12.07.2015 Views

Priester in eeuwigheid - De Tiltenberg

Priester in eeuwigheid - De Tiltenberg

Priester in eeuwigheid - De Tiltenberg

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Het idyllische levenvan onze sem<strong>in</strong>aristenDOOR RECTOR G. BRUGGINKBeste vrienden van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>,Nog ruim een week en dan is hetstudiejaar ten e<strong>in</strong>de. Voor onsligt dan de vakantieperiode enachter ons een jaar van <strong>in</strong>tensieve studieen vorm<strong>in</strong>g. Voor onze sem<strong>in</strong>aristenis het een zaak van weer op adem komen,terwijl ze de resultaten van hetlaatste semester op een rij zetten. Zo ishet sem<strong>in</strong>arieleven een boeiende zaak.Het ritme van het dagelijks gebed, deorden<strong>in</strong>g waarb<strong>in</strong>nen docenten enstudenten <strong>in</strong> hetzelfde huis gezamenlijkoptrekken, geeft structuur aan het dagelijksbestaan. Het oefent je zogezegdvoor de “lange adem” waarover je laterals priester moet kunnen beschikken.En dan zijn er die twee maanden vanvakantie! Eerst natuurlijk even uitblazenvan alle <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g. Want studeren enje laten vormen door mensen en situatiesen bovenal door wat God van jevraagt, gaat nu eenmaal niet zonder jeeigen <strong>in</strong>zet en overgave. Het is heerlijkom te zien hoe onze sem<strong>in</strong>aristen zichontwikkelen, ook al gaat dat natuurlijkniet zonder vallen en opstaan!Wie denkt dat een sem<strong>in</strong>arist tijdensde twee maanden vakantie zou kunnengaan luieren, die vergist zich! Ze zoudenhet trouwens ook zelf niet willen. Naaststudie en geestelijke vorm<strong>in</strong>g moet depriesterroep<strong>in</strong>g ‘gevoed’ worden doorcontact met mensen, door praktischedienstbaarheid b<strong>in</strong>nen en buiten de Kerk.Tijdens het collegejaar oefenen de sem<strong>in</strong>aristenzich <strong>in</strong> deze vaardigheden aande hand van kle<strong>in</strong>e, korte stages <strong>in</strong> eenparochie. In aansluit<strong>in</strong>g hierop volgendan de zogeheten zomerstages. <strong>De</strong>zestages hebben betrekk<strong>in</strong>g op eenSem<strong>in</strong>aristen kunnen hun zomerstage verrichten <strong>in</strong> een bedevaartsoordals Lourdes (foto) of Kevelaer.parochie <strong>in</strong> het eigen bisdom, eendienst aan een bedevaartsoord <strong>in</strong> hetbuitenland of het leiden c.q. ondersteunenvan een activiteit zoals bijvoorbeeldeen k<strong>in</strong>derkamp.Natuurlijk wordt er <strong>in</strong> een parochie tijdensde vakantieweken niet veel extra’sondernomen. Maar juist dan is er deste meer gelegenheid voor een rustiggesprek met parochianen die niet opvakantie kunnen of willen gaan. Hetbiedt de kans om eens “achter de schermen”te zien hoe een parochie reilten zeilt. Bovendien versterkt het langerverblijven <strong>in</strong> een parochie van het thuisbisdomde band met de bisschop ende clerus van het bisdom.Een stage <strong>in</strong> een bedevaartsoord alsLourdes, Banneux of Kevelaer is, zekerde eerste keer, een belevenis op zich.Enerzijds zijn er de liturgische taken <strong>in</strong>de vier<strong>in</strong>g van de Eucharistie of bij eenlof of processie. Anderzijds zijn decontacten met pelgrims van he<strong>in</strong>deen ver heel <strong>in</strong>spirerend. Het gaat danheel vaak om gez<strong>in</strong>nen, om ouderen enom jeugd. Het persoonlijk getuigenis<strong>in</strong> dienstbaarheid doet de sem<strong>in</strong>aristengroeien <strong>in</strong> hun eigen geloof en laat henmeer de <strong>in</strong>nerlijke rijkdom van deKerk beseffen.<strong>De</strong> activiteiten zoals een k<strong>in</strong>derkampof het dienstbaar zijn aan de opdrachtvan een religieuze gemeenschap,bijvoorbeeld de Zusters van MoederTeresa, vragen erom de handen uit demouwen te steken. Het echte “doen”met je handen en met je hart is éénvan de charisma’s die bij niemand mogenontbreken. Zo zullen ook deze wekenweer snel voorbijgaan. Ze dragen er<strong>in</strong> elk geval toe bij dat onze sem<strong>in</strong>aristenmeer en meer leren begrijpen hoebijzonder en hoe verrijkend de priesterlijkdienst is waartoe Onze Heer hengeroepen heeft. ■4 TILTENBERG MAGAZINE


