1. Anselmus van Canterbury - Stichting Bodhisattva

Oost –West In Dialoog
Dorien Quik
Boeddha en Anselmus van Canterbury
Op de avond van 11 mei 2006 richtte de vijfde dialoog zich op de vergelijking van
de uitspraken van Boeddha en Anselmus van Canterbury
Boedha zei:
‘Door de leer te ervaren begrijp je
deze als vanzelf’.
Anselmus van Canterbury zei:
‘Geloof de leer om te begrijpen’.
1

Introductie van Boeddha
Boeddha is geboren 625 v. Christus in India. Hij is een koningszoon, Siddharta
genaamd en is voorbestemd om zijn vader op te volgen. Door de geboorte van zijn
zoon vindt er in zijn geest een dusdanige verandering plaats dat hij op een nacht
het paleis in alle stilte verlaat. Siddharta komt tot de volgende vraagstelling: hoe
kan de mens uit zijn lijden komen, of anders gezegd hoe kan de mens loskomen
van de cyclus van geboorte en dood. Om antwoord op deze vraag te krijgen ging
Siddharta in eerste instantie het pad van ascese. Na zes jaar kwam hij erachter
dat het onmogelijk was om zijn geest zo krachtig te maken dat hij door zuivere
wilskracht uit het lichaam kon stappen zoals je een jas uittrekt indien je deze niet
meer nodig hebt. Hij moest erkennen dat de band tussen geest en lichaam vele
malen krachtiger was dan zijn wilskracht. Deze conclusie had grote
consequenties: hij kon alleen maar in samenwerking met het lichaam verandering
in de idee ‘lijden’ aanbrengen. Door deze gedachte moest hij het pad van ascese
verlaten en het pad van de ervaring opgaan.
Het staat prachtig mooi beschreven in het levensverhaal van Boeddha: hij ging
terug naar de wereld en er kwam een vrouw die hem rijstewater en voedsel
schonk, zodat het lichaam weer op krachten kon komen. Deze zin is het
belangrijkste moment van heel de boeddhistische filosofie. Zonder materie, die
hier vertegenwoordigd wordt door de vrouw, is verlichting niet mogelijk. Een
prachtig mooi en zuiver beeld. Mannelijke en vrouwelijke energie zijn samen nodig
om de geest te leren kennen en daardoor de cyclus van geboorte en dood, het
lijden, te kunnen doorbreken. Alleen als beide energieën in relatie zijn is het
mogelijk om de geest in al zijn facetten te doorgronden.
Een mooi moment om dit even te laten doordringen.
Introductie van Anselmus van Canterbury
Anselmus van Canterbury 1033 – 1109 na Christus.
Dat we over het leven van Anselmus vrij goed op de hoogte zijn, danken we vooral
aan de biografie geschreven door Eadmus, zijn leerling en gezel. Anselmus werd
geboren in de buurt van Aosta, Italië. Zijn vader bekleedde een hoge functie en
2

zijn moeder was zeer religieus. De dood van zijn moeder, aan wie hij erg gehecht
was, betekende een zware schok voor hem. De moeilijke verstandhouding met
zijn vader werd hierdoor nog slechter en na een fikse ruzie verliet Anselmus zijn
familie en geboortestreek. Hij was toen ongeveer drieëntwintig jaar. Hij trok enkele
jaren door verschillende gebieden van het huidige Frankrijk en kwam uiteindelijk in
1059 terecht in de abdij te Bec in Normandië. Deze abdij was pas in 1040 gesticht,
maar door het fantastische onderricht van Lafranc, werd de abdij snel zeer
beroemd. Anselmus besloot zelf ook in te treden, en hij maakte er een snelle
opgang. In 1063 volgde hij Lafranc op en werd prior en hoofd van de school.
Lafranc had het geloof opgebouwd uit de Heilige Schrift en Anselmus maakte
gebruik van de rede om het geloof te verdedigen. Onder deze impuls en door zijn
onderwijsmethode kreeg de school een steeds grotere vermaardheid als centrum
van intellectuele bezinning.
