Bataviawerf Journaal 2009 nummer 4

Het hakkebord voor
De 7 Provinciën
Bouwportret met
Bert van Leeuwen
42009
Vrouwen en de VOC
J O U R N A A L
Jaargang 21, nr 4 • ISSN-1383-0252 • www.bataviawerf.nl
4-2009 journaal
1

Bouwportret
U bouwt mee met...
Twaalf jaar lang was ik grafisch tekenaar/vormgever. Eerst
bij de provincie Noord-Holland en het laatste jaar op het
eiland Terschelling. Mijn vrouw kon werk krijgen in Almere
als verpleegster en wij verhuisden met onze twee zoons
naar Lelystad. Ik ging vaak naar de Bataviawerf en werd
verliefd op het beeldsnijwerk. Ik vroeg aan Cees van Soestbergen,
meester beeldsnijder, of ik hier mocht werken. Hij
gaf me een fotokopietje mee van een 17e eeuws gevelornamentje
en zei: 'Snij dat maar in hout, als je klaar bent zie
ik je wel terug.’ Na een maand stond ik er weer met mijn
proeve en Cees zei: 'Een leuk kopje.' Ik werd aangenomen
in 1993 en zo werkte ik twee jaar lang als beeldsnijder op
de Bataviawerf en leerde ontzettend veel. Samen met mijn
collega’s sneden wij kardinaalsmutsen, de kleine cartouche
en de grote cartouche met de Andreaskruisen, gillingen,
ballusters en balustrade en verzorgden we het verguld- en
schilderwerk van het prachtige VOC-schip de Batavia. Een
mooie afsluiting van dit leertraject was toen we met de
Batavia deelnamen aan Sail Amsterdam in augustus 1995.
De belangstelling voor de Batavia was overweldigend,
het leek wel of iedereen naar ons schip kwam kijken.
Hierna heb ik vier jaar lang de opleiding op het ROC
gevolgd voor primair- en voortgezet timmeren. Ik heb
zeven jaar als timmerman in de bouw gewerkt en
lesgegeven op het Scheepvaartmuseum in Amsterdam
als leermeester beeldsnijden.
Bert van Leeuwen
Bert van Leeuwen is sinds 2003 betrokken bij de
Bataviawerf als leermeester scheepstimmeren en hij
is intensief bezig met het onderhoud van de Batavia.
Zijn betrokkenheid bij de Bataviawerf is al in een
eerder stadium begonnen.
"Ik ben geboren in 1956 in Wormerveer (Zaanstad).
Toen ik op de kleuterschool zat wilde ik alleen maar
tekenen en nog meer tekenen. Ik moest zelfs een keer
nablijven omdat ik niet wilde plakken. In de eerste klas
van de lagere school keek ik het liefst naar buiten, want
daar lag mijn gestolen wereld. Na de MAVO ging ik naar de
Grafische MTS in Amsterdam en behaalde mijn diploma.
Daarna heb ik 14 maanden als gewondenverzorger
gediend in het Nederlandse leger, tijdens de Koude Oorlog,
want het was ontzettend koud in de winter van 1978/79.
In 2003 was er een vacature leermeester op de
Bataviawerf en ik werd aangenomen. De eerste drie jaar
had ik een jaarcontract, maar ik was dolblij met het werk
op de werf. De eerste jaren heb ik met deelnemers gewerkt
aan de bouw van De Zeven Provinciën. Ik heb daarna een
half jaar lang als interim scholingscoördinator gewerkt. Na
deze periode heb ik met collega Tiemen Pasterkamp en
een aantal deelnemers, het rechte wulf, onderdeel van de
spiegel van De Zeven Provinciën, gesneden en geschilderd.
De laatste drie jaar werk ik samen met collega leermeester
Stijn Somers, een gemotiveerde groep vaste vrijwilligers
en een wisselende groep deelnemers, aan het onderhoud
van de Batavia. Voor sommige deelnemers aan het
scholingsproject is het een opstap naar een nieuw vak.
