TBS-longstay In historisch, hedendaags en toekomstig perspectief

TBS-longstay
In historisch, hedendaags en toekomstig
perspectief
M.Y. Zwama
W.F. van Hattum
27 augustus 2011
Master Strafrecht juridisch
S1749722

Inhoudsopgave
Inleiding p. 3
H1Geschiedenis van de TBS p. 5
1.1 TBS in historisch perspectief p. 5
1.2 De Psychopathenwetten p. 5
1.3 Van TBR naar TBS p. 8
H2 Wettelijk kader TBS p. 10
2.1 Maatregel TBS p. 10
2.2 Oplegging TBS p. 10
2.2.1 Rapportage pro justitia p. 11
2.2.2 Risico-taxatie p. 12
2.3 Verlenging TBS p. 12
2.4 Politiek en TBS p. 14
2.4.1 Commissie Visser p. 14
2.4.2 Overige ontwikkelingen p. 15
H3 Longstay p. 16
3.1 Totstandkoming longstay p. 16
3.2 Beleidskader p. 17
3.3 Rechtspositie terbeschikkinggestelde p. 18
3.4 Rechtspraak p. 19
3.5 Cijfers en statistiek p. 20
H4 Gedragskundige rapportage p. 22
4.1Wettelijk kader p. 22
4.2 Rol gedragskundige bij oplegging maatregel TBS p. 22
4.2.1 Weigerende verdachte p. 23
4.2.2 Ontkennende verdachte p. 24
4.2.3 Rapportage pro justitia p. 24
4.3 Rol gedragsdeskundigen tijdens de terechtzitting p. 25
Samenvatting p. 27
H5 Longstay in verhouding tot het Europees Verdrag van de rechten van de mens p. 29
5.1.1 Artikel 5 lid 1 EVRM p. 29
5.1.2Artikel 5 lid 1 sub a EVRM p. 30
5.1.3Artikel 5 lid 1 sub e EVRM p. 31
5.2Longstay ten opzichte van artikel 5 lid 1 EVRM p. 32
5.3Artikel 5 lid 4 EVRM p. 35
5.4 Longstay ten opzichte van 5 lid 4 EVRM p. 36
Conclusie p. 38
Bronvermelding p. 39
2

Inleiding
Uit een prognose van het WODC volgt dat in het jaar 2011 243 plaatsen op de longstay zullen
worden bezet. Dat zijn 243 mensen waarvan het niet onwaarschijnlijk is dat zij de rest van
hun leven in de inrichting zullen doorbrengen. Deze personen zijn onbehandelbaar verklaard
omdat hun delictgevaar na behandeling volgens de ‘state of art’ niet is afgenomen. Op de
longstay zullen zij niet meer worden behandeld en daardoor wordt de maatregel dus niet meer
dienstbaar gemaakt aan de terugkeer van de terbeschikkinggestelde in de maatschappij. De
longstay kan dus worden gezien als een levenslange sanctie. De longstay-voorziening is niet
in de wet geregeld, maar slechts in beleid uitgewerkt. De beslissing tot plaatsing op een
longstay-afdeling is een bevoegdheid die bij de Minister van Justitie en Veiligheid is
neergelegd. Gedragsdeskundigen vervullen een belangrijke rol bij de oplegging en verlenging
van de maatregel TBS en de overplaatsing naar een longstay-afdeling.
De hoofdvraag die aan deze scriptie ten grondslag ligt is of de longstay-voorziening in
overeenstemming is met het Europees Verdrag van de rechten van de mens. Alvorens die
vraag kan worden beantwoord zullen eerst de TBS-maatregel en de longstay-voorziening zelf
onder de loep worden genomen.
De maatregel TBS heeft twee doelen, de bescherming van de maatschappij en de
resocialisatie van de veroordeelde. Zodra iemand op de longstay wordt geplaatst valt het
laatste doel weg, er wordt immers niet meer behandeld waardoor er geen zicht meer is op
invrijheidsstelling. Hoe is de longstay tot stand gekomen en wat waren de redenen hiervoor?
Om deze vraag te kunnen beantwoorden zal in hoofdstuk 1 de geschiedenis van de TBSmaatregel
worden beschreven. In hoofdstuk 2 zal het positieve recht omtrent de TBSmaatregel
worden behandeld. Aan de orde zal komen hoe de oplegging van de TBS-maatregel
en de verlenging daarvan in de wet zijn geregeld, en wat voor plaats de rapportage pro justitia
daarin heeft gekregen. Vervolgens zal in hoofdstuk 3 de totstandkoming van de longstayafdeling
worden beschouwd.
Het Hof die over de verlenging van de TBS-maatregel beslist, speelt geen rol bij de
beslissing waarbij iemand op de longstay-afdeling moet worden geplaatst. Deze bevoegdheid
tot overplaatsing is toevertrouwd aan de Minister. Dit is opvallend nu het hier gaat om een
zeer ingrijpende beslissing. Tegen de beslissing van de Minister kan de
terbeschikkinggestelde slechts beroep instellen bij de beroepscommissie van de RSJ die de
beslissing van de Minister marginaal toetst. Moet zo’n ingrijpende beslissing tot plaatsing op
de longstay-afdeling niet bij de rechter liggen?
De maatregel terbeschikkingstelling is verwoord in artikel 37a van het wetboek van strafrecht.
De verdachte bij wie tijdens het begaan van het feit gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke
stoornis van de geestvermogens bestond, kan op last van de rechter ter beschikking worden
gesteld. Om dit te bepalen zal de verdachte mee moeten werken aan een onderzoek pro justitia
en op grond daarvan brengen gedragsdeskundigen een advies uit aan de rechter. De rechter
wijkt in een verlengingsprocedure slechts in 2 tot 5% van de gevallen van het advies van
deskundigen af en er ligt een wetsvoorstel waardoor contraire beëindiging door de rechter niet
meer mogelijk zal zijn. In hoofdstuk 4 zal aandacht worden besteed aan de werkwijze van de
gedragsdeskundigen en de rol die zij spelen in TBS-zaken.
Hierna volgt een korte samenvatting over wat naar voren is gekomen in de eerste vier
hoofdstukken.
3

In hoofdstuk 5 zullen de bevindingen omtrent de longstay-voorzieningen worden getoetst aan
de eisen die uit het EVRM voortvloeien, in het bijzonder artikel 5. In dit artikel is bepaald dat
niemand willekeurig van zijn vrijheid mag worden beroofd. In het eerste lid van het artikel
zijn uitzonderingen op dit verbod geformuleerd. In het vierde lid wordt de veroordeelde het
recht gegeven dat de voortzetting van zijn detentie onderworpen kan worden aan een
rechterlijke toets. Is het verblijf op de longstay rechtmatig in de zin van het EVRM?
4

Hoofdstuk 1 Geschiedenis van de TBS
In dit hoofdstuk zal de geschiedenis van de TBS worden beschouwd. In 1.1 wordt
omschreven hoe er in de historie werd omgegaan met verminderd toerekeningsvatbaren.
Vervolgens wordt in 1.2 het ontstaan van de maatregel TBR behandeld en zullen de redenen
die aan de maatregel ten grondslag liggen duidelijk worden. Tenslotte zal in 1.3 de wijziging
van de TBR in de TBS aan de orde komen.
1.1 TBS in historisch perspectief
Onze huidige TBS-maatregel heeft zijn bestaansrecht te danken aan de zogenaamde
Psychopathenwetten van 1925. De gedachte dat psychisch gestoorde mensen niet altijd voor
hun delicten aansprakelijk kunnen worden gesteld, reikt echter verder dan de twintigste eeuw.
Zo is bekend dat Hippocrates (460-377 v. Chr.) al als medisch deskundige optrad in een
rechtszaak waarbij een geestelijk gestoorde was betrokken. 1 In het Romeinse recht werden
delinquenten lijdend aan een geestelijke stoornis al anders behandeld dan de geestelijk
gezonde delinquenten. Zij werden niet gestraft en bij delicten gepleegd onder invloed van de
stoornis bestond de mogelijkheid om de daad in verminderde mate toe te rekenen. Omdat de
rechter vrijlating van de gestoorde daders echter als een gevaar zag voor de maatschappij
werden de psychisch gestoorde daders wel opgesloten, maar dit werd niet als straf
aangemerkt. 2 Deze handelwijze biedt ook een overeenkomst met de TBS-maatregel, nu deze
sanctie niet als straf wordt aangemerkt en wel de vrijheidsbeneming van de dader met zich
mee brengt.
1.2 De Psychopathenwetten
In 1886 werd bij de invoering van het Wetboek van Strafrecht door invoering van de
Krankzinnigenwet al een regeling getroffen voor de ontoerekeningsvatbare dader. Op grond
van het toenmalige artikel 37 lid 1 Wetboek van Strafrecht (Sr) was “hij die een feit heeft
begaan niet strafbaar als het hem wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke storing
zijner verstandelijke vermogens niet kan worden toegerekend”. De psychisch gestoorde dader
kon derhalve niet worden gestraft, maar er kon wel een maatregel worden opgelegd, de
plaatsing in een krankzinnigengesticht. De verminderd toerekeningsvatbare daders konden,
omdat het door hun begane delict hen wel enigszins kon worden toegerekend, niet op grond
van artikel 37 Sr worden geplaatst in een psychiatrische inrichting.
De toen heersende leer van de klassieke richting hield in dat de straf moest worden
opgelegd naarmate van de ernst van het feit en de mate van verwijtbaarheid aan de dader. 3
Toepassing van de klassieke schuldtheorie bracht het bezwaar met zich mee dat de
verminderd toerekeningsvatbare dader voor een zelfde delict een minder hoge straf kon
krijgen dan de pleger van het zelfde delict die volledig toerekeningsvatbaar was. Indien de
rechter de klassieke straftheorie zou volgen zou dit er op neer komen dat de verminderd
toerekeningsvatbare dader slechts een korte gevangenisstraf opgelegd kon krijgen ongeacht de
ernst van het misdrijf. 4 Toenmalig minister Regout noemt in zijn memorie van toelichting op
het eerste wetsontwerp van de Psychopathenwetten in 1911 een tweede bezwaar welke pleitte
voor het invoeren van de maatregel. Namelijk de ongewenste situatie waarin de rechters en
deskundigen de verminderd toerekeningsvatbare dader geheel toerekenbaar dan wel geheel
1 Koenraadt 2007, p. 11.
2 Feldbrugge 2007, p. 13.
3 De Jong en Knigge 2003, p. 20.
4 Hofstee 1987 p. 116.
5

ontoerekenbaar achten, om op deze manier een lange gevangenisstraf of plaatsing in een
psychiatrisch ziekenhuis te kunnen bewerkstelligen. 5
Jurisprudentie van deze tijd illustreert hoe de rechters de maatschappij trachtten te
beschermen tegen de verminderd toerekenbare delinquenten terwijl de Psychopathenwetten
nog op zich lieten wachten.
In 1918 besliste het Hof Arnhem in een zaak waarin de geestelijke gesteldheid van een
verdachte aan de orde was. De deskundige oordeelde dat de verdachte van moord krankzinnig
was en adviseerde tot opname in een psychiatrische inrichting. Omdat de deskundige zijn
advies had gebaseerd op een geestesziekte die niet was erkend in de psychiatrie oordeelde het
Hof dat dit in de rechtspraak niet kon worden aangemerkt als psychische stoornis welke een
grond kan vormen voor opname in een psychiatrisch ziekenhuis. Wel stelde het Hof zelf vast
dat de geestvermogens van de verdachte gebrekkig waren ontwikkeld, maar dit vormde
volgens het Hof geen aanleiding om het feit niet toe te rekenen. Het Hof kwam tot de slotsom
dat de ernst van het delict en de geaardheid van de dader met zich meebrachten dat een
levenslange gevangenisstraf moest worden opgelegd. 6 In twee andere arresten veroordeelde
het Hof verminderd toerekeningsvatbaren tot een levenslange gevangenisstraf, omdat de
maatschappij niet op een andere wijze afdoende beschermd kon worden zolang de
Psychopathenwetten nog niet waren ingevoerd. 7
In 1920 werd wederom een verminderd toerekeningsvatbare verdachte veroordeeld tot
de maximale gevangenisstraf die kon worden opgelegd. 8 Hoewel het in deze zaak om
oplichting ging waarbij slechts kleine geldbedragen waren buit gemaakt, zag de rechtbank
geen andere manier om de maatschappij te beschermen dan door de veroordeelde een lange
gevangenisstraf op te leggen. De rechtbank stelde de wetgever verantwoordelijk voor het leed
dat dit zou veroorzaken voor de veroordeelde, nu die in gebreke bleef de Psychopathenwetten
in te voeren. De redactie van Weekblad van het Recht reageerde met de stelling dat de
klassieke schuldtheorie met dit vonnis was verlaten in de rechtspraak. 9 De zaak kwam bij het
Hof Arnhem terecht en de uitspraak zorgde voor een omwenteling in de eerder gezette trend.
Het Hof erkende de klassieke schuldtheorie en besliste dat de keuze van de strafsoort
afhankelijk moet zijn van de ernst van het delict en de geaardheid van de dader, de hoogte van
de straf moest daaraan proportioneren. De maximale gevangenisstraf die de rechtbank had
opgelegd werd daarom door het Hof niet gehandhaafd. Het Hof legde een voorwaardelijke
straf van één jaar op met een proeftijd van drie jaren waaraan de bijzondere voorwaarde werd
verbonden dat de veroordeelde zich twee jaar lang moest laten verplegen. 10 De redactie van
het Weekblad van het Recht stelde de wetgever verantwoordelijk voor het gevaar dat deze
korte straf met zich mee bracht voor de veiligheid van de maatschappij. 11
De omwenteling zorgde ervoor dat de roep om de invoering van de
Psychopathenwetten groter werd, aangezien de verminderd toerekeningsvatbare niet lang kon
worden gestraft. Immers, de straf reikt zo hoog als de schuld en bij de verminderd
toerekeningsvatbare zal dit gering zijn. De verminderd toerekeningsvatbare kon niet worden
opgenomen in een krankzinnigengesticht op grond van 37 Sr, aangezien het feit hem wel ten
dele kon worden toegerekend. Opneming in een krankzinnigengesticht zou bovendien geen
absolute waarborg voor de veiligheid van de maatschappij met zich meebrengen, aangezien de
verlenging van de maatregel niet een beslissing was die bij de strafrechter lag. Een ander
5 Kamerstukken II 1910/11, 239, nr. 4, p. 13.
6 Hof Arnhem 28 maart 1918, NJ 1918, p. 466.
7 Hof Arnhem 9 september 1920, WvhR nr. 10626.
8 Rechtbank Almelo, 16 november 1920, NJ 1920, 1182.
9 Weekblad van het Recht, nr. 10645.
10 Hof Arnhem 10 februari 1921, NJ 1921, p. 473.
11 Weekblad van het Recht, nr. 11672.
6

argument dat noopte tot invoering van de Psychopathenwetten was dat het inzicht kwam dat
de verminderd toerekeningsvatbare, door onderworpen te worden aan een regime zoals dat
gold in de gewone gevangenissen, schade werd toegebracht. 12
Het eerste wetsontwerp van de Psychopathenwetten werd in 1911 door toenmalig Minister
van Justitie Regout ingediend. Regout omschreef de strekking van de maatregel als enerzijds
gericht op de maatschappelijke veiligheid en anderzijds gericht op het bestrijden van de
criminaliteit door de dader te verplegen. Deze verpleging moest zo worden vormgegeven dat,
indien mogelijk, herstel in de ziektetoestand van de veroordeelde kon intreden. 13 Hoewel het
wetsontwerp van Regout de eindstreep niet haalde bleef deze strekking gehandhaafd bij de
uiteindelijke Psychopathenwetten die in 1925 werden aangenomen en in 1928 werden
ingevoerd. De eerste Psychopathenwet voegde in het wetboek van strafrecht artikel 37a toe,
welke de rechter de bevoegdheid gaf de maatregel TBR op te leggen aan de verminderd
toerekeningsvatbare. 14 De tweede Psychopathenwet vulde de Beginselenwet
Gevangeniswezen aan, waarin werd neergelegd hoe de tenuitvoerlegging van de nieuwe
maatregel zou geschieden. 15
De TBR-maatregel vertoonde overeenkomsten met de TBR zoals die was neergelegd
in de Kinderwetten van 1901-1905, deze wet voorzag in terbeschikkingstelling van de
regering ten behoeve van opvoeding. De TBR-maatregel ziet op volwassen psychisch
gestoorde daders die – ter bescherming van de maatschappij – ter beschikking worden gesteld
van de regering, om onder dwang te kunnen worden verpleegd. 16
Uit de criteria die gelden voor het opleggen van de maatregel kan volgens Hofstee
worden afgeleid dat de maatregel door de wetgever werd beschouwd als ultimum remedium. 17
Voor de oplegging van de maatregel is namelijk ten eerste vereist dat bij de verdachte tijdens
het begaan van het feit gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke storing der geestvermogens
bestond. Ten tweede moet het om een misdrijf gaan dan wel een overtreding genoemd in
artikel 37a Sr. Ten derde moet het belang van de openbare orde het bevel tot TBR
“bepaaldelijk vorderen”. Door de derde voorwaarde wordt de grondslag van de maatregel ook
duidelijk, namelijk de gevaarlijkheid van de dader ten opzichte van de maatschappij. Als
belangrijkste doel van de maatregel kan de bescherming van de maatschappij worden
genoemd. 18 Aan dit doel wordt invulling gegeven door de mogelijkheid de maatregel telkens
met één of twee jaren te verlengen totdat het gevaar voor de maatschappij geweken is.
Hofstee vat de toen heersende gedachte als volgt samen: “de maatregel zou pas
overweging verdienen indien op goede gronden kon worden aangenomen dat de psychisch
gestoorde delinquent door zijn stoornis een gevaar voor de samenleving opleverde’’. 19 Zoals
uit dit citaat blijkt, leidt Hofstee uit de wetsgeschiedenis af dat er een causaal verband moest
bestaan tussen de stoornis van de verdachte en het gevaar dat hij vormt voor de
maatschappij. 20
Met de TBR-maatregel wordt het verschil tussen straf en maatregel duidelijk tot uitdrukking
gebracht. De rechtsgrond van de straf is de verwijtbaarheid. Voor de straf geldt dat indien
iemand geen schuld heeft, en hem daardoor geen verwijt kan worden gemaakt van zijn
12 Kamerstukken II 1910/11, 239, nr 4, p. 13
13 Kamerstukken II 1910/11, 239 nr. 4 p, 13.
14 Stb. 1926, 221.
15 Stb, 1926, 222.
16 Hofstee 1987, p. 124.
17 Hofstee 2003, p. 9.
18 Hofstee 1987, p. 130.
19 Hofstee 1987, p. 127.
20 Hofstee 1987, p. 131.
7