Naast monnik, priester, theoloog en filosoof wordt Anselmus door de koning van
Engeland tot Bisschop van Canterbury benoemd. Volgens Anselmus kon je alleen
maar praktiserend christen zijn als je je terug zou trekken in een klooster omdat
dat de enige plaats is waar je God kunt vinden. In die zin zou dit het enige, op
aarde te realiseren, Rijk Gods zijn. Ook hield hij zich stipt aan de kloostergeloften
van armoede, gehoorzaamheid en kuisheid. 1
In de middeleeuwen, van 500 tot ongeveer 1500 na Chr., zijn er twee grote
filosofische stromingen aan te wijzen. De eerste is de scholastiek waartoe
Anselmus gerekend kan worden. Hij wordt ook vaak als de grondlegger van deze
stroming gezien.
De tweede stroming is de mystiek 2 .
De scholastiek poogt aan te tonen dat de geloofswaarheden van de godsdienst
waarheden van de rede zijn. 3 Met andere woorden dat je God kunt begrijpen, dat
God te beredeneren is. Voor Anselmus is dit ook zo. Maar voor dat je over kunt
1
Groenewoud, G. Antieke, patristische en middeleeuwse filosofie, collegereader Vu,
januari
2002
2 Mystiek. Dit woord is afgeleid van het woord myein hetgeen het sluiten van ogen of
lippen
betekent. Vrij vertaald is dit het pad van contemplatie.
3 Aufenanger, Jörg, beknopte inleiding in de filosofie,Het Spectrum B.V. Utrecht 1998
3

gaan op het beredeneren van het bestaan van God zul je eerst moeten geloven.
Geloven is voor hem het naar binnen kijken in je eigen hart of zoals hij het heel
mooi zegt in zijn boek Proslogion 4 : ‘Ga in de binnenkamer van uw geest, sluit alles
uit, behalve God, en datgene wat u helpen kan Hem te zoeken, en zoek hem
nadat u uw deur gesloten heeft’. Anselmus richt zich in dit boek rechtstreeks tot
God, en gaat in dialoog met God. Dit is zeer ongebruikelijk daar de mens veel te
laag is om rechtstreeks met God te kunnen communiceren. Naderhand heeft hij
zich voor deze hoogmoedige daad moeten verantwoorden en heeft hij zijn dialoog
met God moeten vervangen door het aanspreken van God.
Voor Anselmus is de rede ondergeschikt aan het geloof. In zijn inleiding in het
boek Proslogion zegt Anselmus: ‘ik wens niet te begrijpen dat ik kan geloven,
maar ik geloof om te begrijpen. Hierom geloof ik dat als ik niet geloofde ik niet zou
kunnen begrijpen. Dan neemt Anselmus het voorbeeld van de dwaas uit psalm 53:
1. Volgens Anselmus zal de dwaas die het bestaan van God ontkent zelfs kunnen
inzien dat het bestaan van het meest volmaakte in de geest te beredeneren is. 5
4 Proslogion : logion betekent spreuk of uitspraak
5 Dat God waarlijk bestaat, uit de Proslogion
Daarom, Heer, Gij die aan het geloof inzicht verleent, laat mij inzien, in de mate dat Gij het
heilzaam acht, dat Gij zijt gelijk wij geloven en dat zijt wat wij geloven. Welnu, wij geloven
dat Gij iets zijt waarboven niets groter gedacht kan worden.
Of bestaat een dergelijke natuur dan niet aangezien de dwaas in zijn hart heeft gezegd: er
is geen God? Nochtans diezelfde dwaas, wanneer hij juist dit wat ik zeg 'iets waarboven
niets groter gedacht
( vervolg zie bladzijde 5)
VERVOLG 5 : kan worden' hoort, verstaat stellig wat hij hoort; en wat hij verstaat, is in
zijn verstand, ook al ziet hij niet dat dit 'is'. Want dat een ding in het verstand is, is niet
hetzelfde als inzien dat dit ding bestaat.
