16.11.2014 Views

Vier diakens gewijd Hoe moet een kerk eruit zien ... - De Tiltenberg

Vier diakens gewijd Hoe moet een kerk eruit zien ... - De Tiltenberg

Vier diakens gewijd Hoe moet een kerk eruit zien ... - De Tiltenberg

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

nummer 1 WINTER 2013<br />

Magazine voor de gebedskring en vrienden van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong><br />

<strong>Vier</strong> <strong>diakens</strong> <strong>gewijd</strong><br />

<strong>Hoe</strong> <strong>moet</strong> <strong>een</strong> <strong>kerk</strong> <strong>eruit</strong> <strong>zien</strong>?<br />

Nieuwe studieprefect<br />

St.-Bonifatiusinstituut<br />

Martelaren, deltawerken<br />

en kubuswoningen


Speciale aanbieding!<br />

Dé installateur van<br />

<strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong><br />

Slechts e1,50<br />

per week<br />

kn<br />

iedere<br />

vrijdag!<br />

30x<br />

e45<br />

Havenstraat 9 1948 NP Beverwijk | Tel: 0251-279999<br />

info@visserelektro.nl | www.visserelektro.nl<br />

www.katholieknieuwsblad.nl<br />

bel 073.7502315<br />

136mm advertentie <strong>Tiltenberg</strong> magazine.indd 1 26-11-2012 20:23:57<br />

Paus Benedictus de XVI heeft in zijn toespraak van 9 juni 2011 de mensen dringend opgeroepen ‘’te investeren in onderzoek en<br />

het opwekken van schone energie die veilig is voor mensen en die g<strong>een</strong> schade toebrengt aan de schepping. Het gebruik van de<br />

technologie <strong>moet</strong> gebeuren vanuit <strong>een</strong> solide ethiek die het belang van de schepping en de mensheid op het oog heeft’’.<br />

_____________________________________________________________________________________________<br />

Koude‐ en warmteopslag in de bodem is bij uitstek <strong>een</strong> nieuwe technologie die <strong>een</strong> belangrijke aanzet<br />

geeft tot dit streven omdat fossiele brandstoffen hierbij niet nodig zijn voor de klimaatinstallaties van<br />

gebouwen en woningen.<br />

Van Harlingen Grondwater Management B.V. heeft veel ervaring in het ontwerp en het begeleiden van<br />

duurzame klimaatsystemen met koude‐ en warmteopslag ten einde de kwaliteit van de installaties te<br />

borgen.<br />

Gaarne helpen wij u verder bij het ontwerp en realisatie van koude‐ en warmteopslagsystemen voor<br />

bijvoorbeeld; woningen, scholen, kantoren, multifunctionele gebouwen en zorginstellingen.<br />

Van Harlingen Grondwater Management B.V.<br />

<strong>De</strong>ken Zondaglaan 51<br />

2114 EB Vogelenzang<br />

T: 023 – 584 11 22<br />

M: 06 – 53 33 37 36<br />

www.vhgm.nl<br />

TILTENBERG MAGAZINE


INHOUD<br />

Jaargang 15, nummer 1<br />

Uit<strong>zien</strong> naar wat<br />

beloofd is<br />

Rorate, caeli desuper<br />

Interview met docent<br />

José Manuel Tercero<br />

Interview met de<br />

nieuwe studenten<br />

Over liturgie en<br />

<strong>gewijd</strong>e ruimte<br />

Uitje naar Rotterdam<br />

en ommelanden<br />

Interview met<br />

Diederik Wienen<br />

Leren in Leeuwarden:<br />

over het pastorale jaar<br />

Een Kind is ons<br />

geboren<br />

Interview met de heer<br />

en mevrouw Vu<br />

www.tiltenberg.org<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

10<br />

11<br />

13<br />

15<br />

16<br />

Met nooit aflatende<br />

liefde dienen<br />

Het leven van de heilige Elisabeth<br />

van Hongarije zal de nieuwe<br />

<strong>diakens</strong> zeker tot voorbeeld<br />

strekken. Voor de twee permanente<br />

<strong>diakens</strong> geldt dat misschien wel heel<br />

in het bijzonder: net als Elisabeth hebben<br />

zij immers na hun roeping tot het<br />

huwelijk ontdekt dat God hen ook tot<br />

<strong>een</strong> bijzonder apostolaat in Zijn Kerk<br />

roept. Elisabeth, de Hongaarse prinses<br />

en voormalige vorstin van Thüringen,<br />

legde zich na de dood van haar man toe<br />

op het armoede-ideaal en richtte <strong>een</strong><br />

ziekenhuis op, waarin zij zelf de zieken<br />

verzorgde.<br />

Het dienstwerk van de liefde is echter<br />

niet het enige waarop de nieuwe <strong>diakens</strong><br />

zich zullen toeleggen. <strong>De</strong> diaken dient<br />

het volk van God immers behalve in de<br />

caritas ook in het dienstwerk van het<br />

woord en van de liturgie. Mgr. Punt ging<br />

in zijn homilie dan ook bijzonder in op<br />

de nieuwe evangelisatie en <strong>een</strong> noodzakelijke<br />

voorwaarde hiervoor, die paus<br />

Benedictus Entweltlichung noemt. Dat<br />

wil zeggen dat de Kerk, hoezeer ze ook<br />

in de wereld staat en met de wereld<br />

begaan is, ook steeds <strong>een</strong> kritische<br />

innerlijke afstand tot de wereld in acht<br />

<strong>moet</strong> nemen, om haar zending des<br />

te getrouwer te kunnen vervullen.<br />

Na de homilie volgden de altijd weer<br />

indrukwekkende riten van de wijding.<br />

Alle aanwezigen, de bisschop en de<br />

wijdelingen voorop, maakten zich klein<br />

Op 17 november viert de Kerk ieder jaar<br />

de gedachtenis van de H. Elisabeth van<br />

Hongarije. Voor de Kerk van Haarlem-Amsterdam<br />

kwam daar dit jaar de verheugende<br />

gebeurtenis bij van de wijding van vier <strong>diakens</strong>,<br />

van wie er twee voor het priesterschap<br />

en twee voor het permanent diaconaat<br />

bestemd zijn.<br />

DOOR DAAN HUNTJENS<br />

FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<br />

<strong>De</strong> pas<strong>gewijd</strong>e diaken Jeroen de Wit (l.)<br />

verricht het dienstwerk van de liturgie<br />

in de seminariekapel.<br />

om de voorspraak van de heiligen in<br />

te roepen en God te vragen de wijdelingen<br />

te zegenen en te heiligen. Na de<br />

handoplegging en het wijdingsgebed<br />

werden de nieuwe <strong>diakens</strong> met stola en<br />

dalmatiek bekleed door iemand die <strong>een</strong><br />

belangrijke rol speelt voor hun roeping:<br />

de één door zijn vrouw, <strong>een</strong> ander door<br />

de jarige hulpbisschop en weer <strong>een</strong><br />

ander door <strong>een</strong> speciaal uit Spanje<br />

overgekomen priester. Ten slotte schonk<br />

Christus, die de dienaar van allen<br />

geworden is, ons Zijn Lichaam en Bloed,<br />

dat we in grote dankbaarheid voor deze<br />

genadevolle dag mochten ontvangen.<br />

In het gebed van de H. Elisabeth van<br />

Hongarije, dat ook tijdens deze wijdingsplechtigheid<br />

werd gebruikt, smeekt<br />

de Kerk de genade af om “met nooit<br />

aflatende liefde allen te dienen die<br />

onder armoede en leed gebukt gaan.”<br />

Moge dat onze vier nieuwe <strong>diakens</strong><br />

gegeven zijn! ■<br />

TILTENBERG MAGAZINE<br />

3


Geduld: <strong>een</strong> grote innerlijke kracht<br />

Wie uitziet naar wat beloofd is,<br />

groeit in verlangen en in vreugde.<br />

DOOR RECTOR G. BRUGGINK<br />

Beste vrienden van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>,<br />

Er gebeuren nog veel bemoedigende<br />

zaken voor wie het wil<br />

<strong>zien</strong>! Op zaterdag 17 november<br />

zijn vele mensen getuige geweest van<br />

<strong>een</strong> mooie wijdingsplechtigheid in de<br />

St.-Bavokathedraal te Haarlem (zie pagina<br />

3). Zoals in het vorige nummer al<br />

werd vermeld: er waren vier wijdelingen,<br />

te weten Hans Bruin uit Tuitjenhorn,<br />

Eelke Lighthart uit Heerhugowaard,<br />

José Marin del Val uit Nieuwe<br />

Niedorp en Jeroen de Wit van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>.<br />