Paus Franciscusverovert de hartenvan vele mensen...<strong>De</strong> keuze van kard<strong>in</strong>aal Jorge Mario Bergoglio totopvolger van paus Benedictus XVI heeft veel losgemaakt.Zijn keuze op 13 maart jongstleden was verrassend,evenals de naam die door hem gekozen werd: eennovum <strong>in</strong> de katholieke Kerk. Ook <strong>in</strong> dit geval wordt door denaam <strong>in</strong> een notendop de hoofdlijn van het pontificaat aangeven.<strong>De</strong> paus richt namelijk de aandacht op de evangelischeeenvoud en armoede zoals de heilige Franciscus van Assisideze <strong>in</strong> de dertiende eeuw heeft voorgeleefd.<strong>De</strong> heilige Franciscus wordt buiten de Kerk vooral gewaardeerdom zijn aandacht voor de schepp<strong>in</strong>g. Zijn voorliefdevoor “eenvoud en armoede” v<strong>in</strong>den nog steeds gehoor,zowel b<strong>in</strong>nen als buiten de Kerk.Maar Franciscus had ook voor de priesters een bijzonderwoord. In 1220 schreef hij hun een open brief:Brief aan de clericiWij, clerici, moeten allen letten op de grote zonde enonwetendheid van een aantal mensen ten opzichte vanhet allerheiligste Lichaam en Bloed van onze Heer JezusChristus, van de teksten met zijn allerheiligste namen enwoorden waardoor zijn Lichaam wordt geconsacreerd.Wij weten immers dat zijn Lichaam er niet kan zijn als hetniet eerst door het woord is geconsacreerd. Want wijhebben of zien lichamelijk <strong>in</strong> deze wereld niets van deAllerhoogste dan zijn Lichaam en Bloed, zijn namenen woorden waardoor wij geschapen en van de doodtot het leven verlost zijn.Allen die zo’n hoogheilig sacrament bedienen, vooral zijdie het oneerbiedig bedienen, mogen toch wel eens bijzichzelf bedenken hoe vies de kelken er uitzien, de corporalen,het altaarl<strong>in</strong>nen, waarop zijn Lichaam en Bloedgeofferd wordt; en door velen wordt het op vieze plaatsenbewaard; hoe slordig men het meeneemt, hoe onwaardigmen het nuttigt en zorgeloos aan anderen uitreikt. Ookworden soms teksten met zijn namen en woorden metvoeten getreden. “Want de ongeestelijke mens aanvaardtniet wat van God komt” (1 Kor. 2, 14).Worden wij bij dit alles dan niet door gevoelens van liefdebewogen, terwijl toch de liefdevolle Heer zelf zich <strong>in</strong> onzehanden overlevert en wij Hem aanraken en dagelijks metonze mond nuttigen? Of weten wij soms niet dat wijeenmaal <strong>in</strong> zijn handen zullen vallen?...<strong>De</strong> heilige Franciscus schreef vanzelfsprekend b<strong>in</strong>nen decontext van zijn tijd. Paus Franciscus doet dit b<strong>in</strong>nen de contextvan de 21e eeuw. Beiden worden gehoord, want er zijnwoorden en waarden die de tijd overstijgen.Dat stemt tot nadenken. ■Rector G. Brugg<strong>in</strong>kachtergrond: de H. Franciscus van AssisiTILTENBERG MAGAZINE5


Klassieke cultuur, kon<strong>in</strong>krijkenen kruitschepenHet jaarlijkse uitstapje op 25 maart kon dit jaar nietdoorgaan vanwege de Goede Week. Gelukkig kon hetop een vrije zaterdagmiddag worden <strong>in</strong>gehaald.DOOR ELI STOKFOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATENSem<strong>in</strong>aristen <strong>in</strong> het Rijksmuseum van Oudheden.Op zaterdag 4 mei 2013 maakten we een uitstapjenaar Leiden om de schatten van het Rijksmuseum vanOudheden te bewonderen. Het was erg gezellig, zoweldoor de onderl<strong>in</strong>ge saamhorigheid als door het mooie weer.’s Middags aten we een boterham op het sem<strong>in</strong>arie en g<strong>in</strong>genwe met de fiets of de auto naar station Hillegom. Na eentre<strong>in</strong>reis van slechts twaalf m<strong>in</strong>uten kwamen we aan <strong>in</strong> Leidenen g<strong>in</strong>gen we te voet naar het museum. <strong>De</strong> b<strong>in</strong>nenstad vanLeiden bevat veel mooie gebouwen langs rustige grachten.Het Rijksmuseum van Oudheden had een tijdelijke tentoonstell<strong>in</strong>gover de <strong>in</strong>teresse van Louis Couperus voor de klassiekecultuur. <strong>De</strong>ze negentiende-eeuwse schrijver, onder meerberoemd door zijn roman El<strong>in</strong>e Vere, heeft ook m<strong>in</strong>der bekendeboeken geschreven over oude helden zoals Alexanderde Grote en Heracles.Wat zeker de moeite waard was, was de grote tentoonstell<strong>in</strong>gover de voorchristelijke geschiedenis van Egypte. We zagenbeelden van goden en klerken, sieraden, wapens en aardewerk,mummiekisten van Amonpriesters en zelfs een enkele mummie.<strong>De</strong> mooiste mummiekisten waren geleend van het Louvre ende Vaticaanse Musea. Ze waren pas <strong>in</strong> de negentiende eeuwontdekt, omdat ze waren begraven <strong>in</strong> een tijd waar<strong>in</strong> socialeonrust en grafrovers het moeilijk maakten om piramides tebouwen. Daarom werden ze bijgezet <strong>in</strong> een verborgen complex.We ontdekten dat Egypte van oudsher eigenlijk uit tweekon<strong>in</strong>krijken bestaat, dat het land ooit door een keizer<strong>in</strong> isgeregeerd en dat er een farao is geweest die slechts één godwilde vereren. <strong>De</strong>ze laatste liet daarom de tempels van anderegoden sluiten, wat hem niet populair maakte bij de priesters(noch bij het volk). Ook zagen we een kopie van de Rosettasteen,die een belangrijke rol heeft gespeeld bij het ontcijferenvan het Egyptische schrift. <strong>De</strong>ze steen bevat namelijkdezelfde tekst drie keer, <strong>in</strong> twee varianten van het bekendeGrieks en <strong>in</strong> hiërogliefen.Verder had het museum natuurlijk een verdiep<strong>in</strong>g met eengroot aantal voorwerpen uit de Grieks-Rome<strong>in</strong>se oudheiden ten slotte bekeken we een tentoonstell<strong>in</strong>g over de vroegegeschiedenis van Nederland, met extra aandacht voor deprehistorie. Het was <strong>in</strong>drukwekkend om de barre omstandighedente zien waaronder de mens hier zijn bestaan heeftopgebouwd.Na een paar uur <strong>in</strong> dit museum te hebben doorgebracht,zochten we een café aan de zonovergoten Nieuwe Rijn op omsamen iets te dr<strong>in</strong>ken. Vervolgens leidde Daan ons naar deH. Lodewijk, een zeer actieve parochie met een prachtig kerkgebouw.Voor <strong>in</strong> de kerk staat een beeld van kon<strong>in</strong>g LodewijkIX van Frankrijk, patroon van de latere kon<strong>in</strong>g LodewijkNapoleon van Holland. <strong>De</strong> laatste had een bezoek gebrachtaan Leiden, nadat daar <strong>in</strong> 1807 een kruitschip <strong>in</strong> de gracht wasontploft. <strong>De</strong> naam van de H. Lodewijk is dus een uit<strong>in</strong>g vandankbaarheid.In deze kerk baden we het avondgebed: “Uw woord, Heer,is een lamp voor mijn voeten, alleluia…”Na de Vespers g<strong>in</strong>gen we op weg naar de gelegenheid waarwe deze dag feestelijk zouden afsluiten: het restaurant MalleJan. We genoten van een heerlijke maaltijd en vermakelijketafelgesprekken – onderbroken door de twee m<strong>in</strong>uten stiltevoor de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog, die zote zien ook door het personeel van het restaurant <strong>in</strong> achtwerden genomen.Ten slotte liepen we terug naar het station, namen de tre<strong>in</strong>naar Hillegom en kwamen <strong>in</strong> de avondschemer<strong>in</strong>g weer aanop <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>. Het was een erg leuke dag geweest. ■TILTENBERG MAGAZINE7