Want wanneer een schilder van tevoren bedenkt wat hij maken zal, dan heeft hij dit wel in
zijn verstand, maar hij ziet nog niet in dat datgene wat hij nog niet gemaakt heeft,
bestaat. Wanneer hij het evenwel al geschilderd heeft, dan heeft hij het in zijn verstand en
ziet hij ook in dat wat hij al gemaakt heeft, bestaat. Zo dan wordt ook de dwaas ervan
overtuigd dat 'iets waarboven niets groter gedacht kan worden' op zijn minst in het
verstand is, omdat hij dat, wanneer hij het hoort, verstaat, en al wat verstaan wordt in het
verstand is. En zeker kan 'datgene waarboven niets groter gedacht kan worden' niet in het
verstand alleen zijn. Want indien het uitsluitend in het verstand is, dan kan men denken
dat het ook in werkelijkheid is, hetgeen groter is. Indien dus 'datgene waarboven niets
groter gedacht kan worden' alleen in het verstand is, dan is precies 'datgene waarboven
niets groter gedacht kan worden' datgene waarboven wel iets groter gedacht kan worden.
Maar dat is zeker onmogelijk.
Bijgevolg bestaat zonder enige twijfel 'iets waarboven niets groter gedacht kan worden'
zowel in het verstand als in werkelijkheid.
4

Hoe belangrijk, hoe 'wonderbaarlijk' deze ontdekking was, blijkt ook uit het
uitvoerige verhaal dat Eadmer hieraan wijdt in zijn Vita Anselmi. Eadmer vertelt er
hoe Anselmus, toen hij na lang zoeken het argument gevonden had, het dadelijk
neerschreef op een wastafeltje om het toch niet weer te vergeten, en hoe hij het
aan een broeder gaf om het te bewaren. Toen Anselmus het na enkele dagen
terugvroeg, kon deze broeder het niet meer vinden.
Daarop dicteerde Anselmus zijn argumentatie opnieuw en gaf deze aan een
andere broeder. Die vond ze de volgende morgen in stukken naast zijn bed.
Anselmus plakte de stukken aan elkaar en zorgde er meteen voor dat de tekst op
duurzaam perkament werd overgeschreven. De inkleding van het verhaal (tot
driemaal toe…) en ook Anselmus' eigen woorden in het voorwoord wijzen erop
hoezeer zijn argument door zijn medebroeders bewonderd werd als een
uitzonderlijke vondst, bijna als een soort 'ingeving' van Godswege.
Anselmus is beroemd geworden vanwege dit ontologisch 6 bewijs voor het bestaan
van God.
Over het ontologische bewijs
Wat is een ontologisch bewijs?
Er is een argument, God bestaat. Dit is een a priori overtuiging daar de waarheid
onafhankelijk van waarneming kan worden gekend. Het is in de geest
geconstrueerd zonder onderzoek, zonder ervaring. De vraag is of alle religies op
deze basis zijn opgebouwd. In ieder geval wordt aangenomen dat de meeste
wetenschappelijke kennis eveneens a priori is opgebouwd 7 .
Het ontologische bewijs kent drie aspecten:
1. Het begin van de zoektocht is het pad naar binnen: geloven.
2. Het bestaan van God is als concept, als definitie in het denken aanwezig.
3. God moet dan noodzakelijkerwijs ook in de realiteit aanwezig zijn.
6 Ontologie komt van het woord ‘on’, ‘het zijnde’ en’ logos’, ‘het woord’, ‘de leer’.
7
Palmer, Donald, filosofie voor beginners,Spectrum Utrecht 2002
5

Deze gedachtegang is volkomen nieuw, Anselmus trachtte een sprong te maken
van het denken naar het Zijn. Deze redenering is een afgeleide van Plato’s ideeën
wereld 8 .
Boeddha en de eerste oorzaak van het bestaan.