strafbaar handelen, geen straf kan worden opgelegd. Voor het opleggen van een maatregel
geldt niet de eis van verwijtbaarheid. Een maatregel kan daardoor worden opgelegd als de
dader geen enkel verwijt kan worden gemaakt en oplegging van een straf dus uitgesloten is.
Als grondslag voor de maatregel geldt de noodzaak tot bescherming van de maatschappij.
Wat betreft de geesteszieke dader werd de bescherming gevonden in de vrijheidsbeneming,
dit kon echter niet worden bewerkstelligd met de oplegging van een straf, nu die gelimiteerd
is tot de schuld van de dader. 21 In de wet is deze grond duidelijk terug te zien in de eis dat het
belang van de openbare orde oplegging van de maatregel moet vorderen. Dat de maatregel
niet is gebonden aan verwijtbaarheid blijkt uit het feit dat de termijn van de maatregel is
gesteld op twee jaar, maar telkens met één of twee jaren kan worden verlengd. De duur is niet
gekoppeld aan de evenredigheid tussen de ernst van het delict en de mate van verwijtbaarheid,
maar aan de beveiliging van de maatschappij.
1.3 Van TBR naar TBS
Tot 1933 werd de maatregel TBR voornamelijk opgelegd voor vermogens- en zedendelicten,
daders van geweldsdelicten vormden de minderheid. Dit veranderde na de tijdelijke Stopwet
van 1933 die werd ingevoerd om de passantenproblematiek en overbezetting op te lossen. 22
De wet bracht met zich mee dat de maatregel niet meer kon worden opgelegd voor
overtredingen en de oplegging voor vermogensdelicten werd ingeperkt. 23 De TBR-populatie
veranderde dus van delinquenten veroordeeld voor vermogensdelicten naar delinquenten
veroordeeld voor geweldsdelicten, en dit resulteerde in een langere gemiddelde
behandelingsduur van de terbeschikkinggestelden. De Stopwet werd in 1947 weer opgeheven
en veroordeelden voor vermogensdelicten maakten weer snel de meerderheid van de TBRpopulatie
uit. In hetzelfde jaar werd het Pieter Baan Centrum geopend, toen nog onder de
naam Psychiatrische Observatie Kliniek. De kliniek zou ter preventie de daders onderzoeken
en hierover rapporteren ten behoeve van de strafzaak tegen de dader.
Dat veroordeelden voor geweldsdelicten een minderheid van de TBR-plaatsen
bezetten had alles te maken met het gebrek aan vertrouwen van de rechters in het TBR-stelsel.
Zo liet de Hoge Raad in ‘de Zwarte Ruiter’ de beslissing van het Hof waarin een verminderd
toerekeningsvatbare tot een zware gevangenisstraf met TBR werd veroordeeld in stand. Het
Hof had de overwegingen van de rechtbank overgenomen waarin werd gesteld dat ‘de TBR
onvoldoende waarborgen bood voor een beveiliging gedurende geruime tijd van de
maatschappij tegen een impulsieve roekeloze en niets ontziende persoonlijkheid als deze
verdachte, van wie met een aanmerkelijke graad van stelligheid verwacht kan worden, dat hij
elke kans om zich aan zijn vrijheidsbeneming te onttrekken zal benutten. De HR oordeelde
dat de rechtbank de overwegingen over de persoon van de verdachte in samenhang met de
wetenschap van de wijze waarop de maatregel werd tenuitvoergelegd mocht meenemen in de
strafbepaling. Deze overweging zou volgens de HR niet kunnen worden aangemerkt als een
beoordeling van de maatregel TBR en kon daarom worden toegestaan. 24
De verminderd toerekeningsvatbare daders van geweldsdelicten kregen daarom, net
zoals voor de invoering van de Psychopathenwetten, lange gevangenisstraffen opgelegd
teneinde de veiligheid van de maatschappij te kunnen waarborgen.
21 Mevis 2009, p. 828-832.
22 Stb. 1933, 179.
23 Hofstee 2003, p. 12.
24 HR 10 september 1957, NJ 1958, 5.
8

De Wet-herziening TBR van 1 september 1988 heeft de Psychopathenwetten van 1925
vervangen. 25 De TBR-maatregel werd veranderd in de maatregel TBS. De grondslag van de
maatregel is gelijk gebleven, onder dezelfde voorwaarden zoals die golden in de
Psychopathenwetten kan de rechter een maatregel opleggen voor de verminderd
toerekeningsvatbare dader. Een belangrijke wijziging is dat het objectieve criterium voor de
oplegging van de maatregel is ingeperkt, de maatregel kan thans niet meer worden opgelegd
voor overtredingen, doch alleen voor misdrijven waar ten minste een gevangenisstraf van vier
jaar op staat. Door deze wijziging valt weer een verschuiving in de TBS-populatie waar te
nemen. De plegers van vermogensdelicten die tijdenlang het grootste deel van de TBRcapaciteit
bezet hielden, maakten begin deze eeuw nog slechts 2% van de
terbeschikkinggestelden uit. 26 Daarnaast zijn er verschillende varianten van de maatregel TBS
doorgevoerd, zo kennen we nu de gemaximeerde TBS waarbij de maximale termijn vier jaar
lang is, en de TBS met voorwaarden waarbij de dader niet onder dwang wordt verpleegd
zolang hij aan de voorwaarden voldoet.
In 1997 is de Beginselenwet verpleging terbeschikkinggestelden (Bvt) ingevoerd. In het eerste
lid van artikel 2 Bvt zijn de doelstellingen vervat zoals die gelden vanaf de invoering van de
Psychopathenwetten. In het tweede lid staat geregeld dat de terbeschikkinggestelde aan geen
andere beperkingen mag worden onderworpen dan welke noodzakelijk zijn voor de veiligheid
van de maatschappij.
25 Stb. 1986. 587.
26 Feldbrugge 2007, p. 30.
9

Hoofdstuk 2. Wettelijk kader TBS
In dit hoofdstuk zal het positieve recht dat betrekking heeft op TBS worden besproken. In 2.1
worden de varianten van de maatregel omschreven. In 2.2 komt de wettelijke regeling omtrent
de oplegging van de maatregel aan bod waarin zal worden ingegaan op de wettelijke
vereisten, de rapportage pro justitia en de risicotaxatie. Vervolgens zal in 2.3 de wettelijke
regeling omtrent de verlenging van de maatregel worden beschreven. Tot slot zal in 2.4 de
politieke invloed op de maatregel worden behandeld.
2.1 Maatregel TBS
De maatregel TBS vindt zijn grondslag in artikel 37a Sr. Dit artikel bepaalt dat bij wie tijdens
het begaan van het feit gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens
bestond, op last van de rechter ter beschikking kan worden gesteld. De rechter heeft bij het
opleggen van de maatregel de keuze tussen de TBS met bevel tot dwangverpleging en de TBS
met voorwaarden. Deze laatste variant is neergelegd in de artikelen 38 t/m 38c Sr. De rechter
verbindt bij deze variant voorwaarden aan de maatregel waar de terbeschikkinggestelde zich
aan dient te houden. De terbeschikkinggestelde wordt alleen in een inrichting opgenomen
indien dit is overeengekomen in de voorwaarden. De maximale duur van de TBS met
voorwaarden bedraagt sinds 1 september 2010 negen jaar. 27
Uit een onderzoek van het WODC blijkt dat de rechter meestal TBS met
dwangverpleging oplegt, de terbeschikkinggestelde wordt dan opgenomen in een particuliere
inrichting of een rijksinrichting bestemd voor terbeschikkinggestelden. 28 De TBS met
dwangverpleging is geregeld in de artikelen 37b-37e Sr.
2.2 Oplegging TBS
De oplegging van de TBS-maatregel is aan voorwaarden verbonden. Uit de aanhef van het
eerste lid van 37a Sr volgt dat er ten tijde van het delict sprake moest zijn van de gebrekkige
ontwikkeling c.q. een ziekelijke stoornis van de geestvermogens. De Hoge Raad heeft bepaald
dat het vereiste van een causaal verband geen steun vindt in het recht. Volstaan kan worden
met het aannemen van het gelijktijdigheidsverband. 29
Een ander materieel criterium staat in lid 1 sub 1 van artikel 37a Sr. Het moet om een
misdrijf gaan waar een gevangenisstraf van ten minste vier jaar op is gesteld, dan wel een
misdrijf omschreven in één der artikelen genoemd in sub 1 van het eerste lid. Hierdoor is TBS
mogelijk bij de verspreiding van opruiende stukken, bedreiging met een misdrijf, belaging,
insubordinatie, dood door schuld in het verkeer en bij opzettelijke overtreding van het verbod
op verboden middelen.
Een andere voorwaarde is dat de veiligheid van anderen, dan wel de algemene
veiligheid van personen of goederen de oplegging van de maatregel vereist, het zogenaamde
gevaarscriterium. In de Memorie van Toelichting die leidde tot de wetswijziging van 1986
staat dat deze voorwaarde zo gelezen moet worden dat voor de vraag of er sprake is van
gevaar doorslaggevend zijn, de ernst van het door de dader gepleegde misdrijf, dan wel de
lengte van zijn eventuele strafblad. 30 Volgens Hofstee dient er ook een causaal verband te
27 Artikel 38e lid 2 Sr.
28 WODC memorandum 1-2011, p. 16, figuur 1. De TBS-dwangverpleging schommelt tussen 1995 en 2010
tussen de 100 en 300 opleggingen per jaar. De TBS met voorwaarden komt in de periode van 1995 tot 2010 niet
boven de 100 opleggingen uit.
30
HR 13 maart 1979, NJ 1979, 346.
30 Kamerstukken II 1971/72, 11 932, nr. 1-3, p. 9
10

estaan tussen de stoornis en het gevaar. Dit vereiste leidt hij onder andere af uit een arrest
van de Hoge Raad waarin de beslissing van het Hof werd bevestigd dat geen TBR kon
worden opgelegd omdat het gevaar dat de persoon vormde voor de maatschappij door andere
factoren werd veroorzaakt dan zijn stoornis. 31
Uit het derde lid volgt nog een processueel vereiste, hierin worden de leden twee en
drie van artikel 37 Sr van overeenkomstige toepassing verklaard. Artikel 37 lid 2 Sr bepaalt
dat de rechter slechts een bevel tot TBS kan opleggen indien hij is geïnformeerd door twee
deskundigen, onder wie een psychiater. Dit is het multidisciplinaire advies. Indien de
verdachte weigert mee te werken aan een onderzoek vervalt de eis uit het tweede lid, en kan
de rechter zonder multidisciplinair advies alsnog overgaan tot de oplegging van de tbsmaatregel.
Echter, de rechter dient zijn beslissing te motiveren op grond van artikel 359 Sv en
de voorwaarde dat de verdachte een gebrekkige ontwikkeling dan wel ziekelijke stoornis van
de geestvermogens had ten tijde van het delict moet wel worden vastgesteld. De Hoge Raad
heeft ook beslist dat zonder deze vaststelling geen TBS kan worden opgelegd, ook al ligt dat
aan de weigerende houding van verdachte. 32 Het is de rechter wel toegestaan andere
rapporten en/of adviezen te gebruiken voor de vaststelling en motivering van de aanwezigheid
van een stoornis. En de Hoge Raad heeft ook beslist dat de rechter zonder deskundig advies
mag vaststellen dat de verdachte verminderd toerekeningsvatbaar is als gevolg van een
ziekelijke stoornis, 33 mits die vaststelling toereikend is gemotiveerd.
2.2.1 Rapportage pro justitia
Als de rechter overweegt de TBS met dwangverpleging op te leggen kan hij op grond van
artikel 509g Sv een bevel geven dat de verdachte ter observatie wordt overgebracht naar een
psychiatrisch ziekenhuis of inrichting ten behoeve van een klinische observatie. Deze
inrichting is het Pieter Baan Centrum (PBC). De verdachte verblijft hier zeven weken en na
zijn verblijf zal er een gedragsdeskundig rapport aan de rechter worden overhandigd die met
deze informatie kan beslissen tot het opleggen van de maatregel. Maar ook zonder de
observatie kan de rechter overgaan tot oplegging van de TBS maatregel, artikel 37a lid 3 jo.
37 lid 2 Sr eist immers slechts een multidisciplinair rapport. Dit rapport noemen we de
rapportage pro justitia genoemd. Het rapport dient als voorlichting voor de rechter om te
bepalen of de verdachte al dan niet toerekeningsvatbaar was. Het advies hoeft niet op
bewijzen te steunen want het hoeft slechts aannemelijk te worden gemaakt. 34
Tijdens het gerechtelijk vooronderzoek kunnen zowel de rechter-commissaris als de
Officier van Justitie een gedragskundig onderzoek vorderen. En tijdens het onderzoek ter
terechtzitting kan de zittingsrechter een deskundige de opdracht geven een onderzoek pro
justitia te verrichten. 35 In het onderzoek pro justitia staat de vraag naar de mate van
toerekeningsvatbaarheid van verdachte en het gevaar dat verdachte voor de maatschappij
vormt centraal. Er wordt onderscheid gemaakt tussen vijf gradaties van
toerekeningsvatbaarheid. Zo kan een persoon toerekeningsvatbaar, enigszins verminderd
toerekeningsvatbaar, verminderd toerekeningsvatbaar, sterk toerekeningsvatbaar en
ontoerekeningsvatbaar worden geoordeeld. 36 Er moet, zoals gezegd, ten minste sprake zijn
van een gelijktijdigheidsverband. De stoornis dan wel gebrekkige ontwikkeling deed zich in
dat geval voor ten tijde van het delict. Een tweede verband is het betekenisverband. Bij dit
31 Hofstee 2010. Zie ook: HR 9 November 1982, NJ 1983, 268.
32 HR 9 januari 2001, JOL 2001, 56.
33 HR 20 maart 1976, NJ 1976, 492.
34 Mooij 2005, p. 129.
35 Artt. 227 Sv, 260 Sv, 315 Sv.
36 Van Marle 2007, p. 127.
11

verband is de stoornis dan wel gebrekkige ontwikkeling van betekenis geweest op het gedrag
ten tijde van het delict. Bij de volledig ontoerekeningsvatbare kan het direct causale verband
worden aangenomen, het delict is direct veroorzaakt door de stoornis of gebrekkige
ontwikkeling van de geestvermogens. 37 Het advies van de deskundigen helpt de rechter bij
het bepalen of er sprake was van een gelijktijdigheidsverband of zelfs een causaal verband.
De deskundigen adviseren de rechter over de eventueel op te leggen straf en/of behandeling.
Tot slot bevat de rapportage een advies aan de rechter omtrent het gevaar dat verdachte voor
de maatschappij vormt. De Hoge Raad heeft al erkend dat de voorspelling van het gevaar
slechts op grond van een waarschijnlijkheidsprognose is te beantwoorden. 38
2.2.2 Risicotaxatie
Om tot een zo betrouwbaar mogelijke voorspelling te komen wordt gebruik gemaakt van
risicotaxatie-instrumenten. Met de risicotaxaties wordt de kans op recidive bepaald bij
verdachte. Dit wordt gedaan aan de hand van risico-instrumenten die zijn goedgekeurd door
het Nederlands Instituut voor Forensische psychiatrie en psychologie (NIFP). Het NIFP is een
landelijke dienst van het Ministerie van justitie en is ondergebracht bij de Dienst Justitiële
Inrichtingen (DJI). Het NIFP verzorgt onafhankelijke psychiatrische expertise ten behoeve
van onder andere de justitiële ketenpartners. 39 Er wordt onderscheid gemaakt tussen
ongestructureerde klinische risicotaxaties, actuariële risicotaxaties en gestructureerde
klinische risicotaxaties. Volgens Emmerik kan van de eerste variant worden gezegd dat de
validiteit matig effectief is, nu de deskundige slechts gebruik maakt van zijn eigen
deskundigheid en referentiekader. 40 Bij de actuariële risicotaxaties worden allerlei statische
risicofactoren van verdachte vastgesteld en opgeteld, de uitkomst vormt de kans op recidive.
Zo wordt gebruik gemaakt van de PCL-R, aan de hand van een checklist wordt de mate van
de geestesstoornis psychopathie van verdachte bepaald en daarmee ook het recidivegevaar
van verdachte. 41 De laatste variant, de gestructureerde klinische taxatie, combineert de vorige
twee methoden. Zo wordt gebruik gemaakt van de HKT-30, Met behulp van deze taxatie
wordt wederom op grond van een checklist de recidive van verdachte bepaald. De checklist
omvat historische factoren, klinische factoren en risicomanagement factoren. 42
Er is onderzoek geweest naar de nauwkeurigheid waarmee de recidivekansen van
verdachten kunnen worden bepaald met behulp van een risicotaxatie. Deze nauwkeurigheid
wordt berekend aan de hand van de zogenaamde AUC-waarde. 43 De AUC-waarde wordt
bepaald door de werkelijk vastgestelde recidivecijfers tegenover de recidivecijfers te zetten
die zijn voorspeld maar niet zijn ingetreden. De AUC-waarden kunnen variëren van 0 tot 1, en
liggen momenteel op 0,75 à 0,80. Dit betekent volgens Emmerik dat ongeveer 35% van de
personen onderworpen aan de risicotaxatie ten onrechte hoog wordt ingeschat. 44
2.3 Verlenging TBS
37 Van Kordelaar 2007, p 102-103.
38 HR 22 januari 2008, NbSr 2008, 78.
39 www.nifpnet.nl
40 Emmerik 2007, p. 209.
41 Deze methode is goedgekeurd door het NIFP.
42 Deze methode is goedgekeurd door het NIFP. Zie: Emmerik 2007, p. 212.
43 De voorspellende waarde van een risicotaxatie-instrument wordt weergegeven door middel van de ROC-curve.
Dit staat voor Receiver Operating Characteristic. Het gebied dat onder deze curve ligt wordt de AUC-score
genoemd. De Area Under the Curve. De score van de AUC geeft de voorspellende waarde van de tests weer. Pas
wanneer de AUC-score hoog genoeg is, kan verantwoord gebruik worden gemaakt van het risico-taxatieinstrument.
Zie: Brand 2005, p. 431.
44 Emmerik 2007, p. 214.
12