Lez<strong>in</strong>g, aanstell<strong>in</strong>gen en diplomer<strong>in</strong>gIedere eerste maandag van de maand is er op hetsem<strong>in</strong>arie een Willibrordavond. Op 6 mei vielen enkelebijzondere gebeurtenissen samen.DOOR ANTON GOOSVerdiep<strong>in</strong>g <strong>in</strong> theologie en maatschappij<strong>De</strong> Willibrordavond beg<strong>in</strong>t altijd aan het e<strong>in</strong>d van demiddag met een lez<strong>in</strong>g van een gastspreker. <strong>De</strong> onderwerpenzijn zeer divers. Zo zijn er <strong>in</strong> het verleden lez<strong>in</strong>gengeweest over schuldhulpverlen<strong>in</strong>g, verslaafdenopvang,de geldigheid van Anglicaanse wijd<strong>in</strong>gen en vele andere thema’s.<strong>De</strong> veelheid aan onderwerpen laat raden dat de sprekerbisschoppen, kard<strong>in</strong>alen of andere theologen kunnen zijn,maar ook gelovigen die <strong>in</strong> de maatschappij op allerlei gebiedwerkzaam zijn.In het kader van het Jaar van het Geloof was de Willibrordlez<strong>in</strong>gop maandag 6 mei 2013 gewijd aan de tiende bisschopvan Haarlem (1960-1966), mgr. Joannes van Dodewaard (1913-1966), en diens bijdrage aan de debatten tijdens het TweedeVaticaans Concilie. Vicaris-generaal mgr. drs. M. de Groot hadwillen komen vertellen over zijn persoonlijke ervar<strong>in</strong>gen metmgr. Van Dodewaard tijdens het concilie, maar moest helaasverstek laten gaan. Gelukkig was een goede vervanger gevonden<strong>in</strong> pastoor drs. N. van der Peet uit Amsterdam, die zijnscriptie over mgr. Van Dodewaard heeft geschreven.Een begaafd theoloogVan der Peet karakteriseerde Van Dodewaard als een exegeetdie zich <strong>in</strong>teresseerde voor het grensgebied van exegese engeestelijk leven. Hij had willen promoveren op Johannes vanhet Kruis, had een bijzondere belangstell<strong>in</strong>g voor het religieuzeleven (waarvan hij meermaals benadrukte dat het niet alleeneen middel tot zelfheilig<strong>in</strong>g is, maar dat het ten dienste van deheilig<strong>in</strong>g van het hele volk Gods moet staan) en trachtte zijneigen geestelijk leven <strong>in</strong> gedichten te vatten.Van Dodewaard was zowel concilievader als lid van de theologencommissie,die teksten voorbereidde en hun theologischgehalte controleerde: een ongebruikelijke comb<strong>in</strong>atie vanfuncties. Hij was dan ook een begaafd theoloog: zo gebruiktehij als enige Nederlandse bisschop geen conceptteksten, maarbereidde hij zijn <strong>in</strong>terventies geheel zelfstandig voor. Over deopenbar<strong>in</strong>g zei hij dat deze méér is dan alleen een verzamel<strong>in</strong>gwijsheden, want de openbar<strong>in</strong>g is een Persoon, Jezus Christus.Dit idee v<strong>in</strong>dt men terug <strong>in</strong> de constitutie <strong>De</strong>i Verbum. Datgeldt echter niet voor het door hem voorgestelde onderscheidtussen de oorspronkelijke apostolische Kerk (die de norm zoumoeten zijn) en de op de apostelen gefundeerde Kerk.FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATENMgr. Hendriks overhandigt Sander Zwezerijnen zijnbaccalaureaatsdiploma.Verder heeft Van Dodewaard op het concilie bijgedragen aaneen oecumenisch gunstige formuler<strong>in</strong>g van de openbar<strong>in</strong>gsleeren de leer over de Kerk.Aanstell<strong>in</strong>gen en diplomauitreik<strong>in</strong>gAansluitend aan de lez<strong>in</strong>g is altijd de Heilige Mis, waar<strong>in</strong> eenbisschop de hoofdcelebrant is. In deze Mis ontvangen vaakstudenten van het Grootsem<strong>in</strong>arie St. Willibrord, van RedemptorisMater en het S<strong>in</strong>t-Bonifatius<strong>in</strong>stituut een aanstell<strong>in</strong>g. Op 6mei ontv<strong>in</strong>g Mario Agius van Redemptoris Mater de aanstell<strong>in</strong>gtot acoliet en Paul Goossens van het Bonifatius<strong>in</strong>stituut de admissio,de opname onder de kandidaten voor de diakenwijd<strong>in</strong>g.Na de H. Mis wordt de Willibrordavond afgesloten met eenwarm buffet. Als er iets te vieren valt, leveren de studentenvan Redemptoris Mater tijdens de maaltijd dikwijls op eigenwijze een feestelijke muzikale bijdrage.Op 6 mei kon er nog niet direct toegetast worden, want voordathet buffet werd geopend, vond er een diplomauitreik<strong>in</strong>gplaats. Sander Zwezerijnen, priesterstudent voor het bisdomGron<strong>in</strong>gen-Leeuwarden, is magna cum laude geslaagd voor zijnbaccelaureaatsexamen. Hij kreeg het diploma uitgereikt doorhulpbisschop Hendriks, die niet alleen zijn voormalige rectoris, maar ook zijn scriptie over de clerus <strong>in</strong> de brieven van deheilige Cyprianus van Carthago heeft begeleid. Op 29 juni zalSander door de bisschop van Gron<strong>in</strong>gen-Leeuwarden, mgr. <strong>De</strong>Korte, <strong>in</strong> Leeuwarden tot transeunt diaken worden gewijd. ■8 TILTENBERG MAGAZINE


