Bestrijding van incidenten met pijpleidingen - Infopunt Veiligheid

FOD Binnenlandse Zaken 

Algemene Directie van de Civiele Veiligheid 

Handleiding 

Bestrijding van incidenten 

met pijpleidingen 

Algemene actiekaarten 

& 

Actiekaart Aardgas 

juni 2007 - versie 2.1

Algemene inleiding 

Na de gasramp van Gellingen werd een werkgroep aangesteld waarin naast 

afgevaardigden van de brandweer eveneens medewerkers van de pijpleidingbeheerders 

vertegenwoordigd waren. Fetrapi heeft de gasleidingen in 

kaart gebracht en de digitale bestanden overgedragen aan de Algemene 

Directie Crisiscentrum van de Federale Overheidsdienst Binnenlandse 

Zaken. De ligging van de leidingen kennen is één ding, weten wat te doen bij 

een incident is nog wat anders. 

Eén van de hoofddoelstellingen van de werkgroep bestond in de opstelling 

van de ‘Actiekaart: Interventies bij HD (>14,7 bar) aardgaspijpleidingen’. De 

‘Actiekaart’ vormt dan ook het centraal gegeven van deze cursus, die tot 

doel heeft bevelvoerders (en andere betrokkenen) een beter inzicht te 

geven in de risico’s van en het omgaan met pijpleidingincidenten waarbij 

gas of andere gevaarlijke producten betrokken zijn. Het is de bedoeling om 

voor alle gevaarlijke producten actiekaarten te creëren. 

De makers van deze cursus hebben er bewust voor gekozen om niet te 

verzanden in al te theoretische bespiegelingen maar om een praktijkgerichte 

en bruikbare ‘tool’ te creëren. Het hoofddoel van dit werk bestaat erin 

om te ‘leren omgaan met de Actiekaart(en)’ en om paraat te zijn en snel de 

juiste beslissingen te kunnen nemen bij een incident. Het bepalen van de 

juiste perimeters is in zulke gevallen van het grootste belang. 

Deze cursus richt zich naar de brandweerdiensten, de civiele bescherming en 

de hulpdiensten en bevat interessante informatie voor andere betrokkenen, 

zoals onder meer de leden van Fetrapi. De handleiding en de Actiekaart 

werden opgesteld voor operationele doeleinden en niet voor preventie. 

Het mag duidelijk zijn dat het er bij deze cursus niet op aan komt om ‘een 

beetje inzicht te verwerven in de problematiek’. Wie geconfronteerd wordt 

met een gaspijpleidingincident, waarbij gas of andere gevaarlijke stoffen 

betrokken zijn, moet snel maatregelen nemen die kunnen beslissen over 

leven en dood. 

Leer daarom deze cursus grondig en streef ernaar om de techniek van de 

‘Actiekaarten’ volledig onder de knie te krijgen. Neem de cursus af en toe 

opnieuw ter hand om je eigen parate kennis op te frissen en vergeet nooit 

dat iedereen, op om het even welk moment, oog in oog kan staan met de 

‘kiem’ van een mogelijke ramp. 

auteur: Ludwig Janssens 

Werkten mee aan de realisatie van deze cursus: 

Jan Jorissen (brandweer Lommel), Eddy Goossens (brandweer Geel), Stéphane Heuschling (Fluxys), 

Guy De Schrijver (NMP), Luc Faes (FOD Binnenlandse Zaken - ADCV - Redactiecomité), Steven Colpin 

(Fluxys), Jurgen Volckaert (FOD Binnenlandse Zaken - ADCV - Directie van de operaties), Brandweer 

Vereniging Vlaanderen, Provinciaal Instituut voor Brandweer- en Ambulanciersopleiding (PIBA) en vele 

anderen die zich belangeloos hebben ingezet om deze cursus te realiseren. 

 

Bestrijding van incidenten met pijpleidingen - juni 2007 - versie 2.1

Inhoud 

Deel I: Pijpleidingen algemeen 6-17 

I.1. Pijpleidingen versus weg, spoor-, watervervoer 7-9 

I.1.1. Pijpleidingen in het kader van de mobiliteitsproblematiek 7 

I.1.2. Pijpleidingen en het milieu 7 

I.1.3. Pijpleidingen en veiligheid 7 

I.1.4. Pijpleidingen economisch bekeken 9 

I.2. Pijpleidingen in ons land 10-11 

I.2.1. Producten getransporteerd via pijpleidingen 10 

I.2.2. De Belgische Federatie van Transporteurs d.m.v. Pijpleidingen 11 

I.3. Wetgeving m.b.t. transport via pijpleidingen 12-17 

I.3.1. Federale wetgeving: basiswetgeving 12 

I.3.2. Federale wetgeving: het aspect ‘erfdienstbaarheid’ 13 

I.3.3. Federale wetgeving: informatieplicht en verbodsbepalingen 14 

I.3.4. Federale wetgeving: vergunnings- en toelatingsplicht 15 

I.3.5. Seveso-II richtlijn 15 

I.3.6. Gewestelijke regelgeving 16 

Deel II: Incidenten met pijpleidingen 18-23 

II.1. Soorten incidenten en hun oorzaken 19-20 

II.1.1. Statistische informatie oorzaken incidenten 19 

II.1.2. Soorten lekkages 19 

II.1.3. Mogelijke effecten van lekkages bij pijpleidingen 20 

II.2. Het voorkomen van pijpleidingincidenten 21-23 

II.2.1. Preventie door de overheid 21 

- II.2.1.1. Wetgevende initiatieven 

- II.2.1.2. Informatie naar de hulpdiensten toe 

II.2.2. Preventie door de leidingbeheerders 22 

II.2.3. Preventie m.b.t. de aannemers 23 

Deel III: Algemene actiekaart pijpleidingincidenten 24-31 

Introductie: iedere actiekaart = identiek stramien 

III.1. Omschrijving van de zones 25 

III.1.1. Zone-indeling in het KB-Noodplan 25 

III.1.2. Zone-indeling van de actiekaart 25 

 

Algemene actiekaarten & Actiekaart Aardgas - juni 2007 - versie 2.1

III.2. Optreden bij incidenten: the basic ‘6’ 26-31 

Basic 1: identificatie en alarmering 26 

Basic 2: bepalen effectafstand 27 

Basic 3: brandweeroptreden = 0GS 28 

Basic 4: afkondiging van het noodplan 29 

Basic 5: beheersmaatregelen 29 

Basic 6: het meetplan activeren 

1 

Deel IV: Aardgaspijpleidingen in België 32-38 

IV.1. Aardgas: definitie, samenstelling en eigenschappen 33-34 

IV.1.1. Definitie en samenstelling van aardgas 

IV.1.2. De eigenschappen van aardgas 

IV.1.3. Risico’s verbonden aan aardgas 

 

 

4 

IV.2. Structuur van het transport van aardgas 35-38 

IV.2.1. Het traject van aardgas 

IV.2.2. Odorisatie van aardgas 

IV.2.3. Verschillen vervoer/distributie en indeling drukklassen aardgas 

IV.2.4. Regelgeving en betrokken partijen 

- IV.2.4.1. Vóór 1 juli 2003 

- IV.2.4.2. Liberalisering van de aardgasmarkt 

- IV.2.4.3. Betrokkenen in ons land 

5 

6 

7 

7 

Deel V: Specifieke Actiekaart aardgas 39-55 

V.1. Randvoorwaarden voor de opstelling Actiekaart aardgas 40 

V.1.1. Aannames algemeen 40 

V.1.2. Aannames brandscenario’s 40 

V.2. Inleidende informatie over aardgas en aardgasleidingen 40-41 

V.2.1. Informatie m.b.t. de risico’s 40 

V.2.2. Informatie m.b.t. het product ‘aardgas’ 41 

V.2.3. Informatie m.b.t. de leidingen 41 

V.3. De opbouw van de actiekaart aardgas 42 

V.4. De omschrijving van de zones in de Actiekaart aardgas 42 

(herhaling) 

 


Inhoud 

V.5. Algemene acties bij de aanvang van het incident 43-44 

V.5.1. Tekenen die een gasincident doen vermoeden 43 

V.5.2. Directe maatregelen 43 

V.5.3. Acties specifiek aardgas 44 

V.6. Toelichtingen bij de effectafstanden 44-52 

V.6.1. Veiligheidsafstanden bij brand 44 

- V.6.1.1. De tabel 

- V.6.1.2. Interpretatie van de zones 

V.6.2. Veiligheidsafstanden bij gasontsnapping (geen brand) 47 


- V.6.2.2. Toelichtingen bij de zones 

V.6.3. Ontstekingsgevaar bij gasontsnapping 48 



V.6.4. Drukeffecten bij gasontsnapping 50 



V.6.5. Geluidseffecten bij gasontsnapping 52 



V.7. De actiekaart aardgas > 14,7 bar 53-54 

V.7.1. Uitgangspunten die de uiteindelijke vorm hebben bepaald 52 

V.7.2. Presentatie van de actiekaart recto/verso 53-54 

V.7.3. Illustratie 55 

Deel VI: Voorbeelden van incidenten 56-65 

VI.1. Voorbeeld: uitgewerkte fictieve case 56 

VI.2. Case 1: breuk van een gastransportleiding nabij een flatgebouw 61 

VI.3. Case 2: breuk van een gaspijpleiding als gevolg van een slechte las 63 

VI.4. Case 3: doorboring van een aardgaspijpleiding bij werken 64 

VI.5. Case 4: breuk van een aardgastransportleiding door graafwerken 65 

Lijst met afkortingen 66 

 


DEEL I: PIJPLEIDINGEN ALGEMEEN 

Introductie 

Dit eerste gedeelte heeft tot doel een beter inzicht te bieden in het transport van ‘producten’ via 

pijpleidingen en in het maatschappelijk debat dat sinds de gasramp van Gellingen hieromtrent 

weer opgelaaid is. Het is niet de bedoeling om in deze cursus deel te nemen aan dat debat. Dit 

inleidend gedeelte strekt er dan ook alleen toe om een bredere context te schetsen. 