Voor de TBS met dwangverpleging geldt een maximum duur van vier jaar, tenzij de
maatregel is opgelegd op grond van een geweldsdelict. In dit laatste geval kan de maatregel,
indien het aan de voorwaarden voldoet, telkens met twee jaar worden verlengd, zodat het
uiteindelijk een levenslang karakter kan krijgen. De TBS met voorwaarden kan nooit de
maximumduur van negen jaar overschrijden, tenzij de maatregel alsnog wordt omgezet in de
TBS met dwangverpleging. Is dat het geval dan geldt hetzelfde als hiervoor, indien het om
een geweldsmisdrijf gaat kan er eindeloos worden verlengd.
Voor de verlenging van de TBS-maatregel moet weer aan een aantal voorwaarden
worden voldaan. Zo is de verlenging afhankelijk van een vordering van het OM. Het OM mag
niet eerder dan twee maanden voor, en niet later dan één maand voor de einddatum zijn
vordering indienen bij de rechter, artikel 509o Sv. Doet het OM dit niet of is het OM te laat
dan eindigt de maatregel in beginsel van rechtswege. Een uitzondering op deze regel staat in
artikel 509oa lid 1 Sv. Op grond van dit artikel is het OM niettemin ontvankelijk na een te late
vordering indien er bijzondere omstandigheden aanwezig zijn waardoor de veiligheid van
anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen verlenging van de
maatregel eisen.
Een tweede voorwaarde om tot verlenging te beslissen is dat er wederom voldaan moet
zijn aan het gevaarscriterium. Op grond van artikel 38e lid 3 Sr is verlenging slechts mogelijk
indien de veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen die verlenging
vereist.
Voor een verlenging van de TBS met dwangverpleging die de termijn van vier jaar
overschrijdt geldt een aanvullend vereiste, namelijk dat de maatregel is opgelegd ter zake van
een geweldsdelict. Dat zijn de delicten die gericht zijn tegen of gevaar veroorzaken voor de
onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen. 45 Ook delicten als
brandstichting waarbij gevaar te duchten is en zware mishandeling kunnen worden
aangemerkt als een geweldsdelict. 46 Uit de rechtspraak blijkt dat het wel moet gaan om een
fysieke gedraging, want verbale bedreigingen worden niet onder de noemer geweldsdelict
gebracht. 47 Om de maatregel na vier jaar te kunnen verlengen is het van belang dat de rechter
die de maatregel oplegt op grond van artikel 359 lid 7 en lid 8 Sv in zijn vonnis vermeldt dat
het gaat om een geweldsdelict.
De rechter dient bij verlenging ook weer advies in te winnen bij deskundigen. Bij de
verlenging geldt normaliter dat de instelling het advies geeft, maar zodra de
terbeschikkingstelling de duur van zes jaren heeft aangenomen dient er een aanvullend
onderzoek te worden gedaan naar het gevaar van de verdachte door twee andere deskundigen
dan de behandelaar van deze verdachte. 48
Bij de verlengingsbeslissing betrekt het Hof Arnhem, blijkens zijn beslissingen, ook
de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. Het belang van de maatschappelijke
veiligheid wordt af gezet tegenover het belang van de terbeschikkinggestelde, en dit laatste
belang dient steeds zwaarder te wegen naarmate de maatregel langer duurt. 49 De rechter
besteedt dus aandacht aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit, maar indien
het belang van de terbeschikkinggestelde zwaar weegt, omdat hij niet geresocialiseerd wordt
en de kans op invrijheidsstelling verwaarloosbaar is zal de rechter toch overgaan tot
45 Artikel 38e lid 1 Sr.
46 Kamerstukken II 1992/93, 22 909, nr. 3, p. 6
47 Hof Arnhem 1 maart 1999, NJ 2000, 111.
48 Artikel 509o lid 4 Sv.
49 Hof Arnhem 21 juli 2003, NJ 2003, 582.
13

verlenging, enkel en alleen om dat invrijheidsstelling een onaanvaardbaar risico oplevert voor
de veiligheid van de maatschappij. 50
2.4 Politiek en TBS
2.4.1 Commissie Visser
Incidenten zoals onttrekkingen en ontvluchtingen van terbeschikkinggestelden hebben onder
de bevolking tot veel onrust geleid. Dit heeft geleid tot debatten en Kamervragen onder
politici. De Minister reageerde hier vervolgens op door strengere maatregelen in te voeren. Zo
ook het incident van de ontsnapte terbeschikkinggestelde Willem S. Willem S. ontsnapte op 7
juli 2005 aan het toezicht van zijn begeleider en werd vervolgens in verband gebracht met de
moord op een bejaarde man. 51 De Tweede Kamer besloot hierop tot een parlementair
onderzoek omdat het huidige TBS-stelsel niet in staat zou zijn de maatschappij te
beschermen. Het onderzoek moest de oorzaken aanwijzen en het fundament leggen voor
verbeteringen ten aanzien van het TBS-stelsel. 52 Het onderzoek werd uitgevoerd door de
commissie Visser en resulteerde in het rapport ‘Tbs, vandaag over gisteren en morgen’.
Voormalig minister Korthals reageerde op de politieke ophef met de woorden: ``Ik had u, toen
ik nog minister was, zeker niet gezegd wat ik u nu ga zeggen. Ik vind oprecht dat de Kamer
veel te veel incidentgericht is. Dat doet het voor de bühne erg goed: je maakt veel lawaai, je
komt in de publiciteit en weet ik wat. Maar het lost niets op, daar ben ik heilig van overtuigd.
Sterker nog, het bevordert angst bij diegenen die met dit systeem moeten werken. En die angst
gaat in feite weer leiden tot allerlei tekortkomingen aan het systeem’’. 53 In het rapport wordt
het onderzoek van Regioplan genoemd waarin de ministeriele verantwoordelijk van de
Minister van Justitie met betrekking tot incidenten van terbeschikkinggestelden ter discussie
werd gesteld. Bij elk incident waarbij een terbeschikkinggestelde is betrokken werd hij
verantwoordelijk gesteld. De minister reageerde hier vervolgens op met een verscherping in
toezicht, meer richtlijnen en meer restricties. 54
De woorden van Korthals werden meegenomen in het onderzoek, zo blijkt uit het
rapport dat bij de aanbevelen rekening is gehouden met de incidentenpolitiek. 55 In het rapport
wordt aandacht besteed aan de contraire beëindiging, maar omdat dit slechts enkele keren
voorkomt en zich telkens omstandigheden voordeden die de beëindiging konden verklaren,
zoals de afwezigheid van gevaar, heeft de commissie geen aanbevelingen tot wijziging
hiervan gedaan. 56 Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Teeven erkent ook dat de harde
contraire beëindiging nauwelijks voorkomt. 57 Van een harde contraire beëindiging is sprake
indien de deskundigen aandringen op verlenging en de rechter dus tegen het advies in beslist
tot beëindiging. Uit een onderzoek van het WODC naar contraire beëindiging blijkt dat in de
periode van 2001 tot en met 2004 de rechter slechts twee keer contrair heeft beëindigd. 58
Ondanks deze feiten heeft Teeven een nota tot wijziging toegevoegd aan het wetsvoorstel dat
noopt tot wijziging van de Beginselenwet verpleging terbeschikkinggestelden. In deze nota
wordt artikel 509t Sv zo gewijzigd dat de rechter een TBS-maatregel met dwangverpleging
50 Balkema 2010, par. 61.3.
51 Kamerstukken II 2005/06, 30 250 nr. 5, p. 8.
52 Kamerstukken II 2004/05, 29 452 nr.25.
53 Kamerstukken II 2005/06, 30 250, nr. 5, p. 9. H.A. Korthals, voormalig Minister van Justitie en Veiligheid.
54 Kamerstukken II 2005/06 30250 p. 93.
55 Kamerstukken II 2005/06, 30 250 nr. 5, p. 111.
56 Kamerstukken II 2005/06, 30 250 nr. 5, 114.
57 Kamerstukken II 2010/11, 32 337 nr. 7.
58 Kamerstukken II 2005/06, 29 452 nr. 38, bijlage.
14

slechts kan beëindigen indien deze eerst één of twee jaren voorwaardelijk beëindigd is
geweest. 59
De commissie deed in zijn rapport een aanbeveling om artikel 38j Sr zo te wijzigen dat
indien tot voorwaardelijke beëindiging werd beslist, deze negen jaren zou moeten kunnen
duren. 60 Dit is thans geldend recht. (zie p. 10).
2.4.2 Overige ontwikkelingen
In het regeerakkoord staat het voornemen van onderzoek naar de mogelijkheid van permanent
toezicht op zedendelinquenten die de behandeling hebben afgerond. Onder het huidige
systeem kan de delinquent maximaal negen jaar onder toezicht staan op grond van de
voorwaardelijke beëindiging. Dit is een groot inbreuk op de privacy van de
terbeschikkinggestelde en daarnaast is het opmerkelijk omdat de TBS-maatregel slechts wordt
beëindigd indien de terbeschikkinggestelde geen onaanvaardbaar gevaar meer vormt voor de
maatschappij.
Een ander wetsinitiatief dat volgens de woorden van Korthals getypeerd kan worden
als incidentenpolitiek is die waarin de weigerende observandi worden aangepakt. Indien de
verdachte weigert aan een multidisciplinair onderzoek mee te werken zou de rechter de
maatregel TBS niet kunnen opleggen, omdat hij niet genoeg informatie tot zijn beschikking
heeft. En daarom moet volgens dit initiatief de rechter gebruik kunnen maken van
psychiatrische en/of medische gegevens van verdachte uit het verleden. Deze gegevens
hoeven niet in verband te staan met criminaliteit.
De meest bijzondere ontwikkeling die een plaats heeft gekregen in het TBS-stelsel is de
longstay-voorziening, dit zal in hoofdstuk 3 nader worden beschouwd.
59 Kamerstukken II 2010/11, 32 337 nr. 7.
60 Kamerstukken II 2005/06, 30 250, nr. 5, p. 114-115.
15

Hoofdstuk 3 Longstay
In dit hoofdstuk zal de longstay-voorziening worden behandeld. In 3.1 wordt de
totstandkoming van de longstay omschreven. Vervolgens komen in 3.2 de beleidskaders van
de longstay aan bod. In 3.3 zal de rechtspositie van de terbeschikkinggestelde worden
besproken en in 3.4 wordt relevante rechtspraak aangehaald. Tot slot worden in 3.5 cijfers met
betrekking tot de longstay worden weergegeven.
3.1 Totstandkoming
Dat er een groep terbeschikkinggestelden in de TBS-instellingen verbleef bij wie de
behandeling niet in een vermindering van het recidivegevaar resulteerde, werd volgens Raes
als eerst door Oppedijk onder de aandacht gebracht. 61 Dat deze groep terbeschikkinggestelden
mogelijk een probleem veroorzaakte binnen de TBS-instellingen beseften ook Kamerleden
Bremmer en Rehwinkel. Zij dienden een motie in waarin zij aandrongen op een speciale
voorziening voor de chronisch delictgevaarlijke terbeschikkinggestelde. 62 Toenmalig minister
van justitie Sorgdrager stelde als reactie op de motie een onderzoekscommissie in die de
mogelijkheid van een speciale voorziening voor deze groep onderzocht. Dit resulteerde in het
rapport ‘Zorg voor de voortdurend delictgevaarlijke tbs-gestelde’. De commissie omschreef
de ‘blijvend delictgevaarlijke’ als de terbeschikkinggestelde die twee keer vier jaar was
behandeld in twee verschillende behandelsettings, en bij wie het delictgevaar niet tot een
aanvaardbaar niveau was teruggebracht. Bij deze personen is er volgens de commissie geen
perspectief meer op verbetering door middel van behandeling in de TBS-instelling. De
commissie concludeerde dat op 1 januari 1997 111 personen langer dan acht jaren werden
behandeld zonder resultaat, en 201 terbeschikkinggestelden langer dan zes jaren in de TBSinstelling
verkeerden. De commissie stelde dat deze groep blijvend delictgevaarlijke
terbeschikkinggestelden een eigen beveiligings-, behandel-, en zorgbehoefte heeft. 63
Deze groep blijvend delictgevaarlijke terbeschikkinggestelden wordt door de
commissie gezien als een negatieve factor op de capaciteitsproblematiek rondom de TBS. 64
De blijvend gevaarlijke terbeschikkinggestelden houden kostbare plaatsen bezet, terwijl er
veel terbeschikkinggestelden op de wachtlijst staan waarbij wel perspectief is op behandeling.
Daarnaast zouden de kosten kunnen worden teruggebracht, omdat een longstay-voorziening
een lagere dagprijs zou hebben. Achteraf bleek de aanname van de lagere dagprijs onjuist. 65
Toenmalig Minister van Justitie Sorgdrager nam de aanbevelingen van de commissie
over, maar stelde daarbij de beperking dat een persoon kan worden overgeplaatst nadat hij
twee keer drie jaar is behandeld in verschillende behandelsettings, in plaats van de acht jaar
die de commissie voorstelde. 66 De reden die wordt gesteld voor het zesjaarscriterium is dat er
doorgaans na twee à vier jaar behandeling een herijkingsmoment plaatsvindt, en dat de
termijn van zes jaar daarom geschikt is om te beslissen of de terbeschikkinggestelde moet
worden overgeplaatst naar een longstay-afdeling. Voormalig Minister van Justitie Korthals
noemde als bijkomend voordeel van het zesjaarscriterium artikel 509o lid 4 Sv, waarin is
geregeld dat er na zes jaar een extra onafhankelijke beoordeling plaatsvindt. Het voordeel
61 Raes 2007, p. 388. Zie nader: D.W. Oppedijk, `Chronische TBS-gestelden’ Overheid en patient 1993.
62 Kamerstukken II 1995/96, 23 445 en 24 256 nr. 22.
63 Kamerstukken II 1997/98, 24 587 nr. 28, p. 1
64 Kamerstukken II 1997/98, 24 587 nr. 28, p. 1.
65 Kamerstukken II 2008/09, 29 452, nr. 92, p. 1.
66 Kamerstukken II 1997/98, 24 587 nr. 28, p. 1.
16

hiervan zou zijn dat tijdens deze extra beoordeling advies zou worden gegeven of er nog
resocialisatieperspectief is en of de plaatsing op de longstay-afdeling aan de orde is. 67
Omdat de longstay-voorziening een vorm van tenuitvoerlegging is van
tenuitvoerlegging van de TBS-maatregel valt is deze voorziening niet in de wet neergelegd,
maar slechts in beleid uitgewerkt.
3.2 Beleidskader
In 2005 werd het ‘beleidskader longstay’ door toenmalig Minister van Justitie Donner
vastgesteld. 68 Uit deze regeling volgt dat de terbeschikkinggestelde aan een drietal punten
moet voldoen om als blijvend delictgevaarlijk te kunnen worden aangemerkt. Het eerste punt
betreft het risico dat moet bestaan dat de terbeschikkinggestelde een ernstig delict pleegt. Hier
vallen slechts de in het beleidskader limitatief opgesomde delicten onder. Het risico moet zo
groot zijn dat de maatschappij daartegen moet worden beschermd. Het tweede punt eist dat de
beveiliging van een TBS-instelling nodig is om te voorkomen dat de terbeschikkinggestelde
een delict dat onder punt 1 valt pleegt. Tot slot moet het delictrisico van de
terbeschikkinggestelde niet zodanig zijn afgenomen dan wel beheersbaar zijn geworden dat
hij zonder beveiliging en toezicht van de TBS-instelling kan. 69 Indien een
terbeschikkinggestelde als blijvend delictgevaarlijk kan worden aangemerkt moet er nog aan
twee andere voorwaarden worden voldaan alvorens hij kan worden overgeplaatst naar een
longstay-afdeling Ten eerste moet de terbeschikkinggestelde conform ‘the state of art’ 70 alle
behandelingsmogelijkheden hebben ondergaan, bij voorkeur in twee behandelsettings, zonder
dat dit tot een aanvaardbare vermindering van het delictgevaar heeft geleid. Deze voorwaarde
wijkt af van de minimale behandelduur die Sorgdrager destijds voorstelde. Nu is het niet
vereist dat de terbeschikkinggestelde twee keer drie jaar is behandeld. Het kan ook zijn dat in
een eerder stadium, de minister noemt als voorbeeld twee jaar, wordt geconstateerd dat de
terbeschikkinggestelde een blijvend gevaar voor de maatschappij vormt. 71 Ten tweede moet
plaatsing in een GGZ-instelling niet mogelijk zijn vanwege de hoge beveiligingsnoodzaak van
de terbeschikkinggestelde. 72
In het beleidskader wordt de doelstelling van de longstay-afdeling omschreven als een
voorziening waarbij het behandelaanbod niet is gericht op resocialisatie en terugkeer in de
maatschappij, maar op aanvaarding van het verblijf op de afdeling. In het beleid wordt erkend
dat de longstay een zeer ingrijpende maatregel is die tot een levenslang verblijf in de
inrichting kan resulteren. Maar er wordt ook gesteld dat de doelstelling van resocialisatie niet
geheel is verlaten, omdat de terugplaatsing naar de reguliere afdeling mogelijk is, indien later
blijkt dat er wel perspectief op een succesvolle behandeling aanwezig is. Echter, zoals
Bleichrodt over de levenslange gevangenisstraf opmerkte, geldt de toepassingspraktijk als
beoordeling over het zicht van de veroordeelde op mogelijke invrijheidsstelling. Wordt de
straf, of in dit geval de maatregel, daadwerkelijk levenslang voortgezet of tussentijds
beëindigd? 73
Mede naar aanleiding van de toename van terbeschikkinggestelden op de longstayafdeling
is het nieuwe beleidskader ‘longstay forensische zorg’ in 2009 vastgesteld. In dit
beleidskader wordt de longstay-afdeling intern gedifferentieerd. De longstay blijft voor de
67 Kamerstukken II 1998/99, 24 587 nr. 35, p. 4.
68 Kamerstukken II 2004/05, 29 452, nr. 35
69 Kamerstukken II 2004/05, 29 452, nr. 35, p. 5.
70 State of art staat voor de hoogst mogelijke ontwikkeling van de wetenschap op een bepaald moment.
71 Kamerstukken II 2004/05, 29 452, nr. 35, p. 3
72 Kamerstukken II 2004/05, 29 452, nr. 35, p. 5
73 Bleichrodt 2006, p. 1.
17