Maar dit gaat niet altijd van een leien dakje. Een deelnemer
kwam te laat op het werk en gaf aan stress van mij te krijgen.
Toen ik hem vertelde dat er twee mogelijkheden zijn om
dat te voorkomen: 'of op tijd komen of een baas zoeken
waar je niet op tijd hoeft te komen', heb ik hem nooit meer
teruggezien. Gelukkig willen de meeste deelnemers wel wat
opsteken van het scholingsproject en maken zij dankbaar
gebruik van de mogelijkheden die hun geboden worden.
Voor de deelnemers aan ons scholingsproject is de
Bataviawerf in mijn beleving een bijzondere werf waar
men de kans krijgt om te bouwen aan zichzelf en aan een
wonderschoon schip."
Bij foto voorpagina
Tiemen Pasterkamp werkt aan het hakkebord.
2
4-2009 journaal

Bouwnieuws
Het Hakkebord van De 7 Provinciën
Al direct na de herstart van de bouw van De 7 Provinciën
in 2003, is het beeldsnijwerk voor dit schip in productie
gegaan en zijn een aantal aansprekende stukken beeldsnijwerk
gemaakt. Daarnaast is ook het proces in gang
gezet van kunsthistorisch onderzoek, ambachtelijke
stijlverkenning en de toepassing van kleuren.
Door nauwkeurige maatvoering is het voor de
beeldsnijders mogelijk om met ruime voorsprong in
het bouwproces sommige beelden en ornamenten al
te maken voordat de constructie op het schip gereed
is. Het indrukwekkende beeldsnijwerk voor het rechte
wulf, te zien in de tentoonstellingsruimte van de
Bataviawerf, is daar een goed voorbeeld van.
Al geruime tijd wordt in de beeldsnijderij gewerkt aan het
bovenste hakkebord. Dit is op de masten na het hoogste
deel van De 7 Provinciën.
Voor De 7 Provinciën is het hakkebord een boogvormig stuk
snijwerk dat gevuld is met kwab en loofwerk. In de ornamenten
zitten twee 'kinderkens' die door middel van hoorns
(loftrompetten) de aandacht vestigen op een vrouwenfiguur
die in het midden van dit geheel staat. Het gaat hier om
een personificatie die door middel van een aantal attributen
een begrip weergeeft.
Personificaties waren in heel Europa in deze periode
gebruikelijk en algemeen bekend. Veel personificaties zijn
gebaseerd op het boek The Iconologia of Cesare Ripa,
waarvan in 1644 een Nederlandse vertaling verscheen. In
Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghem des Verstants
worden in alfabetische volgorde bijna 600 mythologische
figuren en abstracte begrippen beschreven. Bij begrippen
die werden uitgebeeld moet je denken aan vrede,
gerechtigheid, overvloed, kracht, voorzichtigheid en
dergelijke. Vrouwe Justitia bijvoorbeeld staat voor
gerechtigheid en zij is tegenwoordig de enige die nog
regelmatig gebruikt wordt.
Putti
Op de prent die wij van Willem van de Velde uit de
collectie Greenwich gebruiken, is niet duidelijk te zien om
welke personificatie het gaat. Als we in het bestek van de
Vrijheid (een admiraliteitsschip uit dezelfde periode als
De 7 Provinciën, met dezelfde afmetingen en gebouwd op
dezelfde werf) lezen we: "Achter aant schip aant hackebord
te snijden de liberteit ofte vrijheijt, hebbende in haer hand
de lance en de hoot. Op sij van de liberteit ofte vrijhijt, te
snijden twee kinderkens vasthoudende de horns van de
abondantij." De lans en de hoed zijn de attributen van de
vrijheid. In de collectie van de Graaf van Northumberland
bevindt zich een tekening van De 7 Provinciën met
aantekeningen betreffende het snijwerk. Zo werd bij de
vrouwenfiguur de aanwijzing 'gout' geschreven. Nu was
voor ons de vraag, welke personificatie heeft een gouden
gewaad?