Groeien <strong>in</strong> vriendschap met HemPater V<strong>in</strong>cent McMahon neemt deze zomer na zes jaarafscheid als geestelijk leidsman, spirituaal en staflidop <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>. Hij vertelt over zijn ervar<strong>in</strong>gen.DOOR ANTON GOOSHoe heeft u de afgelopen zes jaar op<strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> ervaren?Het zijn misschien wel de mooistezes jaren van mijn leven geweest.Ik heb geen woorden om mijndankbaarheid te uiten naar God, destudenten, de staf, de medewerkers eniedereen met wie ik heb samengewerkt.Kunt u een aantal hoogtepuntennoemen van uw tijd hier?Dat is heel moeilijk, want voor eenpriester is iedere dag even belangrijk,maar ik kan wel een aantal specialemomenten bedenken. <strong>De</strong> priesterwijd<strong>in</strong>gen,de komst van nieuwe studenten,de retraites en de bisschopswijd<strong>in</strong>g vanmgr. Hendriks zijn voorbeelden. Moeilijkemomenten waren er zeker ook.Kunt u een aantal d<strong>in</strong>gen noemendie voor u moeilijker waren?In het leven van iedere mens zijn ergoede en kwade dagen. Zoals August<strong>in</strong>uszei: echte rust v<strong>in</strong>den we alleen <strong>in</strong> deHeer en moeten we niet hier verwachten.Maar voor een christen zijn moeilijkhedeneen uitdag<strong>in</strong>g om harder tevechten en meer op Christus te vertrouwen.Zonder moeilijkheden is er geengroei. Op het sem<strong>in</strong>arie zal iedere sem<strong>in</strong>aristzijn eigen beproev<strong>in</strong>gen tegenkomen,en de gemeenschap ook. Op diemomenten merken we op een specialemanier de tegenwoordigheid van deHeer en zijn we daar heel dankbaar voor.Welke taken had u op <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>?Ik was hier spirituaal van de sem<strong>in</strong>aristen,ik mocht ze leiden <strong>in</strong> hun geestelijkleven, ik gaf de lessen priesterlijke spiritualiteiten ik preekte op stille dagenen retraites.Wat heeft u als het mooiste ervaren<strong>in</strong> het werk met de sem<strong>in</strong>aristen?Voor mij was er niets mooier dan eenpersoon te zien groeien <strong>in</strong> zijn relatiemet Christus. Het is eigenlijk net als deweg die de leerl<strong>in</strong>gen van Jezus metHem hebben afgelegd, zoals Johannes,Petrus en de anderen: een ontmoet<strong>in</strong>gmet de Meester en vervolgens een groei<strong>in</strong> vriendschap met Hem. Dit is ook deweg die elke sem<strong>in</strong>arist afgaat.Welke eigenschap van een sem<strong>in</strong>aristmaakt de grootste <strong>in</strong>druk op u?Er zijn zes eigenschappen die op mijde grootste <strong>in</strong>druk maken: moed, toewijd<strong>in</strong>g,doorzett<strong>in</strong>gsvermogen, eerlijkheid,dienstbaarheid en liefde voorJezus Christus en voor Maria.Welke taken heeft u nog meer vervuld?Ik ben lid van de congregatie van deLegionairs of Christ (Legionairs vanChristus), heb mijn studie gedaan <strong>in</strong>Rome en ben werkzaam geweest <strong>in</strong> Italië,de VS en Mexico. Ik ben 25 jaar pastoorgeweest <strong>in</strong> het bisdom Roermond. Datben ik nog steeds naast mijn werk op<strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>. Er komt nu een e<strong>in</strong>deaan, omdat mijn congregatie Nederlandgaat verlaten. Ik zal mijn priesterwerkvoortzetten <strong>in</strong> Italië.Als spirituaal voerde pater V. McMahon week <strong>in</strong> week uit gesprekkenmet de priesterstudenten.FOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATENHoe heeft u het ervaren om pastooren spirituaal tegelijk te zijn?Het was voor mij een heel aangenameen nuttige afwissel<strong>in</strong>g. Het feit dat ik <strong>in</strong>de parochie was en daar ervar<strong>in</strong>g <strong>in</strong> hetpastoraat opdeed, vormde een goedeachtergrond voor mijn werk met de sem<strong>in</strong>aristen.Aan de andere kant waren dedagen van <strong>in</strong>tense spiritualiteit een bronvan energie voor mijn werk <strong>in</strong> de zielzorg.Het was voor mij een ideale comb<strong>in</strong>atie.Graag wil ik speciaal mgr. Punt bedankenvoor zijn vertrouwen en supporten mgr. Hendriks, rector Brugg<strong>in</strong>k ende overige stafleden bedanken vooreen zeer prettige samenwerk<strong>in</strong>g <strong>in</strong>de afgelopen zes jaar. ■TILTENBERG MAGAZINE9