Volgens Boeddha is er geen eerste oorzaak van ons bestaan aan te wijzen, ons
verstand is hiervoor te beperkt. Dit impliceert dat we niet weten waarom we hier op
aarde zijn, niet weten wat we hier moeten doen en ook niet in staat zijn om ons
huidige bestaan te verklaren; er is geen rede aan te wijzen.
Boeddha zei: weet dat je onwetend bent. Binnen de boeddhistische filosofie wordt
ook niet naar verklaringen gezocht. In die zin is het een ontologische 9 filosofie. Je
bent hier in de tegenwoordige tijd, niet meer en ook niet minder wat je in staat stelt
het huidige moment te ervaren.
Geest of bewustzijn heeft twee karakteristieken: a. het is helder, dit betekent dat
de geest niet stoffelijk is en zelfs niet uit de aller-subtielste energie bestaat, b. de
oorzaak van het huidige bewustzijnsmoment is het vorige bewustzijnsmoment. Op
deze wijze vormt het zijn eigen continuüm, zonder begin zonder einde 10 .
De functie van de geest is het kennen van een object. Het kennen van een object
is enerzijds het innerlijk ervaren van een object zoals gedachten, gevoelens,
emoties, neigingen, reflexen en intuïtie en anderzijds ervaren van concrete
objecten, zoals het eigen lichaam en objecten in de buitenwereld. Het bewustzijn
is volkomen gekoppeld aan ervaringen. Dit maakt het interessant om eerst vast te
stellen wat ervaringen zijn.
Ervaringen volgens de boeddhistische filosofie.
Een ervaring is een reactie in de geest op een actie van de geest; een bewuste
verandering. Veranderingen kunnen zowel op het zintuiglijke niveau als het op het
8
Zie: ‘In Dialoog’ met Boeddha en Plato. Tweede openbare avond,9 februari 2006,
9 Ontologische filosofie is een tak van de filosofie binnen de metafysica. Het beschrijft de
eigenschappen, het houdt zich bezig met vraagstellingen zoals: wat is echt, wat is het
verschil tussen schijn en werkelijkheid enz.
10 Geshe Sonam Gyaltsen, Geest en cognitie, Uitgeverij Maitreya , Emst, 2000
6

mentale vlak voorkomen Dit kan zich zowel in de geest, als in het lichaam als in
beide voordoen. Binnen het boeddhisme wordt over verschillende soorten van
bewustzijn gesproken. Zintuiglijk bewustzijn, mentaal bewustzijn en een mix van
beide een zeer subtiele niet materie gebonden bewustzijn.
Ervaringen doen zich alleen maar in het huidige moment voor. Echter doordat we
ons kunnen herinneren worden ervaringen herinneringen en geen ervaringen. Het
lichaam herinnert zich alles, maar dan ook alles, en binnen de boeddhistische
filosofie wordt deze herinnering vaak uitgebeeld als een grijze olifant. Zodra het
lichaam al zijn herinneringen in meditatie heeft losgelaten en heeft
getransformeerd wordt de olifant wit en is de geest in staat los te komen van het
lichaam en zeer subtiele ervaringen op te doen. Pas dan zijn we in staat om in het
Hier en Nu te ervaren.
Er zijn twee soorten ervaringen te onderkennen:
1. Evaringen die terugvoeren naar de kosmische heelheid en die vreugde van
binnenuit schenken.
2. Ervaringen die je afsplitsen van de kosmos, waardoor je veel dingen van
buitenaf nodig hebt om je prettig en goed te voelen.
Deze twee soorten van ervaringen zijn eenvoudig op te merken. Bijvoorbeeld als
ik ‘s avonds niet kan slapen vanwege alle problemen die in mijn hoofd
rondspoken, dan voel ik me de volgende dag erg vermoeid en opgejaagd.