Verlijmen van de lijst (inzet: het Hakkebord van De 7 Provinciën getekend door Willem van de Velde)
3
4-2009 journaal

B o u w n i e u w s
Kort nieuws
Historische Botter UK 12 wordt
gerestaureerd op de Bataviawerf in Lelystad.
Op 24 september jl. had de historische botter UK 12 op het
IJsselmeer een aanvaring met een tankschip. Hierbij kwam
helaas een bemanningslid van de botter om het leven en
raakte een tweede opvarende gewond. De gezonken en
zwaar gehavende botter werd de volgende dag geborgen
en overgebracht naar een depot van Rijkswaterstaat in
Lelystad.
Mal van de leeuw
Leeuwenkop in 3D
Aangehakte leeuw
Als we de iconologia van Cesare Ripa raadplegen, staat
er: "Een staande vrouwe, in't goud gekleed, houdenende
d’overvloeds hoorne in d’eene, en d’andere hand eenige
bosselen kooren agter die welke staen ter sijden van dese
beeltenisse."
Zo is de keuze voor de abondantie (overvloed) gemaakt.
Op de hoeken van het hakkebord zie je twee liggende
leeuwen. Dit waren standaard figuren op deze plek, vaak
hadden deze leeuwen een bol onder hun voorpoot. Deze bol
stelde dan de wereld of het lot voor.
De keuze voor het hout heeft alles te maken met het
gewicht. Door de grootte en de hoogte mocht het niet te
zwaar worden in verband met het nadelige effect op de
stabiliteit van het schip. Daarom is er gekozen voor
naaldhout, in ons geval Douglas.
Nicolaes Witsen schrijft hierover: "Dit hackebord veeltijds
uit grenehout en na den eisch krom gehakte balken ook
wel uit, op malkander genagelde, oude masten en reen
gemaakt worden." Oude scheepsonderdelen werden dus
opnieuw verwerkt om nieuw snijwerk van te maken.
Botter UK 12
Nadat het bestuur van de Stichting Urker Botter had
besloten om de botter te restaureren heeft de Bataviawerf
hulp aangeboden bij het restaureren van de botter die
oorspronkelijk in 1918 is gebouwd. De Stichting Urker Botter
en de Bataviawerf gaan samenwerken om deze botter weer
in de vaart te krijgen.
Vrijwilligers van de Stichting Urker Botter zullen de
restauratie gaan uitvoeren met gebruikmaking van de
ambachtelijke werkplaatsen van de Bataviawerf, zoals de
scheepstimmerwerkplaats, tuigerij, smederij en zeilmakerij.
Daarnaast stelt de Bataviawerf ook haar expertise op het
gebied van houten scheepsbouw beschikbaar.
Op dit moment wordt gewerkt aan de twee flankerende
leeuwen. De verwachting is dat het gehele hakkebord dit
voorjaar gereed zal zijn.
Tuigage
Maatvoering leeuw
De UK 12 zal op korte termijn naar de Bataviawerf
overgebracht worden. Naar verwachting zal de restauratie
van de UK 12 ruim anderhalf jaar gaan duren.
4
4-2009 journaal

Kort Historisch nieuws
Detail uit een rekening: 2 Ramen int nachthuys van Moscovisch glas compt 15 schelling 6 groten
Kort nieuws van het historisch onderzoek
In de week van 9 november hebben onderzoekers Menno
Leenstra en Arent Vos enkele dagen gewerkt in het Zeeuws
Archief in Middelburg. Daar worden onder andere archieven
van de Zeeuwse admiraliteit bewaard. In het bijzonder
zochten ze in de administratie die betrekking heeft op de
uitrusting van de schepen. Voor de Batavia bekeken ze de
periode 1620-1630, ervan uitgaande dat gegevens voor de
uitrusting van ’s Lands Schepen van Oorlog enige zeggingskracht
hebben voor de uitrusting van VOC Retourschepen.
Uiteraard zal later ook in de VOC-archieven verder worden
gezocht.