Schenken met belast<strong>in</strong>gvoordeelReguliere schenk<strong>in</strong>gen:<strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> beschikt over de ANBI-status (AlgemeenNut Beogende Instell<strong>in</strong>g). Dit houdt <strong>in</strong> dat <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>een door de belast<strong>in</strong>gdienst erkend goed doel is. Allegiften aan <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> zijn daarom aftrekbaar van uw belastbaar<strong>in</strong>komen. U kunt maximaal 10 % van uw verzamel<strong>in</strong>komenaftrekken met een drempel van 1% en een m<strong>in</strong>imum van60 euro. Voor deze reguliere giften aan <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> kuntu bijgesloten acceptgiro gebruiken.Lijfrenteschenk<strong>in</strong>gen: maximaal profiterenvan aftrekbaarheidWilt u maximaal gebruik maken van de fiscale aftrekbaarheiden bent u bereid <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> de komende 5 jaar of langermet een bedrag van m<strong>in</strong>imaal 150 euro per jaar te steunen?<strong>De</strong>nk dan eens aan het afsluiten van een akte van lijfrente.Het voordeel hiervan is dat uw giften dan volledig aftrekbaarzijn van de belast<strong>in</strong>g.Aan een lijfrenteschenk<strong>in</strong>g voor <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> zijn de volgendevoorwaarden verbonden:• schenk<strong>in</strong>g van een jaarlijks vast bedrag voor een periodevan 5 jaar of langer• een m<strong>in</strong>imum bedrag van 150 euro per jaar• officiële notariële vastlegg<strong>in</strong>gAls u van deze constructie gebruik wilt maken, dient u deachterkant van de brief van rector Brugg<strong>in</strong>k <strong>in</strong> te vullen en aanons terug te sturen. Hiermee machtigt u onze notaris een aktevan lijfrente af te sluiten. Wij verzorgen de afwikkel<strong>in</strong>g bijde notaris; die brengt hiervoor slechts een ger<strong>in</strong>g bedrag<strong>in</strong> reken<strong>in</strong>g, dat door <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> zal worden voldaan.U ontvangt vervolgens op korte termijn per post een exemplaarvan de door de notaris opgestelde akte van lijfrente.Hieronder ziet u een voorbeeld van belast<strong>in</strong>gvoordeel bij eenlijfrente-constructie <strong>in</strong>dien u <strong>in</strong> de 42%-belast<strong>in</strong>gschijf valt:U geeft aan<strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>:U krijgt terugvan de fiscus:U betaalt dusuite<strong>in</strong>delijk:150 euro per jaar 63 euro per jaar 87 euro per jaarDit is een algemeen voorbeeld. Uw eigen situatie kan anderszijn. Neem hierover contact op met uw belast<strong>in</strong>gadviseur.Mocht u verder nog vragen of opmerk<strong>in</strong>gen hebben, dan kuntu ook altijd contact opnemen met dhr. P. Klaver, medewerkervan <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>, bereikbaar via tel.nr. 0252-345 312.Toelicht<strong>in</strong>g bij Volmachtformulier:3. Notariële schenk<strong>in</strong>g‘Vijf jaar of langer naar keuze van de schenker’: Om <strong>in</strong> aanmerk<strong>in</strong>gte komen voor de belast<strong>in</strong>gaftrek dient de jaarlijkseschenk<strong>in</strong>g om een periode van ten m<strong>in</strong>ste vijf jaar te gaan. Nadeze vijf jaar kunt er voor kiezen om met de jaarlijkse bijdragete stoppen of hiermee door te gaan. Ieder extra jaar geniet uhetzelfde belast<strong>in</strong>gvoordeel. Op deze manier hoeven er geenextra kosten te worden gemaakt voor een nieuwe lijfrente-aktemocht u besluiten om uw jaarlijkse bijdrage te cont<strong>in</strong>ueren.2013 of 2014:U kunt aangeven of u de lijfrente wilt laten <strong>in</strong>gaan <strong>in</strong> 2013 of<strong>in</strong> 2014. Als u uw lijfrente <strong>in</strong> 2013 laat <strong>in</strong>gaan, geniet u al ditjaar belast<strong>in</strong>gvoordeel! Uw eerste lijfrenteschenk<strong>in</strong>g dient danechter wel vóór 31 december 2013 te geschieden.4. Betal<strong>in</strong>gswijzeWij vragen u zelf zorg te dragen voor de tijdige jaarlijkseoverboek<strong>in</strong>g van het lijfrentebedrag.Niets is mooier dan te geven met je hart!In het studiejaar 2008-2009 ben ik gestart met een studietheologie voor leken bij <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>. En zo ben ik <strong>in</strong> contactgekomen met priesters van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> en hen die verantwoordelijkzijn voor de vorm<strong>in</strong>g van priesters. Mensen dievanuit een diep geloof en met deskundigheid zorg dragen vooreen goede vorm<strong>in</strong>g. <strong>Priester</strong>s die mij als gelovige dichter bijChristus brengen. Ik heb er dan ook geen moment aan getwijfeldom jaarlijks een f<strong>in</strong>anciële bijdrage te leveren voor devorm<strong>in</strong>g van sem<strong>in</strong>aristen. Jezus zegt <strong>in</strong> Lucas 10,7 bij de zend<strong>in</strong>gvan de tweeënzeventig leerl<strong>in</strong>gen: “<strong>De</strong> arbeider is zijnloon waard.” Niets is mooier dan te geven met je hart omdatje weet dat je van Jezus hebt ontvangen. Ik wil mensenaanmoedigen om hun steentje bij te dragen aan de vorm<strong>in</strong>gvan priesters en om samen met derooms-katholieke Kerk te proclameren:“Het Rijk Gods is u nabij.” Ik maak bijmijn giften gebruik van een lijfrenteschenk<strong>in</strong>g.Zonder dat ik het merk <strong>in</strong>mijn portemonnee kan ik zo méérgeven voor de opleid<strong>in</strong>g van de priesterstudenten.Zeker een aanrader! ■Theo Bos (48), Voorburg10 TILTENBERG MAGAZINE