Wanneer we spreken van ‘transport’ moet het duidelijk zijn dat pijpleidingen doorheen deze 

cursus benaderd worden als een vervoerwijze die als alternatief geldt voor transport via de weg, 

het spoor, de waterwegen en de lucht. Transport via pijpleidingen onderscheidt zich onder meer 

van de andere vervoerwijzen doordat het vervoerkanaal en het vervoermiddel identiek zijn wat, 

zoals verder zal blijken, een belangrijke invloed heeft op de totale transportkost. Het is duidelijk 

dat bij transport over de weg het vervoerkanaal ‘de weg’ zelf is en het vervoermiddel bijvoorbeeld 

‘de vrachtwagen’. Het is ook duidelijk dat zowel aan de vrachtwagen als aan het wegennetwerk 

een bepaalde kost verbonden is. Terwijl de verdeling van deze kosten m.b.t. transport via de weg 

min of meer duidelijk afgebakend en verdeeld worden, is dat bij het transport via pijpleidingen 

zeker niet het geval. Bij het wegtransport betaalt de ‘gemeenschap’ de aanleg van, het onderhoud 

van en de controle over het wegennetwerk en betaalt de eigenaar van de vrachtwagen de aankoop 

en de kosten ervan en deelt hij in de kosten voor het gebruik van het wegennetwerk. Bij 

transport via pijpleidingen bestaat er een contractueel vastgelegde verdeling van de rechten en 

plichten verbonden aan het gebruik van de leiding tussen de eigenaar, de beheerder en de gebruiker 

ervan. De ‘gemeenschap’ speelt hier slechts een geringe (meestal onbestaande) rol. De gebruiker 

van de pijpleiding moet voor de kosten instaan. 

Sinds de ramp van Gellingen is rond het transport via pijpleidingen heel wat commotie ontstaan. 

Deze vervoerwijze wordt in ons land immers niet erkend als een volwaardig alternatief voor het 

weg-, spoor- en watervervoer terwijl nochtans heel wat argumenten in het voordeel pleiten van 

pijpleidingtransport. We zullen verder in dit eerste gedeelte enkele afwegingen naar voren schuiven. 

Feit is dat de ‘gemeenschap’ ten aanzien van pijpleidingen een subjectief onveiligheidsgevoel 

tentoon spreidt en daardoor het transport via pijpleidingen eerder afremt dan stimuleert. De 

gasramp in Gellingen heeft er mee voor gezorgd dat ‘het publiek’ een negatieve perceptie heeft 

van het transport via pijpleidingen. Dit eerste gedeelte is belangrijk omdat het begrijpen van de 

mogelijke incidenten met pijpleidingen en het leren om zowel de risico’s op incidenten als eventuele 

incidenten te beheersen, moet vertrekken vanuit een open en neutrale houding vanwege de 

cursisten. De economische en maatschappelijke voordelen die aan het transport via pijpleidingen 

verbonden zijn, geven aan dat die vervoerwijze in de toekomst wellicht zal toenemen. We relativeren 

de risico’s en bereiden er ons op voor. 

 


Deel I: Pijpleidingen algemeen 

I.1. 

Pijpleidingen versus weg-, spoor-, watervervoer 

In dit gedeelte maken we een vergelijking tussen de drie ‘traditionele’ vervoerwijzen en het 

transport via pijpleidingen. We vergelijken vanuit 4 onderscheiden invalshoeken: de mobiliteitsproblematiek, 

het milieu, de veiligheid en het economisch aspect. 

I.1.1 

Pijpleidingen in het kader van de mobiliteitsproblematiek 

Het verzadigingspunt van ons nochtans erg uitgebreide autowegennetwerk komt steeds dichterbij. 

De belangrijke verkeersaders en -knooppunten slibben dagelijks almaar vroeger dicht en de 

files duren steeds langer. Door het feit dat België een belangrijke transitfunctie heeft, neemt het 

verkeer nog toe. Meer vervoer via pijpleidingen zou de druk op het wegennetwerk aanzienlijk 

kunnen verminderen. Dit kunnen we illustreren met enkele concrete voorbeelden. 

ß voorbeeld 1: de kerosine, bestemd voor de luchthaven van Zaventem, werd tot 1993 geleverd 

met tankwagens. Sinds dat jaar gebeuren die leveringen via pijpleiding. Voor 2003 

werd becijferd dat dankzij het pijpleidingvervoer 30.000 tankwagenbewegingen werden 

vermeden. 

ß voorbeeld 2: een productiecentrum van benzine en diesel in Antwerpen levert via pijpleidingen 

aan een distributiecentrum in Feluy. Berekend op de leveringen van 2003 worden 

daardoor 100.000 tankwagenbewegingen vermeden. 

I.1.2. Pijpleidingen en het milieu 

Uit een studie blijkt dat transport via pijpleidingen slechts 20 à 25 % van de energie verbruikt die 

vrachtwagens zouden verbruiken om dezelfde lading op zijn bestemming te brengen. Uiteraard 

verminderen daardoor ook de CO 2 

emissies aanzienlijk. Er is aan pijpleidingen nagenoeg geen 

geluidshinder verbonden noch enige luchtvervuiling of ontsiering van het landschap. In 1994 

bedroeg de sociale kost veroorzaakt door geluidshinder en luchtvervuiling door vrachtwagens respectievelijk 

12,2 en 22,9 miljard euro. De enige ‘visuele’ hinder van ondergrondse leidingen komt 

voort van paaltjes en van de luchtbakens voor de helikopters. Bij de plaatsing van nieuwe ondergrondse 

leidingen is de hinder slechts tijdelijk. Pijpleidingen nemen weinig plaats in en de grond 

boven een pijpleiding kan nog steeds gebruikt worden voor andere doeleinden zoals landbouw of 

recreatie. 

I.1.3. Pijpleidingen en veiligheid 

Volgens de cijfers, verzameld door EGIG, (European Gas Pipeline Incident Data Group), vonden er 

tussen 1970 en 2004, 1123 incidenten met aardgaspijpleidingen plaats in Europa. In correlatie tot 

het aantal km/jaar betekent dat een frequentie van 0,41 incidenten per 1000 km/jaar. Tussen 

2000 en 2004 lag die frequentie op 0,17. De Trail Onderzoekschool voor Transport, Infrastructuur 

en Logistiek uit 1996 zette het gemiddeld aantal ongevallen per miljoen ton goederen van wegtransport, 

spoorvervoer, vervoer via de binnenvaart en transport via pijpleidingen naast elkaar 

voor de periode van 1986 tot 1991. Pijpleidingen scoren het best, gevolgd door achtereenvolgens 

watertransport, de weg en het spoor. 

 


Frequentie per duizend kilometer per jaar 

Jaar 

Hele Periode 

Laatste 5 jaar 

(bron: Egig laatste rapport/ december 2005) 

Gemiddeld aantal 

incidenten per miljoen 

ton goederen: 

(onder incidenten 

worden ‘alle’ geregistreerde 

incidenten 

begrepen, ongeacht 

hun omvang) 

JAARTAL WEG WATER SPOOR BUIS 

1986 0,89 0,22 2,39 0 

1987 1,47 0,27 1,16 0,1 

1988 0,38 0,07 1 0 

1989 0,25 0,02 0,26 0 

1990 0,41 0,26 1,58 0 

1991 0,64 0,03 1,08 0 

Gemiddeld 0,66 0,15 1,26 0,02 

(Bron: Trail Onderzoeksschool voor Transport, Infrastructuur en Logistiek 1996) 

 



I.1.4. Pijpleidingen economisch bekeken 

Vanuit economisch standpunt is het transport via pijpleidingen zeker aan te moedigen en dat om 

verschillende redenen: 

ß door het transport via pijpleidingen te stimuleren zouden de investeringen en onkosten aan 

de wegeninfrastructuur fors verminderen als gevolg van een daling van het vrachtverkeer; 

ß door het hoger genoemde veiligheidsaspect is de sociale kost ingevolge ongevallen eveneens 

veel kleiner. In 1994 was deze kost verwaarloosbaar terwijl de sociale kost als gevolg 

van ongevallen met vrachtwagens datzelfde jaar € 530 miljoen bedroeg; 

ß de ruimte die door pijpleidingen gebruikt wordt, blijft bovendien ook ter beschikking voor 

andere bestemmingen; 

ß pijpleidingen komen in aanmerking voor het gebruik door verschillende bedrijven (met 

hetzelfde product); 

ß in vergelijking met de aanleg van wegen of spoorlijnen veroorzaakt het plaatsen van 

pijpleidingen slechts gedurende zeer beperkte tijd hinder voor de omgeving. 