Hierdoor begint de dag niet open en spontaan, ik sluit me af voor alles wat kan
gebeuren en ik probeer de dag zoveel mogelijk naar mijn hand te zetten en onder
controle te houden. Dit maakt me nog vermoeider dan ik al was en vaak leiden dit
soort cirkels naar stress en overspannenheid. Als ik daarentegen heerlijk, op
natuurlijke wijze inslaap dan ben ik ‘s morgens weer helemaal opgefrist en open
voor de nieuwe dag. Dan stroomt de dag en alles wat die dag plaatsvindt kan ik
met een open vizier tegemoet treden. Dit leidt tot creativiteit in alles wat zich
voordoet en schenkt een voldaan gevoel aan het einde van de dag.
7

Als je in meditatie bent en je ervaart komt dat dan door je geest, of door je lichaam
of door beide?
Zodra je mediteert, zit het lichaam in volmaakte rust en toch alert. Hierdoor
kunnen er allerlei soorten gedachten naar boven komen. Deze gedachten laat je
komen en gaan, je bemoeit je er niet mee. Hierdoor wordt de geest, het bewustzijn
heel langzamerhand rustiger, daar er geen aandacht aan voorbij- gaande zaken
wordt besteed. Hoe meer je dit oefent hoe meer geest en lichaam één geheel
vormen. Het lichaam buigt zich voor de zuivere geest, het Boeddhakind. Doordat
de geest steeds langer in rust kan verwijlen, worden ervaringen die met behulp
van het lichaam zich voordoen steeds subtieler. Door steeds meer open te staan
voor alle ervaringen, en ze niet ogenblikkelijk te categoriseren, of te verklaren of
ze als een groot wonder te zien, blijken alle ervaringen steeds universeler te
worden. Ja, de elementen verliezen hun individuele kracht van pijn, vreugde,
goed, slecht , mooi, lelijk etc.
Vanaf dat we geboren zijn houden we zeer nauwkeurig onze leeftijd in de gaten.
Deze geconditioneerdheid blijven we trouw en meten daaraan ons hele menselijke
gedragingen af.
Toch zouden we kunnen inzien dat de elementen zo oud zijn als de aarde en dat
noodzakelijkerwijs de herinneringen van het lichaam ook zo oud zullen moeten zijn
als de aarde. Dit geeft een totaal andere dimensie aan het lichaam in het
algemeen en aan het individuele lichaam in het bijzonder.
Dialoog
Boeddhisme: de leer is te ervaren
Wat wil dit zeggen? En wat is nu eigenlijk boeddhisme ?
Boeddhisme is een levensfilosofie. Dit houdt in dat de leer onmiddellijk, in het Hier
en Nu, te ervaren is. Door in interrelatie met het lichaam te zijn kan de leer van de
Boeddha door de ervaring begrepen worden. De leer wordt hierdoor verdiept, daar
het een samengaan is van methode en wijsheid, van geest en lichaam. Het
8

oeddhisme is een wijsheidsfilosofie. Kort gezegd houdt dit in dat het omvattend is
en niet uitsluitend. Alle opgedane ervaringen zijn ervaringen, die weer een
beginpunt voor een volgende ervaring of bewustzijnsmoment vormt. Er zijn geen
ervaringen die ontkent worden; ervaringen kunnen de mens dichter naar zijn
zuiverheid brengt en ervaringen kunnen hem daar verder vanaf brengen. Dit houdt
in dat er niets wordt uitgesloten. Boeddhisme is een filosofie en geen religie.
Is er verschil tussen filosofie en religie?
Ja, bij een levensfilosofie blijf je ZELF verantwoordelijk voor de verbinding met de
kosmos. Het komt dan op de eigen ervaringen aan. Zijn deze universeel 11 of zijn
het ego-ervaringen 12 . Welke van de twee varianten er ervaren wordt maakt in
principe niets uit als de consequenties die getrokken worden voor volgende
ervaringen ons dichter naar de heelheid of zuiverheid toe brengen. Er is niemand
die dit voor ons kan doen. Dus in die zin ben je totaal op jezelf aangewezen. Door
de Leer van de Boeddha, de dharma, te volgen wordt je langs het pad geleid
waarbinnen je zeker kunt zijn van juiste ervaringen. En met juiste ervaringen
worden universele en toch persoonsgebonden ervaringen bedoeld. Dit worden ook
wel authentieke ervaringen genoemd. Om weer de vergelijking met de olifant te
maken: de grijze olifant wordt wit, een olifant blijft een olifant en toch is iedere
olifant karakteristiek en uniek.