Bidden voor eenEucharistische lenteOp zaterdag 20 april was de jaarlijkse gebedsdag voorde leden van de gebedskr<strong>in</strong>g: een comb<strong>in</strong>atie van gebed,ontmoet<strong>in</strong>g, muziek en verdiep<strong>in</strong>g.DOOR DAAN HUNTJENS<strong>De</strong> sem<strong>in</strong>aristen hadden er na de paasvakantie netweer een week college opzitten toen het al tijd wasom voorbereid<strong>in</strong>gen te treffen voor de gebedsdag.<strong>De</strong> eetzaal werd uitgebreid en <strong>in</strong> de kapel werden stoelenbijgeplaatst om het grote aantal biddende ondersteuners vanhet sem<strong>in</strong>arie te kunnen ontvangen. En dan te bedenkendat de bezoekers nog maar een kle<strong>in</strong> deel van de veel groteregebedskr<strong>in</strong>g vormen! Voor ons studenten is deze dag dan ookeen bijzondere opsteker. Dit jaar was de gebedsdag ook eengoede voorbereid<strong>in</strong>g op de getuigenissen die we daags daarna,op Roep<strong>in</strong>genzondag, <strong>in</strong> de parochies mochten afleggenom nog méér mensen uit te nodigen tot gebed om roep<strong>in</strong>gen.Het belang van de Aanbidd<strong>in</strong>gNa de H. Mis – waar<strong>in</strong> we Petrus hoorden zeggen: “Heer, naarwie zouden wij gaan? Uw woorden zijn woorden van eeuwigleven.” –, de lunch en het middaggebed was het tijd voorde <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g van mgr. Van Burgsteden over het belang van deEucharistische Aanbidd<strong>in</strong>g. Doordat de katholieken de grotewaarde en betekenis van de H. Eucharistie als voedsel opnieuwontdekt hebben, is de uitstell<strong>in</strong>g helaas op de achtergrondgeraakt, aldus de emeritus-hulpbisschop. <strong>De</strong> Eucharistieals voedsel en de Aanbidd<strong>in</strong>g kunnen echter niet van elkaarworden losgemaakt. In de mis liturgie is er een moment vanAanbidd<strong>in</strong>g vóór het eten (bij het Zie het Lam Gods)!<strong>De</strong> H. August<strong>in</strong>us zei: “Wie niet vooraf Hem aanbidt, is nietwaardig Hem te nuttigen.”Maar ook ná de Mis is aanbidd<strong>in</strong>g meer dan gepast. <strong>De</strong> uitstell<strong>in</strong>gbreidt volgens Paulus VI de genade van het offer uit en eendag uitstell<strong>in</strong>g kan aan een parochie een nieuw karakter geven.Ten diepste is Aanbidd<strong>in</strong>g het geheime gebed van een b<strong>in</strong>nenstedat aan God geketend is en onophoudelijk met Hem bezigis, zodat het één wordt met <strong>De</strong>gene die het aanschouwt.Ons gebed is dan dat van Jezus geworden.Paus Benedictus XVI zei <strong>in</strong> november 2010 een eucharistischelente <strong>in</strong> de parochies te wensen – die op sommige plaatsen,niet op de laatste plaats onder jongeren, al begonnen is – enher<strong>in</strong>nerde aan de H. Juliana de Cornillon, die zich <strong>in</strong>zette voorde <strong>in</strong>voer<strong>in</strong>g van het feest van Sacramentsdag. Als het christendomzich <strong>in</strong> onze tijd moet onderscheiden – met nameFOTO: JAN-JAAP VAN PEPERSTRATEN<strong>De</strong>elnemers aan de gebedsdag <strong>in</strong> de aula. Voor<strong>in</strong> zr. MariaGratia, die sprak over “Wat is roep<strong>in</strong>g?”.<strong>in</strong> de “vaardigheid van het bidden” – hoe zou men dan geennieuwe behoefte voelen om lang te blijven <strong>in</strong> geestelijkgesprek, <strong>in</strong> stille aanbidd<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> een houd<strong>in</strong>g van liefde, vóórChristus die aanwezig is <strong>in</strong> het H. Sacrament? <strong>De</strong> priesters zijngeroepen hiertoe – ook door hun voorbeeld – aan te moedigen.<strong>De</strong> heilige pater Eymard, stichter van de sacramentijnen, konaan het e<strong>in</strong>de van zijn leven schrijven: “<strong>De</strong> grootste genade vanmijn leven is geweest een levend geloof <strong>in</strong> het H. Sacraments<strong>in</strong>ds mijn k<strong>in</strong>d-zijn.”Met zijn lez<strong>in</strong>g bevestigde mgr. Van Burgsteden als het warewat Petrus <strong>in</strong> het evangelie had gezegd: naar niemand andersdan de Eucharistische Jezus moeten wij gaan, want Hij geeftons deel aan Zijn eeuwig leven.Muziek, getuigenissen en afsluit<strong>in</strong>gEen muzikaal <strong>in</strong>termezzo, verzorgd door de sem<strong>in</strong>aristen vanNieuwe Niedorp, vormde een mooie overgang naar de bijdragevan zr. Maria Gratia over roep<strong>in</strong>g. Volgens een bezoeksterkwam haar getuigenis “zo uit haar hart, met warmte en liefdevoor God”. Eerder al had Krzysztof Kokot verteld hoe hij uitPolen <strong>in</strong> Nederland is terechtgekomen om hier priester teworden. Ten slotte mochten we het van de hulpbisschopgehoorde <strong>in</strong> de praktijk brengen door de Heer te aanbidden<strong>in</strong> het Allerheiligste. Zo was het een waardevolle dag. ■TILTENBERG MAGAZINE11


