
stress-eiwitten worden genoemd, worden allerlei
structuren en moleculen in de cel beschermd, zodat
de cellulaire structuren en daarmee de cel kan blijven
functioneren. Wanneer de schade echter te
groot dreigt te worden, wordt een tweede regulatiesysteem
in de bedreigde cel in gang gezet. Het gaat
daarbij om een keten van cellulaire reacties die er -
toe leiden dat meer bescherm-eiwitten worden geproduceerd.
Als deze productie efficiënt verloopt,
dus snel en in voldoende mate, dan kan daardoor
ook bescherming tegen zwaardere schade worden
verkregen. De beschermde structuren worden tijdens
en na afloop van de stress weer in de oorspronkelijke
vorm teruggebracht, een uiterst ingenieus
proces. Als herstel van een structuur niet
plaatsvindt, dan wordt het inactieve complex, waarin
zich allerlei macromoleculen, meestal eiwitten,
kunnen bevinden, uit de cel afgevoerd en verschijnt
het in de interstitiële omgeving buiten de cel (extracellulair).
Daar kunnen ze worden afgevoerd via afweercellen,
of direct via het vaatstelsel. Als ze niet
worden afgevoerd blijven ze achter in een complex
met het netwerk. Dit kan op de duur leiden tot een
langdurige of zelfs blijvende verandering van de
netwerkstructuur in de interstitiële omgeving.
De veranderde omgeving heeft tot gevolg dat de reactie
van het netwerk en de cellen bij een volgende
stress een ander verloop kan krijgen. Na meerdere
opeenvolgende overprikkelingen van een weefsel
kan dit eventueel tot een ander reactiegedrag van
de cel gaan leiden. Zo komt mogelijk de tijdelijke
stress-geïnduceerde deling, die bedoeld is om
schade te herstellen, niet meer tot stilstand omdat
de cel niet meer de juiste prikkel uit de omgeving
ontvangt. Nadat de omgeving dus sterk veranderd
is, gaat dit zich weer uiten in een veranderde cellulaire
groei-regulatie. Deze veranderde cellulaire reactie
kan zelfs ontaarden in ongeregelde groei: cellen
gaan zich gedragen als tumorcellen.
Homotoxicologie en het basis-bioregulatiesysteem
Homotoxicologie is een speciaal gebied van de pathologie
en toxicologie. Alle lichamelijke reacties,
zoals spierbewegingen en stofwisselingsprocessen,
zijn de tekenen van continue veranderingen van
weefsels waarbij allerlei chemische stoffen ontstaan
en afgebroken worden. Het gaat daarbij om
vele reacties per seconde die allemaal op elkaar
moeten zijn afgestemd. Daarbij kunnen sommige
stoffen soms optreden in concentraties die niet gewenst
zijn, en zo tot lichaamseigen, of homo-, toxinen
worden. Het lichaam tracht zich hiervan weer te
herstellen door een aantal reacties, die de normale
doorstroming van stoffen weer moet herstellen.
Deze reacties worden aangeduid als zelfgenezingsreacties.
De reacties op homotoxines gebaseerd op
het principe van doorstroming vormen de basis van
ziekte. Reckeweg beschouwde al deze reacties als
doel-georiënteerd in de detoxificatie van het sys -
teem. Herstel van de schade die door toxinen is veroorzaakt,
bestaat uit drie typen reacties die daarmee
ook drie categorieën van ziekten inhouden:
1 ziekten gerelateerd aan de excretie van toxinen
2 ziekten gerelateerd aan de depositie van toxinen
3 degeneratie door de werking van toxinen
Ieder van deze reactietypen kan weer in twee fasen
worden onderscheiden. De excretieprocessen zijn te
onderscheiden in een fysiologische fase (zuivere
excretie) en een pathologische fase (ontstekingen);
de depositieprocessen in een echte depositie- en
een impregnatiefase; degeneratieve processen in
de echte degeneratie- en neoplasmafase.
In deze reeks van zes opeenvolgende fasen bestaat
een kritische biologische scheidslijn tussen de
echte depositiefase en de impregnatiefase.
De eerste drie fasen (excretie, reactie, depositie)
verzorgen primair de zelfheling. Ze worden ook wel
203
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk
Basis-bioregulatiesysteem
204
aangeduid als de humorale fase. De volgende drie
fasen representeren ziekten met een tegengesteld
karakter. Schade aan cellen is hier het kenmerk, ze
worden beschouwd als de cellulaire fasen van ziekte.
De trend is gericht op verdere ontregeling.
De fasen van Reckeweg (1957; 1993) zijn geheel verklaarbaar
binnen de benadering zoals hierboven
geschetst bij het beschrijven van de ontstekingsprocessen.
In dit geval staat de beschouwing van
de specifieke weefselcel centraal. Blootstelling van
de weefselcel aan stress leidt primair tot een bescherming
van deze cellen door onder meer bescherm-eiwitten.
De cel regenereert en de beschadigde
cellulaire structuren, eventueel gebonden
aan toxines, worden uitgescheiden in de intersti -
tiële ruimte. Het netwerk heeft van nature het vermogen
te reageren op stress en te zwellen.
Producten worden snel verwijderd via bloed- en
lymfebanen waarbij op het niveau van het gehele lichaam
de grote uitscheidingsorganen hun werk
doen. Het betreffende weefsel kan blijven functioneren.