personen die een hoge beveiliging eisen en een lage zorgbehoefte hebben. Toegevoegd
worden de categorieën longcare met beveiliging en de longcare met lage beveiliging. Deze
afdelingen zijn bedoeld voor de terbeschikkinggestelden die meer zorgbehoevend zijn. Om te
beoordelen op welke plaats de terbeschikkinggestelde moet worden geplaatst wordt gebruik
gemaakt van het indicatiestellinginstrument. 74
De voorwaarden die ten grondslag liggen aan de overplaatsing naar de longstayafdeling
zoals die zijn neergelegd in het beleidskader van 2005 gelden onverkort. Wel is de
aanvullende eis van een recente risicotaxatie vereist waar het risico uit blijkt. Deze taxatie
mag niet ouder zijn dan één jaar. 75 De voorwaarden zijn echter wel verruimd. Personen die in
hun verleden eerder in aanraking zijn geweest met de GGZ, of een maatregel opgelegd
hebben gekregen op grond van de wet BOPZ, dan wel eerder een TBS-maatregel hebben
ondergaan wegens het plegen van een ernstig misdrijf, kunnen eerder worden overgeplaatst
naar de longstay-afdeling. 76 Zij zijn immers eerder behandeld en zullen volgens de ‘state of
art’ eerder uitbehandeld zijn.
Een grote beperking in de vrijheid die de overplaatsing naar de longstay-afdeling met
zich mee brengt is de beperkte verlofregeling. Het verlof staat in beginsel in het teken van
resocialisatie, en nu dat niet aan de orde is op de longstay-voorziening wordt de
terbeschikkinggestelde op deze afdeling geen verlof meer verleend. Deze regel geldt voor alle
personen op de longstay-afdeling met uitzondering van hen die tot de categorie met lage
beveiliging behoren. 77
3.3 Rechtspositie terbeschikkinggestelde
Voor overplaatsing naar een longstay-afdeling moet behalve aan de voorwaarden voor
voortdurend delictgevaarlijkheid ook een longstay-indicatie aanwezig zijn. De Minister stelt
in zijn beleid van 2009 dat uit artikel 17 Bvt volgt dat deze indicatie moet worden afgegeven
door het hoofd van de inrichting nu deze verantwoordelijk is voor de behandeling van de
terbeschikkinggestelde. Vervolgens dient de kliniek een aanvraag in bij de afdeling plaatsing
van het ministerie van Justitie. Deze afdeling vraagt een multidisciplinaire rapportage aan bij
het NIFP, in dit rapport wordt de longstay-aanvraag getoetst. Na het ontvangen van het
rapport schakelt de afdeling Plaatsing de Landelijke adviescommissie plaatsing (Lap) in voor
een onafhankelijk deskundig advies.
De Lap onderzoekt de aanvraag aan de hand van de beschikbaar gestelde informatie en
verricht daarnaast ook zelfstandig onderzoek. Op grond hiervan kan het Lap verschillende
adviezen uitbrengen. Zij brengt een negatief plaatsingadvies uit indien de noodzaak voor
langdurige beveiliging niet aanwezig is en er nog behandelingsmogelijkheden zijn. De Lap
kan daar ook een behandeladvies aan toevoegen. Oordeelt de Lap dat er wel sprake is van een
longstay-indicatie dan geeft zij het advies van overplaatsing.
Alleen na een positief advies van de Lap kan het hoofd van de afdeling Plaatsing
namens de Minister van Justitie de longstay-indicatie geven. Tegen deze beslissing kan de
terbeschikkinggestelde beroep indienen bij de beroepscommissie van de RSJ, op grond van
artikel 69 lid 1 sub a Bvt.
74 DJI 2009, p. 11. ``Een indicatieinstrument is een hulpmiddel om te komen tot indicatiestelling in de forensisch
zorg. Het is een inventarisatie van alle informatie die beschikbaar is over de longstay terbeschikkinggestelde.
Onderdelen van deze inventarisatie zijn onder andere risicotaxatiescores, hulpverleningsgeschiedenis,
verslavingsanamnese en DSM IV diagnose.’’
75 DJI 2009, p. 15.
76 Raes 2007, p. 391.
77 Kamerstukken II 2010/11, 29 452 nr. 138, p. 3.
18

Omdat de overplaatsing een bevoegdheid is van de minister toetst de beroepscommissie de
beslissing slechts marginaal. Dat betekent dat de beslissing wordt getoetst op doelmatigheid
en redelijkheid. 78 Oordeelt de beroepscommissie dat het beroep gegrond is, dan wordt de
beschikking van de minister vernietigd. Oordeelt de RSJ het beroep ongegrond dan is de
overplaatsing daarmee definitief. Tegen de uitspraak van de RSJ staat geen rechtsmiddel
open.
In artikel 20 Regeling verpleging terbeschikkinggestelden (Rvt) is aan de
Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid de bevoegdheid toegekend om op verzoek van de
inrichting of ambtshalve, met inachtneming van de eisen van artikel 11 Bvt, de
terbeschikkinggestelde over te plaatsen naar een andere inrichting. De beroepscommissie van
de RSJ heeft bepaald dat de staatssecretaris op grond van voornoemde bepaling ook dient te
beslissen op een verzoek tot overplaatsing van een terbeschikkinggestelde. 79 De
beroepscommissie heeft ook bepaald dat een afwijzing van een dergelijk verzoek van de
terbeschikkinggestelde moet worden gelijkgesteld met een weigering te beslissing op een
verzoek tot overplaatsing op grond van artikel 11 Bvt, 80 en bijgevolg vatbaar is voor beroep
bij de beroepscommissie van de RSJ ex. artikel 69 lid 1 sub a Bvt. 81 Indien de
terbeschikkinggestelde het niet eens is met zijn verblijf op de longstay-afdeling kan hij dus
een beslissing van de staatssecretaris uitlokken. Tegen deze beslissing kan de
terbeschikkinggestelde vervolgens beroep instellen bij de beroepscommissie. De
beroepscommissie toetst de beslissing marginaal en tegen de uitspraak staat geen rechtsmiddel
open.
In het beleid longstay van 2009 is aangekondigd dat de rechtspositie van de
terbeschikkinggestelde wordt versterkt door de invoering van een periodieke toetsing. 82 De
Minister van Justitie dient elke drie jaar een beschikking af te geven tot voortzetting van het
verblijf op de longstay-afdeling. Ten behoeve van deze beschikking verricht de Lap een
toetsing, waarbij wordt bekeken of het verblijf op de longstay-afdeling nog gerechtvaardigd is
en of de longstay-indicatie nog van toepassing is. Tegen een beschikking tot voortzetting van
het verblijf op de longstay-afdeling kan de terbeschikkinggestelde beroep instellen bij de
beroepscommissie van de RSJ. 83
De longstay-voorziening is een externe differentiatie binnen de TBS-sector. Dat betekent dat
de rechtspositie van de terbeschikkinggestelde gelijk blijft als hij wordt overgeplaatst naar een
longstay-afdeling. In het kader van de verlengingsprocedure beslist de penitentiaire kamer van
het Hof Arnhem over de voortzetting van de maatregel. De rechter kan niet beslissen dat de
terbeschikkinggestelde moet worden teruggeplaatst naar een reguliere TBS-afdeling; hij kan
de maatregel slechts verlengen of, al dan niet voorwaardelijk, beëindigen. Maar voor de
voortzetting van de detentie dient de veroordeelde nog wel aan alle voorwaarden te voldoen
die gelden voor de verlenging van de TBS-maatregel.
3.4 Rechtspraak
In de rechtspraak inzake verlengingsbeslissingen heeft het Hof Arnhem tot dusver bij elke
verlengingsbeslissing betreffende een terbeschikkinggestelde op de longstay-afdeling de
78 Artikel 66 lid 2 sub b Bvt.
79 RSJ 20 maart 2008, 07/2890/TB.
80 RSJ 20 november 2000, 00/657/TB.
81 RSJ 29 december 2009, 09/1677/TB.
82 DJI 2009, p. 23.
83 RSJ 29 december 2009, 09/1677/TB. Ook de beslissing tot voortzetting van het verblijf op de longstay wordt
door de RSJ gelijkgesteld met een beslissing gedaan krachtens artikel 11 Bvt. Hierdoor staat de rechtsgang naar
de beroepscommissie van de RSJ open op grond van artikel 69 lid 1 sub a Bvt.
19

maatregel verlengd. 84 De rechter houdt wel rekening met de proportionaliteit, maar acht het
belang van de terbeschikkinggestelde nooit zwaarder. Dit komt omdat er wordt gekeken naar
het delict waarvoor de terbeschikkinggestelde is veroordeeld en de kans op recidive. 85
Het Hof stelde in zijn arrest dat een redelijke toepassing van de wet meebrengt dat bij de
verlengingsbeslissing ook over de noodzaak van het voortduren van de longstay-plaatsing
informatie wordt verschaft. Daarbij moet ook worden ingegaan op de mogelijkheid tot het
hervatten van de behandeling. 86 Indien het in het belang is van de betrokkene kan het Hof
adviezen neerleggen in zijn arrest omtrent de behandeling. Dit verruimt de rechtspositie
enigszins omdat er tijdens de terechtzitting verweren kunnen worden gevoerd betreffende de
terugplaatsing. Echter, de adviezen van het Hof tot terugplaatsing op een reguliere TBSafdeling
worden niet altijd opgevolgd door de inrichting. 87
In 2005 is door een terbeschikkinggestelde geprobeerd langs civiele weg de plaatsing op de
longstay-afdeling ongedaan te maken. De terbeschikkinggestelde spande een kort geding aan
nadat hij was overgeplaatst naar de longstay-afdeling. Hij voerde aan dat de plaatsing
onrechtmatig was, omdat het in strijd is met wettelijke en verdragsbepalingen, omdat
behandeling is ontzegd, er geen wettelijke grondslag voor de plaatsing bestaat en er geen
deugdelijk rechtsmiddel tegen de plaatsing open staat. De RSJ als orgaan voldoet volgens de
terbeschikkinggestelde niet aan de eisen die voortvloeien uit artikel 6 EVRM, de
onafhankelijkheid zou niet worden gewaarborgd omdat de Raad door de Minister is ingesteld
als een adviserend, toezichthoudend en rechtsprekend orgaan. Aan een inhoudelijke
beoordeling kwam de voorzieningenrechter helaas niet toe. Volstaan wordt met afwijzing van
de vordering omdat de terbeschikkinggestelde de normale rechtsgang niet heeft doorlopen
alvorens hij de civiele vordering heeft ingediend. 88 De civiele rechter geeft dus niet thuis.
3.5 Cijfers en statistieken
In 1999 werden in TBS-kliniek FPC Veldzicht de eerste longstay-afdeling geopend met 20
behandelplaatsen. In 2003 volgde de het Kempehuis van de Pompekliniek met een longstayafdeling
met 40 plaatsen. 89 Het aantal mensen dat werd overgeplaatst naar een longstayafdeling
bleef groeien en als gevolg van capaciteitsproblemen zijn er longstay-voorzieningen
binnen penitentiaire inrichtingen gecreëerd. Uit de cijfers van de DJI blijkt dat de nieuwe
voorzieningen meteen in gebruik werden genomen. Zo werden er in 2000 21 personen
overgeplaatst naar de longstay-afdeling. Na de opening van de longstay-voorziening in de
Pompekliniek waren dit er 62. In 2006 zaten er 143 personen op de longstay-afdeling. het
aantal personen dat de TBS-maatregel opgelegd hebben gekregen in de periode van 2000 tot
2006 laat een forse stijging zien van 1051 naar 1694. Maar het aantal personen overgeplaatst
naar een longstay-voorziening laat nog een sterkere stijging zien. In 2000 bedroeg het aantal
terbeschikkinggestelden op een longstay-afdeling 2% van de gehele TBS-populatie, in 2006
was dit 8,4%. 90 Het WODC verwacht in zijn prognose voor het jaar 2011 dat er 2265
personen met de titel tbs in een inrichting verblijven, waarvan er 243 op een longstay-afdeling
zullen verblijven. 91 Het aantal terbeschikkinggestelden op de longstay-afdeling zal dan 10,7%
bedragen.
84 Boksem 2007, p. 208.
85 Hof Arnhem 5 maart 2007, NJ 2007, 236, ro. 6.
86 Hof Arnhem 5 maart 2007, NJ 2007, 236, r.o. 8.
87 Boksem 2007, p. 211.
88 Rb 's-Gravenhage 8 maart 2005, LJN AS9065, KG 05/187.
89 RSJ 2008, p. 11.
90 RSJ 2008, p. 13.
91 RSJ 2008, p. 14.
20

Uit onderzoek van het WODC blijkt dat de behandelaars in de TBS-inrichtingen 42%
van de terbeschikkinggestelden als blijvend gevaarlijk aanmerkt, van deze groep zouden 32%
de TBS-inrichting niet meer verlaten. 92
Tegelijkertijd met de invoering van de longstay werd het beleid omtrent de
financiering van de TBS gewijzigd. Na zes jaar intramurale behandeling werd de dagprijs
voor de verpleging van de terbeschikkinggestelde drastisch verminderd. Dat dit van invloed is
geweest op de stijging van het aantal overplaatsingen naar de longstay-afdeling is niet
onwaarschijnlijk, zo oordeelt ook commissie Visser. 93 De commissie noemt ook twee andere
ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn geweest op de instroom in de longstayvoorziening.
Dit zijn respectievelijk de verandering van de TBS-populatie en het begrip
behandelbaarheid dat een steeds sterkere rol is gaan spelen. 94 Voor de oorzaak van de
verandering van de TBS-populatie kan de wetswijziging van TBR naar TBS worden
aangewezen. De wijziging bracht mee dat op grond van het proportionaliteitsbeginsel dat de
meer ernstige delicten voor oplegging van de maatregel in aanmerking kwamen. Volgens
Raes is het gevolg hiervan geweest dat het NIFP terughoudender is geworden tot beëindiging
te adviseren omdat de mogelijke recidive ernstigere delicten betreft, ongeacht de
aanwezigheid van de stoornis. 95 Het begrip behandelbaarheid heeft invloed gehad op instroom
in de longstay doordat het als criterium wordt gebruikt om iemand blijvend delictgevaarlijk
aan te merken. Werd dit eerst vastgesteld op zes jaar, nu is dat wanneer er geen significante
vermindering in de gevaarlijkheid is ingetreden na behandeling volgens de state of art.
Resumerend kan dus worden gesteld dat de instroom naar de longstay-afdeling is
toegenomen door factoren als financiering, de verandering in de TBS-populatie en de
verandering van de definitie van ‘behandelbaarheid’.
92 De Kogel, Verwers & Den Hartogh 2005.
93 Kamerstukken II 2005/06, 30250 nr. 4-5, p. 70.
94 Kamerstukken II 2005/06, 30250 nr. 4-5, p. 70.
95 Raes 2007, p. 196.
21

Hoofdstuk 4 Gedragsdeskundige rapportage
Uit de voorgaande hoofdstukken is duidelijk geworden dat gedragsdeskundigen een grote rol
spelen bij de oplegging, de verlenging en de beëindiging van de TBS-maatregel. Ook geven
zij advies indien overplaatsing naar een longstay-afdeling aan de orde is. In dit hoofdstuk
wordt de gedragskundige rapportage nader beschouwd. In 4.1 zal het wettelijk kader worden
behandeld waar de bevoegdheid tot het doen van advies door deskundigen is neergelegd. In
4.2 wordt de rol van de gedragskundige bij de oplegging van de maatregel beschreven. Hier
zal ook worden ingegaan op de weigerende verdachte en de ontkennende verdachte. Tot slot
wordt de rol van de deskundige tijdens de terechtzitting in 4.3 besproken.
4.1 Wettelijk kader
Om de maatregel TBS op te leggen moet de rechter op grond van artikel 37a derde lid Sr een
gedragsdeskundig advies aanvragen. Dit is geregeld in artikel 37 lid 2 Sr. Het advies van de
deskundigen is niet bindend, de rechter kan er van afwijken, mits de andere beslissing wordt
gemotiveerd. 96 Het advies is multidisciplinair, dit houdt in dat het afkomstig moet zijn van
minstens twee deskundigen van verschillende disciplines, onder wie een psychiater. De
deskundigen moeten de betrokkene zelf hebben onderzocht en brengen individueel of
gezamenlijk hun advies uit.
Bovenstaande is op grond van het derde lid van artikel 37 niet van toepassing indien
de betrokkene weigert mee te werken aan het onderzoek dat ten behoeve van het
gedragsdeskundig advies moet worden verricht. Indien er als gevolg van de weigering niet
kan worden vastgesteld of de verdachte ten tijde van het feit lijdende was een aan een
gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens kan geen TBS
worden opgelegd. 97 Indien mogelijk rapporteren de deskundigen over de reden van weigering
van de verdachte. Deze reden kan duiden op een geestelijke stoornis waardoor de rapportage
als basis kan dienen voor het opleggen van de maatregel.
4.2 Rol gedragskundige bij oplegging maatregel TBS
Jaarlijks worden zo’n 3000 verdachten aan een gedragsdeskundig onderzoek onderworpen om
te beoordelen of het feit aan de verdachte kan worden toegerekend. De grootste groep wordt
in het Huis van Bewaring waar zij verblijven door de deskundigen van het NIFP onderzocht.
Een groep van ongeveer 250 verdachten per jaar wordt onderzocht in het Pieter Baan Centrum
(PBC). Dit betreft een klinische observatie gedurende zeven weken en een multidisciplinair
onderzoek. In 90% van de gevallen neemt de rechter het advies van het PBC over. 98
Hoewel rechters in de meeste gevallen de adviezen overnemen wordt er vanuit de
psychologische hoek kritiek op de werkwijze van het PBC geleverd. Zo zouden de subjectieve
oordelen van de gedragsdeskundigen in de rapportages van het PBC te zwaar wegen. Dit komt
volgens Crombag e.a. door het feit dat het onderzoek in het PBC slechts de huidige
psychische gesteldheid van de verdachte in kaart brengt, waardoor de beslissing of iemand
ontoerekeningsvatbaar was ten tijde van het delict wordt beoordeeld door de klinische blik
van de deskundige. 99 De twee gedragsdeskundige rapporteurs, die in opdracht van de rechter
een advies schrijven, streven naar consensus in de rapportage waardoor voor de rechter de
verschillende opvattingen van de deskundigen niet kenbaar wordt gemaakt. Hierdoor zullen er
96 Artikel 359 lid 2 Sr.
97 HR 9 januari 2001, NJ 2001, 112.
98 Van Harte, Van den Berg & Stroobach 2005, p. 1391-1396.
99 Crombag,Van Koppen & Wagenaar 1994, p. 329.
22