Omhelzende liefde<strong>De</strong> Heer heeft ons door paus Franciscus veel te zeggen.Wat is de kern van zijn boodschap?DOOR JOHAN RUTGERSHabemus Papam… en zijn naamis: Franciscus! Voor het eerst <strong>in</strong>de geschiedenis van de Kerkhebben we geen Europeaan of Noord-Afrikaan als paus, maar iemand van overdie blauwe vlek midden <strong>in</strong> de GroteBosatlas, van de andere kant van deAtlantische Oceaan, uit Latijns-Amerika,een Argentijn!Op 13 maart jl. werd Jorge kard<strong>in</strong>aalBergoglio verkozen tot opvolger vanemeritus-paus Benedictus XVI en deheilige apostel Petrus, als plaatsbekledervan Christus. Hier <strong>in</strong> het grootsem<strong>in</strong>arieluidden direct na zijn verkiez<strong>in</strong>g alle klokkenen, zittende achter m’n bureau, washet eerste dat ik dacht: “Dat was snel!”Na het luiden van de klokken lieten allestudenten heel benedictijns hun spullenliggen en als op het bevel van de klokkenwaren we al gauw <strong>in</strong> de tu<strong>in</strong>zaal te v<strong>in</strong>denom op het grote scherm een eersteglimp van de nieuwe paus op te vangen.In zijn eerste preek op 14 maart <strong>in</strong> de Sixtijnse kapel spreektpaus Franciscus over “onderweg zijn, bouwen en belijden”.Met name <strong>in</strong> dit Jaar van het Geloof is de boodschap van pausFranciscus een welkome. Het geloof is geen statisch en rigideop zondag <strong>in</strong> de kerk zitten, de rozenkrans bidden en kerkbijdragebetalen slechts “omdat het moet” of “erbij hoort”. <strong>De</strong>paus houdt ons een levende en vreugdevolle boodschap voor,een werkelijk geloof <strong>in</strong> de blijdschap van de Verrezen Heer.Zoals wijzelf onderweg zijn <strong>in</strong> ons eigenleven, zo trekken we samen met Abrahamweg uit ons verleden en samenmet Mozes de Rode Zee door naar detoekomst. Samen met Christus zijn wijgeen holle maar met de Heilige Geestbezielde, levende stenen om te bouwenaan die mooie levende en ademendeKerk <strong>in</strong> het geloof aan de liefde van God.En omdat we zo samen onderweg zijnen bouwen met ons hart, kunnen weniet zwijgen van de liefde die we <strong>in</strong> hetlijden, sterven en verrijzen van Jezustegenkomen. Daarom roept pausPaus Franciscus maakt zijn geestelijk vaderschap heel concreet zichtbaar<strong>in</strong> ontmoet<strong>in</strong>gen op en buiten het S<strong>in</strong>t-Pietersple<strong>in</strong>.Broeders en zusters, laten we ons nietafsluiten voor het nieuwe dat God <strong>in</strong>ons leven wil brengen! Zijn we dikwijlsmoe, teleurgesteld, verdrietig;voelen we de last van onze zonden;denken we dat we het niet aankunnen?Laten we ons dan niet opsluiten<strong>in</strong> onszelf, de moed niet verliezen,laten we nooit opgeven: er is geensituatie die God niet kan veranderenen geen zonde die Hij niet kan vergeven,als we ons voor Hem openen.(homilie paus Franciscus Paaswake)Franciscus ons op om juist nu, <strong>in</strong> dit Jaar van het Geloof,de liefde van Christus uit te dragen en deze werkelijk voor televen <strong>in</strong> de navolg<strong>in</strong>g van Christus.Is dit nu de kern van paus Franciscus’ boodschap? Ik denk hetwel. Uiteraard zou ik het ook kunnen hebben over zijn soberewijze van liturgievieren, het niet dragen van de traditionelerode muiltjes en altijd maar die ene en dezelfde witte mijter.Maar dat zou hem naar mijn men<strong>in</strong>g geen recht doen.Met name via sociale media als Facebookzien we hoe paus Franciscus zichzelfconcreet op het S<strong>in</strong>t-Pietersple<strong>in</strong>presenteert. Met zijn open pausmobielrijdt hij tussen de mensenmassa dooren is hij niet te schuw om zijn chauffeureen halt toe te roepen en even uit testappen. En wat we dan zien, is een mandie de titel ‘paus’ ofwel ‘papa’ werkelijkeer aandoet wanneer hij de kle<strong>in</strong>e k<strong>in</strong>derenkust en de zwakkeren en gehandicaptenomhelst. Want wordt een God,die liefde is, niet bij uitstek gevonden <strong>in</strong>de ware ontmoet<strong>in</strong>g met de ander? ■TILTENBERG MAGAZINE13


Uw partner voor:Bouw - Onderhoud - KozijnenGa mee op bedevaart naar het Heilig Land18 t/m 27 oktober 2013 (herfstvakantie)www.kerk<strong>in</strong>nood.nl/bedevaart14 TILTENBERG MAGAZINE


<strong>De</strong> <strong>in</strong>nerlijke taalIn zijn laatste bijdrage voor dit magaz<strong>in</strong>e schrijft paterV. McMahon over de <strong>in</strong>nerlijke taal. Ze geeft ons toegangtot het hart van Christus.DOOR PATER VINCENT MCMAHONVroeger was één taal genoeg. In de familie, ondervrienden of op het werk kon iedereen dezelfde taalspreken. In onze tijd wordt het echter steeds vakernodig om meer talen te leren. Men reist veel, ontmoet meerbuitenlanders en ontvangt veel post uit andere landen. K<strong>in</strong>derenen kle<strong>in</strong>k<strong>in</strong>deren trouwen of wonen <strong>in</strong> het buitenlanden een woordenboek is heel handig om de communicatiete faciliteren.Toch is dit alleen maar de uiterlijke taal. Er is nog een andere,belangrijkere taal: de taal van het verstand, de taal van hethart, de <strong>in</strong>nerlijke taal. <strong>De</strong> uiterlijke taal beg<strong>in</strong>t met de monden bereikt de oren. <strong>De</strong> <strong>in</strong>nerlijke taal ontstaat <strong>in</strong> het hart enbereikt het hart. Op deze manier kan men zijn diepste gevoelensdoorgeven aan een ander, maar ook de diepste gevoelensvan de ander begrijpen.In deze taal kan een moeder praten met het k<strong>in</strong>dje dat nog<strong>in</strong> haar schoot is. Op deze manier kunnen mensen heel veeltegen elkaar zeggen <strong>in</strong> de stilte. Rab<strong>in</strong>drath Tagore, een groteIndische schrijver, zei ooit: “Praat met mij <strong>in</strong> de stilte, ik luister<strong>in</strong> mijn hart.” Met deze taal kunnen mensen uit de meest verschillendelanden, culturen en geloofsovertuig<strong>in</strong>gen elkaarbegrijpen. Ook als onze spraak en ons gehoor door ziekte ofouderdom wegvallen, is deze taal er nog, want het is de taalvan de liefde. In deze taal kunnen wij ook met God praten,naar Hem luisteren, <strong>in</strong> gesprek met Hem bljven. <strong>De</strong> geestelijkeschrijvers noemen deze dialoog het <strong>in</strong>nerlijke leven.Dit is de taal die Christus ons geleerd heeft. <strong>De</strong> Heer heeftnooit één woord gesproken dat niet uit Zijn hart kwam. En hijheeft altijd met liefde geluisterd, ook wanneer hij beschuldigden beledigd werd. Enkele van de mooiste woorden ooit warendie van het kruis: “Vergeef het hun, want ze weten niet wat zedoen.” In zijn hart is er een vuur dat niet verteert en niet verbrandt.In de litanie van het Heilig Hart wordt Jezus’ hart een“gloeiende oven van liefde” genoemd.<strong>Priester</strong>s moeten verschillende talen leren: moderne talen,maar ook Grieks, Latijn en Hebreeuws. Maar de belangrijstezal altijd die van de liefde zijn. <strong>De</strong>ze zal z<strong>in</strong> geven aan alles enals zij er niet is, is de rest niets waard. <strong>De</strong> H. Paulus is er heelduidelijk over: “Al sprak ik de talen van alle mensen en die vande engelen – had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn daneen dreunende gong of een schelle cimbaal (1 Kor. 13,1).Hart van Jezus, brandende oven van liefde, ontferm U over ons!In het gebed van de priester, <strong>in</strong> de liturgie, <strong>in</strong> de bedien<strong>in</strong>gvan de sacramenten, <strong>in</strong> zijn preken en <strong>in</strong> zijn dienstbaarheidzal het <strong>in</strong>nerlijk vuur van Christus altijd centraal staan.Juni is traditioneel de maand van het Heilig Hart. Laten wijvoor elkaar bidden dat wij allemaal de taal van de liefde betermogen leren, de taal die Christus ons geleerd heeft en die ons<strong>in</strong> staat stelt onze diepste gevoelens met anderen te delen,maar ook de diepste gevoelens van anderen te begrijpen –de taal die ons <strong>in</strong> staat stelt om van hart tot hart metGod te praten. ■TILTENBERG MAGAZINE15