In het geval dat enige weefselceldood is opgetreden,
zullen door een stimulatie van de celdeling
de weefselstructuur en -omvang weer worden
hersteld. Als door herhaalde en overmatige stress
het weefsel niet volledig op tijd regeneert, blijven
de beschadigde moleculaire complexen en toxinen
in het netwerk achter. De weefselcellen vertonen
een ander gedrag na stress. Ze blijven de eigenschappen
vertonen van continue stress; de cellen
zijn onder chronische stress en herstellen daarvan
niet meer. Bij chronische stress blijven allerlei overlevingsstrategieën
bestaan, onder andere de drang
tot deling. Deze drang tot deling kan verder toenemen
in een verder veranderende interstitiële omgeving
en zo leiden tot een ongeregelde groei: cellen
gaan zich gedragen als tumorcellen.
Hoe een dergelijk probleem wordt benaderd op fundamenteel
niveau is geïllustreerd in het onderzoek
van Souren en Van Wijk (1995). Zij bepaalden hoe
de collageen-omgeving van invloed is op de stressrespons
van cellen in deze omgeving. De problematiek
van de ontaarde weefselgroei bij het gestoorde
interstitiële netwerk is nog lang niet opgelost.
Echter, de benadering vanuit het concept van het
basis-bioregulatiesysteem kan hierin een duidelijke
bijdrage leveren.
Zuurstof en het basis-bioregulatiesys -
teem: een stap op weg naar een energetisch
perspectief
In 1948 schreef Pischinger over de grondslagen van
een nieuwe theorie van de geneeskunde. Het was
in de tijd dat nog niet het abstracte schema van het
Grundsystem was ontwikkeld. In deze vroege fase
legde hij in zijn onderzoek de nadruk op redoxsystemen,
de oxidatie- en reductiereactie in de stofwisseling,
en daarmee op de overdracht van zuurstof
op het weefsel. Juist de zuurstofvoorziening,
die geheel niet specifiek is voor een bepaald weefsel,
zou bepalend zijn voor het optreden van pathologische
veranderingen. In 1953 beschreef hij het
‘systeem van het onspecifieke’, en zette zich hiermee
af tegen de orgaanpathologie, die toen domineerde.
Het onspecifieke staat tegenover het specifieke,
de orgaancel, die alleen het door die cellen
gevraagde product levert, dat van geen enkele andere
cel afkomstig kan zijn. Voorbeelden zijn de levercel,
de cellen van de hypofyse, en vele andere
cellen die tot het endocriene systeem worden gerekend.
Dit geldt ook voor functionele complexen
waartoe de spier of een gewricht kan worden gerekend.
Ook zij hebben een bepaalde, doch minder
hoge specificiteit. Om te functioneren, waaronder
altijd gelijktijdig de productie en het zuurstof- of
substraatverbruik moet worden gerekend, is er de
levering van onspecifieke stoffen en de afvoer van
stofwisselingsproducten. We hebben dit hierboven
besproken.
Bij de vraag welke onspecifieke factor een speciale
rol speelt was reeds langere tijd de aandacht gericht
geweest op zuurstof. In de dertiger en veertiger
jaren werd een verband aangetoond tussen zuurstofverbruik
en de toestand van kanker. Baanbre -
kend biologisch onderzoek van Warburg toonde aan
dat in de tumorcel een verandering is opgetreden in
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk Basis-bioregulatiesysteem
>
het functioneren van de ademhalingsketen. Een
dergelijke verandering kon experimenteel histochemisch
worden aangetoond en kon verklaren waarom
de cel op het overblijvende deel van de stofwisseling
door middel van gisting, de glycolyse, was
omschakeld. In de geneeskunde werd de rol van de
celademhaling door Seeger in verband gebracht
met kanker.
Dit concept werd later ondersteund door experimenteel
onderzoek met tumoren. Het gaat hierbij
om transplantabele tumoren. Een voorbeeld is de
isolatie van een hepatoma (afkomstig van leverweefsel)
van een rat en de transplantatie van deze
hepatoma in een gezonde rat. Bij deze rat groeit de
tumor verder tot de rat eraan bezwijkt. De tumor
echter kan iedere keer weer worden overgezet op
een andere rat. De kenmerken van deze transplantabele
hepatoma blijven gedurende dit jarenlange
proces van transplantatie erg constant. Zo kunnen
goed gedifferentieerde hepatomacellen, die dus
nog veel leverkenmerken bezitten, jarenlang in hun
toestand van differentiatie blijven voortbestaan. Dit
geldt eveneens voor weinig of bijna ongedifferentieerde
hepatomacellen. Een reeks van deze verschillende
typen van hepatomacellen, die verschilden in
hun differentiatietoestand, zijn in de zeventiger ja -
ren uitgebreid onderzocht door Van Wijk en colle -
ga’s.
Uit deze vergelijkende onderzoeken is gebleken dat
over het algemeen een verlies aan differentiatie gepaard
gaat met een hogere groeisnelheid, met een
hogere glycolyse-activiteit en met een verminderde
ademhalingscapaciteit. Verder bleek dat een hele
reeks van metabole circuits uit balans was, evenredig
met het verlies van differentiatie. Het meest opvallende
is evenwel de manier waarop de gestoorde
cel met energie omgaat: de verminderde ademhalingscapaciteit
bij (tumor-)cellen die een grotere
neiging tot groei en deling vertonen. Bestaat er een
causaal verband tussen de tumorstatus en de verandering
in het functioneren van de ademhalingsketen?