niet meteen nadere vragen worden gesteld naar de totstandkoming van het ‘gedeelde’ oordeel.
Het feit dat de verdachte zeven weken is ingesloten in de inrichting roept bij sommigen de
vraag op of vanuit die positie de psychische gesteldheid van de verdachte nog wel kan worden
bepaald. 100 De verdachte wordt in een vreemde omgeving gebracht en dit zou invloed kunnen
hebben op zijn gedrag.
Om inzicht te krijgen in de psychische gesteldheid van de verdachte wordt volgens
Jelicic en Merkelbach door de gedragsdeskundigen in het PBC gebruik gemaakt van
persoonlijkheidstests die omstreden zijn. Het gaat om de HTP, TAT, en VPT 101 waarbij de
verdachte aan de hand van plaatjes en situaties zijn visie met de deskundigen deelt. In de
Verenigde Staten werden deze in het PBC veelgebruikte tests 40 jaar geleden als onzin
afgedaan. Ook uit een recent onderzoek verricht in de VS is de mening voortgevloeid dat deze
tests niet geschikt zijn voor de forensische psychiatrie. 102
Nog een punt van kritiek vormen de verwachtingseffecten die het klinische oordeel
van de deskundigen aantasten. Dit houdt in dat de onderzoekers van tevoren het dossier en het
tenlastegelegde lezen en dan pas de verdachte onderzoeken, waardoor zij een bepaalde
verwachting over de verdachte koesteren. Tijdens het onderzoek richten zij zich vooral op die
antwoorden die passen bij de verwachting. Deze verwachtingseffecten kunnen bij de
deskundigen tot verkeerde interpretaties leiden en daarmee de rechter onbedoeld misleiden.
Jelicic en Merckelbach stellen dat een ambulant onderzoek verricht door deskundigen van het
NIFP een nauwkeuriger beeld oplevert dan de klinische observatie in het PBC. 103
Als reactie op de kritiek van Jelicic en Merkelbach op de werkwijze in het PBC stellen Rinne
en Heijdelberg dat het artikel de werkelijkheid voorbij gaat. Dat het subjectieve oordeel van
de deskundige te zwaar weegt wordt afgedaan met de opmerking dat dit niet te voorkomen is
en zich niet beperkt tot de deskundigen van het PBC. De door Jelicic en Merkelbach
genoemde tests worden volgens Rinne en Heijdelberg nauwelijks nog gebruikt in het PBC. 104
De kritiek zou verder gebaseerd zijn op gedateerde gegevens. Jelicic en Merkelbach bestrijden
de stelling van Rinne en Heijdelberg dat hun kritiek op gedateerde gegevens in gebaseerd, en
blijven achter hun kritische artikel staan. 105 Het is onduidelijk hoe betrouwbaar de gedateerde
methoden zijn.
4.2.1 Weigerende verdachte
Uit zowel het nemo tenetur-beginsel als het cautierecht vervat in artikel 29 Sv volgt dat de
verdachte niet verplicht is de vragen van de gedragsdeskundige te beantwoorden, ook al
100 Jelicic en Merckelbach 2006, p. 266.
101 HTP staat voor House, Tree, Person. De betrokkene krijgt de opdracht om een huis, een boom en een persoon
te tekenen. De tekeningen zouden aanwijzingen moeten geven omtrent de psychische gesteldheid van de
verdachte. TAT staat voor Thematic Apperception Test. De betrokkene dient een verhaal te vertellen over
onduidelijke voorstellingen. Het verhaal zou aanwijzingen moeten verschaffen over de persoonlijkheid van de
betrokkene. VPT staat voor de Vier Platen Test van Van Lennep. De betrokkene moet een verhaal vertellen na
het zien van plaatjes waarin personen in vier verschillende situaties staan afgebeeld. Het verhaal zou wederom
informatie moeten verschaffen over de persoonlijkheid van de verdachte. Zie: Jelicic en Merkelbach 2006, p.
266.
102 Jelicic en Merckelbach 2006, p. 267. Verwijst naar: J. Loevinger, ‘Theory and techniques of assessment’,
Annual Review of Psychology 1959-10, p. 287-316. S.J. Lally, ‘What tests are acceptable for use in forensic
evaluations? A survey of experts’, Professional Psychology: Research and Practice 2003- 34, p. 491-498.
103 Jelicic en Merckelbach 2006, p. 268-269
104 Rinne en Heijdelberg, p. 729-730. Rinne is psychiater en Medisch directeur van het PBC. Heijdelberg is
Algemeen directeur van het PBC.
105 Jelicic, Merkelbach, reactie op nawoord, p. 731.
23

dienen de bevindingen niet voor het bewijs. 106 De verdachte zal het onderzoek wel moeten
ondergaan. Wanneer de verdachte weigert mee te werken zal dit worden gerapporteerd. Op
basis van dit rapport kan de rechter voldoende informatie hebben om tot de vaststelling van de
mate van toerekeningsvatbaarheid ten tijde van het delict te komen. In de rechtspraak wordt
een rapport over een weigerende verdachte dan ook geaccepteerd. Zo heeft de Hoge Raad
beslist dat voor de totstandkoming van het deskundig advies geen medewerking van verdachte
is vereist, en daarnaast kan het advies worden gegrond op observaties van de verdachte,
kennisneming van gedragingen van de verdachte en andere rapportages over verdachte. 107 Een
rechtszaak waarin kritiek werd geuit op de werkwijze van de gedragsdeskundigen speelde
zich af in de rechtbank Zwolle. De gedragsdeskundige concludeerde in zijn rapportage tot de
zwaarste gradatie van ontoerekeningsvatbaarheid zonder de verdachte te hebben gezien en
gesproken. De tweede gedragsdeskundige refereerde slechts aan het eerste rapport. De
Rechtbank nam het advies niet over en oordeelde dat de rapportage onvoldoende basis legt
om tot oplegging van de geadviseerde maatregel te kunnen overgaan. 108
Volgens Franken kan er überhaupt geen goed onderzoek worden verricht bij de
weigerachtige verdachte, en zou er in dat geval ook niet mogen worden gerapporteerd. 109
4.2.2 Ontkennende verdachte
Ook ontkenning van de verdachte kan de grondslag vormen voor een positief advies tot het
opleggen van de maatregel TBS. Zo kan worden gesteld dat de ontkenning onderdeel
uitmaakt van de psychose onder welke de verdachte mede het delict heeft gepleegd. De
onderzoeker dient wel de mogelijkheid in het oog te houden dat de verdachte bij ontkenning
het feit inderdaad niet heeft gepleegd, of in de tegengestelde positie het feit bekent maar niet
heeft gepleegd. De rapportage pro justitia kan op dit punt een onbedoeld effect hebben in de
rechtszaak. Zo blijkt uit onderzoek van Rassin dat de rechter eerder tot een bewezenverklaring
komt indien hij een ontkennende verdachte voor zich heeft na raadpleging van de bevindingen
van de deskundige, dan wanneer er geen deskundigenadvies beschikbaar is. 110 Want als de
deskundige het gelijktijdigheidsverband aanneemt veronderstelt hij daarmee dat verdachte het
delict ook daadwerkelijk heeft gepleegd. Van Koppen stelt dat de deskundige slechts een
rapportage kan maken over de verdachte indien hij aanneemt dat hij ook daadwerkelijk de
dader van het tenlastegelegde delict is. En omdat de deskundige een ontkennende verdachte
tegenover zich heeft kan hij volgens Van Koppen alleen tot een bepaalde mate van
ontoerekeningsvatbaarheid komen naar aanleiding van dossierstukken, en niet door onderzoek
van de verdachte zelf. 111
4.2.3 Rapportage pro justitia
De deskundigen dienen in hun rapportage pro justitia de mate van ontoerekeningsvatbaarheid
ten tijde van het delict van de dader aan te geven. Dat de rechter de deskundigheid mist om dit
zelf vast te stellen zal niet worden weersproken, maar dat de gedragsdeskundigen dit wel
kunnen vast stellen is niet onomstreden. Zo stelde Van Koppen dat het simpelweg niet
mogelijk is om na te gaan of verdachte in het verleden aan een stoornis leed. 112 De deskundige
106 Oei 2005, p. 473.
107 HR 29 juni 1993, NJ 1994, 48.
108 Rb Zwolle 2 oktober 2007, LJN BB 5477.
109 Franken 2005, p. 41.
110 Rassin 2005, p. 379.
111 Van Koppen 2006, p. 111.
112 Beukers 2005, p. 488.
24

laat zich uit over de mate van toerekeningsvatbaarheid, maar het is de taak van de rechter om
te beslissen of de daad ook aan de verdachte kan worden toegerekend. Deze twee
vaststellingen moeten van elkaar worden onderscheiden. Uit onderzoek blijkt dat de rechter
deze bevoegdheid tot zich wil houden, maar dat een groot deel van de ondervraagde
psychologen de mening is toegedaan dat ook zij zich in de rapportage mogen uitlaten over de
vraag naar de toerekenbaarheid. 113 In de praktijk is het zelfs zo dat de deskundige adviseert
om de gedraging in een bepaalde mate toe te rekenen en dat de rechter dit advies tot de zijne
maakt. Deze werkwijze bergt het gevaar dat de deskundige zelf afweegt of het rechtens
aanvaardbaar is om een gedraging in mindere mate toe te rekenen, en dus op de stoel van de
rechter gaat zitten. 114
Vervolgens moet de deskundige zich in de rapportage pro justitia uitlaten over het
gevaar dat verdachte voor de samenleving vormt, dit is immers een eis voor het opleggen van
de maatregel. De kans op recidive wordt door de deskundigen gekoppeld aan de mate van de
doorwerking van de stoornis in het gepleegde delict. 115 De kans op recidive wordt bepaald aan
de hand van risicotaxatie-instrumenten. De taxatie kan volgens verschillende methoden
geschieden. De ongestructureerde klinische methode wordt als zwakst beoordeeld,
verschillende beoordelaars komen na toepassing van deze methode vaak tot een andere
conclusie. Volgens De Ruiter wordt deze methode desondanks nog vaak gebruikt ten behoeve
van het opstellen van de rapportage pro justitia. 116
In het rapport doet de deskundige ook uitspraak over de behandelbaarheid van de
verdachte. Volgens Oei spreekt de deskundige zich uit over de wenselijkheid, de
aangewezenheid, de betwijfelbaarheid van de behandelbaarheid of hij besluit tot een contraindicatie.
117
Tot slot bevelen de deskundigen in de rapportage een sanctie of maatregel aan. Indien
het OM oplegging van de maatregel TBS vordert levert een advies voor TBS voor een goede
onderbouwing van de vordering. Maar eist het OM oplegging van de maatregel TBS en
adviseert de deskundige tot oplegging van een andere sanctie, dan wel TBS met voorwaarden,
dan beargumenteert het OM volgens Beukers niet zelden dat de deskundige geen juridisch
kader heeft waarop hij zijn beslissingen kan motiveren. 118
4.3 Rol gedragsdeskundigen tijdens de terechtzitting
Een probleem bij de rapportage pro justitia is dat de rechter niet de kennis heeft om het
rapport op waarde te toetsen. Dit geldt in gelijke zin voor de Officier van Justitie en de
verdediging. Volgens Van Koppen wordt uit het rapport van de deskundige niet duidelijk of
een contra-expertise gewenst is. Hij stelt daartoe dat deskundigen hun rapportage op meerdere
manieren niet transparant maken. Zo maken de deskundigen gebruik van vakjargon, maken ze
niet duidelijk of vakgenoten een andere mening is toegedaan, vermelden ze niet of hetzelfde
materiaal ook tot een andere conclusie had kunnen leiden en houden ze meestal de zwakheden
van de door hun gebruikte methodes geheim, aldus Van Koppen. 119 Een betere
verantwoording van de deskundige acht hij dus noodzakelijk. Uit de rapporten blijkt dat de
deskundige zijn adviezen vaak baseert op zijn klinische blik. 120 Zoals hierboven opgemerkt
leidt dat tot een waardering door de rechter waarbij hij het advies van de deskundige tot de
113 Malsch 1999, p. 229.
114 Beukers 2005, p. 500.
115 Oei 2005, p. 483.
116 De Ruiter 2008, p. 122.
117 Oei 2005, p. 484.
118 Beukers 2005, p. 490.
119 Van Koppen 2005, p. 84.
120 Van der Kruijs 2007, p. 419.
25

zijne maakt. De rechter kan echter niet altijd met deze motivering volstaan. In het
Schoenmakersarrest heeft de Hoge Raad beslist dat de rechter het gebruik van een
deskundigenrapport extra dient te motiveren indien de verdediging expliciet en gemotiveerd
bezwaren heeft ingediend tegen de verklaringen van de deskundigen. De rechter dient dan te
motiveren dat de deskundige deskundig is op het relevante gebied, welke methode de
deskundige heeft gebruikt, waarom de deskundige de methode betrouwbaar acht en in welke
mate de deskundige bekwaam is de methode toe te passen. 121
Tot slot dient nog melding te worden gemaakt van de samenstelling van de penitentiaire
kamer van het Hof Arnhem die bevoegd is te beslissen over de verlenging van de TBSmaatregel.
Dit hof is een bijzondere, in die zin dat de samenstelling afwijkt van andere
gerechtshoven. Naast de drie rechters nemen namelijk twee Raden plaats die beslissen over
het beroep ingesteld tegen een verlengingsbeslissing. 122 De functie van de Raad wordt meestal
vervuld door een psychiater en een psycholoog. De Raad heeft een zelfde samenstelling als
het multidisciplinair team dat de adviezen uitbrengt over de geestestoestand van verdachte
c.q. veroordeelde. Het verschil tussen het disciplinaire team en de Raad is echter dat de Raad
meebeslist in de strafzaak. Voor de vraag of de maatregel moet worden verlengd zijn niet
alleen de gedragskundige aspecten van belang, maar ook de proportionaliteit van de
verlenging. De Raden beslissen dus mee in deze belangenafweging. Het is de vraag of een
contra-expertise verricht in opdracht van de verdediging evenveel invloed heeft als in eerste
aanleg bij de oplegging, wanneer er geen deskundigen tussen de rechters zitten. Van der Wolf
noemt als argument tegen de combinatie deskundigen en rechters dat het mogelijk is dat er
argumenten van de deskundigen meewegen in de beslissing die niet ter zitting zijn opgevoerd.
Deze argumenten worden dan voor het eerst in de raadkamer voorgelegd door de Raden op
grond van hun eigen deskundigheid. Omdat deze argumenten niet op de zitting ter sprake
komen kunnen zij niet worden weerlegd door de procespartijen. 123
121 HR 27 januari 1997, NJ 1998, 404, m. nt. JR.
122 Artikel 67 lid 3 Wet op de Rechterlijke Organisatie.
123 van der Wolf 2010, p.132.
26

Samenvatting
In het eerste hoofdstuk werd de geschiedenis van de TBS-maatregel in vogelvlucht
beschreven. De maatregel die voortvloeide uit de Psychopathenwetten is door de jaren heen
inhoudelijk niet veel veranderd , maar de toepassingspraktijk is niet meer vergelijkbaar. Werd
de maatregel eerst vooral opgelegd voor vermogensdelicten, nu is de maatregel vooral
bestemd voor plegers van geweldsdelicten. De veranderende TBS-populatie was ook terug te
zien in de instroom en uitstroom van de TBS-klinieken. De instroom steeg en de uitstroom
nam af. De gemiddelde duur van de terbeschikkinggestelden nam toe tot 8 jaar. Als oorzaak
werd aangewezen de gevaarlijke TBS-populatie en de psychiatrisering. Er werd gesproken
over een groep terbeschikkinggestelden die blijven delictgevaarlijk zouden zijn. In 1996
dienden kamerleden Bremmer en Rehwinkel een motie in om een speciale voorziening voor
deze groep terbeschikkinggestelden te verwezenlijken. Minister Sorgdrager nam de motie aan
en paste het TBS-beleid dusdanig aan dat in het vervolg terbeschikkinggestelden konden
worden overgeplaatst naar een longstay-afdeling. De longstay-afdeling wordt aangemerkt als
een externe differentiatie binnen de TBS-sector.
Vanaf de invoering van de Psychopathenwetten hebben de psychiaters ook een steeds grotere
rol gekregen binnen de TBS-sector. Door ontwikkelingen op het gedragsdeskundige gebied
werd de psychiater steeds beter in staat geacht de delictgevaarlijkheid van de
terbeschikkinggestelde te toetsen. Er is dan ook een taak voor de gedragsdeskundigen in de
wet neergelegd. Alvorens de rechter over kan gaan tot oplegging van de TBS-maatregel dient
hij advies in te winnen van een multidisciplinair team die de mate van
ontoerekeningsvatbaarheid van verdachte ten tijde van het delict en de kans op recidive
bepaalt. De gedragsdeskundigen maken hiervoor gebruik van risicotaxatie-instrumenten. Niet
alleen bij de oplegging maar ook bij de verlengingsbeslissingen spelen de
gedragsdeskundigen een grote rol. In de politiek wordt grote waarde gehecht aan de
deskundigheid van het multidisciplinaire team in tegenstelling tot die van de rechter. Dit komt
tot uitdrukking in het wetsvoorstel van Staatsecretaris van Veiligheid en Justitie Teeven,
waarin de contraire beëindiging van de maatregel door de rechter niet meer mogelijk is.
Voor de overplaatsing van de terbeschikkinggestelde naar een longstay-afdeling vervult de
gedragsdeskundige ook een grote rol. Het gaat hier om een ingrijpende beslissing, de
terbeschikkinggestelde wordt immers niet meer behandeld met het oog op resocialisatie. Maar
de overplaatsing valt niet onder de bevoegdheden van de rechter. De Minister heeft de
verantwoordelijkheid voor de tenuitvoerlegging van de maatregel, en beslist ook over de
overplaatsingen. De kliniek brengt een advies uit over de wenselijkheid van overplaatsing
naar een longstay-afdeling. Gedragsdeskundigen beslissen dus in eerste instantie of de
terbeschikkinggestelde moet worden overgeplaatst. Omdat de effecten van de maatregel TBS
niet wetenschappelijk zijn vastgesteld voldoet de longstay-indicatie niet aan het
wetenschappelijk criterium ‘evidence based’ maar wordt volstaan met ‘best practice’. 124
De Lap toetst vervolgens of aan de voorwaarden voor de overplaatsing is voldaan. In het
beleidskader van de longstay staat dat onder de definitie ‘blijvend delictgevaarlijkheid’ moet
worden verstaan “iemand die alle behandelingen volgens de state of art heeft ondergaan
zonder dat dat heeft geleid tot voldoende afname van de delictgevaarlijkheid”. Dit criterium is
in het korte bestaan van de longstay al ver opgerekt. De parlementaire onderzoekscommissie
stelde in zijn advies over de invoering van de longstay-afdeling als criterium een niet
succesvolle behandeling van twee maal vier jaar. Minister Sorgdrager beperkte dit tot twee
124 Raes 2007, p. 396.
27

maal zes jaar. In het beleid van 2005 werd dit harde criterium afgeschaft, er hoeft ‘slechts’
volgens de state of art zijn behandeld. Volgens Raes wordt in de praktijk van veel
terbeschikkinggestelden al bij voorbaat gesteld dat zij onbehandelbaar zijn, en om aan de
criteria te voldoen worden zij rondgepompt door de kliniek, zodat zo snel mogelijk een
overplaatsing naar de longstay kan worden verwezenlijkt. 125 Dit is van belang ten opzichte
van de longstay-voorziening. Immers, indien een verdachte bij voorbaat al onbehandelbaar
zou worden ingeschat is de oplegging van de maatregel TBS impliciet de oplegging van een
levenslang verblijf op de longstay-afdeling. Het middel zou dan voor een ander doel worden
gebruikt. De TBS-maatregel is gericht op terugkeer in de maatschappij, en de oplegging zou
dan slechts dienen ter beveiliging van de maatschappij.
De TBS-maatregel dient twee doelen, ten eerste de beveiliging van de maatschappij, ten
tweede de resocialisatie van de veroordeelde. Zodra iemand wordt overgeplaatst naar de
longstay-afdeling wordt er niet meer behandeld met het oog op resocialisatie. Het doel binnen
deze afdeling is het behouden van de toestand zoals deze is en de acceptatie daarvan. Dit is
vreemd nu de eerstgenoemde doelstelling in de wet geregeld is. De longstay bestaat als
externe differentiatie binnen de TBS-sector en dient dus te voldoen aan de wet. Ook de
doelstelling uit het tweede lid dat personen die een TBS-maatregel opgelegd hebben gekregen
aan geen andere beperkingen mogen worden onderworpen dan noodzakelijk. Plaatsing op de
longstay is niet noodzakelijk, de reguliere TBS biedt immers ook beveiliging van de
maatschappij. Het is slechts een beperking die strekt tot het beschikbaar stellen van plaatsen
aan wachtende veroordeelden.
Tegen de beslissing van de Minister tot overplaatsing naar de longstay-afdeling kan de
veroordeelde beroep instellen bij de beroepscommissie van de RSJ. Oordeelt de
beroepscommissie dat de plaatsing redelijk is dan is de plaatsing definitief geworden. De
beroepscommissie toetst de plaatsingsbeslissing slechts marginaal naar redelijkheid, omdat
het een beslissing van de Minister is die beleidsvrijheid heeft. Tegen de beslissing van de
beroepscommissie staat geen rechtsmiddel open.
Eenmaal op de longstay-afdeling is het enige rechtsmiddel dat veroordeelde nog tot zijn
beschikking heeft de tweejaarlijkse verlengingsbeslissing van de rechter. Echter, de rechter
heeft slechts de bevoegdheid de maatregel te verlengen of te beëindigen. Het ligt niet in de
bevoegdheid van de rechter om aanwijzingen te geven aan klinieken omtrent de overplaatsing
van de longstay naar de reguliere TBS-afdeling. Wel heeft het Hof beslist dat zij adviezen in
haar arrest mag opnemen. Deze adviezen worden alleen vaak terzijde gelegd door de
klinieken. De rechter zal vervolgens telkens tot verlenging beslissen nu beëindiging van de
maatregel niet mogelijk is omdat het delictgevaar niet kan afnemen. De
terbeschikkinggestelde wordt niet meer behandeld op de longstay-afdeling en daardoor zal
zijn recidiverisico waarschijnlijk niet meer afnemen.
In het beleid wordt één voorbehoud gemaakt, waardoor de longstay zou voldoen aan
het wettelijke vereiste van resocialisatie. Indien er baanbrekende wetenschappelijke
ontwikkelingen komen waardoor behandeling van de veroordeelde wel mogelijk is, dan zal
die behandeling alsnog aanvangen.
Voldoet de longstay-voorziening wel aan het EVRM? In hoofdstuk 5 zal artikel 5 van het
Verdrag worden besproken en zal worden onderzocht of de longstay-voorziening in
overeenstemming is met de eisen die uit dat artikel voortvloeien.
125 Raes 2007, p. 390.
28