Na de wijdingsplechtigheid was<br />

er <strong>een</strong> warme ontvangst op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong><br />

en de gelegenheid tot felicitatie<br />

en ont<strong>moet</strong>ing, waar zeer ruim gebruik<br />

van werd gemaakt!<br />

Aan deze heugelijke gebeurtenis is veel<br />

voorafgegaan. <strong>De</strong> jaren van studie en<br />

vorming, voor de permanente <strong>diakens</strong><br />

aan het St.-Bonifatiusinstituut en voor<br />

de twee transeunte <strong>diakens</strong> aan het<br />

Grootseminarie, hebben offers, inspanningen<br />

en trouw gevraagd, zowel van<br />

de nieuwe <strong>diakens</strong> alsook van de echtgenotes<br />

van twee van hen. Het is deze<br />

trouw en offerbereidheid die mensen<br />

in staat stelt om moeilijkheden te boven<br />

te komen en om het beste van zichzelf<br />

te geven. <strong>De</strong> dag van hun wijding was<br />

dan ook de kroon op <strong>een</strong> lange weg van<br />

innerlijke groei en uiterlijke voorbereiding.<br />

<strong>De</strong> volharding en het geduld dat<br />

daarvoor <strong>moet</strong> worden opgebracht,<br />

herkennen we als het eigene van de<br />

adventstijd.<br />

Wie blijft uit<strong>zien</strong> naar wat beloofd is,<br />

groeit niet all<strong>een</strong> in verlangen naar wat<br />

stap voor stap dichterbij komt, maar ook<br />

in de vreugde om wat ontvangen gaat<br />

FOTO: ANTON GOOS<br />

Uitgekomen verwachting: vier mannen werden in de<br />

St.-Bavo, die nog altijd in verbouwing is, tot diaken <strong>gewijd</strong>.<br />

worden. In die zin waren deze wijdingen<br />

ook voor onze seminaristen <strong>een</strong> reden<br />

tot dankbaarheid en bemoediging. Het<br />

zal u niet bevreemden dat ook het dagelijks<br />

leven op <strong>een</strong> seminarie <strong>een</strong> grote<br />

inzet vraagt. We vormen met elkaar<br />

<strong>een</strong> leefgem<strong>een</strong>schap die niet all<strong>een</strong><br />

gedragen wordt door het gebed van<br />

velen, maar die even<strong>een</strong>s zijn vitaliteit<br />

ontl<strong>een</strong>t aan de dienstbaarheid in liefde<br />

aan elkaar. <strong>De</strong> zes jaar van studie, toetsing<br />

en de vele leermomenten die<br />

plaatsvinden, kunnen soms veeleisend<br />

zijn. Maar wie zich erdoor heeft laten<br />

vormen, komt sterker in het geloof<br />

en in het leven te staan.<br />

We zijn God dankbaar voor wat Hij met<br />

ons allen doet! Zowel het Grootseminarie<br />

Sint Willibrord te Vogelenzang als het<br />

Grootseminarie Redemptoris Mater te<br />

Nieuwe Niedorp biedt rond de veertig<br />

bevlogen jonge mensen de mogelijkheid<br />

om priester te worden. Het gaat hun<br />

goed! Zij allen bereiden zich voor om<br />

straks ergens boven de grote rivieren<br />

als priester dienstbaar te zijn aan onze<br />

geloofsgem<strong>een</strong>schappen en aan<br />

mensen persoonlijk.<br />

In de verborgenheid en de stilte van<br />

Gods genade groeien er mooie zaken.<br />

Nu nog aan het oog onttrokken, maar<br />

van tijd tot tijd zullen de geroepenen<br />

naar voren komen om getuigenis af te<br />

leggen van Christus en van die wonderlijke<br />

werkelijkheid van Gods werken<br />

in ons leven. Dat u allen die dit leest<br />

het mag <strong>zien</strong> gebeuren! ■<br />

rector G. Bruggink<br />

4 TILTENBERG MAGAZINE


Rorate, caeli,<br />

desuper et<br />

nubes pluant<br />

justum:<br />

aperiatur terra<br />

et germinet<br />

Salvatorem.<br />

Dauwt, hemelen, uit den hoge; wolken, laat als <strong>een</strong> regen de Gerechte neerdalen;<br />

aarde, open u om de Verlosser voort te brengen.<br />

Op de vierde en laatste zondag van de Advent opent<br />

de liturgie met de introïtus Rorate caeli. <strong>De</strong>ze<br />

woorden uit het boek van de profeet Jesaja (45,8)<br />

staan tegen de achtergrond van de uitverkiezing van de<br />

Perzische koning Cyrus door Jahwe. <strong>De</strong> God van Israël wilde<br />

door de hand van Cyrus de ballingen uit Juda terug laten keren<br />

naar het beloofde land. <strong>De</strong> profeet benadrukt dat, ondanks<br />

het feit dat de welwillende Cyrus vreemde goden vereert,<br />

er niettemin maar één God is: “Hij die Israël heeft uitverkoren,<br />

Hij die vrede maakt en onheil schept.”<br />

Wij als christenen betrekken deze profetie van Jesaja vooral<br />

op Christus. Hem <strong>zien</strong> wij als de Gerechte die als <strong>een</strong> hemelse<br />

dauw over de aarde zal neerdalen om juist het besef van<br />

de soevereiniteit van Jahwe opnieuw tot leven te wekken.<br />

<strong>De</strong> aarde – dat wil zeggen de mensheid, maar specifiek het<br />

volk van Israël – wordt opgeroepen om de Verlosser voort<br />

te brengen.<br />

<strong>De</strong>ze laatste dagen van de Advent nodigen ons uit om op <strong>een</strong><br />

meditatieve manier stil te staan bij deze beide gegevenheden.<br />

Wie de tijd neemt om het prachtige gezang van het Rorate<br />

caeli te beluisteren – en via internet ligt dit direct binnen<br />

handbereik – komt zelfs buiten de liturgie om al onder<br />

de indruk. <strong>De</strong>genen, die deelnemen aan de viering van de<br />

Eucharistie op deze laatste adventszondag, komen heel direct<br />

in aanraking met datgene wat de profetie naar voren brengt.<br />

Christus is de Gerechte, want Hij verbindt de hemel met de<br />

aarde. Later zal Hij dan ook zeggen: “Bekeert u, want<br />

het Rijk der hemelen is nabij.”<br />

<strong>De</strong> uitspraak dat “de aarde de Verlosser zal voortbrengen”<br />

geeft aan dat God niet zonder ons onze redding tot stand wil<br />

brengen. Ons wordt gevraagd om actief mee te werken aan<br />

de vrede die all<strong>een</strong> God ons geven kan.<br />

In dit perspectief staat de roeping tot het priesterschap<br />

van alle gelovigen en wel heel speciaal van allen die tot het<br />

bijzondere priesterschap zijn geroepen. Het <strong>moet</strong> aan <strong>een</strong><br />

priester eigen zijn om de hemel en de aarde met elkaar<br />

te verbinden. Zijn eerste roeping is het dan ook om de<br />

heiligheid van God in deze wereld te laten stralen. In zijn<br />

gedrag allereerst <strong>moet</strong> dit naar voren komen, maar ook in<br />

zijn gebed en in het vieren van de geheimen van ons geloof.<br />

Zijn tweede roeping, maar niet minder belangrijk, is om er<br />

vanuit zijn eerste roeping te zijn voor de mensen. Natuurlijk<br />

in de eerste plaats voor zijn medegelovigen, maar ook voor<br />

alle anderen met wie hij in contact komt. Sterker nog: zijn<br />

hart <strong>moet</strong> werkelijk open staan voor alle mensen die met hem<br />

deze aarde bewonen. All<strong>een</strong> door deze innerlijke en open<br />

houding aan te nemen kan de priester werkelijk de Eucharistie<br />

vieren zoals de Kerk die <strong>een</strong>s van haar Heer ontvangen heeft.<br />