 


I.2. Pijpleidingen in ons land 

I.2.1. Producten getransporteerd via pijpleidingen 

Pijpleidingen worden zowel in Europa als elders in de wereld vooral ingezet voor het transport van 

gevaarlijke stoffen. In ons land en in de rest van Europa neemt het transport van aardgas het 

leeuwenaandeel van het pijpleidingtransport voor zijn rekening. In West-Europa wordt de lengte 

van het netwerk voor aardgas geraamd op 180.000 km, voor olieproducten op 31.000 km en voor 

andere chemische stoffen op 10.000 km. In ons land is het totale netwerk aan pijpleidingen 

6867,14 km lang (in 2003) en wordt ongeveer 3.800 km gebruikt voor aardgas (= Fluxys). 

ß Het totaal aantal getransporteerde goederen bedraagt 100.993.900,36 ton/jaar. 

ß Aardgas neemt + 1/3 de van het totale volume voor zijn rekening: 35.352.888 ton/jaar. 

ß Andere belangrijke producten zijn (in volgorde van belangrijkheid): ethyleen, propyleen, 

vloeibaar koolwaterstof, zuurstof, stikstof, zoutzuur, ammoniak, chloor, waterstof 

(cijfers: Fetrapi) 

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de voornaamste producten die via pijpleidingen 

worden getransporteerd met een aantal (voor de hulpdiensten) belangrijke eigenschappen. 

Product 

atmosferische 

toestand brandbaar explosief* 

t.o.v. 

lucht geur giftig 

bijtend 

irriterend 

methaan gas ja ja licht neen - - 

aceton vloeibaar ja ja zwaar ja - irriterend 

ammoniak gas ja ja licht ja giftig bijtend 

butaan gas ja ja zwaar ja - - 

chloor gas neen neen zwaar ja giftig bijtend 

crude vloeibaar ja ja zwaar ja giftig irriterend 

etheen gas ja ja = ja - - 

fenol vast ja indirect zwaar ja giftig bijtend 

butadieen gas ja ja zwaar ja giftig - 

koolmonoxyde gas ja ja = neen giftig - 

monovinylchloride 

gas ja ja zwaar ja giftig 

nafta vloeibaar ja ja zwaar ja giftig irriterend 

pekel vloeibaar neen neen - neen - irriterend 

propaan gas ja ja zwaar ja - - 

propeen gas ja ja zwaar ja - - 

stikstof gas neen neen = neen - - 

vloeibare KWS vloeibaar ja ja zwaar ja (giftig) (irriterend) 

waterstof gas ja ja licht neen - - 

zuurstof gas neen neen = neen - - 

(* in een besloten omgeving) (bron: Brandweerinformatiecentrum Gevaarlijke Stoffen) 

10 


I.2.2. De ‘Federatie van Transporteurs d.m.v. Pijpleiding’ 


De ondernemingen die gebruik maken van pijpleidingen voor het transport van producten hebben 

zich verenigd in de ‘Federatie van Transporteurs d.m.v. Pijpleiding’, kortweg Fetrapi. De VZW 

Fetrapi werd opgericht in 1993 en vertegenwoordigt vandaag 16 bedrijven die eigenaar of exploitant 

zijn van pijpleidingen in ons land. Deze ondernemingen zijn vooral actief in de chemische 

industrie, de oliesector en de (aard)gassector. De leden-ondernemingen hebben een grensoverschrijdend 

actieterrein. 

Fetrapi heeft tot doel de behartiging en de verdediging van de belangen van de leden ten aanzien 

van de overheid en van andere belangengroepen. De federatie moedigt echter ook het onderzoek 

naar de veiligheid en de goede werking van de pijpleidingen aan. Eén van de belangrijke doelstellingen 

van de sector is het bekomen van een erkenning van pijpleidingen als een volwaardige 

transportwijze en een opname van het pijpleidingentransport in het mobiliteitsbeleid van de 

overheid. 

De huidige leden (2006) van Fetrapi zijn: 

ß Air Liquide N.V. 

ß Air Products N.V. 

ß BASF Antwerpen N.V. 

ß Belgian Pipeline Organisation (NATO) 

ß Cockerill Sambre N.V. 

ß Dow Benelux N.V. 

ß EPM N.V. 

ß Fina Antwerp Olefins N.V. 

ß Fluxys N.V. 

ß LVM N.V. 

ß NMP N.V. 

ß Praxair 

ß RAPL N.V. 

ß Sabic Pipeline 

ß Solvay N.V. 

ß Statoil Belgium 

(NB. Deze lijst is een momentopname op het ogenblik van de redactie van deze cursus. Eventuele wijzigingen zijn altijd 

mogelijk.) 

11 


I.3. Wetgeving m.b.t. transport via pijpleidingen 

De bestaande regelgeving m.b.t. vervoer door middel van pijpleidingen kan in zekere zin ingedeeld 

worden in basiswetgeving (Wet van 12 april 1965 1 ), Koninklijke besluiten door dewelke de toepassing 

van de wet wordt uitgebreid, een aantal uitvoeringsbesluiten en Koninklijke Besluiten m.b.t. 

de veiligheidsmaatregelen. 

I.3.1. Federale Wetgeving: basiswetgeving 

ß Wet van 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere 

door middel van leidingen: hier worden de algemene regels vastgelegd voor genoemde 

producten. In deze wet worden o.a. de voorwaarden bepaald om een vervoervergunning te 

krijgen. Naast het bepalen van de rechten en plichten van de houder van een vervoervergunning 

bepaalt de wet ook de strafbepalingen bij overtreding. Het KB van 15 juni 1967 2 

preciseert dat sommige maatregelen (deze beschreven in artikel 2, 2° evenals deze in de 

hoofdstukken II, IV, V, VI, VII van de Wet van 12 april 1965) uitgebreid worden tot het transport 

van koolwaterstoffen en/of vloeibaar gemaakte koolwaterstoffen, andere dan deze 

bedoeld in art. 1 a (elke brandstof die gasvormig is bij een temperatuur van 15°C en onder 

een druk van 1,01325 bar). Het KB van 15 juni 1967 3 heeft deze wet uitgebreid tot het transport 

van pekel, natronloog en afvalvloeistoffen en het KB van 14 maart 1969 4 heeft de 

toepassing van dezelfde wet nog verder uitgebreid tot het vervoer van zuurstof in vloeibare 

toestand. 

ß KB van 11 maart 1966 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting 

en exploitatie van installaties van gasvervoer door middel van leidingen 5 : In dit KB 

worden onder meer de veiligheidsmaatregelen bepaald die moeten genomen worden bij de 

oprichting en de exploitatie van installaties van gasvervoer door leidingen. Naast dit KB zijn 

er verschillende bijzondere besluiten die de toepassing van de Wet van 12 april 1965 uitbreiden 

tot andere stoffen (koolwaterstoffen, vloeibare koolwaterstoffen andere dan deze 

beoogd in (art. 1,a), pekel, natronloog en afvalstoffen). Het KB van 11 maart 1966 bepaalt de 

veiligheidsmaatregelen die moeten genomen worden, bij de oprichting en de exploitatie van 

een installatie voor het transport van gas via pijpleidingen, door de houders van een 

vervoerstoelating conform de Wet van 12 april 1965 onverminderd de plicht om deze 

installatie(s) ten allen tijde in goede werkingsstaat te onderhouden. Het KB omschrijft 

onder meer welke proeven en controles moeten uitgevoerd worden en door wie, en dat in 

de verschillende fasen van de oprichting (fabriek, werf...). 

1. Wet van 12 april 1965 betreffende het transport van gasachtige producten en andere via pijpleidingen, B.S., van 5 mei 1965. 

2. Koninklijk Besluit van 15 juni 1967 waarin sommige bepalingen van de Wet van 12 april 1965 betreffende het 

transport van gasachtige producten en andere via pijpleidingen worden uitgebreid tot het transport via pijpleidingen 

van koolwaterstoffen en/of vloeibaar gemaakte koolwaterstoffen, andere dan deze bedoeld in art. 1 a van deze 

wet, B.S., van 22 juni 1967. 

3. Koninklijk Besluit van 15 juni 1967 waarin sommige bepalingen van de Wet van 12 april 1965 betreffende het 


van pekel, natronloog en afvalvloeistoffen, B.S., van 22 juni 1967. 

4. Koninklijk Besluit van 14 maart 1969 waarin sommige bepalingen van de Wet van 12 april 1965 betreffende het 


van zuurstof in vloeibare toestand, B.S., 14 mei 1969. 

5. Koninklijk Besluit van 11 maart 1966 waarin de veiligheidsmaatregelen worden bepaald die moeten genomen worden 

bij de oprichting en de exploitatie van installaties voor het transport van gas via pijpleidingen, B.S., 16 maart 1966. 

12 



ß Verder bevat het KB van 11 maart 1966 bepalingen m.b.t. de gebruikte materialen voor het 

aanleggen van hogedrukleidingen en de toe te passen bouwwijze op basis van ligginggebieden. 