Hoofdstuk 5 Longstay in verhouding tot het Europees Verdrag van de rechten van de mens
Nederland is sinds de inwerkingtreding in 1950 aangesloten bij het Europees Verdrag van de
rechten van de mens. Voor de maatregel TBS en de afdeling longstay is vooral artikel 5 van
het Verdrag van belang. Artikel 5 verbiedt de willekeurige vrijheidsbeneming van burgers. In
het eerste lid zijn de uitzonderingen op dit verbod limitatief neergelegd. In 5.1 zal het eerste
lid van artikel 5 worden besproken. Voor wat betreft de uitzonderingen wordt de beschrijving
beperkt tot de uitzondering genoemd onder a, de vrijheidsbeneming na een veroordeling door
een rechter. De tweede uitzondering die bespreking verdient is die onder e, vrijheidsbeneming
van een geesteszieke. Deze beide uitzonderingen zijn van toepassing op de
terbeschikkinggestelde op de longstay-afdeling. In 5.2 zal worden onderzocht of de longstayvoorziening
voldoet aan de eisen die uit het eerste lid voortvloeien. In 5.3 zal het vierde lid
aan bod komen waarin het recht op rechterlijke controle over de rechtmatigheid van de
(voortzetting) van de detentie is geregeld. In 5.4 zal worden onderzocht of de longstayvoorziening
voldoet aan de eisen die voortvloeien uit het vierde lid.
5.1.1 Artikel 5 lid 1 EVRM
Everyone has the right to liberty and security of person. No one shall be deprived of his
liberty save in the following cases and in accordance with a procedure prescribed by law.
Artikel 5 van het Verdrag garandeert het recht op vrijheid en veiligheid. Niemand mag van
zijn vrijheid worden beroofd tenzij één van de restrictief uit te leggen uitzonderingen
genoemd in het eerste lid van toepassing is. Het doel van het artikel is te voorkomen dat
burgers willekeurig worden gedetineerd. Om dit doel te verwezenlijken eist het artikel dat de
detentie wordt opgelegd door specifieke autoriteiten en geeft het de burger het recht om een
rechterlijke procedure te starten waarbij de rechtmatigheid van de detentie centraal staat. 126
Zowel de oplegging van de vrijheidsberoving als de tenuitvoerlegging daarvan mogen niet
arbitrair zijn. Daardoor is een detentie onrechtmatig indien het verband tussen de oplegging
en de tenuitvoerlegging van de detentie wegvalt. 127
Voor alle uitzonderingen gelden de algemene eisen dat de vrijheidsontneming
geschiedt `in accordance with a procedure prescribed by law’ en de vrijheidsontneming zelf
moet `lawful’ zijn. De zinsnede `in accordance with a procedure prescribed by law’ verwijst
in beginsel naar het nationale recht, maar de procedure dient ook in overeenstemming te zijn
met het verdrag zelf, nu het nationale recht daarmee niet in strijd mag zijn. Hierdoor kan een
procedure als bedoeld in artikel 5 ook aan het verdrag zelf worden getoetst. Het begrip `law’
heeft een autonome betekenis. Hieronder valt niet alleen het geschreven nationale recht, maar
ook ongeschreven recht en jurisprudentie. Het verdrag zelf en de beginselen die daaruit
voortvloeien vallen eveneens onder het begrip ‘law’. 128 Het Hof heeft in de zaak Schiesser
tegen Zwitserland bepaald dat beleid van overheidsinstanties ook onder het begrip `law’ kan
worden geschaard. 129 Een belangrijk beginsel dat uit het verdrag voortvloeit, is dat
vrijheidsberoving ultimum remedium is. Het Hof toetst op grond van dit beginsel of de
detentie noodzakelijk is. Slechts indien minder vergaande maatregelen geen effectieve
126 Jacobs, White & Ovey 2010, p. 209.
127 EHRM 22 mei 2002, nr. 46295/99, par. 81-83 ( Stafford/Verenigd Koninkrijk).
128 EHRM 24 oktober 1979, nr. 6301/73, par. 39 & 45, NJ 1980, 114, m.nt. EAA (Winterwerp/Nederland).
129 EHRM 4 december 1979, nr. 7710/76, par. 35, NJ 1980, 547, m.nt. EAA (Schiesser/Zwitserland).
29

escherming bieden voor de maatschappij of de betrokkene zelf is de detentie geoorloofd en
dus rechtmatig. 130
Gegeven het grote belang van persoonlijke vrijheid is het van essentieel belang dat het
toepasselijke recht voldoet aan de norm van `lawfulness’. Deze norm vereist dat alle recht,
zowel geschreven als ongeschreven, toereikend precies is zodat de burger, met indien nodig
deskundig advies, redelijkerwijze kan voorzien wat de consequenties van zijn gedragingen
zijn. 131 Niet elke vrijheidsberoving valt onder artikel 5 van het verdrag. Dhont verwijst naar
Kohl die vrijheidsberoving in de zin van artikel 5 gedefinieert als `a measure taken by a
public authority by which a person is kept against his or her will for a certain amount of time
within a limited space and hindered by force, or a threat of the use of force, form leaving that
space. 132 Criteria die hierbij gelden zijn de aard, de duur, de gevolgen, de
uitvoeringsmodaliteiten en de manier waarop de al dan niet vrijheidsberovende maatregel
werd genomen. 133 Indien iemand die reeds gedetineerd is aan nog grotere
vrijheidsbeperkingen wordt onderworpen naar aanleiding van een bijkomende disciplinaire
sanctie of een preventieve maatregel, kan deze grotere vrijheidsbeperking, naast de lopende
detentie, in beginsel niet worden aangemerkt als zelfstandige vrijheidsberoving in de zin van
artikel 5 van het verdrag. 134 Het Hof moet echter telkens de concrete situatie van de
betrokkene beoordelen. 135 Uit zo’n concrete situatie kan blijken dat betrokkene onder geheel
andere omstandigheden verkeerde voordat de bijkomende beperkingen werden opgelegd. In
de zaak X. tegen Zwitserland voerde de klager aan dat zijn vrijheid werd ontnomen doordat
hij in een isolatiecel werd geplaatst. De Commissie stelde zich echter op het standpunt dat dit
slechts een omstandigheid is van een rechtmatige detentie. Klachten over de omstandigheden
van de detentie vallen onder artikel 3 van het verdrag, waarin een verbod ligt besloten tegen
onmenselijke straffen en behandelingen. 136 Wanneer een bijkomende sanctie een verlenging
van de detentieperiode inhoudt is artikel 5 overigens wel van toepassing. 137
Het Hof heeft aangenomen dat een vertraging in de overplaatsing naar een minder
beperkend regiem strijd kan opleveren met artikel 5. Dit was het geval toen een gedetineerde
zou worden overgeplaatst van een penitentiaire inrichting naar huisarrest. De detentie duurde
in dit geval voort, maar de plaats waar deze werd tenuitvoergelegd was doorslaggevend. De
plaats van de detentie is ook van belang wanneer iemand is gedetineerd op grond van artikel 5
lid 1 onder e. De grond van de vrijheidsbeneming, zoals het bestaan van een geestelijke
stoornis, is in deze gevallen vaak direct gerelateerd aan de plaats van detentie. Dit is meestal
een inrichting waar de mogelijkheid van behandeling bestaat. 138
Artikel 5 brengt behalve een verbod ook een verplichting voor de staat met zich mee.
In Storck tegen Duitsland heeft het Hof bepaald dat het eerste lid van artikel 5 moet worden
begrepen als een positieve verplichting voor de Staat tot bescherming van de vrijheid van haar
burgers. De staat is daarom verplicht daadwerkelijk voorzorgsmaatregelen te treffen voor
130 Jacobs, White & Ovey 2010, p.213.
131 EHRM 8 november 2001, nr. 43626/9, par. 45 (Laumont/Frankrijk).
132 Dhont 2004, p. 279. Geciteerd uit: A. Kohl, ``implications de l’article 5 de la Convention Européenne des
droits de l’homme en procedure pénale’’. J.T. 1989, 485-487
133 Dhont 2004, p. 279, zie ook: EHRM 8 juni 1976, nr. 5100/71; 5101/71; 5102/71; 5354/72; 5370/72. Par. 58-
59 (Engel e.a./Nederland).
134 Dhont 2004, p. 285. Zie ook: Commissie nr. 7754/77 9 mei 1977 (X/Zwitserland).
135 Jacobs, White, Ovey 2010, p. 211.
136 Commissie 9 mei 1977, nr. 7754/77 (X/Zwitserland).
137 EHRM 28 juni 1984, nr. 7819/77; 7878/77, par. 72 (Campbell and Fell/Verenigd Koninkrijk).
138 Van Dijk e.a. 2006, p. 460.
30

kwetsbare personen. Deze maatregelen moeten van dien aard zijn dat vrijheidsberoving
redelijkerwijze wordt voorkomen. 139
5.1.2 Artikel 5 lid 1 sub a EVRM
The lawful detention of a person after conviction by a competent court.
De eerste uitzondering op het recht op vrijheid is de rechtmatige detentie na veroordeling door
een daartoe bevoegde rechter. Van een `court’ in de zin van artikel 5 van het verdrag is sprake
indien het gerecht onafhankelijk is van de uitvoerende macht en de bevoegdheid berust op het
recht. 140 De onafhankelijkheid houdt in dat de taak van de rechter aan geen enkel ander gezag
is onderworpen. Indien de rechter niet van een bepaald oordeel mag afwijken is er geen
sprake van een onafhankelijke rechter in de zin van 5 van het verdrag. 141 In De Wilde, Ooms
en Versyp heeft het Hof gesteld dat een `court’ ook het vereiste van processuele waarborgen
meebrengt. Dit betekent niet dat er telkens een gerechtelijke procedure hoeft te zijn die gelijk
is aan een normale strafprocedure. Welke procedurele garanties wel moeten worden geboden
hangt steeds van de specifieke omstandigheden van het geval af. 142 Volgens Harteveld moeten
de garanties worden afgeleid uit artikel 6 en de beginselen die uit het verdrag voortvloeien,
zoals het recht op tijd en faciliteiten voor een goede voorbereiding van de verdediging en het
recht om te worden gehoord. 143
De detentie moet ‘lawful’ zijn, hier kunnen naast het nationale recht wederom het
verdrag zelf en de beginselen die daaruit voortvloeien onder worden gebracht. 144 In artikel 3
van het verdrag is het verbod op onmenselijke of vernederende behandeling gecodificeerd.
Een detentie in strijd met artikel 3 van het verdrag is door haar strijdigheid met het verdrag
een onrechtmatige detentie in de zin van artikel 5 lid 1 sub a van het verdrag. Of de
veroordeling tot vrijheidsontneming rechtmatig is zal via artikel 6 van het verdrag moeten
worden beoordeeld, maar een veroordeling in strijd met het verdrag die heeft geleid tot
vrijheidsbeneming kan een onrechtmatige detentie opleveren. In zo’n situatie kan de
gedetineerde met behulp van artikel 457 lid 3 Sv herziening zijn invrijheidsstelling
vorderen. 145
Dat de detentie het gevolg is van een veroordeling dient niet letterlijk te worden
opgevat, zo kan immers voorlopige hechtenis worden bevolen voordat er sprake is van een
veroordeling. Het gaat hier om het causale verband. Er moet een verband bestaan tussen de
beslissing van de rechter tot vrijheidsberoving en de tenuitvoerlegging daarvan. Als dit
verband later vervalt, kan daarmee de `lawfulness’ van de detentie ook komen te vervallen. 146
5.1.3 Artikel 5 lid 1 sub e EVRM
The lawful detention of persons for the prevention of the spreading of infectious diseases, of
persons of unsound mind, alcoholics or drug addicts or vagrants.
139 Jacobs, White & Ovey 2010, p. 214.
140 Harteveld 2004, p. 41.
141 Dhont 2004, p. 291. Zie ook: EHRM 5 november 1981 nr. 7215/75 (X/Verenigd Koninkrijk).
142 EHRM 18 juni 1971, nr. 2832/66; 2835/66; 2899/66, par. 78 (De Wilde, Ooms & Versyp/België).
143 Harteveld 2004, p. 41.
144 Harteveld 2004, p. 42.
145 Harteveld 2004, p, 43-44.
146 EHRM 22 mei 2002, nr. 46295/99, par. 81-83 ( Stafford/Verenigd Koninkrijk).
31

Op grond van artikel 5 lid 1 sub e van het verdrag kunnen geesteszieken rechtmatig van hun
vrijheid worden beroofd. In het arrest Winterwerp formuleerde het Hof drie
minimumvoorwaarden waaraan dient te zijn voldaan om te kunnen spreken van een
rechtmatige detentie. In de eerste plaats moet door middel van een objectieve, medische
expertise in eerste instantie zijn aangetoond dat er een reële en voortdurende mentale stoornis
is. In de tweede plaats moet deze stoornis van dien aard zijn dat het de opsluiting
rechtvaardigt. En als laatste voorwaarde geldt dat de detentie maar zolang mag duren als de
gestoordheid van de gedetineerde voortduurt. Van de eerste voorwaarde mag worden
afgeweken in noodsituaties. 147
Artikel 5 lid 1 sub e wijkt af van de andere uitzonderingen op het recht op vrijheid nu niet
verplicht is dat de detentie wordt bevolen door een `court’. Voldoende is dat de beslissing van
de instantie onderworpen kan worden aan een gerechtelijke controle procedure. 148
Voor de behandeling van de geesteszieke gedetineerde werd door het Hof oorspronkelijk
benadrukt dat artikel 5 lid 1 sub e van het verdrag geen enkel recht toekent aan de
geesteszieke op een aangepaste behandeling of medicatie tijdens zijn detentie. 149 In het arrest
Ashingdane tegen Verenigd Koninkrijk was de vraag aan de orde of de zinsnede `lawful
detention of a person of unsound mind’ niet slechts wijst op de enkele vrijheidsbeneming zelf,
maar ook op de omstandigheden van de executie van de detentie, zoals de plaats, de omgeving
en de voorwaarden die aan de detentie kleven. Het Hof stelt zich allereerst op het standpunt
dat voor een ‘lawful detention’ sprake moet zijn van een overeenstemming met het nationale
recht en artikel 5 van het verdrag, maar gaat een stapje verder dan bij Winterwerp het geval
was door ook aan te nemen dat er verband moet bestaan tussen de grond van de
vrijheidsbeneming en de plaats en de omstandigheden van de detentie. Wil een detentie op
grond van artikel 5 lid 1 sub e lawful zijn dan moet er volgens het Hof in Ashingdane in ieder
geval sprake zijn van een ‘kliniek’ of iets vergelijkbaars voor de tenuitvoerlegging van de
vrijheidsbeneming. Het Hof herhaalt echter wel dat uit artikel 5 lid 1 sub e niet het recht
voortvloeit op een passende behandeling. 150 Het Hof wijkt in Ashingdane af van het algemene
principe dat de plaats, de omgeving en de omstandigheden van de vrijheidsbeneming niet
kunnen worden getoetst op grond van artikel 5. 151 Voor deze gevallen kan een beroep worden
gedaan op artikel 3 van het verdrag. Voor een geslaagd beroep moet er echter wel sprake zijn
van een onmenselijke of vernederende straf of behandeling. Een wantoestand valt daardoor
tussen beide bepalingen in. Dit is een leemte die het verdrag vertoont. 152 De detentie van de
geesteszieke moet behalve aan de door het Hof gestelde eisen ook voldoen aan de nationale,
substantiële en procedurele rechtsregels. 153
In Aerts tegen België oordeelde het Hof dat een detentie in de zin van artikel 5
rechtmatig is indien er een verband bestaat tussen de grond van de vrijheidsberoving en de
plaats en het regiem waar de detentie wordt geëxecuteerd. In beginsel is de detentie van een
geesteszieke alleen rechtmatig als deze wordt tenuitvoergelegd in een geschikte inrichting. 154
5.2 Longstay ten opzichte artikel 5 lid 1 EVRM
147 EHRM 24 oktober 1979, nr. 6301/73, par. 39, NJ 1980, 114, m.nt. EAA (Winterwerp/Nederland).
148 Jacobs, White, Ovey 2010, p. 229.
149 EHRM 24 oktober 1979, nr. 6301/73, par. 51, NJ 1980, 114, m.nt. EAA (Winterwerp/Nederland).
150 EHRM 28 mei 1985, nr. 8225/78, par. 44 (Ashingdane/Verenigd Koninkrijk). EHRM 30 juli 1988, nr.
61/1997/845/1051, par. 44 (Aerts/België).
151 Dhont 2004, p. 285.
152 Dhont 2004, p. 285.
153 Dhont 2004, p. 323.
154 EHRM 30 juli 1988, nr. 61/1997/845/1051, par. 46 (Aerts/België).
32