Anselmus: geloof de leer
Hoe is dat bij een religie? Wat is religie?
Bij een religie is er sprake van ‘Iemand’ van buitenaf, die de eerste oorzaak is van
alles wat ooit geschapen is en ook wij zijn Zijn creaties. Hij neemt ons ook weer
terug en kijkt naar ons als Zijn kinderen. Door deze gedachtegang ontstaat er een
afhankelijke relatie, want die ‘Iemand’ kan zijn goedkeuring of afkeuring laten
blijken door te straffen of te belonen. Bij alles wat er zich in ons leven voordoet
zoeken we een verklaring waarom er gebeurt wat er gebeurt. Doordat we God als
11
Universeel = kosmisch
12
Ego-ervaringen: persoonsgebonden ervaringen
9

een Macht/ Kracht buiten ons ervaren zullen we gaan marchanderen met God,
zodra zaken anders lopen dan wij zelf hadden verwacht. In die zin proberen we
met God net zo om te gaan als dat we met onze ouders, in het bijzonder met onze
biologische vader deden. We blijven onze verantwoordelijkheid buiten onszelf
zoeken.
Echter, volgens Anselmus ben je in staat om God in je ziel te aanschouwen: Hij
openbaart zich in jou als je gelooft. Nu is voor hem geloven geen loos woord, het
is een bewuste daad om helemaal naar binnen te keren en religieus 13 te zijn en
als het ware God te lezen in de ziel. Hiervoor moeten we diep naar binnen treden,
mediteren, om deze openbaring te ervaren.
Het is een voorwaarde om zuiver te kunnen denken. Door je te openen voor God
verdwijnen de sluiers in het verstand en kun je God denken. Doordat je God denkt
als het meest volmaakte meest perfecte, meest alwetende, meest almachtige en
meest oneindige wat je ooit kunt bedenken dan moet God ook wel bestaan anders
klopt je gedachte niet met de werkelijkheid en zul je moeten veronderstellen dat er
‘iets’ nog meer volmaakt aanwezig kan zijn.
Anselmus sluit alles buiten behalve God en Boeddha sluit juist niets uit.Hoe kan
dit?
Anselmus wil zich helemaal openstellen voor het goddelijke in hemzelf. Vandaar
uit gaat hij denken. De openbaringen Gods zijn het fundament van waaruit hij de
leer wenst te begrijpen. Het lijkt erop alsof hij niet zichzelf als mens wil leren
kennen maar alleen God. Dit is interessant want je zou kunnen zeggen dat de
Boeddha dit probeerde te doen toen hij bezig was met zijn pad van ascese. Het
ging hem toen ook alleen om de geest, en niet om het lichaam. Toen de Boeddha
inzag dat hij zonder lichaam niet kon ervaren en dus nooit zijn geest zou kunnen
leren kennen daar deze onlosmakelijk verbonden zijn, kon hij naar zijn
persoonlijkheid gaan. Deze is verbonden met het lichaam. Vervolgens kon hij
inzien dat de persoonlijkheid 14 weliswaar een eenheid vormt maar dat deze
13
Religie komt van re= wederom en legere = lezen
14
Persoonlijkheid is in deze context de geconditioneerde geest.
10

eenheid uit meerdere componenten bestaat, die allemaal onderling verbonden
zijn( Zie onderstaande figuur 1.).
Als alles onderling met elkaar verbonden is, is de consequentie dat je niets maar
dan ook niets kunt uitsluiten wil je de persoonlijkheid helemaal leren kennen, daar
de geconditioneerde geest een onderdeel van het totale bewustzijn vormt.
Over een kostbaar menselijk leven.
Waarom is een mensenleven kostbaar?