Het KB van 11 maart 1966 bepaalt eveneens de ingravingsdiepte van de leidingen 

(gaande van minimum 0,80 m tot 1,20 m ingeval de leiding onder de railvoet van de spoorbanen 

of onder wegen met druk verkeer ligt) evenals de exploitatievoorwaarden. Tot de 

exploitatievoorwaarden behoren onder meer het uitrusten van de leidingen met gasdruken 

gastemperatuurmeters, het aanwezig zijn van overdrukbeveiligingen, de afstand tussen 

de afsluiters, het opstellen en bijhouden van plannen en bepalingen m.b.t. het uitvoeren van 

werken, onderhoud en controles. 

I.3.2. Federale Wetgeving: het aspect ‘erfdienstbaarheid’ 

ß De gasvervoerleidingen maken niet alleen het voorwerp uit van een KB betreffende een 

gasvervoervergunning maar maken eveneens het voorwerp uit van een KB van verklaring 

van openbaar nut (11 maart 1966). In het KB van verklaring van openbaar nut wordt elk 

perceel waarop deze verklaring van toepassing is vernoemd. Gasvervoerleidingen genieten 

een ‘wettelijke erfdienstbaarheid’ waaraan rechten en plichten verbonden zijn. 

ß Luidens artikel 11 van de Wet van 12 april 1965 moet het gebruik, waartoe het openbaar of 

het privaat domein dat gedeeltelijk wordt bezet, is bestemd, worden eerbiedigd en brengt 

die bezetting generlei bezitsberoving met zich mee, maar vormt zij een wettelijke erfdienstbaarheid 

van openbaar nut die elke daad verbiedt welke de installatie of de exploitatie 

ervan kan schaden. 

ß De eigenaars van de percelen waardoor gasvervoerleidingen lopen, ontvangen betekening 

van het KB en worden door de gasvervoeronderneming vóór, tijdens en na de aanlegwerkzaamheden 

gecontacteerd. Na de aanleg worden de eigenaars van de percelen regelmatig 

herinnerd aan de aanwezigheid van de leiding en aan de gevolgen (en inhoud) van de 

bestaande erfdienstbaarheid. De eigenaars van de percelen krijgen een vergoeding waarvan 

de minima in het KB van 15 maart 1966 bepaald worden. De overheid heft retributies 

voor de bezetting van het openbaar of privaat domein van de Staat, de provinciën of de 

gemeenten door installaties voor gasvervoer middels pijpleidingen. Ook die retributies 

werden bij KB van 15 maart 1966 bepaald en gewijzigd met het KB van 23 november 1984. 

ß Uit de wettelijke erfdienstbaarheden vloeien voor de eigenaars van de percelen ook een 

aantal verplichtingen voort. Zo moet er onder meer doorgang verleend worden tijdens 

werken, onderhoudswerken en aan patrouilles. Daarnaast is er een informatieplicht voorzien 

bij werken door de eigenaar of door derden en bestaat een verbod voor bepaalde 

activiteiten, zoals het oprichten van gebouwen, alle andere bouwwerkzaamheden, het 

opstapelen van materialen, het wijzigen van het reliëf van de bodem en de aanwezigheid 

van bomen. 

13 


I.3.3. Federale Wetgeving: informatieplicht en verbodsbepalingen 

(belangrijke wijzigingen aan het KB van 11 maart 1966) 

ß KB van 28 maart 1974: Dit KB handelt over bijkomende bepalingen omtrent het verbinden 

van beproefde gedeelten van een leiding. 

ß KB van 21 september 1988: Het KB van 21 september 1988 betreffende de voorschriften 

en de verplichting van raadpleging en informatie bij het uitvoeren van werken in de nabijheid 

van installaties van vervoer van gasachtige en andere producten door middel van 

leidingen bepaalt dat de gasvervoernetbeheerder altijd moet verwittigd worden in geval 

van werken op minder dan 15 m van de gasvervoerleiding. 

BESCHERMDE ZONE ROND 

VERVOERSLEIDINGEN (KB 1988) 

Hoe te weten komen ? 

1. Lijst operatoren bij gemeente + brief 

2. Nieuw : melding via KLIM (zie pag. 23) 

BESCHERMDE ZONE: 

GEEN WERKEN ZONDER AKKOORD VAN FLUXYS 

15 m 15 m 

AARDGASVERVOERSLEIDING 

ß KB van 24 januari 1991: Het KB van 24 januari 1991 vermeldt een aantal verbodsbepalingen 

voor activiteiten binnen de ‘voorbehouden zone’. Die zone varieert van 4 m tot 10 m en 

is afhankelijk van de diameter van de leiding. De bedoeling ervan is preventief: zij moet 

voorkomen dat er schade aan de leiding komt door werken in de omgeving ervan. Binnen 

de voorbehouden zone zijn werken ter oprichting van gebouwen dan ook verboden. Net als 

alle andere bouwwerkzaamheden zijn eveneens verboden: het opstapelen van materialen, 

het wijzigen van het reliëf van de bodem en het planten van bomen. Openbare nutsvoorzieningen 

en openbare of private infrastructuurwerken mogen wel gerealiseerd worden in de 

voorbehouden zone en omheiningen mogen er eveneens geplaatst worden, mits het in acht 

nemen van voormeld KB van 21 september 1988. 

14 



VOORBEHOUDEN ZONE ROND 

VERVOERSLEIDINGEN (KB 1991) 

VOORBEHOUDEN ZONE 

• Geen gebouwen oprichten 

• Geen materialen opstapelen 

• Reliëf bodem niet wijzigen 

• Geen bomen 

5 m 

5 m 

BEPERKING FLUXYS: 

EERST SONDEREN MET DE HAND, 

DAN UITGRAVEN ONDER BEGELEIDING 

1 m 1 m 

AARDGASVERVOERSLEIDING 

I.3.4. Federale Wetgeving: vergunnings- en toelatingsplicht 

ß Voor het vervoer van gas door middel van leidingen is een vergunning vereist. Wanneer de 

gasleiding gebruik zal maken van het openbaar domein of van een privaat erf, dat niet aan 

de vervoerdienst, aan de vervoerder of aan de onderneming toebehoort, is eveneens een 

vervoervergunning nodig. De vergunning van gasvervoer is een vergunning van openbare 

dienst waarvan de criteria en procedures werden vastgelegd in het KB van 14 mei 2002. De 

vergunning wordt verleend voor beperkte duur door de federale minister tot wiens bevoegdheid 

energie behoort. Het KB van 14 mei 2002 heeft deze duurtijd vastgelegd op 

maximum 50 jaar. 

I.3.5. Seveso-II richtlijn (ter info) 

ß Seveso-II richtlijn: De Europese Seveso-II richtlijn is in ons land in de nationale wetgeving 

geïmplementeerd via het zogeheten ‘Samenwerkingsakkoord’. Ook al vallen zeker een 

aantal via pijpleiding vervoerde goederen onder de Seveso-II richtlijn, de transportleidingssystemen 

vallen niet onder de Seveso-richtlijn en werden niet in het Samenwerkingsakkoord 

opgenomen. Vervoer van aardgas via pijpleidingen betreft immers uitsluitend transport, 

wat is voorzien in andere regelgeving. Enkel de pijpleidingen gelegen in de Seveso-site, 

vallen wel onder de richtlijn. 

15 


I.3.6. Gewestelijke regelgeving: 

In ons land kunnen ook bouwvergunningen, verkavelingsvoorschriften, stedenbouwkundige 

plannen of aankoopakten voorschriften bevatten ter bescherming van de leidingen. Zowel het 

Waals Gewest, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als het Vlaams Gewest voorzien in bijkomende 

regelgeving. 

ß Waals Gewest: Artikel 287 van het Waalse Wetboek van Ruimtelijke Ordening, Stedenbouw 

en Patrimonium (CWATUP in het Frans) voorziet dat bijkomende exemplaren van de plannen 

verstrekt moeten worden in de dossiers voor de aanvraag van bouwvergunningen indien 

het bouwterrein aan een gemeenteweg gelegen is. Artikel 7 van het besluit van 3 juni 2004 

van de Waalse Regering tot uitvoering van het decreet van 29 april 2004 betreffende de 

gesubsidieerde werken voorziet dat de aanvrager o.a. de concessiehouders van kabels en 

leidingen uitnodigt op een plenaire voorontwerpvergadering, waarvan de agenda eveneens 

de omstandige analyse van de ligging van de kabels en de leidingen in de omgeving van de 

werken bevat. 

ß Brussels Hoofdstedelijk Gewest: De ordonnantie van 5 maart 1998 betreffende de coördinatie 

en de organisatie van de werken op de openbare weg in het Brussels Hoofdstedelijk 

Gewest bepaalt dat een voorafgaandelijke coördinatie en een vergunning verplicht zijn. Het 

Brussels Hoofdstedelijk Gewest maakte de omzendbrief 512-107 toepasselijk in zijn eigen 

‘Praktische leidraad voor het plaatsen van nutsleidingen in het Brussels Hoofdstedelijk 

Gewest’. De omzendbrief 512-107, van 11 maart 1985, gaat uit van de vroegere Minister van 

Openbare Werken: ‘Praktische leidraad ter voorkoming van schade aan ondergrondse 

installaties tijdens in hun nabijheid uitgevoerde werken’. 