Grootboek van één boekjaar en een deel van de bijbehorende rekeningen
stond. Dit meubel bood plaats aan één of meer kompassen,
verlichting en de halfuursglazen (zandlopers). Uit rekeningen
van VOC en Admiraliteiten blijkt overtuigend, dat deze
nachthuizen ook in de tijd van de Batavia reeds gebruikt
werden. Het zoeken is nu naar gegevens om tot een goede
reconstructie te komen. Stapje voor stapje komen we hiermee
verder. Zo blijkt uit rekeningen, dat er ramen in zaten
van Moscovisch glas (mica).
Menno Leenstra doorzoekt het Zeeuws Archief
Menno zocht gericht naar gegevens over tuigage en vooral
zeilen. Immers, bij de brand in oktober 2008 zijn de zeilen
van de Batavia verloren gegaan. Die moeten nu opnieuw
worden gemaakt, maar dat willen we nog beter historisch
verantwoord doen dan de eerste generatie zeilen.
Arent is bezig met breed onderzoek voor een zo authentiek
mogelijke inrichting van de Batavia. Daaronder vallen heel
veel aspecten zoals intimmering van de diverse ruimtes,
dagelijks leven, wonen en werken aan boord, navigatie,
uitrusting, lading, enzovoorts. Voor Arent was het een
steekproef om te zien wat het potentieel is van dit archief,
hoeveel tijd nodig zal zijn om bovengenoemde periode van
het archief te doorzoeken en wat daarvan de kosten zullen
zijn. Dat inzicht is nodig om een goed plan op te stellen
voor de inrichting. Arent en hoofd bouw Aryan Klein werken
op dit moment samen aan een aansprekend plan, waarmee
we een begin kunnen maken voor de benodigde fondsenwerving.
Een klein voorbeeld: we weten uit Witsen en Van Yk, dat
aan het eind van de 17e eeuw op de stuurplecht (en op
grote schepen ook aan dek) een zogenaamd nachthuis
Audiotour
De Bataviawerf heeft in samenwerking met het bedrijf
Guide ID uit Deventer een audiotour ontwikkeld voor
de Batavia. Er zijn op de Batavia in totaal 16 locaties
waar men met een podcatcher een hoofdstukje uit het
verhaal van de Batavia te horen krijgt.
Met een plattegrond van het schip kunnen de bezoekers
via deze locaties, op eigen gelegenheid de audiotour
over de Batavia volgen.
Op dit moment is de audiotour alleen nog in
het Nederlands verkrijgbaar, als de audiotour
aanslaat zullen we deze ook in andere talen
beschikbaar stellen. Vooral in drukke tijden,
als er minder gidsen beschikbaar zijn, is dit
een goed alternatief.
De audiotour is te huur bij de
informatiebalie voor € 2,50 per persoon.
5
4-2009 journaal

Activiteiten 2010
s u m m a r y
Ook in 2010 organiseren we volop activiteiten.
Noteer de volgende data alvast in uw agenda!
Demonstratie kanonschieten:
Zaterdag 2 januari
14.00 uur
Zaterdag 6 februari
14.00 uur
Zaterdag 6 maart
14.00 uur
Zaterdag 3 april
14.00 uur
Zaterdag 1 mei
14.00 uur
Zaterdag 5 juni
14.00 uur
Demonstratie knopen & splitsen met publiek:
Deelname aan de knoopdemonstraties is geheel gratis!
Zondag 17 januari
11.00 uur - 15.00 uur
Zondag 21 februari
11.00 uur - 15.00 uur
Zondag 21 maart
11.00 uur - 15.00 uur
Zondag 18 april
11.00 uur - 15.00 uur
Zondag 16 mei
11.00 uur - 15.00 uur
Zondag 20 mei
11.00 uur - 15.00 uur
In this edition of the Bataviawerf Journal, shipwright Bert van
Leeuwen is interviewed about his long standing involvement
with the Bataviawerf. Initially Bert joined the yard as an
apprentice woodcarver, now however Bert is involved with the
maintenance of the Batavia and the training of young
apprentices.