Een menselijk leven is kostbaar omdat het :
1. Kort op aarde is en in die zin niet lang ervaringen op kan doen.
2. De mens in staat stelt zijn geest te onderzoeken en te transformeren.
3. De mens alleen dank zij zijn lichaam kan ervaren en in die zin in staat is de
Verlichting te bereiken.
4. De mens in staat stelt zijn vrije wil te onderzoeken. Hierdoor kan hij keuzes
maken. Deze keuzes kunnen hem dichter bij de heelheid, de kosmos,
brengen dan wel verder van de heelheid af komen te staan.
Doordat de wijsheidsfilosofie ervan uitgaat dat ervaren zonder lichaam niet
mogelijk is, kom je in deze filosofie een heel mooie uitdrukking tegen: ieder levend
wezen is kostbaar. Vandaar dat het doden van levende wezens niet binnen deze
filosofie past; geweldloosheid is de drijfveer. En dit leidt ‘als vanzelf’ naar
mededogen.
Bij Boeddha was zijn vrije wil het uitgangspunt van zijn onderzoek: uit vrije wil met
of zonder lichaam zijn. Boeddha krijgt het niet voor elkaar om dit te
bewerkstelligen en na het eten van voedsel gaat hij onder de boom zitten en
mediteert. Op zich niet een heel bijzondere handeling. Zeker niet in India waar
vele mensen hele dagen mediteren onder een boom. Echter bij Boeddha was het
anders. Hij nam zich voor om nooit meer onder deze boom vandaan te gaan totdat
hij het pad, dat uit de cyclische dood en wedergeboorte leidt, gevonden had. Had
hij eerst zijn wilskracht gebruikt om los te komen van het lichaam, nu zette hij deze
kracht in om samen met zijn lichaam door zijn geconditioneerde gedachten heen
te gaan. Hij ging hier 100% voor. Dan ontmoet hij de laatste hindernissen in zijn
11

geest, overwint ze en is vrij. Vrij door het denken, vrij in de geest en vrij met een
lichaam
Wat ontdekt de Boeddha?
1. Dat het woord ‘mens’ een referentiepunt is om bepaalde
eigenschappen met de daarbij behorende elementaire
karakteristieken aan te duiden. Zo bestaat een mens uit
een lichaam dat is opgebouwd uit vijf elementen, aarde,
water, vuur, lucht en ruimte.
Vooral het vijfde element is belangrijk, daar wij dit in de
westerse cultuur volkomen vergeten zijn, of niet benoemen.
En het is juist door de ruimte dat wij ons bewust kunnen
gaan
worden van de schitterende capaciteiten van de geest.
2. Daarnaast bestaat een mens uit bewustzijn. Het bewustzijn
vormt met de elementen complexe bewustzijnsaggregaten.
Deze proberen als zelfstandige units te functioneren,
waardoor we denken dat ze de werkelijkheid vertegenwoordigen.
3. Ook ontdekte Boeddha dat de geest al deze eigen creaties
op heel andere wijze naar buiten toe projecteert. En deze
projecties niet meer als een eigen creatie herkent als ze
opnieuw in de geest verschijnen.
4. Boeddha ontdekte dat alles in onderlinge verbondenheid
met elkaar verweven is, waardoor er niets uit te sluiten valt
maar er ook niets te bevoorrechten is.
5. Boeddha ontdekte dat er maar een oplossing is om uit het
rad van wedergeboorte te komen: door de geest als een
lege spiegel te zien. Alle verschijnselen, mentaal of
zintuiglijk, worden in deze spiegel gereflecteerd. Alle
verschijnselen zijn ‘slechts’ een reflectie van de
werkelijkheid, en in die zin een illusie. Vandaar de
uitspraak van de Wijze: ‘Alles is niet zoals het lijkt’! Door
12

deze bewustwording kan de mens in meditatie alle
verschijnselen die op de spiegel blijven plakken, de
aanhechting van de geest ten opzichte van een
bepaald fenomeen, zuiveren. Zodat de spiegel iedere dag
weer helemaal schoon is. Dan blijft het bewustzijn helder
en cognitief; de werkelijkheid in het Hier en Nu wordt
gekend.
lucht
vuur
ruimte
x
aarde
water
Figuur 1. Het menselijk lichaam in termen van de elementen.