<strong>De</strong> profetie van Jesaja komt tot leven waar het volk van<br />

het Nieuwe Verbond samenkomt om in het vieren van de<br />

Eucharistie heil en vrede af te smeken voor onze wereld.<br />

Dat onze priesters in <strong>een</strong> geest van aanbidding en geloof<br />

voor mogen gaan, zodat velen kunnen volgen. ■<br />

Rector G. Bruggink<br />

TILTENBERG MAGAZINE<br />

5


Voor het nieuwe leven in Christus<br />

Wie bent u en waar komt u vandaan?<br />

Mijn naam is José Manuel<br />

Tercero Simón. Mijn ouders,<br />

Manuel en Rafaela, waren<br />

goede, gelovige mensen. Ik heb drie<br />

zusjes: twee zijn er getrouwd en hebben<br />

elk vier kinderen, de derde is ongehuwd<br />

en zorgt voor mijn zieke moeder.<br />

Mijn vader is anderhalf jaar geleden<br />

overleden. Ik ben in Spanje in <strong>een</strong> klein<br />

dorp in La Mancha, de streek van Don<br />

Quichot, geboren. In 1974, toen ik<br />

vijftien was, zijn we met de hele familie<br />

naar Murcia gegaan. Daar kwam ik in<br />

contact met de Neocatechumenale Weg<br />

en had ik <strong>een</strong> diepe ervaring van Gods<br />

liefde. Langzamerhand is in mij het idee<br />

van het priesterschap ontstaan: “gratis<br />

geven wat ik gratis had ontvangen”.<br />

Na mijn seminarietijd en priesterwijding<br />

in Rome was ik daar drie jaar kapelaan<br />

en promoveerde ik tegelijkertijd in<br />

de moraaltheologie.<br />

<strong>Hoe</strong> bent u betrokken geraakt<br />

bij <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>?<br />

<strong>De</strong> organisatie van de studie aan het<br />

seminarie is <strong>een</strong> ingewikkelde zaak.<br />

Moraaltheoloog dr. Tercero Simón leidt<br />

het studieprogramma in goede banen.<br />

DOOR PAULUS TILMA<br />

In 1993 kwam ik naar Nederland als<br />

vice-rector van het seminarie Redemptoris<br />

Mater in Nieuwe Niedorp. Toen<br />

was er nog g<strong>een</strong> seminarie in het bisdom<br />

Haarlem. Toen het Grootseminarie<br />

van het bisdom in 1997 weer begon,<br />

benoemde mgr. Bomers mij tot docent<br />

moraaltheologie en studieprefect.<br />

Dat ben ik gebleven toen het seminarie<br />

naar de <strong>Tiltenberg</strong> verhuisde.<br />

FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<br />

Dr. J.M. Tercero Simón is studieprefect<br />

en docent moraaltheologie<br />

Wat vindt u van het lesgeven aan de<br />

priesterstudenten?<br />

Lesgeven ervaar ik als <strong>een</strong> belangrijk<br />

aspect van mijn priester-zijn. Toen ik<br />

jong was, wilde ik docent worden. Die<br />

kans kreeg ik ook aan de universiteit<br />

van Murcia, na mijn studie psychologie,<br />

maar toen werd mijn priesterroeping<br />

mij duidelijk. Ik kreeg de kracht om mijn<br />

carrière als universitair docent achter<br />

te laten en de roeping van de Heer te<br />

volgen. Maar de Heer, die het honderdvoudige<br />

geeft, heeft het mij gegeven om<br />

met het priesterschap ook les te kunnen<br />

geven – niet meer als carrière, maar als<br />

roeping, ten dienste van anderen.<br />

Wat is het belang van uw colleges<br />

in de priesteropleiding?<br />

<strong>De</strong> colleges moraaltheologie zijn<br />

belangrijk omdat ze de seminaristen<br />

laten <strong>zien</strong> hoe verheven de roeping<br />

van de gelovigen in Christus is, en hoe<br />

wij verplicht zijn om in liefde vrucht<br />

voort te brengen voor het leven van de<br />

wereld. <strong>De</strong> moraaltheologie wil de weg<br />

tonen die, met de hulp van de genade,<br />

door middel van de deugden naar het<br />

geluk leidt. Christen-zijn betekent niet<br />

dat je je aan <strong>een</strong> reeks wetten <strong>moet</strong><br />

houden, maar dat je <strong>een</strong> nieuw leven<br />

leidt dat je van Christus krijgt, in de<br />

Kerk, door middel van het Woord en<br />

de sacramenten. Dit nieuwe leven in<br />

Christus, dat de mensen gelukkig maakt,<br />

wordt zichtbaar in concrete daden,<br />

daden van liefde ten dienste<br />

van anderen.<br />

“Christen-zijn betekent<br />

dat je <strong>een</strong> nieuw leven<br />

leidt.”<br />

Wat doet u als studieprefect?<br />

Als studieprefect <strong>moet</strong> ik zorgen voor<br />

de organisatie van het studieprogramma:<br />

in het algem<strong>een</strong> – denk aan roosters,<br />

tentamens en docentenvergaderingen –<br />

en van iedere seminarist afzonderlijk.<br />

Daarnaast <strong>moet</strong> ik zorgen voor de<br />

archivering van alle resultaten van<br />

tentamens en werkstukken. Maar het<br />

belangrijkste is om <strong>een</strong> goede relatie<br />

met iedere seminarist op te bouwen,<br />

zodat de seminaristen mij advies over<br />

de studie kunnen vragen en ik hen kan<br />

helpen als er problemen ontstaan.<br />

Verder is onze opleiding geaffilieerd aan<br />

de theologische faculteit van de Pauselijke<br />

Lateraanse Universiteit in Rome.<br />

Daar <strong>moet</strong> ik regelmatig contact mee<br />

houden, onder andere voor de benoeming<br />

van nieuwe docenten en het organiseren<br />

van het baccalaureaatsexamen<br />

in de theologie. ■<br />

6 TILTENBERG MAGAZINE


In de Pyreneeën<br />

op het spoor gekomen<br />

In het vorige nummer van dit blad maakten we kennis met<br />

twee eerstejaars seminaristen. Nu zijn twee anderen aan<br />

de beurt: Quirien van Berkel (19) en Paul van de Graaf (45).<br />

DOOR ONZE REDACTIE<br />

Waar kom je vandaan?<br />

Quirien: “Uit de bollenstreek.<br />

Ik ben geboren en getogen in<br />

Hillegom, als jongste in <strong>een</strong><br />

katholiek gezin van zes kinderen.<br />

We vierden de mis meestal in het Karmelietessenklooster<br />

bij Vogelenzang.<br />

Het ouderlijk huis ligt op <strong>een</strong> st<strong>een</strong>worp<br />

van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>, waar ik al langer<br />

bekend was.”<br />

Paul: “Ik woon alweer vijfentwintig jaar<br />

in Amsterdam, waar ik destijds geschiedenis<br />

ging studeren en de journalistiek<br />

ben ingegaan. Ik kom uit <strong>een</strong> roodroomse<br />

familie, maar mijn opvoeding<br />

was volstrekt areligieus. Het zoeken<br />

naar kennis en waarheid werd echter<br />

sterk gestimuleerd. Zo kon ik m’n belangstelling<br />

voor levensbeschouwelijke<br />

kwesties onbelemmerd uitleven.”<br />

<strong>Hoe</strong> ben je hier terechtgekomen?<br />

Quirien: “Na het gymnasium in Lisse<br />

ben ik civiele techniek gaan studeren<br />

aan de Technische Universiteit <strong>De</strong>lft.<br />

Vlak voor het studiejaar begon, ging ik<br />

naar de Wereldjongerendagen in Madrid.<br />

Op de h<strong>een</strong>reis, in de Pyreneeën, had<br />

ik <strong>een</strong> intense ervaring, waarbij plotseling<br />

tot me doordrong: ‘Je <strong>moet</strong> priester<br />

worden.’ Ik liet het rustig bezinken en<br />

begon gewoon met m’n studie in <strong>De</strong>lft.<br />

Dat beviel niet echt, ik voelde me niet<br />

op m’n plek. Ik besprak het met Tony en<br />

Vincent Emmanuel, die al op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong><br />

studeerden en met wie ik wel <strong>een</strong>s<br />

<strong>een</strong> rondje hardliep. In de zomervakantie<br />

heb ik de knoop doorgehakt.”<br />

Paul: “Al jong had ik het vage idee ooit<br />

<strong>een</strong> radicale stap in religieuze richting<br />

te zetten. Beïnvloed door de hippiecultuur<br />

richtte ik me aanvankelijk op<br />

oosters georiënteerde bewegingen,<br />

maar daar bij voelde ik me nooit senang.<br />

Door <strong>een</strong> reeks toevallige ont<strong>moet</strong>ingen<br />

en gebeurtenissen, waaronder <strong>een</strong><br />

aangrijpend incident op fietsvakantie in<br />

de Pyreneeën, dreef ik langzaam maar<br />

zeker naar de katholieke <strong>kerk</strong>. Na enkele<br />

verblijven in kloosters viel ’t kwartje:<br />

ik moest met deze overweldigende<br />

boodschap aan de slag. April vorig jaar<br />

ben ik bij de jezuïeten van de Amsterdamse<br />

Krijtberg<strong>kerk</strong> gedoopt. Na <strong>een</strong><br />

jaartje vrijblijvend studeren aan het<br />

Bonifatiusinstituut heb ik de sprong in<br />

het diepe gewaagd. Merkwaardig genoeg<br />

maakt dat me de oudste én minst<br />

ervaren seminarist.’<br />

FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<br />

Waar ga je naartoe?<br />

Quirien: “Het is <strong>een</strong> mooie, maar g<strong>een</strong><br />

gemakkelijke weg. Ik hoop tijdens<br />

de studie genoeg plezier en kracht te<br />

vinden om door te gaan. <strong>De</strong> familie reageert<br />

positief, maar sommige vroegere<br />

klasgenoten snappen het niet helemaal<br />

en vragen, als ze me tegenkomen, <strong>een</strong><br />

beetje plagerig: ‘En… ben je al gestopt?’<br />

Dat wuif ik lachend weg.”<br />

Paul: “Ik heb g<strong>een</strong> strakke route uitgestippeld.<br />

Eigenlijk is dit <strong>een</strong> experimenteel<br />

avontuur, waar ik wel aan moest beginnen<br />

om de uitkomst te ondervinden.<br />

Anders zou het blijven knagen. <strong>Hoe</strong>wel<br />

ik me geaccepteerd voel op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>,<br />

is het gestructureerde groepsleven<br />

wennen – ik ben altijd m’n eigen gang<br />

gegaan. Toch ben ik bereid dat vrije en<br />

blije leventje op te offeren aan de krachtige<br />

wil om, aangespoord door het evangelie,<br />

de kwetsbaren bij te staan.” ■<br />

Paul (l.) en Quirien bij de fontein in de binnentuin<br />

TILTENBERG MAGAZINE<br />

7


Schoonheid, heiligheid<br />

en architectuur<br />

Begin november verzamelde zich op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> <strong>een</strong><br />

internationaal gezelschap om na te denken over <strong>kerk</strong>elijke<br />

architectuur.<br />

DOOR JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<br />

<strong>De</strong> vraag hoe <strong>een</strong> <strong>kerk</strong>gebouw <strong>eruit</strong> <strong>moet</strong> <strong>zien</strong> is niet<br />

zonder betekenis. <strong>De</strong> architectuur van <strong>een</strong> <strong>kerk</strong> kan<br />

mensen tot gebed brengen en hen de Eucharistie<br />

op <strong>een</strong> diepere manier laten beleven – of juist niet.<br />

In meerdere landen is er <strong>een</strong> groeiende interesse in zowel de<br />

architectonische dimensie van het <strong>kerk</strong>gebouw als de dialoog<br />

tussen architectuur en geloof. Moet <strong>een</strong> architect die <strong>een</strong> <strong>kerk</strong><br />

bouwt zelf gelovig zijn? Is <strong>een</strong> <strong>kerk</strong>gebouw iets unieks of kun<br />

je net zo goed liturgie vieren in <strong>een</strong> multifunctionele ruimte?<br />