After extensive research, a plan was drawn up for the Taffrail
of De 7 Provinciën. Many sources were researched and using
both pictorial and written material the correct design for these
ornaments was determined. The Baroque Taffrail is an expression
of wealth which is expressed by the mythological figure
Abundantia who is flanked by two Putti trumpeting victoriously.
Two full size lions are draped at both ends over the Taffrail as
guards of this wealth.
Archival sources are of great significance to our project.
Currently two researchers are currently working their way
through the 17th century admiralty archives of the Province of
Zeeland. We are looking for information related to early
Seventeenth Century sails and the interior of ships. Both
research programmes are in preparation for the making of a
new suit of sails for the Batavia and the feasibility study for
constructing the historic interior for the ship.
A new audio tour is now available for your visit to the Batavia.
On 16 locations you can activate your personal pod catcher and
learn more about the history of the ship.
Demonstratie wantklimmen met publiek:
De kosten voor deelname aan wantklimmen is € 7,50 p.p.
inclusief certificaat wantklimmen.
Zaterdag 13 maart
11.00 uur - 15.00 uur
Zaterdag 10 april
11.00 uur - 15.00 uur
Zaterdag 8 mei
11.00 uur - 15.00 uur
Zaterdag 12 juni
11.00 uur - 15.00 uur
Kindermiddag:
De kindermiddag vindt plaats op iedere 2 e woensdag van
de maand. U dient vooraf te reserveren bij de afdeling
reserveringen via telefoonnummer 0320 26 14 09 of stuur
een e-mail naar reservering@bataviawerf.nl. De kosten
bedragen € 5,50 per kind, ouders/begeleiders zijn gratis.
Woensdag 10 maart
Woensdag 14 april
Woensdag 12 mei
Woensdag 9 juni
13.30 uur - 16.30 uur
13.30 uur - 16.30 uur
13.30 uur - 16.30 uur
13.30 uur - 16.30 uur
Evenementen tot en met juni
Zaterdag 27 en zondag 28 februari
Levende geschiedenis op de Batavia
Maandag 5 april
Paasbrunch
Vrijdag 7 t/m maandag 9 mei Pasar Batavia
Zondag 23 mei
Preuvenement
An historic Botter, the UK 12 built in 1918 as a traditional
wooden flat-bottomed fishing vessel, was recently involved in a
collision with a modern barge and sunk. The Botter was raised
the next day but was found to be extensively damaged. The
Bataviawerf has offered the Trust that operates the UK 12, the
opportunity to restore their ship at the Bataviawerf with access
to our equipment and expertise.
This month a new introductory film will be screened at the
Bataviawerf. Historic backgrounds and current images of our
shipbuilding activities will prepare our visitors for their tour
around the Yard. 'Both educational and entertaining' were some
of the first comments we got from our visitors.
We have some new events planned this Christmas holiday.
Traditional arts & crafts can be enjoyed; even better you and
your family and friends can participate. See our renewed
website www.bataviawerf.nl for more information.
Many economic and technical facts of the Dutch East India
Company have been published over the years. But one aspect
has been somewhat overlooked; Women and the VOC.
Many young orphaned girls, were 'exported' to the new town
Batavia on the Indonesian island of Java, so they could be
married off to Dutch VOC-employees. A 'modern' European city
would thus be created.
There were also surprisingly high numbers of women who
fancied a career as a sailor or soldier and disguised themselves.
Over a hundred documented cases are known from the 17th
and 18th Century. However, many more might have been
working undiscovered as sailors or cabin boys and played their
part in the history of the VOC.
6
Kijk voor meer informatie op www.bataviawerf.nl.
4-2009 journaal

ataviawerf
donateurs
Nieuwe introductiefilm
De afgelopen maanden is er hard gewerkt om een
nieuwe introductiefilm voor bezoekers van de
Bataviawerf te produceren. De boeiende verhalen van
de Batavia en De 7 Provinciën zijn in beeld gebracht.