Neuraaltherapie en het basis-bioregulatiesysteem
Meer recent hebben Lamers en Göring (1992) dit
concept weer onder de aandacht gebracht. De vraag
die gesteld werd luidde: “hoe wordt de productie
van energie nu precies geregeld?” Het mitochondrion
is de specifieke celstructuur waarin op uiterst
efficiënte wijze de omzettingen plaatsvinden die de
energie opleveren. Zonder mitochondria zouden de
cellen afhankelijk zijn van het inefficiënte proces
van glycolyse. Mitochondria gebruiken zowel pyrodruivenzuur
als vetzuren voor verbranding. Beide
dringen door in het binnenste van het mitochondrion
en worden dan omgezet in de cruciale stof
acetyl-coenzym-A. Dit molceuul wordt verder omgezet
via de citroenzuurcyclus. Het meest belangrijke
daarbij is dat deze cyclus hoog-energie elektronen
genereert die worden afgedragen aan carrier-moleculen
zoals NADH en FADH 2 . Deze elektronen worden
vervolgens overgedragen aan de elektronentransportketen;
verlies van elektronen bij NADH en
FADH 2 levert dan NAD+ en FAD op. Deze laatste zijn
belangrijk om de verbranding door te laten gaan: ze
moeten weer nieuwe elektronen opvangen.
De elektronen van NADH worden overdragen via
drie grote enzym-complexen, de ademhalingsenzym-complexen,
met meer dan 15 verschillende
elektronen-carriers. Een belangrijke rol wordt toegekend
aan het NADH-oxiderende enzym in de keten
(cytochroom a/a3 complex), dat een redoxwaarde
van +290 millivolt (mV) bezit.
De belangrijke rol van Lamers en Göring (1992) is
met name gelegen in hun aandacht voor de mogelijke
regulerende rol die procaïne in het proces kan
spelen. Procaïne wordt in de praktijk van de neuraaltherapie
gebruikt om stoorvelden uit te schakelen.
Stoorvelden zijn weefselgebieden waar, door
eerdere stress, een veranderde interstitiële netwerkstructuur
is ontstaan en waarschijnlijk als gevolg
daarvan de beschikbaarheid van zuurstof voor
de betreffende weefselcellen is verminderd. Het bijzondere
van procaïne is dat het een redoxpotentiaal
bezit van +290 mV. De gelijke lading van cyto-
205
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk
Basis-bioregulatiesysteem
206
chroom a/a3 en procaïne zou belangrijke consequenties
voor de geneeskundige werking van procaïne
hebben. Verondersteld wordt dat dankzij procaïne
de lokale inactieve celademhaling wordt hersteld.
Daarmee wordt de neuraaltherapie met procaïne
verklaard vanuit het concept van het ba sisbioregulatiesysteem
(zie ook het hoofdstuk van H.
Lamers over neuraaltherapie). Er is echter op dit gebied
verder onderzoek noodzakelijk om de werking
van neuraaltherapie volledig te kunnen begrijpen.
Biofotonen en het basis-bioregulatiesysteem
Het concept van het basis-bioregulatiesysteem
wordt momenteel verder ontwikkeld. In deze paragraaf
gaat de aandacht uit naar incorporatie van het
biofotonenconcept. Dit is een biofysische benadering
die de mogelijkheid biedt om op een geheel
andere wijze tegen levende systemen aan te kijken,
een zienswijze die niet het complexe levende sys -
teem beschrijft met behulp van de kleinere eenheden,
bijvoorbeeld de moleculen, cellen en organen,
waaruit het is samengesteld. Met behulp van het
biofotonenconcept wordt veeleer de nadruk gelegd
op de krachten die deze elementen samenbinden
en tot een dynamische eenheid maken. Het concept
van het biofotonenveld gebruikt daartoe oscillaties
(golven of trillingen) met verschillende frequenties
om het levende systeem te beschrijven.
Historisch gezien gaat het biofotonenconcept terug
naar het werk van de Russische onderzoeker
Alexander Gurwitsch, meer dan 70 jaar geleden. Hij
introduceerde een lichtveld als basis voor de regulatie
van groei en deling, en stelde dat deze fundamentele
biologische functies in gang worden gezet
door een uiterst zwakke straling die in het weefsel
aanwezig is. De veronderstelling dat straling ook informatie
bevat en overdraagt, werd door veel ondezoekers
in het begin, veelal op emotionele gronden,
als onwaarschijnlijk van de hand gewezen. Recente
ontwikkelingen in de biologie van complexe systemen
brengen echter het informatieaspect weer duidelijk
in beeld. Hierin wordt de dynamiek van de
moleculaire organisatie in een levend systeem benadrukt
en wordt straling gekoppeld aan de organisatie
in levende cellen en weefsels. In het bijzonder
gaat de aandacht uit naar de ketens waarin moleculen,
die in een energetisch aangeslagen toestand
verkeren, door middel van reacties met elkaar verbonden
zijn. Sleutelwoord is de ‘overdracht’ van de
geëxciteerde toestand in ketens met een grote moleculaire
geordendheid. Bij de term geordendheid
moet men niet alleen denken aan het klassiek biologische
begrip ‘structuur’. Het begrip ‘moleculaire
geordendheid’ heeft een eigen betekenis gekregen
en geeft de energetica en dynamiek van de organisatie
weer. Grote moleculen komen als complexen
(of beter: constellaties) voor die op zekere hoogte
geordend bijeengehouden worden door zwakke in -
teracties. Omdat het om zwakke krachten gaat, kan
een moleculaire constellatie veranderen van vorm.