Artikel 5 lid 1 sub a EVRM is van toepassing bij de oplegging van de TBS-maatregel, omdat
deze door een rechter wordt uitgesproken samen met een veroordeling. Voor een rechtmatige
veroordeling dient de procedure bij wet geregeld te zijn en moet de rechter voldoen aan de
eisen die worden gesteld aan een court in de zin van artikel 5. In artikel 37a jo. 37 Sr is
omschreven hoe en onder welke voorwaarden de maatregel kan worden opgelegd. Deze
procedure is met waarborgen omkleed, nu het gaat om een gewone strafprocedure waarop het
wetboek van strafvordering van toepassing is. De rechter die de maatregel oplegt is
onafhankelijk van het Openbaar Ministerie, de verdachte en de uitvoerende macht. Bij de
oplegging van de maatregel is dus voldaan aan de vereisten van een procedure prescribed by
law door een court in de zin van artikel 5. De oplegging van de vrijheidsontneming is
rechtmatig.
Tussen de vrijheidsbeneming en de oplegging daarvan dient causaal verband te
bestaan. In Ashingdane heeft het Hof bepaald dat ten aanzien van vrijheidsbeneming van een
geesteszieke het causale verband ook betrekking heeft op de plaats en de omstandigheden van
de detentie. Dit is op het moment dat de terbeschikkinggestelde in een TBS-inrichting
verkeert geen probleem. De rechter heeft de maatregel opgelegd in de wetenschap dat de
veroordeelde daar zijn detentie doorbrengt. Echter, indien een terbeschikkinggestelde wordt
overgeplaatst naar de longstay-afdeling moet worden onderzocht of het causale verband nog
steeds aanwezig is. De rechter heeft de TBS-maatregel opgelegd waaraan twee doelstellingen
ten grondslag liggen. De eerste is de beveiliging van de maatschappij en de tweede is de
resocialisatie van de terbeschikkinggestelde ten behoeve van de terugkeer in de
maatschappij. 155 Zodra de terbeschikkinggestelde wordt overgeplaatst valt de behandeling ter
resocialisatie weg en verandert het karakter van de detentie. Was deze eerst mede gericht op
terugkeer in de maatschappij, nu is zij gericht op langdurig zo niet levenslang verblijf binnen
de inrichting. Een rechtszaak waarin het causaal verband aan de orde was van een persoon die
op de longstay-afdeling verbleef speelde zich af in Leeuwarden. De rechtbank overwoog dat
om te kunnen spreken van een rechtmatige detentie in de zin van artikel 5 van het Verdrag er
sprake moet zijn van een causaal verband tussen de oplegging en de tenuitvoerlegging van de
maatregel. Als tweede eis geldt dat de detentie gericht moet zijn op terugkeer in de
samenleving. In het beleid van de minister wordt het karakter van de longstay zo omschreven
dat het niet gericht is op terugkeer in de samenleving maar op de kwaliteit van het leven. De
rechtbank oordeelde in dit geval dat de detentie op de longstay-afdeling wel degelijk gericht is
op terugkeer in de samenleving en dat de detentie als gevolg daarvan rechtmatig is. De
rechtbank acht namelijk de terugkeer in de samenleving zoals die wordt nagestreefd binnen
het zorgkader van de longstay-instelling voldoende nu andere behandelingen zijn uitgeput. 156
De Rechtbank Leeuwarden is dus van oordeel dat er een causaal verband bestaat
tussen de oplegging van de TBS-maatregel en de tenuitvoerlegging op de longstay-afdeling.
Voor een causaal verband is volgens het Hof in de zaak Stafford vereist dat er een verband
bestaat tussen de beslissing tot vrijheidsberoving van de rechter en de tenuitvoerlegging
daarvan. Als dit verband wegvalt vervalt daarmee de lawfulness van de detentie. 157 Het
karakter van de longstay-afdeling verschilt van die van de TBS-afdeling. In tegenstelling tot
wat de rechtbank Leeuwarden beweert is de tenuitvoerlegging van de maatregel op de
longstay-afdeling niet gericht op resocialisatie. Detentie op de longstay kan dus niet worden
gezien als een vrijheidsbeneming die volgt op de veroordeling. Het is dus zeer de vraag of er
nog sprake is van een causaal verband tussen de oplegging en de tenuitvoerlegging van de
vrijheidsberoving en of de vrijheidsberoving lawful is.
155 Artikel 2 Bvt.
156 Rb Leeuwarden 16 juni 2010, LJN: BM9363.
157 EHRM 22 mei 2002, nr. 46295/99, par. 81-83 ( Stafford/Verenigd Koninkrijk).
33

De TBS-maatregel kan ook onder de uitzondering van sub e worden geschaard. Dit betreft de
uitzondering vrijheidsberoving van een geesteszieke. De oplegging dient in overeenstemming
te zijn met de criteria die het Hof in Winterwerp heeft opgesteld. De eerste voorwaarde betreft
de objectieve, medische expertise aan de hand waarvan moet zijn aangetoond dat er een reële
en voortdurende mentale stoornis is. In artikel 37a Sr wordt het tweede lid van artikel 37 van
overeenkomstige toepassing verklaard. Hierin ligt de eis van een multidisciplinair advies
besloten. Het advies voldoet aan de eis van medische expertise nu het advies moet zijn
opgesteld door twee deskundigen van wie één een psychiater. Dat het advies objectief zou
zijn, is door critici bestreden zoals reeds in hoofdstuk 4 bleek. Volgens critici weegt het
subjectieve oordeel van deskundigen zwaar in het advies. Ook wordt kritiek geuit op de
werkwijze van de deskundigen in het PBC. Het PBC maakt volgens critici gebruik van niet
onomstreden tests die gebruikt worden om de psychische gesteldheid van de verdachten in
kaart te brengen. Een laatste punt dat afbreuk doet aan de betrouwbaarheid van het advies is
het gevaar van de verwachtingseffecten. De deskundigen die vooraf een beeld hebben
gevormd over de verdachte nemen dit mee in het onderzoek naar de psychische gesteldheid
van de verdachte en heeft invloed op de uitkomst van dit onderzoek.
Het Hof zal waarschijnlijk oordelen dat er wel is voldaan aan deze eerste voorwaarde
die volgt uit Winterwerp, omdat de voorwaarde is neergelegd in de wet en wordt uitgevoerd
door deskundigen. Omdat psychologie en psychiatrie geen exacte wetenschappen zijn en het
PBC aangeeft volgens de ‘state of art’ te werken zal het Hof waarschijnlijk de werkwijze aan
de staat overlaten.
In artikel 37 lid 2 Sr wordt een uitzondering gemaakt op het vereiste van een
multidisciplinair rapport. Dit is in het geval de verdacht weigert mee te werken. Het Hof heeft
in Winterwerp een uitzondering op de eerste eis gemaakt. Indien er sprake is van een
noodsituatie hoeft de stoornis niet door deskundigen te worden vastgesteld. De weigerende
verdachte zal onder deze noodsituatie kunnen worden gebracht.
De tweede voorwaarde behelst de eis dat de stoornis van dien aard moet zijn dat het de
vrijheidsbeneming rechtvaardigt. In artikel 37a lid 1 sub 2 Sr staat dat de maatregel TBS
slechts kan worden opgelegd indien de veiligheid van de openbare orde dit vereist.
De derde voorwaarde houdt in dat de vrijheidsbeneming maar zolang mag duren als de
gestoordheid van de gedetineerde voortduurt. In de wet is niet geregeld dat de rechter moet
toetsen of de stoornis van de terbeschikkinggestelde nog steeds aanwezig is. Voldoende is dat
de rechter die de maatregel heeft opgelegd heeft aangenomen dat de stoornis ten tijde van het
delict bestond. De verlengingsrechter dient wel te beoordelen of de terbeschikkinggestelde
nog een gevaar vormt voor de maatschappij en doet dit met behulp van advies van
deskundigen. Volgens Hofstee moet er een causaal verband bestaan tussen het gevaar en de
stoornis waaraan hij lijdt. 158 Indien de rechter de maatregel TBS verlengt terwijl er geen
sprake meer is van een geestelijke stoornis vervalt de lawfulness en is de vrijheidsberoving in
strijd met artikel 5.
Het is de vraag of de positieve verplichting die volgt uit artikel 5 zover reikt dat de
terbeschikkinggestelden geplaatst op de longstay-afdeling ook daadwerkelijk recht hebben op
de behandeling gericht op re-integratie. In Ashingdane heeft het Hof echter bepaald dat de
gedetineerde geen recht heeft op een passende behandeling.
De vrijheidsberoving mag niet in strijd zijn met het beginsel van ultimum remedium.
De gedetineerde mag op grond van dit beginsel niet aan meer vrijheidsbeperkingen worden
onderworpen dan noodzakelijk. De overplaatsing naar de longstay-afdeling brengt voor de
terbeschikkinggestelde grotere beperkingen mee doordat de behandeling ter resocialisatie
158 Hofstee 2010.
34

wegvalt. Ook de gevolgen van de overplaatsing kunnen onder de noemer vrijheidsbeperkend
worden gebracht omdat de kans groot is dat de duur van de vrijheidsberoving langer is dan op
de reguliere TBS-afdeling. De overplaatsing wordt echter niet gelegitimeerd op grond van
beveiliging. De reguliere TBS-afdeling biedt immers dezelfde beveiliging als de longstayafdeling.
De terbeschikkinggestelde wordt dus aan meer vrijheidsbeperkingen onderworpen
dan noodzakelijk, en dat is in strijd met het beginsel van ultimum remedium.
Niet elke vrijheidsberoving valt onder het begrip van artikel 5 van het Verdrag. Van belang is
hoe de longstay volgens het Verdrag wordt gekwalificeerd, zodat kan worden bekeken aan
welke voorwaarden de detentie moet voldoen. Indien iemand reeds gedetineerd is, worden
verdere vrijheidsbeperkingen niet als zelfstandige vrijheidsberoving gezien indien die het
gevolg zijn van een disciplinaire sanctie of maatregel. De overplaatsing naar de longstay
brengt grotere vrijheidsbeperkingen mee nu de terbeschikkinggestelde niet meer behandeld
wordt ter resocialisatie, waardoor er geen verlof meer mogelijk is. Het gevolg van de
overplaatsing brengt ook een vrijheidsbeperking met zich mee nu de duur van de detentie
langer wordt. De overplaatsing is niet het gevolg van een disciplinaire sanctie of maatregel.
De overplaatsing staat immers los van enige handelingen van de terbeschikkinggestelde en
heeft niet tot doel een grotere beveiliging te leveren. De definitie van Kohl over het begrip
vrijheidsberoving in de zin van artikel 5 van het Verdrag houdt in dat er een beslissing wordt
genomen door een publiek orgaan als gevolg waarvan een persoon tegen zijn wil wordt
vastgehouden. De overplaatsing naar de longstay is een beslissing van de minister en levert
een situatie op waarin de terbeschikkinggestelde tegen zijn wil wordt vastgehouden op de
longstay-afdeling. De criteria om te bepalen of er sprake is van vrijheidsbeneming zijn: de
aard, de duur, de gevolgen, de uitvoeringsmodaliteiten, de manier waarop de
vrijheidsberovende maatregel is genomen. Als uitgangspunt moet de concrete situatie van de
terbeschikkinggestelde worden genomen. 159 Het uitgangspunt is in dit geval de detentie die
wordt tenuitvoergelegd in de reguliere TBS-inrichting. Na de overplaatsing verschilt de aard
van de detentie omdat deze niet meer gericht is op terugkeer in de maatschappij. De gevolgen
van de overplaatsing zijn groot, doordat er niet meer behandeld wordt ter resocialisatie is de
kans groot dat de duur van de maatregel langer is omdat het gevaar dat de
terbeschikkinggestelde voor de maatschappij vormt niet meer zal afnemen.
De longstay voldoet aan de kenmerken van een vrijheidsberoving. Hierdoor moet het
dus ook in overeenstemming zijn met de eisen die voortvloeien uit artikel 5 van het Verdrag.
De vrijheidsberoving van een geesteszieke hoeft niet door een rechter te worden bevolen maar
kan ook door een administratief orgaan worden gedaan. In het geval van de longstay is dit de
minister. Voorwaarde hierbij is wel dat deze beslissing kan worden onderworpen aan een
rechterlijke toets. De terbeschikkinggestelde die wordt overgeplaatst kan beroep instellen bij
de beroepscommissie van de RSJ tegen de beslissing van de Minister. Deze toets moet
voldoen aan artikel 5 lid 4 van het Verdrag.
5.3 Artikel 5 lid 4 EVRM
Everyone who is deprived of his liberty by arrest or detention shall be entitled to take
proceedings by which de lawfulness of his detention shall be decided speedily by a court and
his release ordered if the detention is not lawful.
Deze bepaling geeft bepaalde personen die van hun vrijheid zijn beroofd door een
veroordeling of een detentie, het recht om door een rechter de rechtmatigheid daarvan te laten
159 EHRM 8 juni 1976, nr. 5100/71; 5101/71; 5102/71; 5354/72; 5370/72 (Engel e.a./Nederland).
35

toetsen. Deze rechter moet de bevoegdheid hebben om meteen de invrijheidstelling te bevelen
indien de vrijheidsberoving niet rechtmatig wordt geacht. Deze toets staat op zichzelf, ook als
geen schending van artikel het eerste lid is aangenomen kan het vierde lid alsnog zijn
geschonden. 160
De verplichting van de rechterlijke controle uit artikel 5 lid 4 is niet noodzakelijk
gelijk in alle situaties en categorieën van vrijheidsberoving genoemd in het eerste lid. 161
Indien een rechter een eerdere veroordeling van een persoon vernietigt, wijzigt of bevestigt,
wordt aangenomen dat de controle bedoeld in 5 lid 4 meegenomen is in deze beslissing. Dit is
de zogenoemde leer van de ingebouwde controle. 162 Deze situatie moet worden afgezet van de
situaties waarin een vrijheidsbeneming is opgelegd waarvan de duur nog onzeker is. In de
zaak X tegen Engeland heeft het Hof beslist dat iemand die wordt veroordeeld voor een delict
en wordt opgenomen in een inrichting van zijn vrijheid is beroofd op grond van zowel artikel
5 lid 1 sub a als artikel 5 lid 1 sub e. Daar voegde het Hof aan toe dat iemand die vanwege
zijn geestesstoornis wordt opgenomen in een inrichting voor een onbekende dan wel lange
termijn, in beginsel recht heeft op periodieke controleprocedures door een rechter om de
rechtmatigheid van zijn detentie te laten beoordelen, tenzij er automatisch een periodieke
toetsing plaatsvindt. Het is niet van belang of de detentie in eerste instantie ook is opgelegd
door een rechter. 163
Uit de leer van de ingebouwde controle volgt dat een persoon gedetineerd op grond van
artikel 5 lid 1 sub a geen beroep kan doen op de rechterlijke controle uit het vierde lid. 164 Een
uitzondering op deze leer vormt de detentie die een veiligheidscomponent bevat, zoals de
TBS. 165 Een beroep op 5 lid 4 kan ook worden gebruikt om de aanwezigheid van het causale
verband tussen de veroordeling en de detentie te beoordelen. 166
De rechter toetst of de detentie en de voortzetting daarvan rechtmatig is. Voor het
begrip van een rechtmatige detentie geldt hetzelfde als hierboven over de rechtmatige detentie
onder 5 lid 1 sub a is opgemerkt. 167 Deze rechtmatigheid wordt door de rechter getoetst op
overeenstemming met wettelijke voorwaarden en inachtneming van de waarborgen. De vraag
of de detentie opportuun is, behoort toe aan de instantie die de detentie heeft opgelegd, en zal
bij de toetsing van 5 lid 4 dan ook buiten beschouwing blijven. 168
De rechter die de rechtmatigheid van de detentie toetst, dient onpartijdig en
onafhankelijk te zijn van de overheid en de betrokken partijen. 169 De rechter mag ook niet de
schijn van partijdigheid hebben. 170 Om van een rechter in de zin van 5 lid 4 te kunnen spreken
moet de rechter beschikken over een daadwerkelijke beslissingsbevoegdheid, een adviserende
rol is onvoldoende. 171 Het begrip court brengt ook mee dat er sprake moet zijn van een
gerechtelijke procedure die met voldoende waarborgen is ingebouwd. Harteveld leidt uit het
arrest van de Wilde Ooms en Versyp af dat een strafrechtelijke hoofdprocedure als de meest
uitgewerkte vorm van proces wordt gezien. Als beslissingen worden genomen die voor de
160 Van Dijk e.a. 2006, p. 498.
161 EHRM 5 november 1981 nr. 7215/75, par. 52 (X/Verenigd Koninkrijk).
162 Dhont 2004, p. 352.
163 Van Dijk e.a. 2006, p. 499.
164 EHRM 18 juni 1971, nr. 2832/66; 2835/66; 2899/66, par. 76 (De Wilde, Ooms & Versyp/België).
165 EHRM 24 juni 1982, nr. 7906/77 (Van Droogenbroeck /België), EHRM 24 oktober 1979, nr. 6301/73, NJ
1980, 114, m.nt. EAA (Winterwerp/Nederland).
166 Dhont 2004, p. 352.
167 EHRM 28 mei 1985, nr. 8225/78, par. 52 (Ashingdane/Verenigd Koninkrijk).
168 Dhont 2004, p. 354.
169 EHRM 24 oktober 1979, nr. 6301/73, NJ 1980, 114, m.nt. EAA (Winterwerp/Nederland).
170 EHRM 1 oktober 1982, nr. 8692/97, par. 28-32 (Piersack/België).
171 Dhont 2004, p. 356.
36