ß Vlaams Gewest: Het Besluit van de Vlaamse Regering van 4 november 1997 tot vaststelling 

van de samenstelling van het dossier voor de aanvraag om een bouwvergunning bevat een 

aantal bepalingen die de aanvrager verplichten de bestaande leidingen in te tekenen op zijn 

bouwaanvraag. 

- Zo bepaalt artikel 2 voor de aanvragen waarvoor een eenvoudige dossiersamenstelling 

volstaat en voor een aanvraag om terreinaanlegwerken dat een inplantingsplan moet 

verstrekt worden op een gebruikelijke schaal groter dan of gelijk aan 1/1000 ste met, als ze 

voorkomen, de weergave of vermelding van bestaande erfdienstbaarheden. 

- Volgens artikel 7 moet een aanvraagdossier voor technische werken o.a. op een inplantingsplan 

op een gebruikelijke schaal groter of gelijk aan 1/2500 ste minstens de gekende 

of vermoedelijke ligging van de te dwarsen ondergrondse en bovengrondse infrastructuren 

aanduiden met vermelding van hun beheerders en de weergave of vermelding van de 

bestaande erfdienstbaarheden. 

- Het uitgebreide aanvraagdossier moet op een inplantingsplan op een gebruikelijke schaal 

groter dan of gelijk aan 1/500 ste minstens de voorkomende nutsvoorzieningen en de 

bestaande erfdienstbaarheden opgeven. 

- Artikel 23 vermeldt dat de gemeentelijk overheid evenals de gemachtigde ambtenaar 

kunnen eisen om extra aantallen van welbepaalde dossierstukken toe te voegen aan het 

dossier. De gemeentelijk overheid houdt een lijst bij van die gevallen waar extra aantallen 

of bijkomende documenten of dossierstukken worden gevraagd. 

16 



- Omzendbrief 512-107 (zie hoger): in het Vlaams Gewest werd deze leidraad herzien in 2001 

en opgenomen in de Praktische leidraad ter voorkoming van schade aan ondergrondse 

installaties bij werken. 

- Richtlijn van Fluxys: “Werken in de nabijheid van Fluxysleidingen”. Zie ook op www.fluxys.net 

17 


DEEL II: INCIDENTEN MET PIJPLEIDINGEN 

Introductie 

Incidenten zoals de gasramp in Gellingen inspireren telkens tot de vraagstelling naar het ‘kansenpercentage 

op herhaling’. Soms zien we dat na zulke rampen in zekere mate aan over-reacting 

wordt gedaan en dat de risico’s veel kleiner zijn dan de emoties willen accepteren. We toonden 

eerder in deze cursus (zie pagina 8) een vergelijking tussen het aantal ongevallen met gevaarlijke 

stoffen tijdens transporten via respectievelijk het spoorwegnetwerk, de binnenwateren, het 

wegennet en pijpleidingen. De pijpleidingen scoorden daarbij het best. De statistieken die door de 

beheerders van gaspijpleidingen worden bijgehouden, bevestigen dit. Uit die cijfers blijkt dat er in 

heel West-Europa sinds 1970 goed 1200 incidenten hebben plaatsgevonden. De gasramp in 

Gellingen was de eerste waarbij slachtoffers onder de omwonenden te betreuren vielen. Uit het 

statistisch materiaal blijkt dat er (in de periode 1970-2004) 0,41 ongevallen gebeurden per 1000 

km/jaar. In ons land lopen 3.800 km aardgaspijpleidingen. Dat geeft ons dus 1,5 incidenten met 

gasontsnapping per jaar, alle lekken in beschouwing genomen. De statistieken van de afgelopen 5 

jaar brengen het gemiddelde aantal per 1000 km zelfs op 0,17 ongevallen, een forse daling dus. 

Van die incidenten dient gezegd dat ongevallen, waarbij een totale breuk optreedt, slechts een 

fractie uitmaken. 

18 


Deel II: Incidenten met pijpleidingen 

II.1. Soorten incidenten en hun oorzaken 

II.1.1. Statistische informatie oorzaken incidenten 

De gasramp in Gellingen leert ons dat ongevallen met pijpleidingen vergelijkbare gevolgen kunnen 

hebben als ongevallen in procesinstallaties. In opdracht van het Frans Ministerie van Economie, 

Financiën en Industrie voerde Ineris een studie uit naar ongevallen met pijpleidingen van de 

afgelopen dertig jaar in Europa, Noord-Amerika en de voormalige Sovjet-Unie. Uit de studie leerde 

men dat zowel gas- als oliepijpleidingen belangrijke incidenten kunnen veroorzaken. De studie liet 

echter ook toe om de belangrijkste oorzaken van ongevallen met pijpleidingen te detecteren. Het 

resultaat van de studie: 

Oorzaak van het ongeval 

Mechanische breuk door constructie- of 

materiaalfouten 

Bedrijfsfouten (te hoge druk of slecht 

functioneren apparatuur) 

Inwendige of uitwendige corrosie (veroudering 

netwerk) 

% ongevallen 

28% 

4% 

16% 

Natuurlijke oorzaken 2% 

Activiteiten door derden (graafwerken, 

bouwwerken..) 

41% 

Overige 9% 

We bespreken verder in deel II.2. een aantal preventiemogelijkheden die er kunnen toe leiden dat 

het risico op ongevallen met pijpleidingen nog wordt verminderd. De preventieve maatregelen 

situeren zich op verschillende niveaus: bij de aanleg van de leidingen, bij de controle over de 

leidingen, bij de communicatie rond de locatie van de leidingen etc... 

II.1.2. Soorten lekkages 

Zoals gezegd wordt het merendeel van de lekkages in pijpleidingen veroorzaakt door grond- en 

graafwerken. De schade die aan de buisleidingen kan ontstaan betreft ofwel een gat, dat verschillende 

diameters kan hebben, ofwel een totale breuk van de leiding. In het laatste geval spreken we 

van een guillotinebreuk. Niet alleen de aard van het lek maar ook tal van andere parameters 

bepalen het verder verloop en de ernst van het incident: 

ß de aard van de gevaarlijke stof 

ß de hoeveelheid stof die per tijdseenheid vrijkomt 

ß de omgeving van de leiding 

ß de soort van leiding 

ß de druk 

ß de temperatuur 

Kleine lekken impliceren het risico dat ze lange tijd niet opgemerkt worden. Wanneer het lek 

uiteindelijk toch ontdekt wordt kunnen de hulpdiensten geconfronteerd worden met belangrijke 

bodemverontreiniging (niet bij aardgas) of met een onverwacht gevaarlijke situatie (bijvoorbeeld 

ophoping van brandbare gassen). 

19 


II.1.3. Mogelijke effecten van lekkages bij pijpleidingen 

Bij een lek in een pijpleiding zal het product dat in de pijpleiding loopt naar buiten stromen. Het is 

mogelijk dat de aggregatietoestand in de buitenlucht dezelfde is als deze in de pijpleiding maar 

dat is niet noodzakelijk zo. Er bestaan drie vormen van uitstroming: 

ß vloeistof in de leiding blijft vloeistof buiten de leiding (vb. ruwe olie) 

ß vloeistof in de leiding wordt gedeeltelijk gas buiten de leiding (vb.ethyleen) 

ß gas in de leiding blijft gas buiten de leiding (vb. aardgas) 

Overzicht denkbare scenario’s van pijpleidingincidenten: 

Categorie Scenario Effecten/Schadebeeld 

Brandbaar gas onder druk uitstroming zonder ontsteking -gehinderde communicatie 

-gehoorbeschadiging 

-longbeschadiging 

-(mogelijk drukeffecten) 

Brandbaar tot vloeistof 

verdicht gas 

uitstroming met directe 

ontsteking: fakkelbrand met 

vuurbal 

uitstroming met vertraagde 

ontsteking: gaswolk, gasbrand 

en fakkelbrand 

uitstroming zonder ontsteking 

uitstroming met directe 

ontsteking: fakkelbrand met 

vuurbal 

uitstroming met vertraagde 

ontsteking: plasbrand, gaswolk, 

gaswolkontbranding 

-brandwonden 

-secundaire branden 

-brandwonden 




-bevriezing 


-brandwonden 


-brandwonden 



-mogelijke drukbelasting 

Brandbare vloeistof plasvorming -verzakking grond 

-verontreiniging van bodem en 

oppervlaktewater 

damp/gaswolkontbranding, 

gevolgd door plasbrand 

-brandwonden 



-mogelijk drukbelasting 

Inert gas vorming inerte gaswolk -verstikking 

-verminderde zuurstofopname 

-stoppen van verbrandingsmotoren 

mogelijk 

Toxisch gas vorming toxische gaswolk -vergiftiging 

-bijtend 

Toxische vloeistof uitstroming met verdamping -vergiftiging 

-bijtend 

-milieuverontreiniging 

Zuurstof vorming gaswolk -stimulans spontane 

ontbranding 

20 


II.2. Het voorkomen van pijpleidingincidenten 


Het voorkomen van incidenten met pijpleidingen is een verantwoordelijkheid die zowel berust bij 

de leidingbeheerders als bij de overheid maar ook (en vooral) bij de aannemersbedrijven. 