De energie kan over de constellaties circuleren en
zich met een bepaalde waarschijnlijkheid in één
van de moleculen ophopen. Een complex van energetisch-aangeslagen
moleculen werkt als een fabriekje
dat zowel een hoge portie energie kan absorberen
als deze kan gebruiken in kleine, gescheiden
porties.
De waargenomen straling van levende cellen kan in
dit licht worden geïnterpreteerd. Straling vertegenwoordigt
uitgestraalde energie. De meeste straling
treedt op bij stress, van allerlei aard: mechanisch,
temperatuur of chemisch. Dit betekent dat de hoeveelheid
energie, waarmee de UV en zichtbaar lichtstraling
correspondeert, eerder aanwezig was in
een vorm en hoeveelheid die gebruikt zou worden
in processen van stapsgewijze stofwisseling. Door
de stress lopen deze laatste processen niet meer
op de gangbare manier af. Straling kan binnen dit
concept van moleculaire geordendheid ook een creatieve
rol spelen. Uitgestraalde energie kan in een
weefsel ook worden geabsorbeerd. Absorptie van
de juiste straling leidt ertoe dat deze fotonen gaan
participeren in stofwisselingsprocessen. De absorptie
van een of meer fotonen kan een keten aanzetten
tot een chemisch proces en een biologisch ef-
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk Basis-bioregulatiesysteem
>
fect kan zo worden geïnduceerd door straling van
zeer lage intensitteit.
Met behulp van zeer gevoelige meetapparatuur is
een stralingsveld bij levende organismen aantoonbaar.
Vanaf de zeventiger jaren heeft Popp een leidende
rol gespeeld in het fundamenteel biofotonenonderzoek.
In Nederland heeft het biofotonenonderzoek
zich vanaf 1982 in de groep van Van Wijk
afgespeeld. Volgens het concept draagt de dynamische
fysiologische structuur bij tot het in stand houden
van een hoog-energetisch veld, terwijl dit energieveld
op zijn beurt de fysiologische processen
stuurt. Het energieveld is verantwoordelijk voor de
afstemming van chemische reacties in individuele
cellen, maar ook voor de onderlinge afstemming
van cellen in weefsels. De indrukwekkende afstemming
van alle processen in en tussen cellen en het
collectieve gedrag dat cellen kunnen vertonen heeft
ongetwijfeld te maken met structuren die dit collectieve
gedrag optimaal kunnen onderhouden. Een
bijzondere rol wordt daarbij toegekend aan structuren
die zich binnen in de cel als relatief grote structuren
uit zichzelf hebben georganiseerd. Een voorbeeld
hiervan is het cytoskelet, maar ook de zelforganiserende
reuzenstructuur van het DNA geldt als
zodanig. De grote polaire systemen met hun duidelijke
oriëntatie van elektrische lading hebben de capaciteit
om te vibreren en een elektromagnetisch
veld rond de vibratiestructuur te genereren. Daar -
door wordt energie uitgewisseld tussen het randzone-veld
en de vibratiestructuur. De grootte van de
vibrerende domeinen kan wisselen maar kan va -
riëren van kleine snel-vibrerende molecuulcomplexen
tot aan grote sterk onderling samenhangende
multicellulaire complexen.
Reacties die betrokken zijn bij de vorming van vrije
radicalen (en dus ook de werking van anti-oxidanten)
spelen een bijzondere rol in het onderhouden
van het stralingsveld. Hoewel op deze kant van het
werkingsmodel hier niet verder wordt ingegaan, zal
duidelijk zijn dat het toepassingsgebied van micronutriënten
en anti-oxidanten een veel bredere basis
verkrijgt door het te plaatsen binnen het nieuwe
basis-bioregulatiesysteem.
Een voorbeeld van het ontstaan van een collectief
oscillerend gedrag in een levend systeem is zichtbaar
te maken in een in vitro experiment waarin
hartcellen uit hun weefselverband worden losgemaakt
en vervolgens als losse cellen op een laagje
collageen worden uitgespreid (Souren en collega’s,
1992; 1994). Deze losse cellen hebben hun onderlinge
saamhorigheid van contractie en opvolgende
relaxatie (ontspanning) verloren. Deze saamhorigheid
komt echter in de loop van de tijd op spectaculaire
wijze terug. Met behulp van een microscoop
kan men waarnemen dat in de populatie van cellen
eerst hier en daar een enkele cel contraheert en
weer ontspant. In de loop van de tijd wordt het aantal
cellen dat contraheert groter en cellen in de
buurt van elkaar contraheren meer en meer synchroon,
als groep. Na een paar dagen blijken alle
cellen op de collageenmatrix zich als een eenheid,
synchroon, te contraheren en te ontspannen. De
collageenmatrix vertoont dan zelfs het oscillerende
elektrische (ECG-)signaal dat zo kenmerkend is voor
het hart. Belangrijk is te beseffen dat dergelijke in -
teracties tussen cellen onderling in een collageen
netwerk in principe overal aanwezig zijn. Er is sprake
van een veld waarin alle elementen vibreren in
een breed spectrum van frequenties.