etrokkenen verstrekkende gevolgen hebben op het gebied van hun persoonlijke vrijheid, dat
moet een procedure met vergelijkbare, uitgewerkte processuele garanties worden geboden. 172
5.4 Longstay ten opzichte van 5 lid 4 EVRM
De rechterlijke controle omtrent de rechtmatigheid van de voortzetting van de TBS-maatregel
is geregeld in artikel 509o e.v. Sv en geschiedt door het Hof Arnhem naar aanleiding van een
vordering tot verlenging van het OM. Tijdens deze procedure wordt onderzocht of nog steeds
is voldaan aan de criteria die gelden voor de maatregel TBS. Voor een rechtmatige detentie is
echter niet alleen de titel van vrijheidsbeneming van belang, maar ook de tenuitvoerlegging
daarvan. Het Hof Arnhem heeft te kennen gegeven dat ook het verblijf op de longstayafdeling
in de procedure aandacht zal krijgen, maar het Hof heeft niet de bevoegdheid om
overplaatsing van de terbeschikkinggestelde te bewerkstelligen. De enige manier voor het Hof
om het verblijf op de longstay te beëindigen is door de maatregel niet te verlengen. Dit laatste
zal veelal niet gebeuren nu eerder is vastgesteld dat de terbeschikkinggestelde een gevaar
vormt voor de maatschappij en het niet waarschijnlijk is dat dit gevaar zal verminderen. Er
vindt immers geen daarop gerichte behandeling plaats.
Zoals hiervoor werd betoogd kan de overplaatsing naar de longstay als zelfstandige
vrijheidsberoving worden aangemerkt en moet de beslissing van de minister onderwerp van
rechterlijke controle kunnen worden. De terbeschikkinggestelde kan, als hij het niet eens is
met de overplaatsing, beroep instelling bij de beroepscommissie van de RSJ. Deze controle
dient met processuele waarborgen te zijn omkleed. Hoe groter de gevolgen van de
vrijheidsbeneming, des te hoger zijn de eisen die gelden voor een adequate rechterlijke
controle. 173 Overplaatsing naar de longstay-afdeling brengt grote gevolgen voor de
terbeschikkinggestelde met zich mee, nu door het afzien van behandeling het gevaar dat de
terbeschikkinggestelde voor de maatschappij vormt mogelijk niet meer zal afnemen. Het
logische gevolg hiervan is dat de maatregel telkens zal worden verlengd. Bij zulke grote
gevolgen biedt een rechterlijke controle zoals die in een normale strafprocedure geldt de
meeste adequate waarborgen voor de betrokkene. De beroepscommissie van de RSJ toetst het
beroep van de terbeschikkinggestelde slechts marginaal. Dit houdt in dat de
beroepscommissie slechts nagaat of de beslissing tot overplaatsing van de minister redelijk en
billijk is. Om te voldoen aan de eisen die worden gesteld aan een rechterlijke controle dient de
instantie ook onafhankelijk en onpartijdig te zijn. Ook door de schijn van partijdigheid kan
schending van artikel 5 ontstaan omdat er geen sprake meer is van een court. Deze schijn van
partijdigheid komt naar voren bij de RSJ doordat de RSJ naast een beroepscommissie ook een
adviesorgaan is van de Minister. Tegen de beslissing van de beroepscommissie staat geen
rechtsmiddel open voor de terbeschikkinggestelde. De marginale toets, de schijn van
partijdigheid en het ontbreken van rechtsmiddelen brengt met zich mee dat de
beroepscommissie niet aan de eisen voldoet die in dit geval van een rechterlijke instantie
kunnen worden geëist. Er is daardoor geen sprake van een court in de zin van artikel 5 lid 4.
Om de plaatsing op de longstay in overeenstemming te brengen met het Verdrag dient
de rechter de bevoegdheid te krijgen de plaatsing op de longstay ten volle te beoordelen en al
dan niet ongedaan te maken. Of de beroepscommissie van de RSJ dient de beslissing vol te
kunnen toetsen waarbij tegelijkertijd een rechtsmiddel wordt opengesteld tegen deze
beslissing.
172 Harteveld 2004, p. 70-71. Zie ook: EHRM 18 juni 1971, nr. 2832/66; 2835/66; 2899/66, par. 42 (De Wilde,
Ooms & Versyp/België).
173 EHRM 18 juni 1971, nr. 2832/66; 2835/66; 2899/66 (De Wilde, Ooms & Versyp/België).
37

Conclusie
De hoofdvraag die ten grondslag lag aan deze scriptie is of de longstay in overeenstemming is
met het EVRM. In hoofdstuk 5 is aan de hand van de bevindingen uit hoofdstuk 1 t/m 4
onderzocht of de longstay in overeenstemming is met artikel 5 van het Verdrag.
Hoewel de rechtspraak van het Hof sterk casuïstisch is en daarom voorzichtig met de
conclusies moet worden omgesprongen kunnen een aantal mogelijke schendingen worden
opgesomd.
Voor een rechtmatige vrijheidsberoving in de zin van artikel 5 van het Verdrag dient er
causaal verband te bestaan tussen de oplegging en de tenuitvoerlegging van de detentie.
Indien een terbeschikkinggestelde wordt overgeplaatst naar de longstay-afdeling verschilt de
vrijheidsberoving van karakter met de opgelegde vrijheidsberoving. De rechter heeft een
maatregel opgelegd die mede gericht is op terugkeer in de maatschappij, de tenuitvoerlegging
van de maatregel is niet gericht op resocialisatie. Het causale verband lijkt te zijn verdwenen
met de overplaatsing naar de longstay-afdeling en daarmee vervalt de lawfulness. Dit levert
een schending op van artikel 5 lid 1.
De overplaatsing naar de longstay lijkt in strijd met het beginsel van ultimum
remedium. Een persoon mag niet aan meer vrijheidsbeperkingen worden onderworpen dan
noodzakelijk. Terwijl de terbeschikkinggestelde minder vrijheden geniet op de longstayafdeling
wordt er geen grotere beveiliging geboden aan de samenleving. De grotere
vrijheidsbeperking is dus niet noodzakelijk en in strijd met het beginsel van ultimum
remedium. Dit levert een schending op van artikel 5 lid 1.
Omdat de longstay-voorziening zodanig verschilt van de reguliere TBS-afdeling kan
het worden aangemerkt als een zelfstandige vrijheidsberoving. De oplegging daarvan dient
dus in overeenstemming te zijn met het Verdrag. De minister is op grond van artikel 5
bevoegd om de vrijheidsberoving op te leggen, maar deze beslissing moet onderworpen
kunnen worden aan een rechterlijke controle. De beroepscommissie van de RSJ toetst de
beslissing echter marginaal en er staan geen rechtsmiddelen open tegen de uitspraak van de
beroepscommissie. De rechterlijke controle is hierdoor niet omkleed met de processuele
waarborgen die in zo’n geval verlangd mag worden. Dit levert een schending op van artikel 5
lid 4.
Uiteraard zal pas duidelijk worden of er inderdaad schending is nadat een persoon geplaatst
op de longstay-afdeling een klacht indient bij het Hof met een beroep op bovenstaande
punten.
39

Bronvermelding
Literatuur
Balkema 2010
J.P. Balkema, Verlenging en beëindiging van TBS. par. 61.3’ in: Handboek strafzaken.
Kluwer Navigator 2010. (zoekterm: oplegging beëindiging TBS).
Beukers 2005
M. Beukers, `Gedragskundige rapportage in strafzaken. Waar liggen de grenzen?’ Strafblad
2005, p. 488-511.
Bleichrodt 2006
F.W. Bleichrodt, Een leven lang. De levenslange gevangenisstraf en de longstay in het kader
van de terbeschikkingstelling in onderlinge samenhang bezien (oratie Groningen RuG),
Deventer: Kluwer 2006, p. 1 (; artikel alleen
toegankelijk voor abonnees).
Boksem 2007
J. Boksem, ‘Longstay: uitzicht zonder perspectief’, noot bij arrest Hof Arnhem 5 maart 2007,
TBS 2006\263, LJN AZ9806, Strafblad 2007, p. 201-214.
Brand 2005
E.F.J.M. Brand, ‘Een maat voor de kwaliteit van instrumenten voor risicotaxatie’ in: M.J.
Sjerps & J.A. Coster van Voorhout, Het onzekere bewijs. Gebruik van statistiek en
kansrekening in het strafrecht. Kluwer: Deventer 2005. P 429-458.
Crombag, Van Koppen & Wagenaar 1994
H.F.M. Crombag, P.J. Van Koppen & W.A. Wagenaar, Dubieuze zaken. De psychologie van
strafrechtelijk bewijs, Contact 1994.
Dhont 2004
F. Dhont, ‘Artikel 5 EVRM. Recht op persoonlijke vrijheid en veiligheid’ in: J. van de
Lanotte & Y. Haeck, Handboek EVRM deel 2 artikelsgewijze commentaar volume 1,
Antwerpen: Insertia 2004.
Van Dijk e.a. 2006
P. Van Dijk, F. Van Hoof, A. Van Rijn, L. Zwaak, Theory and Practice of the European
Convention on Human Rights, Antwerpen: Insertia 2006.
Emmerik 2007
J.L. Emmerik, ‘Voorspelling van delictrecidive in de forensische psychiatrie: risicotaxatie’ in:
B.C.M. Raes & F.A.M. Bakker, ‘De psychiatrie in het Nederlands recht’, Kluwer: Deventer
2007, p. 205-219.
Feldbrugge 2007
J. Feldbrugge, Wat iedereen zou moeten weten over de tbs. Valkhof: Pers 2007.
40

Franken 2005
A.A. Franken, `De verdediging en het gedragskundig onderzoek’. DD 2005, p. 41.
Harris, O’boyle & Warbrick 1995
Harris O’boyle en Warbrick, Law of the European convention on human rights, London:
Butterworths 1995.
Van Harte, Van den Berg & Stroobach 2005
J.M. van Harte, W.M.C. van den Berg & C. Stroobach, ‘De invloed van de klinische
rapportage op de rechter’. NJB 27 2005, p. 1391-1396.
Harteveld 2004
A.E Harteveld, ‘Bescherming van de persoonlijke vrijheid’ in: A.E. Harteveld, J. Hielkema,
B.F. Keulen & H.G.M. krabbe, Facetten van strafrechtspleging. Het EVRM en het
Nederlandse strafprocesrecht. Deventer: Kluwer 2004.
Hofstee 1987
E.J. Hofstee, TBR en TBS: de TBR in rechtshistorisch perspectief’, Gouda: Quint 1987.
Hofstee 2003
E.J. Hofstee, TBS. Studiepocket nr. 18, Deventer: Kluwer 2003.
Hofstee 2010
E.J. Hofstee, T&C Strafrecht. Commentaar op artikel 37a Sr. Kluwer navigator 2010.
Jacobs, White & Ovey 2010
Jacobs, White & Ovey, The European Convention on Human Rights. New York: Oxford
university press inc. 2010.
Jelicic & Merckelbach 2006
M. Jelicic, H.L.G.J. Merckelbach, ‘Waarom de werkwijze van het Pieter Baan Centrum aan
herziening toe is’, Mens en Maatschappij AA 55 2006 4, p. 265-269.
De Jong en Knigge 2003
D.H. de Jong, G. Knigge, J.M. van Bemmelen & Th.W. van Veen, Ons strafrecht.1Het
materiële strafrecht, Deventer: Kluwer 2003.
Koenraadt 2007
F.A.M.M. Koenraadt, ‘Historische reflecties over psychiatrie en recht’ in: B.C.M. Raes &
F.A.M. Bakker, De psychiatrie in het Nederlands recht, Deventer: Kluwer 2007, p 11-29.
De Kogel, Verwers & Den Hartogh 2005
C.H. de Kogel, C. Verwers en V.E. den Hartogh, ‘Blijvend delictgevaarlijk – empirische
schattingen en conceptuele verheldering’. (Onderzoek en beleid 226) Meppel: Boom
Juridische Uitgevers 2005.
Van Koppen 2005
P.J. van Koppen, ‘De hordes van contra-expertise in het strafrecht’, Strafblad 2005, p. 84-92.
Van Koppen 2006
41

P.J. van Koppen, `Lering uit de Schiedammer Parkmoord’, Trema maart 2006 nr .3, p. 111-
113.
Kordelaar 2007
W.F. van Kordelaar, ‘Het psychologisch onderzoek pro Justitia’ in: B.C.M. Raes & F.A.M.
Bakker, De psychiatrie in het Nederlands recht, Deventer: Kluwer 2007 p. 89-112.
Van der Kruijs 2007
P.W. van der Kruijs, `Deskundigen in het strafrecht’, Strafblad 2007, p 416-422.
Malsch 1999
M. Malsch, `toerekeningsvatbaarheid: zaak van de rechter of zaak van de deskundige?’,
Sancties, afl. 4 1999, p. 229.
Van Marle 2007
H.C.J. van Marle, ‘Het strafrechtelijk psychiatrisch gedragskundigenonderzoek’ in: B.C.M.
Raes & F.A.M. Bakker, ‘De psychiatrie in het Nederlands recht’, Deventer: Kluwer 2007 p.
113-136.
Mevis 2009
P.A.M. Mevis, Capita Strafrecht. Een thematische inleiding. Nijmegen: Ars Aequi Libri
2009.
Mooij 2005
A. Mooij, ‘De doorwerking van de stoornis in de toerekeningsvatbaarheid en
gevaarspredictie’. Proces 2005/04, p. 128-136.
Oei 2005
T.I. Oei, ‘Forensisch psychiatrische aspecten en de ‘state of the art’ van Pro Justitia
rapportage’, Strafblad 2005, p. 466-487.
Raes 2007
B.C.M. Raes, ‘Uren, dagen, maanden, jaren. Een essay over de TBS-longstay als deel van het
geheel’ in: D.H. de Jong, Pet af : liber amicorum, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2007, p.
387-398. (; artikel alleen toegankelijk voor abonnees).
Rassin 2005
E. Rassin, `Oneigenlijke beïnvloeding, onmogelijke onderzoeksopdrachten, ontkennende
verdachten en onscherpe diagnosen. Enkele tbs-gerelateerde problemen’. De Psycholoog
juli/augustus 2005. p, 379.
Rinne & Heijdelberg
T.H. Rinne & Heijdelberg, ‘Reactie op: waarom de werkwijze van het PBC aan herziening toe
is’. AA 55 (2006) 10, p. 729-730.
De Ruiter 2008
C. de Ruiter ’Gestructureerde risicotaxatiemethoden: Wat de jurist moet weten’. Expertise en
Recht 2008-4, p. 121-131.
42

Veurink 2005
G.R.C Veurink. `Oplegging van TBS. par. 53.3’. in: Handboek strafzaken. Kluwer navigator 2005.
(zoekterm: oplegging TBS).
Van der Wolf 2010
M.J.E. van der Wolf. ‘`Aupres de moi le juge’. Gedragsdeskundigen als meebeslissers in de
penitentiaire kamer’, Strafblad 2010, p.126-136.
Jurisprudentie EHRM
EHRM 18 juni 1971, nr. 2832/66; 2835/66; 2899/66 (De Wilde, Ooms & Versyp/België).
EHRM 8 juni 1976, nr. 5100/71; 5101/71; 5102/71; 5354/72; 5370/72 (Engel
e.a./Nederland).
Commissie nr. 7754/77 9 mei 1977 (X/Zwitserland).
EHRM 24 oktober 1979, nr. 6301/73, par. 39 & 45, NJ 1980, 114, m.nt. EAA
(Winterwerp/Nederland).
EHRM 4 december 1979, nr. 7710/76, NJ 1980, 547, m.nt. EAA (Schiesser/Zwitserland).
EHRM 5 november 1981 nr. 7215/75 (X/Verenigd Koninkrijk).
EHRM 24 juni 1982, nr. 7906/77 (Van Droogenbroeck /Belgie).
EHRM 1 oktober 1982, nr. 8692/97 (Piersack/Belgie).
EHRM 28 juni 1984, nr. 7819/77; 7878/77 (Campbell and Fell/Verenigd Koninkrijk).
EHRM 28 mei 1985, nr. 8225/78 (Ashingdane/Verenigd Koninkrijk).
EHRM 30 juli 1988, nr. 61/1997/845/1051 (Aerts/Belgie).
EHRM 8 november 2001, nr. 43626/9 (Laumont/Frankrijk).
EHRM 22 mei 2002, nr. 46295/99 ( Stafford/Verenigd Koninkrijk).
Jurisprudentie Nederland
Hof Arnhem 28 maart 1918, NJ 1918, p. 466.
Hof Arnhem 9 september 1920, WvhR 10626.
Rechtbank Almelo, 16 november 1920, NJ 1920, p. 1182.
Hof Arnhem 10 februari 1921, NJ 1921, p. 473.
HR 10 september 1957, NJ 1958, 5
HR 20 maart 1976, NJ 1976, 492
HR 13 maart 1979, NJ 1979, 346
HR 9 November 1982, NJ 1983, 268
HR 29 juni 1993, NJ 1994, 48.
HR 27 januari 1997, NJ 1998, 404, m. nt. JR.
Hof Arnhem 1 maart 1999, NJ 2000, 111.
HR 9 januari 2001, NJ 2001, 112.
Hof Arnhem 21 juli 2003, NJ 2003, 582
Rb 's-Gravenhage 8 maart 2005, LJN AS9065, KG 05/187.
Rb Assen 27 april 2006, LJN AW4063.
Hof Arnhem 5 maart 2007, NJ 2007, 236.
Rb Zwolle 2 oktober 2007, LJN BB 5477.
HR 22 januari 2008, NbSr 2008, 78
Rb Leeuwarden 16 juni 2010, LJN: BM9363
Jurisprudentie beroepscommissie RSJ
RSJ 20 november 2000, 00/657/TB.
RSJ 20 maart 2008, 07/2890/TB.
RSJ 29 december 2009, 09/1677/TB.
43

Kamerstukken
Kamerstukken II 1910/11, 239 nr. 4.
Kamerstukken II 1971/72, 11 932, nr. 1-3.
Kamerstukken II 1992/93, 22 909, nr. 3.
Kamerstukken II 1995/96, 23 445 en 24 256 nr. 22.
Kamerstukken II 1997/98, 24 587 nr. 28
Kamerstukken II 1998/99, 24 587 nr. 35.
Kamerstukken II 2004/05 29 452, nr. 25.
Kamerstukken II 2008/09, 29 452, nr. 92.
Kamerstukken II 2004/05 29 452 nr. 35.
Kamerstukken II 2005/06, 29 452 nr. 38, bijlage.
Kamerstukken II 2005/06 30 250 nr.4-5.
Kamerstukken II 2005/06, 30 250, nr. 5.
Kamerstukken II 2010/11 29 452, nr.138.
Kamerstukken II 2010/11 32 337, nr. 7.
Officiele publicaties
DJI 2009, Beleidskader Longstay Forensische Zorg, 19 januari 2009
Advies Longstay, 1 februari 2008.
WODC memorandum 1-2011, p. 16, figuur 1.
Staatsblad
Stb. 1926, 221.
Stb. 1926, 222.
Stb. 1933, 179.
Stb. 1986. 587.
Websites
www.nifpnet.nl
Weekblad van het Recht
Weekblad van het Recht 6 december 1920, nr. 10645, p. 4-5.
Weekblad van het Recht 29 juni 1927, nr. 11672, p. 4.
44