Wat is de relatie tussen schoonheid en liturgie? Op wat voor<br />

manier kunnen we <strong>een</strong> gebouw heilig noemen?<br />

Om deze vragen nader te bestuderen werd onder grote<br />

belangstelling van priesterstudenten, theologen, architecten<br />

en andere professionals op het gebied van <strong>kerk</strong>elijke<br />

Architect Ciro Lomonte, mgr. J. Hendriks, dr. J. Vijgen en prof. dr. U. Lang verwonderen<br />

zich over <strong>een</strong> afbeelding van <strong>een</strong> minder geslaagd ontwerp van <strong>een</strong> <strong>kerk</strong>gebouw.<br />

architectuur op 5 en 6 november 2012 de internationale<br />

conferentie "Liturgy and Sacred Space. Architecture for Divine<br />

Worship in the 21th Century" georganiseerd.<br />

<strong>De</strong> hoofdspreker, pater prof. dr. Uwe Lang C.O., nam duidelijk<br />

stelling. Heiligheid eerder dan schoonheid <strong>moet</strong> het centrale<br />

begrip in de <strong>kerk</strong>elijke architectuur en liturgische kunst zijn.<br />

<strong>De</strong> vraag waarom veel <strong>kerk</strong>en architectonisch ge<strong>zien</strong> niet altijd<br />

aan hun functie lijken te voldoen is volgens hem dan ook te<br />

verklaren uit het feit dat wij het zicht op het Heilige – en daarmee<br />

het zicht op wat de liturgie en de sacramenten zijn – zijn<br />

kwijtgeraakt. Als het onderscheid tussen natuur en (bovennatuurlijke)<br />

genade niet genoeg wordt benadrukt, worden<br />

sacramenten enkel nog “manifestaties, zij het zeer betekenisvolle,<br />

die expliciet maken wat reeds in de wereld gebeurt.<br />

Vanuit dit theologisch perspectief vermengt<br />

het heilige zich met het gewone,<br />

het alledaagse, dat altijd al doordrongen<br />

is van Gods genade.” Een theologie die<br />

op deze manier het heilige tot het alledaagse<br />

reduceert, zorgt voor <strong>een</strong> <strong>kerk</strong>elijke<br />

architectuur die vaak nauwelijks te<br />

onderscheiden is van haar seculiere<br />

tegenhanger.<br />

FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<br />

In het christendom kan heiligheid echter<br />

enkel begrepen worden vanuit de relatie<br />

tot Christus. In bijbelteksten zoals<br />

Johannes 17 maken we kennis met <strong>een</strong><br />

notie van heiligheid die niet samenvloeit<br />

met het wereldse, maar waarin het<br />

focale punt het hogepriesterschap van<br />

Christus zelf is: de enige middelaar<br />

tussen God en de wereld.<br />

Zich beroepend op het denken van paus<br />

Benedictus XVI stelt professor Lang dat<br />

“geheiligd worden” bij uitstek betekent<br />

dat iemand overgaat tot <strong>een</strong> sfeer die<br />

geheel ter beschikking staat van God<br />

zelf. Pas als dit gebeurd is, staat de<br />

geconsacreerde ook ter beschikking<br />

8 TILTENBERG MAGAZINE


Dr. L. Bolondi onthulde de geheimen die de kathedrale basiliek<br />

van St.-Bavo herbergt.<br />

van de wereld. Er is g<strong>een</strong> heiligheid zonder zending en g<strong>een</strong><br />

zending zonder heiligheid.<br />

Een onmisbaar aspect van de heiliging is de liturgie. <strong>De</strong> liturgie<br />

is immers volgens het Tweede Vaticaanse Concilie <strong>een</strong> heilige<br />

handeling van Christus, de Hogepriester. <strong>De</strong> liturgie heiligt<br />

ons niet all<strong>een</strong> door woorden (zoals <strong>een</strong> opbouwende preek),<br />

maar ook door andere waarneembare handelingen zoals<br />

liturgische gebaren en handelingen.<br />

Christus is heilig, de wereld wordt uitgenodigd om heilig te<br />

worden, maar zij is het nog niet. Daarom mogen de seculiere<br />

en sacrale sfeer niet zomaar door elkaar gehaald worden.<br />

Vanwege de centrale rol van de liturgie voor de heiliging van<br />

de mens kan en mag de <strong>kerk</strong>elijke architectuur niet worden<br />

overgelaten aan architecten die onvoldoende begrip van het<br />

heilige hebben. <strong>De</strong> vraag naar welke bouwkundige stijl het<br />

meest geschikt is voor de <strong>kerk</strong>enbouw is dan verder van<br />

secundaire aard: “Het zou <strong>een</strong> vergissing zijn te besluiten<br />

dat enkel <strong>een</strong> <strong>een</strong>voudige bouwstijl of enkel <strong>een</strong> uitbundige<br />

bouwstijl in staat is om uitdrukking te geven aan het heilige.<br />

Echter, <strong>een</strong> architectuur die niet in staat is zich te laten<br />

vormen door de liturgie van de Kerk of die dit zelfs verwerpt,<br />

werkt niet voor <strong>een</strong> <strong>kerk</strong>gebouw.”<br />

Andere sprekers die aan het woord kwamen waren de<br />

architect Ciro Lomonte, die stelde dat de bouw of herinrichting<br />

van <strong>een</strong> <strong>kerk</strong>gebouw dient te beginnen met het altaar,<br />

zoals de eucharistie centraal zou <strong>moet</strong>en staan in het leven<br />

van de christen.<br />

Moeder Anima Christi, kunsthistorica en<br />

algem<strong>een</strong> overste van de Dienaressen<br />

van de Heer en de Maagd van Matara<br />

(“blauwe zusters”), onderscheidde drie<br />

criteria voor <strong>gewijd</strong>e kunst: zij <strong>moet</strong><br />

figuratief zijn, verhalend en mooi. In<br />

haar beschouwing over het wezen van<br />

de schoonheid refereerde zij aan het<br />

denken van de heilige Thomas van Aquino<br />

en stelde zij dat het juist de schoonheid<br />

van (bijvoorbeeld) <strong>een</strong> <strong>kerk</strong>gebouw<br />

is die kan dienen als <strong>een</strong> taal die voor<br />

ieder<strong>een</strong> begrijpelijk is. Zo kan de<br />

schoonheid <strong>een</strong> bijzonder werkzaam<br />

middel zijn in de nieuwe evangelisatie.<br />

Zelf heeft moeder Anima Christi tijdens<br />

<strong>een</strong> studiejaar in Rome ervaren hoe<br />

<strong>gewijd</strong>e kunst binnenvoert in het mysterie<br />

van God en uitnodigt tot aanbidding.<br />

Dr. Michel Remery, priester van het<br />

Bisdom Rotterdam en docent aan <strong>De</strong><br />

<strong>Tiltenberg</strong>, toonde aan de hand van de<br />

St.-Pietersbasiliek aan dat goede <strong>kerk</strong>elijke<br />

architectuur niet los ge<strong>zien</strong> kan<br />

worden van de vorming van de gelovige.<br />

Op de tweede dag van de conferentie werd er bij uitstek gesproken<br />

over praktische aspecten. Architect Alberto Cicerone,<br />

de ontwerper van de nieuwe pauselijke doopvont voor de<br />

Sixtijnse Kapel, bracht verslag uit over de theologische en artistieke<br />

aspecten van dit opmerkelijke kunstwerk.<br />

Mgr. Nicola Bux kwam aan de hand van het rituaal voor de<br />

<strong>kerk</strong>wijding tot de formulering van <strong>een</strong> zevental regels bij<br />

de totstandkoming van <strong>gewijd</strong>e kunst. Allereerst <strong>moet</strong> <strong>een</strong><br />

kunstwerk God centraal stellen en niet de kunstenaar. Gewijde<br />

kunst <strong>moet</strong> voortkomen uit <strong>een</strong> hart dat bekeerd is en zich<br />

voortdurend wil laten bekeren. <strong>De</strong> kunstenaar dient kennis<br />

te hebben van de liturgie en in gem<strong>een</strong>schap met de Kerk<br />

en haar traditie te werken. Kunst dient, net als de liturgie,<br />

mystagogisch te zijn, waarbij de kunstenaar zich ondergeschikt<br />

maakt aan het <strong>kerk</strong>gebouw als huis van God en van Zijn volk.<br />