De toepassing van het veldconcept op het basisbioregulatiesysteem
heeft experimenteel reeds geleid
tot het analyseren van de volgende aspecten:
■ De rol die de verschillende celtypen van het ba -
sis-bioregulatiesysteem spelen in de regulatie
van het biofotonenveld. Experimenteel onderzoek
is verricht bij fibroblasten, neurale cellen,
afweercellen, alsook bij allerlei specifieke or -
gaancellen onder zowel normale omstandigheden
als in toestand van stress.
■
De rol die de door cellen uitgescheiden, niet-cellulaire
bestanddelen, zoals de collageen- en glycosaminoglycaanstructuren,
spelen in het handhaven
en het voortplanten (transmissie) van fotonenemissie.
207
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk
Basis-bioregulatiesysteem
208
Het onderzoek heeft aannemelijk gemaakt dat aan
de basis van het basis-bioregulatiesysteem – de dynamische
structuur en fysiologische regulatie van
weefsels – een algemeen regulerend fotonenveld
ten grondslag ligt waaraan alle bestanddelen die
celbiologisch onderscheiden worden hun bijdrage
leveren. Het maakt des te meer duidelijk dat we
kunnen spreken van een basis-bioregulatiesysteem
dat de individueel cellulaire en extracellulaire bestanddelen
te boven gaat.
Het onderzoek naar het patroon van de frequenties
in de fotonenemissie begint nu op gang te komen.
Het patroon van multi-frequentie oscillaties kan in
principe ook worden bepaald van het menselijk lichaam.
De ideeën van een biofotonenveld in de alternatieve
geneeskunde worden hoofdzakelijk gevonden
binnen de biofysische geneeskunde.
De psychische component in het basisbioregulatiesysteem
De laatste ontwikkeling in het concept van het ba -
sis-bioregulatiesysteem heeft te maken met de
vraag hoe in dit concept de rol van het bewustzijn
een plaats krijgt. Reeds vele decennia is bekend
dat psychologische factoren en de mentale toestand
invloed hebben op de afweerreactie en het
immuunsysteem van het organisme. Het idee dat
geneeskunde en psychologie iets met elkaar te
maken hebben werd reeds geformaliseerd in het
werk van Freud. Hij merkte op dat sommige patiënten
symptomen van ziekte vertoonden zonder dat
er een fysieke oorsprong was aan te wijzen, en ontwikkelde
op basis van deze waarnemingen de
psychoanalytische theorie. Symptomen worden volgens
deze theorie veroorzaakt door onbewuste
emotionele conflicten. Deze emotionele conflicten
konden zich uiten in allerlei lichamelijke symptomen
zoals verlamming, doofheid, blindheid en verlies
van gevoel in bepaalde delen van het lichaam.
Het leidde tot onderzoek naar de relatie tussen het
emotionele leven en lichamelijke processen. Dit
onderzoeksveld werd ‘psychosomatische geneeskunde’
genoemd en begon in 1939 met het verschijnen
van het tijdschrift Psychosomatic Medicine.
Rond 1970 ontstond een nieuw onderzoeksveld met
betrekking tot de rol van de psyche in ziekte: ‘behavioral
medicine’. Het ontstond uit het behaviourisme,
een richting binnen de psychologie die zich
bezig hield met het aanleren van het gedrag door
middel van klassieke en operante conditionering.
Bij een klassieke conditionering leert het organisme
dat de ene gebeurtenis door een andere gebeurtenis
wordt opgevolgd. Het organisme behoeft daarvoor
geen actie te ondernemen, het is als het ware
passief. Daar tegenover staat het actieve operante
conditioneren waarbij het organisme leert dat een
activiteit wordt gevolgd door een bepaalde gebeurtenis
(bijvoorbeeld een beloning).
Conditioneringsmethoden bleken als therapeutische
benadering succes te hebben. In die tijd liet
het onderzoek van fysiologisch-psychologen zien
dat bepaalde emotionele gebeurtenissen, zoals
angst, lichamelijke functies, zoals bloeddruk en
darmcontracties konden beïnvloeden. Maar ook dat
een lichamelijke ontspanningsrespons ontstaat bij
bepaalde bewustzijnstoestanden (meditatie, ontspanningsoefeningen).
De hedendaagse psychoneuroimmunologie
maakt gestage vorderingen in
het verklaren van deze interactie, met name in de
communicatie tussen het zenuw-, endocriene, en
immuunsysteem. De incorporatie van deze kennis
in het klinische bereik in combinatie met het concept
van het Grundsystem wordt gestimuleerd door
B. Köhler.
Hoe het bewustzijn invloed heeft op de moleculaire
en cellulaire interacties aan de basis van fysiologische
responsen, wordt binnen het concept van het
basis-bioregulatiesysteem sinds 2000 on derzocht
door Van Wijk en Van Wijk. Zij benadrukken in dit
onderzoek de interactie tussen het bewustzijn en
het biofotonenveld (Van Wijk en collega’s, 2004).