Dit vormt het fundament van het menselijke lichaam. Het bijzondere is dat als je
de x ook echt in de ruimte plaatst je ogenblikkelijk de bouw van de piramides van
Egypte daarin herkent. Elementen zijn energieën die zich laten ervaren met de
zintuigen en het mentale bewustzijn.
Conclusie:
Er lijkt een groot verschil te bestaan tussen geloven en ervaren. Geloven is zeker
zijn van dingen waarvan je hoopt dat ze bestaan. Je bent overtuigd van iets, wat je
niet ziet, dat dit toch bestaat.
En dit heeft Anselmus in zijn ontologisch bewijs helemaal uitgewerkt. Geloven is
ook een keuze die je met je verstand kunt maken. Hierdoor is het mogelijk om te
geloven in jezelf, maar het kan ook een zuiver mentale overgave zijn. Geloven kun
je niet ervaren, het is een mentale geestestoestand.
13

Boeddha volgde in eerste instantie ook het pad van een vast geloof in zijn
geestkracht. Toen dit mislukte kwam hij erachter dat er sprake is van een
interrelatie van de geest met het lichaam en dat deze niet alleen geestelijk uit te
werken is. Sterker nog geest en lichaam zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden
zolang je hier op aarde bent, en juist door deze verbondenheid is de mens in staat
te ervaren. Ervaren wordt nu het middel van het onderzoek. En om goed te
kunnen onder- zoeken zal de ervaring moeten kloppen met de werkelijkheid. Dit
vraagt om de geest in al zijn facetten goed te leren kennen. Niets uit te sluiten
maar alles te omarmen omdat alles in interrelatie is. En volgens Boeddha ben je in
staat om de Leer als vanzelf te begrijpen als je kunt ervaren. Hierbij gaat het om
juiste kosmische ervaringen, verschoont van herinneringen en vooropgestelde
interpretaties. Het vraagt om een open ‘zijn’ eigenlijk zoals een kind, zonder
vooropgestelde verwachtingen en interpretaties, echter wel met behoudt van de
eigen verantwoording en zelfstandigheid. Door open te staan voor alle ervaringen,
die tijdens meditatie verkregen zijn, vormen zij een prachtig pad naar de eigen
zuivere geest, de Leraar, die in ons allemaal aanwezig is. Je zou kunnen zeggen
dat door de ervaringen, waardoor de juistheid van de leer getoetst kan worden, het
geloof in jezelf en in het pad dat je loopt, doet toenemen.
Voor Anselmus is het geloof een openstellen van de geest om van daaruit
verstandelijk te begrijpen. Hij probeert via de rede naar het Zijn te komen. Om in
de allegorie van de grot van Plato te blijven kun je zeggen dat Anselmus gewoon
in de grot blijft, de openbaring Gods, de Zon, in zich laat schijnen om vervolgens
zichzelf uit de grot te redeneren, alhoewel hij gewoon blijft zitten waar hij zit. Om in
te zien, te begrijpen dat wat binnen ons is ook buiten ons zal moeten bestaan.
De Boeddha ontleedt de grot, ziet dat de grot niet is wat het lijkt. Ziet dat dit een
creatie is van de geest, maar dat het eigenlijk alleen uit energie bestaat. Dus er is
een grot, als referentiepunt, als benoeming, maar als we verder onder- zoeken
zien we dat deze uit vele componenten bestaat. Hierdoor verandert er al zoveel in
onze geest dat, of de grot er nu is of niet, de geest zich bewust is geworden van
het innerlijk licht en de daarbij behorende innerlijke vreugde. Er is geen binnen en
er is geen buiten meer aanwezig.
Samenvattend kun je stellen dat Anselmus aan het begin staat van wat voor
Boeddha reeds een werkelijkheid is geworden.
14