Tot slot dient dit alles te gebeuren vanuit <strong>een</strong> liefde tot Christus.<br />

Dr. Laura Bolondi is onlangs in Italië gepromoveerd tot doctor<br />

in de architectuurwetenschappen. Zij sprak uitvoerig over<br />

onze eigen St.-Bavokathedraal te Haarlem. In haar bijdrage<br />

toonde zij op enthousiaste wijze aan dat de architect Jos Cuypers<br />

dit <strong>kerk</strong>gebouw opvatte als “<strong>een</strong> theologische verhandeling<br />

die in st<strong>een</strong> is uitgedrukt.” Elk architecturaal element van<br />

dit gebouw draagt de boodschap van de Kerk uit. <strong>De</strong> koepel<br />

draagt in zichzelf <strong>een</strong> directe verwijzing naar het bijbelboek<br />

Openbaringen en beeldt het hemelse Jeruzalem uit.<br />

<strong>De</strong> St.-Bavokathedraal realiseert zo wat élk <strong>kerk</strong>gebouw zou<br />

<strong>moet</strong>en doen: ons binnenleiden in het Koninkrijk van God. ■<br />

FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<br />

TILTENBERG MAGAZINE<br />

9


Martelaren, deltawerken<br />

en kubuswoningen<br />

Op 7 november is het hoogfeest van onze patroon, de H. Willibrord,<br />

en herdenkt het seminarie dat <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> in november 2006 in<br />

gebruik werd genomen. Dit jaar vierden we onze dies in Rotterdam<br />

en ommelanden.<br />

DOOR MARKO BUČIĆ<br />

’S<br />

Ochtends vroeg stond <strong>een</strong> groepje seminaristen<br />

in de schemer en de mist vol verwachting te wachten<br />

voor de poort van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>. Na het nodige<br />

entertainment door onze spirituaal konden we al snel de bus<br />

in, waar de seminaristen uit Nieuwe Niedorp, die nog veel<br />

vroeger waren opgestaan, al inzaten. We gingen op weg naar<br />

het bisdom Rotterdam. We reden langs ’s-Gravenhage, het<br />

politieke hart van ons land, en kregen door de geluidsinstallatie<br />

van de bus <strong>een</strong> opfriscursus over de geschiedenis van<br />

de Nederlandse staatsvorming. Één van de priesterstudenten<br />

heeft vroeger geschiedenis gestudeerd; van de mogelijkheid<br />

om hem vragen te stellen werd dankbaar gebruikgemaakt.<br />

Zo begon de dag, hoewel collegevrij, zeer leerzaam. Na het<br />

passeren van de petrochemische industriewerken kwamen<br />

wij aan in Brielle, waar de bedevaartsplaats van de HH.<br />

Martelaren van Gorcum ligt. Onder het altaar van de kapel<br />

op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> zijn relieken van deze martelaren aanwezig.<br />

<strong>De</strong> seminaristen hebben dan ook <strong>een</strong> bijzondere band met<br />

deze negentien geloofsgetuigen, die in 1572 vanwege hun<br />

geloof in de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in de<br />

Eucharistie en hun trouw aan de Heilige Vader omgebracht<br />

werden. In de bedevaarts<strong>kerk</strong> is van alle negentien <strong>een</strong> beeld<br />

met korte levensbeschrijving te vinden. Opvallend is het verhaal<br />

van de H. Jacques Lacops, die tijdens de beeldenstorm<br />

zelf was overgegaan naar de protestantse leer, maar in 1567<br />

weer was teruggekeerd tot het katholieke geloof en uiteindelijk<br />

dus <strong>een</strong> voortreffelijk getuige is geworden van de waarheid<br />

daarvan. In de bedevaarts<strong>kerk</strong> vierden we dezelfde Eucharistie<br />

die de martelaren hun aardse leven heeft gekost en tegelijkertijd<br />

de zegepalm heeft opgeleverd. Na de Heilige Mis werden<br />

we rondgeleid langs het martelarenveld. Daar bleek dat <strong>een</strong><br />

docent <strong>kerk</strong>geschiedenis van het grootseminarie Warmond<br />

– voorloper van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> – de plaats heeft kunnen<br />

vaststellen van de turfschuur waarin de martelaren zijn opgehangen.<br />

Wie weet wat voor ontdekkingen de docenten<br />

van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> nog zullen doen…<br />

FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<br />

Staf en seminaristen bewonderen <strong>een</strong> kubuswoning<br />

in Rotterdam.<br />

Na <strong>een</strong> korte lunchpauze vervolgden wij onze weg nog wat<br />

verder zuidwaarts richting de Haringvlietsluizen, die deel<br />

uitmaken van het <strong>De</strong>ltaplan. Zo maakten we kennis met <strong>een</strong><br />

recenter stuk vaderlandse geschiedenis. We kregen <strong>een</strong> documentaire<br />

over de watersnoodramp van 1953 en de bouw<br />

van de sluizen te <strong>zien</strong> en gingen vervolgens de indrukwekkende<br />

sluizen zelf bekijken, die <strong>een</strong> grote invloed op de<br />

omringende natuur en de landbouw hebben.<br />

Na de rondleiding gingen we op weg naar de stad Rotterdam.<br />

We bezichtigden één van de in de nabijheid van station Blaak<br />

gelegen kubuswoningen en waren blij dat we in onze studentenkamers<br />

rechte wanden en ramen hebben, zodat we g<strong>een</strong><br />

aangepaste boekenkasten en gordijnen hoeven aan te schaffen.<br />

We vervolgden onze reis naar de Lambertus<strong>kerk</strong> – de bus<br />

kwam bijna vast te zitten in de smalle straten van Kralingen –<br />

en kregen <strong>een</strong> korte rondleiding door <strong>een</strong> seminarist die daar<br />

zijn zomerstage heeft verricht. Daarna baden we het avondgebed.<br />

Ten slotte gingen wij dineren in <strong>een</strong> bootrestaurant<br />

op <strong>een</strong> st<strong>een</strong>worp afstand van de Euromast. Na de heerlijke<br />

maaltijd konden wij in de bus op weg naar huis terugblikken<br />

op <strong>een</strong> vermoeiende, maar zeer geslaagde dag. ■<br />

10 TILTENBERG MAGAZINE


Ten dienste van de gem<strong>een</strong>schap<br />

Nu Ben Hartmann secretaris-generaal van het bisdom Breda is geworden, is Diederik<br />

Wienen (48) als nieuwe studieprefect van het St.-Bonifatiusinstituut verantwoordelijk<br />

voor de opleiding van <strong>diakens</strong> en catechisten.<br />

DOOR JAIDER CHANTRÉ SANCHEZ<br />

Welke plekken hebben u gevormd?<br />

Ik ben geboren in Dordrecht en opgegroeid in Ridder<strong>kerk</strong>,<br />

in <strong>een</strong> huisartsengezin. Na de middelbare school in Rotterdam<br />

ben ik theologie gaan studeren in Utrecht. Daar ging ik ook<br />

wonen. Een paar keer ben ik uit Utrecht weggeweest voor<br />

studie of werk, maar steeds kwam ik er terug. Er zijn twee<br />

landen buiten Nederland waar ik langere tijd gewoond heb:<br />

Polen, waar ik enkele jaren gestudeerd heb, en Ierland.<br />

Met vrienden die ik in daar leerde kennen probeer ik nog<br />

altijd contact te houden.<br />

Wat deed u voordat u naar <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> kwam?<br />

Toen werkte ik voor de Nederlandse bisschoppenconferentie.<br />

Ik was daar beleidsmedewerker op diverse terreinen. Voordat<br />

ik voor de bisschoppen ging werken, was ik <strong>een</strong> aantal jaar<br />

godsdienstleraar op <strong>een</strong> middelbare school in de buurt van<br />

Eindhoven. <strong>Hoe</strong>wel ik toen heel direct ervoer hoe weinig<br />

kinderen tegenwoordig nog iets meekrijgen van het geloof,<br />

was dit voor mij <strong>een</strong> mooie periode.<br />

Wat houdt uw werk op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> in?<br />

Mijn functie is die van studieprefect van het Sint Bonifatiusinstituut,<br />

waar <strong>diakens</strong> en catechisten worden opgeleid en<br />

waar mensen ook gewoon uit belangstelling theologie kunnen<br />

studeren. Ik <strong>moet</strong> zorgen dat de programma’s elk jaar georganiseerd<br />

worden, dat er <strong>een</strong> rooster is en dat de docenten<br />

gevraagd worden. Daarnaast <strong>moet</strong> ik de studenten begeleiden.<br />