Tot slot
Het basis-bioregulatiesysteem is een belangrijk
concept aan de basis van verschillende alternatieve
therapeutische richtingen. Met name geldt dit voor
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk Basis-bioregulatiesysteem
>
de klassieke natuurgeneeswijze, het Reckeweg-sys -
teem, neuraaltherapie en de biofysische regulatiegeneeskunde.
Het is duidelijk dat deze therapievormen
vanuit de ervaring worden toegepast. De genoemde
experimenteel wetenschappelijke gegevens
maken steeds meer van de werkingsmechanismen
duidelijk.
Ook andere richtingen, bijvoorbeeld orthomoleculaire
geneeskunde, die zich vaak baseren op een
wetenschappelijke achtergrond, zouden sterk in
kracht winnen binnen het concept van het basisbioregulatiesysteem.
Daarmee wordt de vraag interessant
in hoeverre het basis-bioregulatiesysteem
als verbindend theoretisch model tussen de diverse
velden van complementaire geneeskunde kan gaan
functioneren. Een verbindende rol heeft het basisbioregulatiesysteem
in ieder geval tussen complementaire
geneeswijzen en het reguliere biomedische
onderzoek.
Het basis-bioregulatiesysteem ontwikkelt zich pa -
rallel met de grote wetenschappelijke ontwikkelingen
op biomedisch gebied. In de ontwikkeling van
het concept van een ‘overall’ regulatiesysteem
(Grundsystem, basis-bioregulatiesysteem) valt op
dat de vroegste beschrijvingen worden gedomineerd
door de fysiologie en histologie met gebruikmaking
van ontwikkelingen uit de fysische chemie.
In de daarop volgende periode staan in de conceptontwikkeling
de celbiologie (voor de cellen) en de
moleculaire biologie (voor het interstitiële netwerk)
centraal. Meer recent komen energetische aspecten
naar voren en krijgt het energetisch veld in de vorm
van een biofotonenveld aandacht. Tenslotte wordt
een begin gesignaleerd van een wetenschappelijke
onderbouwing van de invloed van bewustzijn in de
‘overall’ regulatie.
Het basis-bioregulatiesysteem blijft door al deze
ontwikkelingen heen een bijzonder concept. Het
bijzondere karakter is gelegen in de holistische benadering,
het zoeken naar het basis-regulatieprincipe
om van daaruit de noodzakelijke meerwaarde in
de geneeskunde te brengen.
Literatuur
De volgende wetenschappelijke publicaties zijn gerubriceerd
in de tijd per beschreven thema:
Historische ontwikkeling
■
■
■
■
■
Bordieu, L. (1767) Recherches sur les tissu muqueux
ou l’organ cellulair. Paris, I, II
Buttersack, F. (1912) Latente Erkrankungen des
Grundgewebes; insbesondere der seröse Häute.
Stuttgart
Eppinger, H. (1949) Die Permeabilitätspathologie
als die Lehre vom Krankheitsbeginn. Wien:
Springer-Verlag
Heine, H. (1997) Lehrbuch der biologischen
Medizin. Stuttgart: Hippokrates
Molenaar, H. & O. Roller (1939) Die Bestimmung
des extrazellularen Wassers beim Gesunden und
Kranken. Z. Klin.Med. (136)1
■ Pischinger, A. (1975) Das System der Grundregu -
lation. Heidelberg: Karl Haug Verlag
■ Reichert, C.B. (1845) Bergleichende Beobachtun -
gen über das Bindegewebe und die verwandter
Gebilde. Dorpat, p.168
■
■
Schadé, H. (1921) Die physikalische Chemie der
Inneren Medizin. Steinkoff
Standenath, E. (1928) Das Bindegewebe usw.
Ergeb. D. Allg. Pathol. Anatomie d. Menschen u.d.
Tiere, 22, Abtgl. II, 70
■ von Rindfleisch, E. (1869) Elemente der Patho -
logie. Leipzig
De ontstekingsreactie
■ Souren, J.E.M.; Ponec, M. & R. Van Wijk (1989)
Contraction of collagen by human fibroblasts and
keratinocytes. In Vitro Cellular & Developmental
Biology, 25, pp.1039-1045
■
■
Van Wijk, R.; Souren, J.E.M. & G. Zoutewelle
(1989) Immune-modulation by the extracellular
matrix: the effect of Echinacea extract. In: H. Hei -
ne (Ed.): Matrix forschung in der Praeventiv medi -
zin. Stuttgart: G. Fischer Verlag, pp.41-49
Van Wijk, R.; Souren, J.E.M. & H. Ovelgonne
(1992) The extracellular matrix, fibroblast activity
209
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk
Basis-bioregulatiesysteem
210
■
and effect of Echinacea purpurea. In: H. Heine &
P. Anastasiadis (Eds.): Normal Matrix and Patho -
logical Conditions. Stuttgart: G. Fischer Verlag,
pp.77-93
Souren, J.E.M. & R. Van Wijk (1993) Fibroblastic
cell cycling in collagen gels. Cell Proliferation, 26,
pp.13-23
■ Van Wijk, R. & W.A.M. Linnemans (1993) The ba -
sic regulatory system. In: G.J. Lamoen (Ed.): Bio -
logische Information und Regulation. Heidelberg:
Haug Verlag, pp.36-62
Stress, cellen en het extracellulaire netwerk
■ Wiegant, F.A.C.; Souren, J.E.M.; Van Rijn, J. & R.