Katholiek <strong>in</strong> Hong KongJoep en Nad<strong>in</strong>e Stokkermans wonen en werken s<strong>in</strong>ds ruimtwee jaar met hun gez<strong>in</strong> <strong>in</strong> Hong Kong. Ze hebben driek<strong>in</strong>deren van 7, 5 en 3 jaar. Vanuit Hong Kong vertellenze over hun leven als katholiek <strong>in</strong> een maatschappijdie voornamelijk niet-christelijke wortels heeft.DOOR PIETER KLAVERJoep kent <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong> doordat hijeen keer mee is geweest met eenrondreis door Italië, georganiseerddoor toenmalig rector Hendriks en destaf en studenten van <strong>De</strong> <strong>Tiltenberg</strong>.Van daaruit is een vriendschap en bandgegroeid met de priesteropleid<strong>in</strong>g. Hetgez<strong>in</strong> verhuisde naar Hong Kong toenJoep vanuit zijn werk een opdrachtkreeg om daar met zijn collega’s eenserviceafdel<strong>in</strong>g op te zetten. Joep enNad<strong>in</strong>e vertellen: “Het is boeiend eneen uitdag<strong>in</strong>g om deel uit te maken vaneen maatschappij die anders is dan diewaar<strong>in</strong> je bent opgegroeid. Nu is HongKong erg westers voor Aziatische begrippendoordat het honderd jaar lang eenEngelse kolonie is geweest. Mede hierdoorheeft het christendom ook vastevoet gekregen op deze rotsachtigebodem. Met name <strong>in</strong> de New Territorieshebben missionarissen een enorme<strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g verricht.”Knokken en kansen pakken“We verwonderen ons over de cultuuren de flexibele opvatt<strong>in</strong>gen van deHongkong-Ch<strong>in</strong>ezen, die dagelijks eenstrijd leveren om een goed bestaan. Erzijn beperkte sociale voorzien<strong>in</strong>gen: veelzaken worden b<strong>in</strong>nen families opgelost.Goed onderwijs bepaalt voor een grootdeel de toekomst van de k<strong>in</strong>deren enis relatief erg duur. Veel elitescholenhebben een christelijke signatuur. <strong>De</strong>welvaart <strong>in</strong> deze regio is recent: s<strong>in</strong>dsde jaren 80 van de vorige eeuw is HongKong uitgegroeid tot een metropooldie z<strong>in</strong>dert van de ondernem<strong>in</strong>gsgeest.Het geluk komt je niet aanwaaien <strong>in</strong> jeleven, je moet ervoor knokken en jekansen pakken. Het is hier heel normaalom twaalf uur per dag te werken. <strong>De</strong>Hongkong-Ch<strong>in</strong>ezen zijn trots op hetHong Kong dat zij hebben opgebouwd.Door de overdracht aan Ch<strong>in</strong>a <strong>in</strong> 1997en het openen van de grens is er eennieuwe w<strong>in</strong>d gaan waaien: steeds meermensen gaan werken <strong>in</strong> Guangdong(de aangrenzende prov<strong>in</strong>cie), of verderweg <strong>in</strong> Ch<strong>in</strong>a. Dit zet een druk op hetgez<strong>in</strong>sleven. Tijd is dan ook een kostbaargoed. Toch zetten mensen zich <strong>in</strong>voor goede doelen en nemen actiefdeel aan de kerk.”Spontaan en overtuigd katholiek“Hong Kong heeft een relatief jongekatholieke kerk. S<strong>in</strong>ds ongeveer 200 jaaris het geloof hier verspreid en zijn erkatholieke kerken en scholen gebouwd.Geloof is een normale zaak voor demensen, met name vormen van taoïsme,confucianisme en boeddhisme. Je maaktals katholiek deel uit van een m<strong>in</strong>derheid.<strong>De</strong>salniettem<strong>in</strong> zijn christelijkeCh<strong>in</strong>ezen overtuigd en praten open overhun geloof. Als je vraagt of ze een goedweekend hebben gehad, zegt iemandspontaan dat hij gisteren <strong>in</strong> de kerk isgeweest. <strong>De</strong> Rosary Church <strong>in</strong> Tsim ShaTsui is voor ons de basis. Er wordttijdens de Engelstalige Mis volop meegebedenen gezongen. Het is een belangrijkeervar<strong>in</strong>g, ook voor onze k<strong>in</strong>deren.Je beseft dat het niet vanzelfsprekendis dat er een Kerk bestaat. Je moeter moeite voor doen om Kerk te zijn.Het komt je niet aanwaaien. We proberenhieraan een bijdrage te leveren,o.a. door onze steun aan de priesteropleid<strong>in</strong>g<strong>in</strong> Nederland. Zo kan hetgeloof worden doorgegeven aan devolgende generatie.” ■

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!