Daar gaat veel werk in zitten. <strong>De</strong> bedoeling is dat ik in de toekomst<br />

ook les ga geven. Naast mijn werk voor het Bonifatiusinstituut<br />

ben ik staflid van het St.-Willibrordinstituut,<br />

de priesteropleiding.<br />

Wat drijft u? Ziet u uw werk als <strong>een</strong> roeping?<br />

Het katholieke geloof is voor mij het fundament onder mijn<br />

leven. In de huidige tijd is het geloof niet vanzelfsprekend.<br />

Het is dus belangrijk om je geloof te verdiepen. Paus Benedictus<br />

legt veel nadruk op de verbinding tussen geloof en rede.<br />

FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<br />

Diederik Wienen in zijn kantoor, met op de achtergrond <strong>een</strong><br />

afbeelding van de hem dierbare zalige John Henry Newman.<br />

Daarom is het ook zo goed dat er <strong>een</strong> opleiding als <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong><br />

is, waar mensen de kans krijgen om hun geloof te verdiepen.<br />

Dat is geloof ik ook echt <strong>een</strong> meerwaarde van de<br />

opleiding hier: de studenten zijn niet all<strong>een</strong> maar bezig met<br />

studeren, maar krijgen ook <strong>een</strong> stuk geestelijke vorming.<br />

Dat ik mag bijdragen aan de vorming van priesters, diaken<br />

en lekengelovigen, ervaar ik als iets moois. Aan de ene kant<br />

is het gewoon werk dat je goed <strong>moet</strong> doen, maar het is wel<br />

werk binnen de Kerk. Omdat er <strong>een</strong> geloofsgem<strong>een</strong>schap<br />

bij betrokken is, heeft het voor mij meer betekenis.<br />

Het beeld van de Kerk als lichaam van Christus bemoedigt mij:<br />

de geloofsgem<strong>een</strong>schappen in onze tijd zijn vaak maar zwak<br />

en klein, maar zo zijn ze wel het lichaam van Christus. Paulus<br />

zegt ergens: “Wij dragen deze schat in aarden potten.” Dat is<br />

bemoedigend, maar maakt ook alert: je <strong>moet</strong> er mee oppassen,<br />

het is breekbaar en je kunt gemakkelijk wat kapot maken.<br />

<strong>Hoe</strong> is de sfeer op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>?<br />

We zijn <strong>een</strong> soort leefgem<strong>een</strong>schap. Doordat we samen bidden<br />

en eten, ont<strong>moet</strong>en we elkaar heel regelmatig en delen we<br />

het dagelijks leven voor <strong>een</strong> stuk. Dat is mooi en plezierig.<br />

Veel priesterstudenten zijn nog jong en beginnen vol idealen<br />

aan de opleiding. Tegelijk merk ik dat ze over het algem<strong>een</strong><br />

prettig nuchter zijn en met beide benen op de grond staan.<br />

Het contact met de studenten is voor mij inspirerend.<br />

Ik hoop dat de lezers zich betrokken voelen bij het werk<br />

van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> en dat ze zo ook deel uitmaken van<br />

de <strong>Tiltenberg</strong>gem<strong>een</strong>schap. ■<br />

TILTENBERG MAGAZINE<br />

11


Uw steun aan <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong><br />

Bent u ook bereid de opleiding en vorming<br />

van nieuwe priesters financieel te<br />

ondersteunen? Uw gift is zeer welkom.<br />

U kunt uw gift overmaken op giro 54 64<br />

tnv Het Grootseminarie te Vogelenzang.<br />

Bij voorbaat hartelijk dank. Voor giften<br />

vanuit het buitenland heeft u de<br />

volgende bankcodes nodig:<br />

IBAN: NL64INGB0000005464<br />

BIC: INGBNL2A ■<br />

Misintenties<br />

Het is mogelijk Heilige Missen te laten<br />

lezen in het seminarie. <strong>De</strong> Misstipendia<br />

komen ten goede aan de priesteropleiding.<br />

Voor iedere intentie wordt <strong>een</strong><br />

aparte H. Mis gelezen, tenzij u dat zelf<br />

anders aangeeft. We kunnen niet garanderen<br />

dat de Mis gelezen wordt op<br />

de dag die u aangeeft, al doen we daar<br />

wel ons best voor. Richtbedrag voor<br />

de stipendia is € 10,-. U kunt het bedrag<br />

overmaken op gironummer 54 64 tnv<br />

Het Grootseminarie te Vogelenzang<br />

o.v.v. misintentie. <strong>De</strong> intenties kunt u<br />

sturen naar rector G. Bruggink,<br />

<strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>, Zilkerduinweg 375,<br />

2114 AM, Vogelenzang. ■<br />

Bidt u mee om roepingen?<br />

<strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> nodigt u uit om de priesteropleiding<br />

te ondersteunen en deel<br />

te nemen aan de gebedskring van de<br />

priesteropleiding. Wilt u meedoen?<br />

Geef u dan op als lid. Het verplicht u tot<br />

niets, behalve tot gebed. U ontvangt<br />

Ja,<br />

dan de gebedskaart thuis en met enige<br />

regelmaat het <strong>Tiltenberg</strong>-magazine,<br />

met informatie over het seminarie. Ook<br />

wordt u uitgenodigd voor de jaarlijks<br />

terugkerende gebedsdag op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>.<br />

U kunt zich opgeven met onderstaande<br />

antwoordstrook. Bij voorbaat<br />

dank voor uw gebed. ■<br />

Priestervakantie Zuid-Duitsland<br />

do 11- vr 19 juli 2013<br />

In de zomer van 2013 zal de priestervakantie<br />

gaan naar Füssen im Allgäu,<br />

gelegen onder München vlakbij de grens<br />

met Oostenrijk. <strong>De</strong>ze plaats is omgeven<br />

door prachtige natuur en cultuur.<br />

Het verblijf is in het driesterrenhotel<br />

Gästehaus Sankt Ulrich.<br />

(www.gaestehaus-sankt-ulrich.de)<br />

Dagelijks is er <strong>een</strong> gezamenlijke Eucharistieviering,<br />

alsmede lauden en vespers.<br />

Een facultatief dagprogramma<br />

wordt aangeboden. <strong>De</strong> kosten voor<br />

het verblijf bedragen € 495,-.<br />

<strong>De</strong>ze prijs is op basis van halfpension<br />

en <strong>een</strong> persoonskamers met douche,<br />

toilet en balkon. Opgave is mogelijk via<br />

post@tiltenberg.org voor 1 juni 2013. ■<br />

Zomerretraite voor priesters en<br />

<strong>diakens</strong> & pastoraal werkenden<br />

zo 4-za 10 augustus 2013,<br />

Thorn, Limburg<br />

<strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> organiseert wederom <strong>een</strong><br />

zomerretraite voor priesters, permanente<br />

<strong>diakens</strong> & pastoraal werkenden.<br />

<strong>De</strong> retraite is van zondag 4 augustus<br />

ik wil graag meebidden om (nieuwe) priesterroepingen<br />

en word lid van de gebedskring.<br />

Dhr/Mevr.: ............................................................................................................................................................<br />

Naam: ......................................................................................................................................................................<br />

Straat & huisnummer: ...................................................................................................................................<br />

Postcode: ...............................................................................................................................................................<br />

Woonplaats: ........................................................................................................................................................<br />

Telefoon: ................................................................................................................................................................<br />

E-mail: .....................................................................................................................................................................<br />

<strong>De</strong>ze strook opsturen naar: <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> t.a.v. Gebedskring,<br />

Zilkerduinweg 375, 2114 AM Vogelenzang. U kunt zich ook telefonisch<br />

12 TILTENBERG MAGAZINE<br />

opgeven via 0252 345-345 of mailen naar post@tiltenberg.org<br />

t/m zaterdag 10 augustus bij de Foyer<br />

de Charité ‘Marthe Robin’ in Thorn,<br />

Limburg. <strong>De</strong> totale kosten van deze<br />

retraite bedragen € 250, te voldoen<br />

op de retraitelocatie of via rek.nr.<br />

52.38.930 t.n.v. Stichting Foyer de<br />

Charité Marthe Robin Thorn o.v.v. naam<br />

& retraite. U bent van harte uitgenodigd.<br />

Pater G. Wilkens sj zal de retraite leiden.<br />

<strong>De</strong> data en tijden zijn zo gekozen dat<br />

u g<strong>een</strong> vervanging hoeft te regelen voor<br />

de weekendvieringen. U kunt zich aanmelden<br />

via de Foyer in Thorn. website:<br />

www.foyer-thorn.nl ■<br />

Vormings- & Toerustingscursussen<br />

op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong><br />

Op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> worden verscheidene<br />

cursussen, seminars, workshops en<br />

dergelijke gegeven. <strong>De</strong> cursussen zijn<br />

bedoeld voor ieder<strong>een</strong> die zich actief<br />

voor de Kerk inzet in zijn of haar parochie<br />

of op <strong>een</strong> andere plaats. Centraal in de<br />

cursussen staat geloofsverdieping en<br />

kennisoverdracht, maar ook het communiceren<br />

van het eigen geloof aan<br />

anderen zal, afhankelijk van de cursus,<br />

ruimschoots aan bod komen. Voor<br />

sommige cursussen wordt <strong>een</strong> aanbevelingsbrief<br />

van de eigen pastoraal verantwoordelijke<br />

gevraagd. Zie voor meer<br />

info de website van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>,<br />

www.tiltenberg.org ■<br />

Colofon<br />

issn 1875-550x<br />

Redactie<br />

Daan Huntjens, Pieter Klaver, Jan-Jaap<br />

van Peperstraten, Paul van de Graaf<br />

Vormgeving<br />

Impulsar Heems<strong>kerk</strong>, Jochem Oor<br />

Druk<br />

Heemsteedsche drukkerij H. van Assema<br />

Contact<br />

Zilkerduinweg 375<br />

2114 AM Vogelenzang<br />

tel. 0252 345-345<br />

fax 0252 345-350<br />

post@tiltenberg.org<br />

www.tiltenberg.org<br />

Giften<br />

Giften zijn van harte welkom op rek.nr.<br />

54 64 t.n.v. Het Grootseminarie te<br />

Vogelenzang.<br />

©2012 <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong><br />

Wilt u artikelen overnemen? Neem<br />

dan even contact op met Pieter Klaver,<br />

pklaver@tiltenberg.org.