II.2.1. Preventie door de overheid 

Het preventiebeleid waar de overheid de hand in heeft, situeert zich op twee belangrijke niveaus: 

er zijn enerzijds de wetgevende initiatieven die de kans op incidenten willen verminderen en 

anderzijds zijn er de communicatie en richtlijnen naar de hulpdiensten toe die voortdurend op 

mogelijke incidenten moeten voorbereid zijn. 

II.2.1.1. Wetgevende initiatieven 

Voor dit deel verwijzen we naar de wetgeving ter zake (zie Hoofdstuk I.3 pag 12). De wetgever 

heeft onder meer concrete regels opgelegd voor de aanleg van de pijpleidingen (bvb. de diepte) 

en dit volgens duidelijke veiligheidsvoorschriften (KB 11 maart 1966). De meldingsplicht beoogt 

vooral het voorkomen van het aanbrengen van schade aan pijpleidingen door derden, zoals 

gezegd de belangrijkste oorzaak van incidenten (KB 21 september 1988) terwijl de ‘voorbehouden 

zone’ erop gericht is ieder risico van schade door derden aangebracht aan de leidingen uit te 

sluiten (KB 24 januari 1991). 

II.2.1.2. Informatie naar de hulpdiensten toe 

Het volledig uitsluiten van incidenten met pijpleidingen is natuurlijk niet mogelijk. Het is aan de 

overheid om de hulpdiensten voldoende te ‘wapenen’ met informatie omtrent pijpleidingen, 

locaties van pijpleidingen op hun terrein, en informatie omtrent de vervoerde stoffen en risico’s. 

Op die manier kan vermeden worden dat een ongeval met een pijpleiding ‘noodzakelijk’ uitmondt 

in een grote calamiteit. Een aantal vuistregels kunnen daar bij zijn: 

ß de hulpdiensten moeten zowel de locatie als de inhoud van de pijpleidingen in hun beschermd 

grondgebied kennen; 

ß procedures dienen opgesteld te worden op multidisciplinair niveau; 

ß oefeningen dienen gehouden op multidisciplinair niveau; 

ß de brandweer is op de hoogte van de aanpak van incidenten met de stoffen die door de pijpleidingen 

lopen; 

ß de brandweer moet beschikken over algemene actiekaarten en over specifieke actiekaarten 

voor iedere stof; 

21 


II.2.2. Preventie door de leidingbeheerders 

Ook de leidingbeheerders hebben een belangrijke verantwoordelijkheid op het vlak van preventie. 

Het doel is tweevoudig: enerzijds wordt getracht om ongevallen te voorkomen, anderzijds beschikt 

de leidingbeheerder over de mensen en middelen om bij een eventuele lekkage snel te reageren 

en erger te voorkomen. 

Het voorkomen van ongevallen wordt in de eerste plaats betracht door het uitvoeren van periodieke 

controles. Bij wijze van voorbeeld geven we hieronder een overzicht van de controles die 

Fluxys uitvoert. De wetgever bepaalt m.b.t. de periodieke controles (in het KB van 11 maart 1966 

en het KB van 24 januari 1991) duidelijk opgelegde frequenties. Meer bepaald wat gaspijpleidingen 

betreft, zien we dat de leidingnetbeheerder zichzelf een hogere frequentie oplegt dan deze die de 

wetgever in ons land heeft bepaald: 

Wettelijke voorschriften 

Minimum om de twee maanden controle 

van de voorbehouden zone 

Jaarlijkse controle op aanwezigheid van 

aardgas 

Voor de hoofdassen: controle per helikopter 

om de twee maanden + controle ter plaatse 

van de belangrijkste punten om de twee 

maanden 

Om de twee maanden controle van de apparatuur 

voor kathodische bescherming 

Jaarlijkse controle van het potentiaalverschil 

tussen leiding en ondergrond 

Controles door Fluxys uitgevoerd 

Patrouille per voertuig controleert om de twee 

weken de voorbehouden zone 

Patrouille te voet controleert jaarlijks 

Fluxys controleerde altijd al om de twee weken 

met helikopter. 

De hoofdleidingen worden door Fluxys dagelijks 

gecontroleerd vanuit de lucht 

Fluxys controleert 1 keer per maand 

Jaarlijkse controle 

Een andere manier om lekken te voorkomen bestaat erin om ‘derden’ ertoe aan te zetten beschadigingen 

zo snel mogelijk te melden. De pijpleidingbeheerders dringen er bij de aannemers op aan 

om ook kleine ongevalletjes (zelfs zonder noemenswaardige beschadiging) te melden. Sommigen 

gaan zover om de kosten van kleine herstellingen (na een gemeld incident) gewoon niet aan te 

rekenen aan diegene die de schade heeft veroorzaakt en dat om toch maar zeker te zijn dat het 

geringste incident zou gemeld worden. 

22 



II.2.3. Preventie door de aannemers 

KLIM 

Sedert 2006 is het platform KLIM (Kabels- en Leidingen Informatie Meldpunt) actief. Het KLIM is 

een website die fungeert als centraal meldpunt voor iedereen die werken wil uitvoeren in de nabijheid 

van hoogspanningsverbindingen en van installaties voor vervoer per pijpleiding van gasachtige 

producten. KLIM vloeit voort uit het memorandum dat in juli 2005 werd ondertekend tussen verschillende 

ministers, Fetrapi, hoogspanningsnetbeheerder Elia en de federaties van de bouwnijverheid. 

De opzet bestaat erin om de website te doen evolueren naar een portaalsite om werken te 

melden aan het geheel van nutsbedrijven. (meer info op: www.klim-cicc.be) 

KLIP 

Het AGIV (Agentschap voor Geografische informatie Vlaanderen) ontwikkelde het KLIP (Kabelsen 

Leidingen Informatie Portaal), dat als Vlaams initiatief aansluit bij het federaal initiatief KLIM. 

Dankzij KLIP wordt de decentraal aanwezige kabel- en leidinginformatie beter en sneller ontsloten. 

De planaanvrager (aannemer graafwerken, opdrachtgever, nutsbedrijf, particulier) krijgt met 

KLIP een overzicht van alle KLB’s (kabel- en leidingbeheerders) die aanwezig zijn in het door hem 

geselecteerd interessegebied en automatisch een informatievraag kunnen induceren bij deze 

partijen. De beheerders van het openbaar domein kunnen nakijken welke planaanvragen door wie 

zijn aangevraagd en welke KLB’s er aanwezig zijn op het domein in zijn beheer. Zo kunnen de 

gemeenten nagaan welke maatschappijen er allemaal aanwezig zijn op hun grondgebied. De KLB’s 

ontvangen gestandaardiseerde planaanvragen. Het blijft echter de verantwoordelijkheid van de 

individuele KLB om de door hem decentraal beheerde informatie te ontsluiten. Net zoals vandaag 

worden de detailplannen door de KLB’s opgestuurd naar de planaanvrager (afhandelen van de 

planaanvraag). 

(meer info op: www.agiv.be) 

Kabel- en 

Leidingbeheer 

Versturen planaanvraag @ 

Afhandelen 

planaanvraag 

Overlay-operatie 

KLB-zones 

Uitvoeren planaanvraag 

Opslaan planaanvraag 

Planaanvrager 

Bevestiging @ 

Aanmaken rapport 

Raadplegen rapport 

KLIP 

website 

Planaanvragen 

Beheerder 

Openbaar Domein 

23 


DEEL III: ALGEMENE ACTIEKAART 

PIJPLEIDINGINCIDENTEN 

Introductie 

In de benaming ligt duidelijk vervat waarvoor de ‘actiekaarten’ dienen: zij bevatten richtlijnen die 

de brandweer kunnen helpen bij de ‘actie’ in geval van pijpleidingincidenten. Het is de bedoeling 

dat voor alle gevaarlijke producten, die vervoerd worden door pijpleidingen, specifieke actiekaarten 

zullen ontwikkeld worden. Die specifieke actiekaarten kunnen maar gebruikt worden wanneer 

ze beschikbaar zijn en wanneer het product dat voorwerp uitmaakt van een pijpleidingincident 

gekend is. De algemene actiekaart bepaalt het actieplan dat bij incidenten met pijpleidingen van 

toepassing is wanneer er geen specifieke actiekaart bestaat en/of wanneer het product in de 

pijpleiding niet gekend is, bijvoorbeeld wanneer er meerdere pijpleidingen samen liggen. De 

algemene actiekaart bepaalt in zekere zin de standaardprocedure. De actie die ondernomen wordt 

bij ongevallen met pijpleidingen is gebaseerd op de procedure ‘ongevallen gevaarlijke stoffen’. 

24 


III.1. De omschrijving van de zones in de Actiekaart 

III.1.1. Zone-indeling in het KB Noodplan 

Deel III: Algemene actiekaart pijpleidingincidenten 

In het KB van 16 februari 2006 betreffende de nood- en interventieplannen is de ‘interventiezone’ 

een zone die, in functie van de concrete noodsituatie, wordt afgebakend en waarbinnen de nodige 

maatregelen genomen worden om de noodsituatie te beheren. 