Historische achtergronden, afgewisseld met
aansprekende beelden van onze bouwactiviteiten
zorgen voor een goede voorbereiding op uw bezoek
aan de werf.
De nieuwe introductiefilm is tot stand gekomen
dankzij de belangenloze medewerking
van Share Productions te
Velzen en journalist
Charles Groenhuijsen
die de film heeft
ingesproken.
Wordt u weer donateur?
Zoals eerder aangekondigd in het vorige Bataviawerf
Journaal ontvangt een aantal donateurs binnenkort een
acceptgirokaart en een begeleidend schrijven. Dit gebeurt bij
diegenen die al geruime tijd het Bataviawerf Journaal
ontvangen, maar zich er mogelijk niet bewust van zijn dat
men eigenlijk geen donateur meer is. De financiële bijdrage
is bij u achterwege gebleven. Graag willen wij u langs deze
weg nog eens vragen om uw contributie voor het donateurschap
weer over te maken, of ons te informeren als u heeft
besloten om uw donateurschap te beëindigen.
Uiteraard kunt u naast het invullen en versturen van de
acceptgirokaart uw bijdrage ook via internetbankieren
overmaken onder vermelding van uw donateurnummer (te
vinden op uw donateurspas) of via het afgeven van een
machtiging (zie www.bataviawerf.nl/donateurs).
De nieuwe introductiefilm
is vanaf deze kerstvakantie
te zien.
Kerstactviteiten Bataviawerf
Tijdens de kerstvakantie van 19 december tot en met
3 januari 2010 organiseert de Bataviawerf leuke activiteiten
voor het hele gezin. Waan je op een 17e eeuwse
scheepswerf en doe mee: een springtouw maken op de
lijnbaan, aan de kaapstander draaien op de Batavia,
spanten bouwen, trekzagen of touwgooien. Speciaal voor
de jeugd is er een cursus schiemanswerk en de gratis
speurtocht: Batavia naar de Oost!
Kom voor luid kanongebulder op 19, 23 en 30 december,
en 2 januari naar de Bataviawerf. Dan worden de kanonnen
op historische wijze geladen en afgevuurd. Elke zaterdag
in de kerstvakantie kan je onder begeleiding van een
deskundige in het want van de Batavia klimmen. Op zondag
20 december brengt het koor 'Tijdloos' op sfeervolle wijze
haar kerstrepertoire ten gehore. Voor meer informatie gaat
u naar www.bataviawerf.nl.
Kerstactie
Op vertoon van uw donateurspas kunt u in de kerstvakantie
een bezoek brengen aan de werf en genieten van onze speciale
kerstactiviteiten en onze nieuwe introductiefilm. Nog leuker is
het om uw familie en vrienden mee te nemen.
U kunt gebruik maken van deze speciale vriendenbon.
Wilt u niet knippen in het Bataviawerf Journaal, dan is de bon
te vinden op onze website. Kijk hiervoor
op www.bataviawerf.nl.
Kom met de kerst naar de
Bataviawerf en geef deze
vriendenbon aan uw familie,
vrienden of buren.
Vriendenbon
Breng een bezoek aan de Bataviawerf
in Lelystad en ontvang 50% korting op
de toegangsprijs voor max. 4 personen.
Volwassene Nu € 5,00 i.p.v. € 10,00
65+ Nu € 4,00 i.p.v. € 8,00
Kind 6 t/m 12 jaar Nu € 2,50 i.p.v. € 5,00
Kind 0 t/m 5 jaar
Gratis!
Deze kortingsbon is geldig
tot en met 3 januari 2010
en is niet te gebruiken i.c.m.
andere acties en reserveringen.
Batavia in de sneeuw
Kijk voor meer informatie
op www.bataviawerf.nl.
7
4-2009 journaal

Een heel korte geschiedenis van…
Vrouwen en de Verenigde Oost-Indische Compagnie
Er is veel aandacht voor economische en bouwtechnische
aspecten van de VOC. Echter een onderbelicht aspect is
de rol die vrouwen speelden in relatie tot de VOC.