Leren en leven in Leeuwarden<br />

Van seminarie naar parochie: <strong>een</strong> stagiair vertelt<br />

over zijn pastorale jaar.<br />

DOOR SANDER ZWEZERIJNEN<br />

<strong>Hoe</strong> leuk het seminarieleven ook<br />

mag zijn, op <strong>een</strong> gegeven moment<br />

is het toch echt de bedoeling<br />

dat <strong>een</strong> seminarist het parochieleven<br />

ingaat en aan het pastorale werk<br />

begint. <strong>De</strong> sleutel ingeleverd, de spullen<br />

verhuisd, en dan mag je alles wat je aan<br />

contemplatieve, studieuze en persoonlijke<br />

vorming hebt ontvangen omzetten<br />

in de dagelijkse praktijk.<br />

Voor mij begon dat het afgelopen studiejaar<br />

al met <strong>een</strong> parttimestage in het eigen<br />

bisdom (Groningen-Leeuwarden) in de<br />

parochies van Dronrijp, Franeker, Harlingen,<br />

St.-Annaparochie, Terschelling en<br />

Vlieland. Nu is mijn studie afgerond<br />

en ben ik eind september begonnen als<br />

stagiair in Leeuwarden (in het Fries: Ljouwert).<br />

<strong>De</strong>ze stad, de belangrijkste van de<br />

elf Friese steden, is <strong>een</strong> erg mooie stad<br />

om in te wonen. <strong>De</strong> skyline wordt gekenmerkt<br />

door de scheve Oldehove, die<br />

staat op de plaats waar vanaf 1100 (!)<br />

<strong>een</strong> <strong>kerk</strong> heeft gestaan. Even zo markant<br />

zijn de twee torens van de beide katholieke<br />

<strong>kerk</strong>en. <strong>De</strong> toren van de neogotische<br />

St.-Bonifatius<strong>kerk</strong> is maar liefst 85<br />

meter hoog. <strong>De</strong> St.-Dominicus<strong>kerk</strong>, <strong>een</strong><br />

unieke <strong>kerk</strong> van architect Van Beers, is<br />

<strong>een</strong> ander markant gebouw in de stad.<br />

Dit artikel is echter g<strong>een</strong> artikel voor <strong>een</strong><br />

reisgids, maar <strong>een</strong> pril verslag van <strong>een</strong><br />

stage, dus we richten onze blik naar wat<br />

er binnen in de <strong>kerk</strong>en gebeurt. Allereerst<br />

<strong>moet</strong> opgemerkt worden dat het<br />

<strong>een</strong> hele verandering van leven is om<br />

van <strong>een</strong> seminarie naar <strong>een</strong> pastorie te<br />

gaan. Waar op het seminarie gem<strong>een</strong>schapsleven<br />

schering en inslag is, woon<br />

je in de parochie op jezelf. En dat is best<br />

wennen: zelf koken, zelf het huishouden<br />

doen en regelen, all<strong>een</strong> wonen.<br />

Sander met de eerstecommunicantjes<br />

van 2012 in Dronrijp.<br />

<strong>De</strong> Titus Brandsmaparochie zelf (bekend<br />

van tv!) is er één zoals je van <strong>een</strong> stadsparochie<br />

mag verwachten: veel diversiteit,<br />

veel activiteiten, en <strong>een</strong> buitengewoon<br />

gemêleerde <strong>kerk</strong>gem<strong>een</strong>schap:<br />

van mensen die drie ochtenden in de<br />

week asielzoekers opvangen voor <strong>een</strong><br />

gesprek en <strong>een</strong> kop koffie tot mensen<br />

die elke ochtend samenkomen om het<br />

getijdengebed te bidden. Verder zijn<br />

er veel cursussen op geloofsgebied en<br />

is de <strong>kerk</strong>muziek van <strong>een</strong> hoog niveau.<br />

Voor mij als stagair is dit natuurlijk <strong>een</strong><br />

woelig bad waarin het wel even wennen<br />

is om te leren zwemmen. Gelukkig ben<br />

ik niet de enige die dit ondervindt:<br />

pastoor Stiekema, mijn werkbegeleider,<br />

is ook net nieuw in de parochie. Samen<br />

mogen we de parochie hier ontdekken.<br />

Ik heb in elk geval tot nu toe ontdekt dat<br />

het <strong>een</strong> prachtige parochie is om in te<br />

werken. Alhoewel, “werk”? Zo voelt het<br />

voor mij helemaal niet. Ik doe het heel<br />

graag, met hart en ziel.<br />

In de pastorale vijver voel ik me als <strong>een</strong><br />

vis in het water. Het is nog veel mooier<br />

dan ik mezelf had voorgesteld. Natuurlijk<br />

dient de broosheid van het bestaan<br />

zich in alle heftigheid aan, en zijn er<br />

mensen met diepe wonden in hun hart.<br />

Maar dat ik voor deze mensen <strong>een</strong> luisterend<br />

oor mag zijn, maakt mij erg gelukkig.<br />

Ook het werk met de jeugd en<br />

jongeren vind ik prachtig om te mogen<br />

doen. Het is mooi om te ervaren hoe<br />

mijn eigen generatie en de generaties<br />

daaronder geheel onbevangen openstaan<br />

voor God en voor de Kerk.<br />

Zo is de arbeid in de wijngaard van de<br />

Heer voor mij steeds weer <strong>een</strong> bevestiging<br />

van mijn roeping. Het doordringt<br />

mij steeds meer van het feit dat er niets<br />

mooiers is dan alles wat je hebt gekregen<br />

en alles wat je bent aan God en aan<br />

de Kerk te geven.<br />

Tot en met juni blijf ik in deze parochie,<br />

daarna zal ik vermoedelijk ergens anders<br />

naartoe gaan en zullen vervolgens ook<br />

de wijdingen plaatsvinden. ■<br />

TILTENBERG MAGAZINE<br />

13


Uw partner voor:<br />

Bouw - Onderhoud - Kozijnen<br />

www.bidmee.nl<br />

Gratis<br />

Steek gratis <strong>een</strong> kaarsje<br />

aan voor uw intentie in<br />

de digitale kapel van<br />

Kerk in Nood<br />

Kerk in Nood / Oostpriesterhulp • Peperstaat 11-13 • Postbus 1645 • 5200 BR ’s-Hertogenbosch • T (073) 613 08 20 • F (073) 614 10 95<br />

I www.<strong>kerk</strong>innood.nl • E info@<strong>kerk</strong>innood.nl • Bank 22.71.75.484 • IBAN NL64 FVLB 0227 1754 84 • BIC FVLB NL22<br />

14 TILTENBERG MAGAZINE


Een kind is ons geboren<br />

Het goede nieuws van de geboorte van Christus<br />

zet aan tot lofprijzing en dankbaarheid.<br />

DOOR PATER VINCENT MCMAHON<br />

In de achttiende eeuw ontstond er <strong>een</strong> filosofie die ontkent<br />

dat God handelt in de wereld van de mensen. God was wel<br />

<strong>een</strong> afstandig schepper, maar Hij zou zich niet bekommeren<br />

om het dagelijks leven van de mens en hij zou zeker nooit <strong>een</strong><br />

mens wórden. Het verhaal van de geboorte van Christus was<br />

dan zinloos. Maar er waren anderen die anders dachten, voor<br />

wie de persoon van Christus de bron van alle hoop was.<br />

Op 13 april 1741 werd <strong>een</strong> concert, <strong>een</strong> 'oratorium', in <strong>een</strong><br />

vrij onbekende muziekzaal in Dublin voor de eerste keer<br />

uitgevoerd. Het bevat verschillende teksten van de Heilige<br />

Schrift, en verkondigt vooral de goddelijkheid van Christus.<br />

<strong>De</strong> diverse scènes verhaalden de verkondiging van de<br />

Verlosser in het Oude Testament, zijn geboorte, zijn passie<br />

en dood, zijn verrijzenis en verheerlijking. Bijna g<strong>een</strong> woord<br />

van de tekst werd gesproken; de solisten en koorleden bleven<br />

op hun plaats staan en kwamen niet in beweging.<br />

Het publiek wist die avond niet dat het <strong>een</strong> bijzonder moment<br />

in de geschiedenis van de muziek meemaakte. Ze zouden de<br />

eersten zijn die naar de Messiah van Händel luisterden. <strong>Hoe</strong><br />

vaak hebben ook wij niet met plezier, bewondering en geloof<br />

geluisterd naar het geweldige Alleluja? Of het nu gezongen<br />

wordt door één van de beroemste koren in de wereld of<br />

gewoon door ons eigen parochiekoor, altijd hebben we het<br />

gevoel dat ons hart opengaat voor de Heer. Nadat Händel dit<br />

stuk gecomponeerd had, schreef hij er de letters “sdg” bij,<br />

dat wil zeggen “soli <strong>De</strong>o gloria” (aan God all<strong>een</strong> de glorie).<br />