Voor de indeling van de interventiezone worden de reeds vroeger toegepaste, maar nu duidelijker 

omschreven, kleurenindelingen gebruikt. De kleuren bepalen de graad van toegankelijkheid van de 

betreffende zone. De indeling ziet er als volgt uit: 

1. De rode zone: deze wordt begrensd door de uitsluitingsperimeter en is uitsluitend toegankelijk 

voor de interveniërende hulpdiensten, deskundigen en technici, mits akkoord van de 

directeur CP-Ops, overeenkomstig de door hem gegeven richtlijnen; 

2. De oranje zone: wordt begrensd door de isolatieperimeter waarbinnen de logistieke steun 

van de hulpdiensten wordt georganiseerd en is toegankelijk voor mensen die binnen die 

zone werken of wonen, mits akkoord van de directeur CP-Ops en naleving van de door hem 

gegeven richtlijnen; 

3. De gele zone: wordt begrensd door de ontradingsperimeter. In deze zone wordt de toegang 

ontraden aan personen die er niet wonen of werken en waar de nodige maatregelen 

genomen worden voor een vlotte toegang van de hulpdiensten en het vlot verloop van de 

hulpoperaties. 

III.1.2. Zone-indeling op de actiekaart 

Er worden in de actiekaart 3 zones onderscheiden waarvan er 2 corresponderen met deze uit het KB 

van 16 februari 2006 betreffende de nood- en interventieplannen (zie verwijzing tussen haakjes). 

1. ZONE 1: de verboden zone wordt omschreven als de zone met een hoge kans op letaliteit, 

die enkel in zeer uitzonderlijke omstandigheden na gepaste risico-afweging en met de 

vereiste beschermende kledij mag betreden worden. 

2. ZONE 2: zone die alleen mag betreden worden door de brandweer in de vereiste beschermende 

kledij en met inachtneming van de eigen veiligheid (= Rode zone KB - uitsluitingsperimeter). 

3. ZONE 3: de isolatiezone: enkel de interveniërende hulpdiensten mogen van buitenaf naar 

binnengaan. Wie zich binnen deze zone in een schuilplaats bevindt, mag er blijven. 

Personen die uit binnengelegen zones geëvacueerd werden moeten minstens tot buiten 

deze zone 3 gebracht worden (= Oranje zone KB - isolatieperimeter) 

Gevaarskwotering zeer hoog hoog matig hoog stabiel 

KB Noodplan NIET VOORZIEN Rode zone Oranje zone Gele zone 

Actiekaart Gas ZONE 1 ZONE 2 ZONE 3 NIET VOORZIEN 

25 


III.2. Optreden bij incidenten: the basic ‘6’ 

De standaardprocedure doorloopt de 6 gebruikelijke fasen bij een incident: 

1. Identificatie en alarmering 

2. Bepalen effectafstanden 

3. Brandweeroptreden: ongevallen gevaarlijke stoffen 

4. Afkondiging gemeentelijke fase van het noodplan 

5. Beheersmaatregelen 

6. Activeren meetplan 

Basic 1 : identificatie en alarmering 

De melding van een incident met een pijpleiding kan vanuit verschillende hoeken binnenkomen. In 

de eerste fase komt het erop aan om zo snel mogelijk te achterhalen welk(e) product(en) betrokken 

is (zijn) bij het incident. Wanneer de leidingbeheerder zelf het incident meldt, zal men gauw 

over de nodige informatie beschikken maar de melding kan ook van derden komen. 

Alarmering door een derde 

Een incident met een pijpleiding kan gemeld worden door een toevallige passant die een vloeistof 

of gas uit de grond ziet borrelen of spuiten of die gewoon iets abnormaals bemerkt en via het 

noodnummer de politie (101) of de brandweer (100/112) verwittigt. Het komt er nu op aan zoveel 

mogelijk informatie in te winnen m.b.t. de algemene situatie en te achterhalen om welk product 

het gaat. Daarom worden aan de persoon die het incident gemeld heeft, gerichte vragen gesteld: 

ß Zijn er slachtoffers op de plek van het incident? 

ß Omschrijf zo precies mogelijk de locatie (straat, kruispunt, huisnummer...?) 

ß Staat er een luchtbaken of is er een paalnummer te zien? 

ß Beschrijf de nabijgelegen gebouwen. Zijn er zichtbare specifieke gevaren? 

ß Hoe ziet het landschap eruit? Heuvelachtig of vlak? 

ß Beschrijf zo goed mogelijk wat je ziet: plas, wolk, gas-, vloeistofafstroom, geluid, brand...? 

ß Zijn er werkzaamheden aan de gang? Is er zichtbare beschadiging aan een leiding? 

Actie van de brandweer naar de leidingbeheerders toe 

1. Het product is gekend ongeacht of er meerdere leidingen liggen: waarschuw de betreffende 

leidingbeheerder en nadien alle andere van in de buurt liggende leidingen 

2. Het product is niet gekend of onzeker omdat er meerdere leidingen liggen: waarschuw alle 

leidingbeheerders (van leidingen in de omgeving van de meldplaats). 

Wees voorbereid! 

Het is van kapitaal belang dat de algemene actiekaarten voor ieder individueel korps een duidelijk 

overzicht bevatten van de specifieke leidingen en de getransporteerde stoffen op het grondgebied 

waarvoor dat korps bevoegd is. Dit overzicht moet melding maken van de aard van het gevaar én 

van het specifieke gas of de specifieke vloeistof. Aan iedere in de tabel opgenomen stof wordt dan 

ook het noodnummer van de respectieve leidingbeheerder toegevoegd volgens voorbeeld op 

volgende pagina. 

26 



GEVAAR GAS VLOEISTOF 

brandbaar aardgas nafta 

0800 90 102 of 02/282 70 03 telefoonnummer X 

ethyleen 

vloeibare KWS 

telefoonnummer X 


propyleen 


brandbaar- toxisch ------------- 

inert 

stikstof 


oxiderend 

zuurstof 


Alarmering door de leidingbeheerder 

Het is mogelijk dat de leidingbeheerder als eerste op de hoogte is van een lek in een leiding 

doordat bijvoorbeeld de druk in de leiding afneemt of doordat een ‘derde’ de leidingbeheerder 

heeft gewaarschuwd. Die ‘derde’ kan dan een grondwerker zijn die mogelijk zelf de schade heeft 

veroorzaakt of een toevallige passant die het telefoonnummer van de leidingbeheerder op de 

merkpaal heeft opgemerkt. Wanneer de melding bij de brandweer binnenkomt via de leidingbeheerder 

beschikken we al over gegevens zoals UN-nummers, druk, diameter, traject tussen de 

afsluiters... 

Bijkomend stellen we een aantal gerichte vragen om zoveel mogelijk informatie over de situatie te 

bekomen: 

ß Is er een vertegenwoordiger van de exploitant ter plaatse of op komst? 

ß Wanneer komt hij ter plaatse en waar wordt afgesproken? 

ß Zijn er suggesties voor het nemen van directe maatregelen? 

Basic 2 : bepalen effectafstand 

Voor het bepalen van de effectafstand zijn er twee mogelijkheden: 

1. Het product is gekend én er is een specifieke actiekaart: 

gebruik de specifieke actiekaart! 

2. Het product is niet gekend of er is geen specifieke actiekaart: 

bovenwinds (!) benaderen tot: 

ß 500 m bij mogelijk explosiegevaar 

ß 100 m bij onoverzichtelijke situatie of als het windstil is 

ß 50 m altijd minimaal! 

27 


Basic 3 : brandweeroptreden = ongevallen gevaarlijke stoffen 

Doorgaans beperkt het optreden van de brandweer zich tot het veilig stellen van de omgeving. 

Het onder controle brengen van de situatie kan enkel gebeuren door de leidingbeheerder. De 

brandweer heeft de operationele leiding over de incidentbestrijding tot op het moment dat de 

situatie stabiel is. Terwijl het lek beheersen een taak is van de leidingbeheerder heeft de brandweer 

als hoofdtaak het ontsnapte product te beheersen. 

Vuistregels bij de interventie: 

ß Blijf op een veilige afstand zoals bepaald door de actiekaarten, rekening houdend met winden 

terreinkarakteristieken zoals hellingen, riolen, waterlopen, ondergrond... 

ß Organiseer de metingen. 

ß Gebruik enkel noodzakelijke en gepaste elektrische apparatuur en laat de rest in het 

brandweervoertuig. 

ß Gebruik gehoorbescherming. 

ß Zet een gebied af voor de veiligheid in functie van het risico. 

ß Verwijder alle mensen (ook hulpverleners) uit de onmiddellijke omgeving van het lek. 

ß Houd iedereen zonder persoonlijke beschermingsmiddelen (ook hulpverleners) op een 

voldoende ruime afstand. 

Twee regels gelden altijd: 

ß Draag een adembeschermingstoestel en gepaste persoonlijke beschermingsmiddelen! 

ß Blijf bovenwinds! 

Daarnaast is de aanpak incidentspecifiek: 

Scenario Gevaar Aanpak 

Brandbaar gas 

Brandbare vloeistof 

Stikstof 

Zuurstof 

-brand / explosie 

-hitte bij brand 

-geluid (hoge druk) 

-bevriezing 

-brand (spontaan) 

-explosie 

-hitte bij brand 

-milieuverontreiniging 

-grondverzakking 

-verstikking 

-bevriezing 

-spontane ontbranding van 

brandbare stoffen in de 

omgeving mogelijk 

-bij brand: laten branden 

-ontstekingsbronnen 

verwijderen 

-indien zwaarder dan lucht: 

verdunnen of neerslaan 

-indammen 


verwijderen 

-afdekken 

-verdunnen 

-ventileren 


verwijderen 

-verdunnen 

Toxisch gas -vergiftiging -verdunnen of sla de wolk neer 

28 



Basic 4 : afkondiging van het noodplan 

Kondig de gemeentelijke fase van het noodplan af: de hele keten van alle betrokken diensten kan 

opgezet worden. De verschillende disciplines worden ingeschakeld. Daarnaast zijn er belangrijke 

taken voor de leidingbeheerder. 