Van Wijk (1994) Stressor-specific induction of
heat shock proteins in rat hepatoma cells.
Toxicology, 94, pp.143-159
■
■
■
Ovelgonne, J.H.; Wiegant, F.A.C.; Souren, J.E.M.;
Van Rijn, J. & R. Van Wijk (1995) Enhancement of
the stress response by low concentrations of arsenite
in arsenite-pretreated Reuber H35 hepatoma
cells. Toxicology and Applied Pharmacology,
132, pp.146-155
Ovelgonne, J.H.; Souren, J.E.M.; Wiegant, F.A.C. &
R. Van Wijk (1995) Relationship between cadmium
induced expression of heat shock genes, inhibition
of protein synthesis and cell death.
Toxicology, 99, pp.19-30
Wiegant, F.A.C.; Spieker, N.; Van der Mast, C.A. &
R. Van Wijk (1996) Is heat shock protein re-induction
during tolerance related to the stressor-specific
induction of heat shock proteins? Journal of
Cellular Physiology, 169, pp.364-372
■ Wiegant, F.A.C.; Van Rijn, J. & R. Van Wijk (1997)
Enhancement of the stress response by minute
amounts of cadmium in sensitized Reuber H35
hepatoma cells. Toxicology, 116, pp.27-37
■ Wiegant, F.A.C.; Spieker, N. & R. Van Wijk (1998)
Stressor-specific enhancement of hsp-induction
by low doses of stressors in conditions of selfand
cross-sensitization. Toxicology, 127, pp.107-
119
■
Wiegant, F.A.C.; Souren, J.E.M. & R. Van Wijk
(1999) Stimulation of survival capacity in heat
shocked cells by subsequent exposure to minute
amounts of chemical stressors; role of similarity
in hsp-inducing effects. Human and Experimental
Toxicology, 18, pp.460-470
Homotoxicologie en het basis-bioregulatiesysteem
■ Reckeweg, H.H. (1993) Homotoxikologie – Ganz -
heitsschau einer Synthese der Medizin. Baden-
Baden: Aurelia Verlag
■ Van Waning, H. (2005) Inleiding tot de Natuur -
geneeskunde. In: R. van Wijk, C.W. Aakster (Ed.)
Integrale Geneeskunde. Overzicht en Pros pect,
Harderwijk, Stichting TIG
Zuurstof en het basis-bioregulatiesysteem
■
■
■
Van Wijk, R.; Wicks, W.D. & K. Clay (1972) Effects
of derivatives of cyclic 3’,5’AMP monophossphate
on the growth, morphology and gene expression
of hepatoma cells in culture. Cancer Research,
32, pp.1905-1911
Van Wijk, R.; Wicks, W.D.; Bevers, M.M. & J. Van
Rijn (1973) Rapid arrest of DNA synthesis by
N6,02’-dibutyryl cyclic adenosine 3’,5’ monophosphate
in cultured hepatoma cells. Cancer
Research, 33, pp.1331-1338
Wicks, W.D.; Van Wijk, R.; Clay, K.; Bearg, C.;
Bevers, M.M. & J. Van Rijn (1973) Regulation of
growth rate, DNA synthesis and specific protein
synthesis by derivatives of cyclic AMP in cultured
hepatoma cells. In: J. Schultz & H.G. Grattzner
(Eds): The Role of Cyclic Nucleotides in Carcino -
genesis. NY: Academic Press, pp.103-124
■ Wicks, W.D.; Van Wijk, R. & J.B. McKibbin (1973)
Stimulation of enzyme synthesis and inhibition
of DNA synthesis and growth rate by cyclic AMP
derivatives in cultured hepatoma cells. Advances
in Enzyme Regulation, 11, pp.117-135
■
Van Rijn, H.; Bevers, M.M.; Van Wijk, R. & W.D.
Wicks (1974) Regulation of phosphoenolpyruvate
carboxykinase and tyrosine transaminase in hepatoma
cell cultures. III. Comparative studies in
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk Basis-bioregulatiesysteem
>
■
■
H35, HTC, MH1C1 and RLC cells. Journal of Cell
Biology, 60, pp.181-191
Volman, H. (1978) A morphologic and morphometric
study of the mitochondria in several hepato -
ma cell lines and isolated hepatocytes. Virchows
Archives. B. Cell Pathology, 26, pp.249-259
Schamhart, D.H.J.; Van de Poll, K.W. & R. Van Wijk
(1979) Comparative studies of glucose metabolism
in HTC, RCL, MHC and Reuber H35 hepatoma
cells. Cancer Research, 39, pp.1051-1055
Neuraaltherapie en het basis-bioregulatiesysteem
■
■
Lamers, H.J.; Göring, P.G.; Seeger (1992) Das
Phänomen ‘Leben’. Roermond: Vesta Verlag
Lamers, H.J. (2005) Neuraaltherapie. In: R. van
Wijk, C.W. Aakster (Ed.) Integrale Geneeskunde.
Overzicht en Pros pect, Harderwijk, Stichting TIG
Biofotonen en het basis-bioregulatiesysteem
■
Schamhart, D.H.J. & R. Van Wijk (1987) Photon
emission and the degree of differentiation. In: B.