Hooggeplaatste bemanningsleden en passagiers namen nog
weleens hun vrouw mee aan boord. Aan het begin van de
17e eeuw was dit nog toegestaan. Later werden de regels op
dit gebied steeds strenger, door de problemen die vrouwen
aan boord vaak gaven. Op de Batavia waren enkele aantrekkelijke,
vrouwelijke passagiers mede een belangrijke
oorzaak van de muiterij die werd beraamd. De twee hoogste
VOC vertegenwoordigers op Commandeur Pelsaert na waren
de aanstichters, met alle tragische gevolgen van dien.
De Batavia had overigens een zeldzaam groot aantal
vrouwen aan boord, 22 in totaal. Een gemiddeld VOC-schip
nam slechts enkele vrouwen mee. Aan het eind van de 17e
eeuw was het alleen voor de allerhoogste aan boord nog
toegestaan hun vrouw mee te nemen.
Maar aan het begin van de 17e eeuw bracht de VOC bewust
een grote hoeveelheid vrouwen naar de Oost, vooral onder
Jan Pieterszoon Coen. Toen Coen in 1619 Jakarta had
veroverd en daar de stad Batavia stichtte, probeerde hij
zijn nieuwverworven hoofdstad zo gauw mogelijk te veranderen
in een stadsrepubliek naar Europees model. Hij wilde
dat er een grote Europese burgerklasse zou komen die er
werkte, kinderen kreeg en naar de kerk ging. Een probleem
was echter dat er met de VOC-schepen vrijwel alleen maar
mannen meekwamen, veel hiervan vrijgezel. Coen had het
niet zo op huwelijken met Javaanse inlanders, en verzocht
de Heeren XVII om zo’n 500 'eerbare jonge meisjes' uit de
wees- en werkhuizen te verzamelen en deze naar Batavia
te zenden, opdat ze daar konden trouwen. In 1622 en 1623
gingen er daadwerkelijk vier schepen met 'exportbruiden'
richting de Oost. Hoeveel meisjes er in totaal overgebracht
zijn weten we niet.
Alleen van het schip de Leiden, uitgevaren in 1623, weten
we dat er 30 meisjes aan boord waren. De schipper dankte
God achteraf dat dit goed was afgelopen; vrouwen als
levende 'handelswaar' aan boord had de overtocht er niet
makkelijker op gemaakt. Coen meldde aan de Heeren XVII
dat de meisjes allemaal keurig getrouwd waren met hogere
VOC-werknemers. Bij dit experiment is het echter gebleven.
Later werden er geen meisjes meer naar de Oost gebracht
voor de huwelijksmarkt.
De meest tot de verbeelding sprekende categorie van
vrouwen aan boord zijn de 'meisjes loos'. De als man
vermomde vrouwen die bijtekenden als soldaat of matroos.
Vrouwelijke boekanier
Zij wisten soms zeer lang hun mannenrol vol te houden
voor ze ontdekt werden. Door de hele geschiedenis van
de VOC heen zijn er zo’n 100 gedocumenteerde gevallen
bekend van vrouwen die 'ontmaskerd' werden. Over hoeveel
vrouwen succesvol waren en onontdekt bleven, kunnen we
slechts gissen.
Colofon – jaargang 21, nr 4
Bataviawerf Journaal is een uitgave van de Bataviawerf in Lelystad en verschijnt vier keer per jaar. Het Journaal is bestemd voor donateurs en relaties van de Bataviawerf.
8
Bataviawerf, Oostvaardersdijk 01-09, Postbus 119, 8200 AC Lelystad-NL • Postbank 1513, ING Bank 67.05.85.904
T +31 (0)320 261409 • F +31 (0)320 261360 • E info@bataviawerf.nl • www.bataviawerf.nl
Redactie: Management Team Bataviawerf • Druk en ontwerp: Anker Media, Lelystad