Bataviawerf Journaal 2009 nummer 4

Een heel korte geschiedenis van…
Vrouwen en de Verenigde Oost-Indische Compagnie
Er is veel aandacht voor economische en bouwtechnische
aspecten van de VOC. Echter een onderbelicht aspect is
de rol die vrouwen speelden in relatie tot de VOC.
Hooggeplaatste bemanningsleden en passagiers namen nog
weleens hun vrouw mee aan boord. Aan het begin van de
17e eeuw was dit nog toegestaan. Later werden de regels op
dit gebied steeds strenger, door de problemen die vrouwen
aan boord vaak gaven. Op de Batavia waren enkele aantrekkelijke,
vrouwelijke passagiers mede een belangrijke
oorzaak van de muiterij die werd beraamd. De twee hoogste
VOC vertegenwoordigers op Commandeur Pelsaert na waren
de aanstichters, met alle tragische gevolgen van dien.
De Batavia had overigens een zeldzaam groot aantal
vrouwen aan boord, 22 in totaal. Een gemiddeld VOC-schip
nam slechts enkele vrouwen mee. Aan het eind van de 17e
eeuw was het alleen voor de allerhoogste aan boord nog
toegestaan hun vrouw mee te nemen.
Maar aan het begin van de 17e eeuw bracht de VOC bewust
een grote hoeveelheid vrouwen naar de Oost, vooral onder
Jan Pieterszoon Coen. Toen Coen in 1619 Jakarta had
veroverd en daar de stad Batavia stichtte, probeerde hij
zijn nieuwverworven hoofdstad zo gauw mogelijk te veranderen
in een stadsrepubliek naar Europees model. Hij wilde
dat er een grote Europese burgerklasse zou komen die er
werkte, kinderen kreeg en naar de kerk ging. Een probleem
was echter dat er met de VOC-schepen vrijwel alleen maar
mannen meekwamen, veel hiervan vrijgezel. Coen had het
niet zo op huwelijken met Javaanse inlanders, en verzocht
de Heeren XVII om zo’n 500 'eerbare jonge meisjes' uit de
wees- en werkhuizen te verzamelen en deze naar Batavia
te zenden, opdat ze daar konden trouwen. In 1622 en 1623
gingen er daadwerkelijk vier schepen met 'exportbruiden'
richting de Oost. Hoeveel meisjes er in totaal overgebracht
zijn weten we niet.
Alleen van het schip de Leiden, uitgevaren in 1623, weten
we dat er 30 meisjes aan boord waren. De schipper dankte
God achteraf dat dit goed was afgelopen; vrouwen als
levende 'handelswaar' aan boord had de overtocht er niet
makkelijker op gemaakt. Coen meldde aan de Heeren XVII
dat de meisjes allemaal keurig getrouwd waren met hogere
VOC-werknemers. Bij dit experiment is het echter gebleven.
Later werden er geen meisjes meer naar de Oost gebracht
voor de huwelijksmarkt.
De meest tot de verbeelding sprekende categorie van
vrouwen aan boord zijn de 'meisjes loos'. De als man
vermomde vrouwen die bijtekenden als soldaat of matroos.
Vrouwelijke boekanier
Zij wisten soms zeer lang hun mannenrol vol te houden
voor ze ontdekt werden. Door de hele geschiedenis van
de VOC heen zijn er zo’n 100 gedocumenteerde gevallen
bekend van vrouwen die 'ontmaskerd' werden. Over hoeveel
vrouwen succesvol waren en onontdekt bleven, kunnen we
slechts gissen.
Colofon – jaargang 21, nr 4
Bataviawerf Journaal is een uitgave van de Bataviawerf in Lelystad en verschijnt vier keer per jaar. Het Journaal is bestemd voor donateurs en relaties van de Bataviawerf.
8
Bataviawerf, Oostvaardersdijk 01-09, Postbus 119, 8200 AC Lelystad-NL • Postbank 1513, ING Bank 67.05.85.904
T +31 (0)320 261409 • F +31 (0)320 261360 • E info@bataviawerf.nl • www.bataviawerf.nl
Redactie: Management Team Bataviawerf • Druk en ontwerp: Anker Media, Lelystad