Jezowska-Trebiatowska; J. Slawinski & B. Kochel
(Eds): Photon Emission from Biological Systems.
London: World Scientific Publ., pp.137-152
■ Van Wijk, R. & D.H.J. Schamhart (1988) Regulato -
ry aspects of low intensity photon emission.
Experientia, 44, pp.586-593
■
■
■
■
Van Wijk, R. & H. van Aken (1992) Spontaneous
and light-induced photon emission by rat hepatocytes
and hepatoma cells. In: F.A. Popp; K.H. Li;
Q. Gu (Eds): Recent Advances in Biophoton Re -
search and Application. London: World Scientific
Publ., pp.207-230
Souren, J.E.M.; Schneidenberg, C.; Verkleij, A.J. &
R. Van Wijk (1992) Factors controlling the rhythmic
contraction of collagen gels by neonatal
heart cells. In Vitro Cellular Developmental
Biology, 28, pp.199-204
Van Wijk, R. (1992) Photon emission, stress and
disease. Introduction to multi-author review.
Experientia, 48, pp.1029-1030
Van Wijk, R. & J.H. van Aken (1992) Photon emission
in tumor biology. Experientia, 48, pp.1092-
1102
■ Souren, J.E.M.; Peters, R.C. & R. Van Wijk (1994)
Collagen gels populated with rat neonatal heart
cells can be used for optical recording of rhythmic
contractions which also show ECG-like potentials.
Experientia, 50, pp.712-716
■
■
■
Van Wijk, R.; Van Aken, J.H. & J.E.M. Souren
(1995) Ultraweak delayed photon emission and
light scattering of different mammalian cell types.
In: L. Beloussov & F.A. Popp (Eds): Biophotonics,
Non equilibrium and Coherent Systems in Biolo -
gy, Biophysics and Biotechnology. Moscow: Bio -
inform Serv Co., pp.221-232
Souren, J.E.M.; Boon-Niermeijer, E. & R. Van Wijk
(2000) Germination capacity of tomato seeds
and ultraweak photon-induced delayed luminescence.
In: L. Belloussov; F.A. Popp; V. Voeikov;
R. Van Wijk (Eds): Biophotonics and Coherent
Systems. Moscow: Bio inform Serv Co, pp.419-430
Van Wijk, R. (2001) Bio-photons and bio-communication.
Journal of Scientific Exploration, 15,
pp.183-197
■ Van Wijk, R. (2003) Cellular and Molecular As -
pects of Integrative Biophysics. In: F.A. Popp & L.
Belloussov (Eds): Integrative biophysics, biophotonics.
Dordrecht: Kluwer Publishing, pp.179-202
■
■
Van Wijk, R. (2003) Concept of photon storage capacity
in cell biology. In: F. Musumeci; L.S. Briz -
hik; M.W. Ho (Eds): Energy and Information
Transfer in biological Systems. London: World
Scientific Publ., pp.319-346
Van Wijk, R. & E.P.A. Van Wijk (2004) Ultraweak
photon emission of human body. In: Shen Xun &
R. Van Wijk (Eds): Biophotonics – Optical Science
and Engineering for the 21st Century. NY: Kluwer
De psychische component in het basis-bioregulatiesysteem
■
Van Wijk, R. & E.P.A. Van Wijk (2004) Human biophoton
emission. Recent Research Developments
in Photochemistry and Photobiology, Vol. 7,
pp.139-173
211
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid

R. van Wijk
Basis-bioregulatiesysteem
Samenvatting
Basis-bioregulatiesysteem
Het basis-bioregulatiesysteem (BBRS) is een belangrijk
concept voor de wetenschappelijke opheldering
van verschillende alternatieve therapeutische
richtingen. Het draagt bij aan een beter begrip
van de klassieke natuurgeneeskunde, het Reckeweg
systeem, de neuraaltherapie en de biofysische geneeskunde.
De kracht van het systeem is dat het
een ontwikkeling vertoont die parallel loopt met de
ontwikkelingen op biomedisch gebied. In de vroege
ontwikkeling domineerde de fysiologie en histologie,
later de celbiologie en moleculaire biologie.
Meer recent komt het energetische aspect naar
voren en krijgen het biofotonenveld en het bewustzijn
aandacht binnen het BBRS-concept.
Summary
Basic bio-regulatory system
The basic bio-regulatory system (BBRS) is an important
concept to understand different alternative therapies,
including classical naturopathy, the
Reckeweg system, neural therapy, and biophysical
medicine. The system has developed in parallel
with the general development in biomedical science.
In the early stages development was dominated
by physiology and histology, in later stages by cell
biology and molecular biology. More recently, energy
aspects including the biophoton field and consciousness
were included in the BBRS concept.
Key words
system theory ■ connective tissue ■ fibroblasts
■ tumor ■ biophotons.
212
Auteur
Dr. R. Van Wijk was voor zijn emeritaat als moleculair
celbioloog verbonden aan de Faculteit Biologie,
Universiteit Utrecht. Momenteel is hij als Associate
Professor verbonden aan het International Institute
of Biophysics, Neuss, Duitsland.
adres
Koppelsedijk 1a
4191 LC Geldermalsen
e meluna.wijk@wxs.nl
tig jaargang 21|22 ■ Deel 3: Op zoek naar een nieuw bio-energetisch concept van gezondheid