Er is <strong>een</strong> lied uit hetzelfde werk dat speciaal bij Kerstmis past<br />

en in deze tijd dan ook vaak gezongen wordt: “For unto us<br />

a child is born… a son is given …”.<br />

Een kind is ons geboren,<br />

<strong>een</strong> zoon is ons gegeven;<br />

de heerschappij rust op zijn schouders.<br />

<strong>De</strong>ze namen zal hij dragen: Wonderbare raadsman,<br />

Goddelijke held, Eeuwige vader, Vredevorst.<br />

Groot is zijn heerschappij,<br />

aan de vrede zal g<strong>een</strong> einde komen.<br />

<strong>De</strong>ze tekst is van Jesaja 9, 5 en is ook de introïtus van<br />

de mis op eerste kerstdag: Puer natus es nobis.<br />

Als wij luisteren naar de stemmen, worden wij meegenomen<br />

in <strong>een</strong> ontroerende geloofsbelijdenis. Het is alsof het<br />

goede nieuws van de geboorte van Christus niet gevangen<br />

kan blijven in het hart van de mens, maar ontploft in <strong>een</strong><br />

overtuigend loflied. Het is alsof de verschillende delen van het<br />

koor tegen elkaar zeggen: wij willen, wij <strong>moet</strong>en het vertellen:<br />

Christus is geboren.<br />

Niet all<strong>een</strong> de koorleden, maar ook iedere christen is<br />

geroepen om dit nieuws door te geven. Ons dagelijks leven<br />

wordt dan <strong>een</strong> hymne, <strong>een</strong> getuigenis, <strong>een</strong> loflied, <strong>een</strong><br />

geloofsbelijdenis. In deze tijd nemen wij de taak over van<br />

de engelen die op de eerste kerstnacht het Gloria in excelsis<br />

zongen, en van de herders die vol vreugde van de kerststal<br />

terugkeerden met <strong>een</strong> boodschap van hoop. <strong>De</strong> wereld heeft<br />

Christus nu niet minder nodig dan toentertijd. Laten wij voor<br />

alle mensen bidden, dat wij ons hart mogen openen voor<br />

dit kind dat voor ons geboren is, voor deze Zoon die aan<br />

ons gegeven is. ■<br />

In de Music Hall in Dublin beleefde Händels Messiah<br />

zijn première.<br />

Heer onze God, niemand heeft U ooit ge<strong>zien</strong>.<br />

In uw Zoon Jezus zijt Gij ons nabij gekomen;<br />

Hij is uw licht in de duisternis, ons heil en onze vrede.<br />

Open ons hart, om van deze vreugde mee te delen<br />

aan iedere mens van goede wil. Amen.<br />

(Uit het Altaarmissaal)<br />

TILTENBERG MAGAZINE<br />

15


‘Het gaat om wat God van ons vraagt.’<br />

<strong>De</strong> heer en mevrouw Vu wonen in Hoorn, Noord-Holland, en komen uit<br />

Vietnam. In de jaren tachtig zijn ze naar Nederland gekomen vanwege<br />

de vervolging onder het communistische regime aldaar. Gewelddadige<br />

aanvallen op <strong>kerk</strong>en en katholieken zijn nog altijd aan de orde van<br />

de dag, zo berichtte Kerk in Nood recentelijk. Ik spreek met hen over<br />

de vlucht uit Vietnam, het leven in Nederland, het katholiek geloof<br />

en hun verbondenheid met de priesteropleiding.<br />

DOOR PIETER KLAVER<br />

Wat bij binnenkomst met<strong>een</strong><br />

opvalt, zijn de foto’s van hun<br />

vier kinderen. Ze zijn blij dat<br />

hun kinderen hier in vrijheid konden<br />

opgroeien. Inmiddels is het echtpaar ook<br />

gezegend met <strong>een</strong> paar kleinkinderen. Er<br />

is veel om dankbaar voor te zijn: het had<br />

allemaal zoveel anders kunnen lopen…<br />

Op de vlucht<br />

<strong>De</strong> heer Vu: “Eerst is mijn familie naar<br />

het zuiden van Vietnam gevlucht om<br />

aan het communisme te ontkomen.<br />

Maar toen begon de oorlog met Noord-<br />

Vietnam onder leiding van de Amerikanen.<br />

Ik moest in dienst, ik had g<strong>een</strong><br />

keus. Maar dat was nog niet het ergste.<br />

Plotseling trokken de Amerikanen zich<br />

terug en namen de communisten de<br />

macht over. Samen met anderen smeedde<br />

ik plannen om te vluchten uit Vietnam,<br />

maar onze voornemens lekten uit.<br />

Voor de vlucht werd ik gearresteerd.<br />

Ik probeerde te ontkomen, maar dat<br />

mislukte. Mijn grote t<strong>een</strong> werd er afgeschoten<br />

en <strong>een</strong> andere kogel miste mijn<br />

blaas op <strong>een</strong> haar na. Wekenlang lag ik<br />

in het ziekenhuis zonder goede verzorging.<br />

Het is <strong>een</strong> groot wonder dat ik nog<br />

leef.” Na vijf mislukte vluchtpogingen uit<br />

Vietnam verloopt <strong>een</strong> zesde poging uiteindelijk<br />

succesvol. <strong>De</strong> familie Vu wordt<br />

na zes dagen op zee in <strong>een</strong> gammele<br />

vluchtelingenboot in dreigend noodweer<br />

aan boord gehaald door <strong>een</strong><br />

Nederlands schip. Zo komen ze uiteindelijk<br />

in Nederland terecht.<br />

Een nieuwe start<br />

Eenmaal in Nederland gearriveerd staat<br />

hun <strong>een</strong> nieuwe uitdaging te wachten:<br />

inburgeren in <strong>een</strong> voor hen vreemde<br />

cultuur, de taal leren spreken en dan<br />

nog werk zoeken. Het valt allemaal niet<br />

mee. <strong>De</strong> heer Vu vindt werk bij <strong>een</strong> glasbedrijf<br />

in de vervaardiging van raamkozijnen.<br />

In alles proberen ze het katholieke<br />

geloof trouw aan hun kinderen<br />

mee te geven, diezelfde trouw waar zij<br />

en hun familie zo veel voor moesten<br />

doorstaan. <strong>De</strong> lauwheid in het geloof<br />

die ze hier dikwijls aantreffen, schokt<br />

hen dan ook ontzettend. Mevrouw Vu:<br />

“In Vietnam groeit de <strong>kerk</strong> ondanks alle<br />

vervolging. Maar hier is er <strong>een</strong> ander<br />

probleem. Ieder<strong>een</strong> <strong>moet</strong> het zelf maar<br />

weten. Het is echt moeilijk om het<br />

geloof door te geven.”<br />

Gebed en priesterschap<br />

Alle pogingen om de kinderen en kleinkinderen<br />

bij de <strong>kerk</strong> betrokken te<br />

houden zijn echter niet vruchteloos.<br />

Zo besloot hun jongste zoon Martin<br />

enige jaren geleden naar het seminarie<br />

te gaan, eerst op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> en nu bij<br />

<strong>een</strong> internationale religieuze gem<strong>een</strong>schap.<br />

Om deze reden studeert hij in<br />

Italië. Ze zijn maar wat blij met de keuze<br />

van hun zoon voor het priesterschap,<br />

maar tegelijkertijd aarzelen ze als ik<br />

vraag hoe ze het vinden dat Martin nu<br />

in Italië woont. Mevrouw Vu: “We vinden<br />

het best moeilijk dat hij nu zo ver weg<br />

is, maar we <strong>moet</strong>en dat aanvaarden.<br />

Uiteindelijk gaat het niet om wat wij<br />

willen, maar om wat God van ons<br />

vraagt.” <strong>De</strong> heer Vu: “Het is belangrijk<br />

<strong>De</strong> heer en mevrouw Vu<br />

dat er nieuwe priesters komen. Mensen<br />

hebben priesters nodig die hen op de<br />

goede weg kunnen leiden. Daarom<br />

bidden we elke dag het gebed om roepingen.<br />

Ook geven we financiële ondersteuning<br />

aan het seminarie.” Verder is<br />

de heer Vu in de parochie actief bezig<br />

met het organiseren van gebedsbij<strong>een</strong>komsten<br />

voor de devotie tot de Goddelijke<br />

Barmhartigheid. Met gepaste trots<br />

laat hij de schriftelijke toestemming en<br />

aanmoediging van de bisschop <strong>zien</strong>.<br />

“Net zoals ons lichaam eten nodig heeft,<br />

zo heeft onze ziel behoefte aan gebed,<br />

om zo geestelijk voedsel te ontvangen.<br />

Het is mijn wens dat mensen wakker<br />

geschud worden en Gods oneindige<br />

Liefde en Barmhartigheid leren kennen.<br />

Dat is zo veel meer waard dan materiële<br />

rijkdom.” ■

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!