Leidingbeheerder 

-alarmeren en informeren brandweer 

-verantwoordelijke ter plaatse sturen 

-deelnemen aan overleg in commandopost 

-het bestrijden van de bron van het lek 

-opruimen van gelekt product en herstel van de schade 

De ‘disciplines’ en hun ‘hoofdtaken’ kunnen als volgt samengevat worden: 

Discipline 1. Brandweer 

Discipline 2. 

Medische hulpverleners 

Discipline 3. Politie 

Discipline 4. Logistiek 

Discipline 5. Informatie 

-redden 

-effectbestrijding 

-waarnemen en meten 

-desgevallend ontsmetten van mensen en dieren 

-leiding van de commandopost 

-medische verzorging slachtoffers 

-verlenen van psychosociale ondersteuning 

-medisch adviseren m.b.t. gevolgen van de stof na overleg met 

de AGS (Adviseur Gevaarlijke Stoffen) 

-deelnemen aan overleg in de commandopost 

-opvang van door de brandweer aangebrachte slachtoffers 

-ontruimen en evacueren op advies van de brandweer 

-afzetten bedreigd gebied 

-waarschuwen van de bevolking 

-omleiden verkeer en handhaven van de orde 

-identificeren van slachtoffers 

-begeleiden van hulpverleners en specialisten 

-eventueel strafrechtelijk onderzoek starten 

-deelnemen aan het overleg in de commandopost 

-alle denkbare ondersteunende logistieke taken 

-opnemen van de bestuurlijke leiding (burgemeester) 

-coördineren van de voorlichting naar pers en bevolking toe 

Basic 5 : beheersmaatregelen 

Voor het beheersen van het lek zelf hebben de leidingbeheerders hun eigen instructies en gespecialiseerde 

medewerkers. Dat is dus niet de taak van de brandweer. De hoofdtaak van de brandweer 

bestaat erin het ontsnapt product te beheersen. Ook de opruimwerkzaamheden achteraf 

zijn de verantwoordelijkheid van de leidingbeheerder zodra de situatie stabiel is. 

29 


De afsluiters die in de stations gebruikt worden, doen hier niet echt terzake aangezien de hulpdiensten 

daar nooit mee te maken krijgen. De afsluiters ‘in lijn’, ttz, de afsluiters die rechtstreeks 

op de leidingen geplaatst worden, zijn voor ons land overwegend ‘bolafsluiters’. 

De bolafsluiters worden bediend met een sleutel, een wiel of aangestuurd vanuit de dispatching. 

Bij het manipuleren van de afsluiter, sluit een bol de opening in de pijp af. Men moet weten dat het 

heel normaal is dat de sleutel een hoog aantal keren moet rondgedraaid worden, omdat er grote 

krachten overwonnen moeten worden (afhankelijk van de diameter van de buis en dus de grootte 

van de afsluiter) en het mogelijk moet blijven voor een persoon om de afsluiter te sluiten. 

Specifiek wat aardgas betreft, is Fluxys wettelijk verplicht om per 30 km een afsluiter te voorzien. 

Nochtans zijn de secties tussen de afsluiters meestal minder lang. De automatische afsluiters 

kunnen van op afstand bediend worden. De aanleiding kan zijn dat Fluxys zelf een drukdaling 

merkt of dat er een melding binnenkomt. In beide gevallen start er een snelle procedure waarbij 

een medewerker ter plaatse komt en verifieert of Fluxys al dan niet betrokken is bij het probleem. 

Ook moeten steeds de aangesloten bedrijven verwittigd worden. 

Het is zeker het vermelden waard dat Fluxys weliswaar veel oproepen krijgt maar het aantal 

lekken aan transportleidingen beperkt zich tot 1 per jaar. 

30 



Basic 6 : het meetplan activeren 

Organiseer concentratiemetingen in: 

1. de interventiezone zelf 

2. de omgeving 

31 


DEEL IV: AARDGASPIJPLEIDINGEN IN BELGIË 

Introductie 

Wat vooraf gaat over pijpleidingen in het algemeen geldt vanzelfsprekend ook voor de gaspijpleidingen 

in het bijzonder. We herinneren eraan dat het transport van aardgas het grootste aandeel 

voor zijn rekening neemt in het totale transport van goederen via pijpleidingen. In dit gedeelte 

gaan we dieper in op een aantal thema’s die specifiek betrekking hebben op het transport van 

aardgas. We leggen onder meer het verschil uit tussen het vervoer en de distributie van aardgas 

en gaan dieper in op de eigenschappen en de mogelijke risico’s van aardgas als ‘product’. Heel 

wat van de hier besproken informatie wordt beschouwd als herhaling van wat de cursisten al 

weten. In de context van de ‘actiekaarten gas’ lijkt deze ‘opfrissing’ echter onontbeerlijk. 

32 


IV.1. Aardgas: definitie, samenstelling en eigenschappen 

IV.1.1. Definitie en samenstelling van aardgas 

Deel IV: Aardgaspijpleidingen in België 

Aardgas is een natuurlijk product waarvan de samenstelling en de eigenschappen verschillen 

naargelang de vindplaats. Het aardgas in ons land komt hoofdzakelijk uit Nederland, Noorwegen, 

Algerije, Verenigd Koninkrijk en Rusland. We maken een onderscheid tussen laagcalorisch en 

hoogcalorisch aardgas. Laagcalorisch aardgas is afkomstig uit Nederland, hoogcalorisch aardgas 

uit de andere landen. Hoogcalorisch aardgas bevat aanzienlijk meer ethaan en methaan en veel 

minder stikstof. Het onderscheid is slechts relevant in functie van de specificiteit van de gebruikte 

aardgasbrander die moet afgestemd zijn op laag- of hoogcalorisch gas. Onderstaand schema 

geeft een overzicht van de samenstelling van aardgas, de samenstelling van hoogcalorisch gas is 

licht veranderlijk naargelang de oorsprong, om dit te verduidelijken worden de samenstelling van 

het Noors en Algerijns aardgas gegeven: 

Belangrijkste 

elementen 

Laagcalorisch 

aardgas 

Hoogcalorisch 

aardgas 

Noors 

Algerijns 

Methaan CH 4 

83,40% 88,10% 89,00% 

Ethaan C 2 

H 6 

3,70% 5,30% 8,30% 

Propaan C 3 

H 8 

0,7% 1,20% 1,30% 

Butaan C 4 

H 10 

0,30% 0,40% 0,50% 

Stikstof N 2 

10,50% 3,20% 0,90% 

Koolstofdioxide CO 2 

1,20% 1,50% -- 

(Bron: K.V.G.B. - Informatiesessie voor Brandweer en Politie van de Provincie Antwerpen) 

IV.1.2. De eigenschappen van aardgas 

ß Aardgas is lichter dan lucht: aardgas heeft een relatieve dichtheid van 0,55 ten overstaan 

van lucht en beweegt bij hoge concentraties steeds spontaan naar boven. Ontsnapt aardgas 

in een gesloten ruimte kan zeer snel geëvacueerd worden via verluchting, in tegenstelling 

tot butaan of propaan die zwaarder zijn dan lucht en verluchting langs onderen moeten 

hebben. Ook bij afkoeling door ontspanning blijft aardgas lichter dan lucht. 

ß Aardgas is niet giftig: aardgas is niet schadelijk voor menselijke, dierlijke en plantaardige 

organismen. Alleen bij onvolledige verbranding van aardgas kan CO ontstaan dat wel giftig 

is. In hoge concentraties moet opgelet worden voor de schadelijke werking van de nevenproducten. 

ß Aardgas is nagenoeg reukloos: aardgas is, op het moment dat het ‘gewonnen en vervoerd’ 

wordt, niet geodoriseerd maar bij hoge gasconcentraties worden bepaalde onzuiverheden 

wel geroken. Het wordt bij de overgang van ‘vervoer’ naar ‘distributie’ geodoriseerd precies 

om een eventuele ontsnapping van aardgas waarneembaar te maken (zie verder). 

ß Aardgas is brandbaar: in combinatie met zuurstof en vanaf een bepaalde ontstekingstemperatuur 

ontbrandt aardgas. Onder 5% gas is het mengsel te arm en boven 15% is het te 

rijk om te ontbranden. 

33 


Anvers 

Aachen 

FLUXYS-AARDGASVERVOERSNET 

VERENIGD 

KONINKRIJK 

LNG-BRONNEN 

3800 km pijpleidingen 

Hoogcalorisch 

aardgas 

Laagcalorisch 

aardgas 

LNG-terminal 

Compressiestation 

Opslag 

INTERCONNECTOR 

ZEEPIPE 

Zeebrugge 

Kortrijk 

NOORWEGEN 

Doornik 

NEDERLAND 

Zelzate 

Gent 

Brakel 

Blaregnies 

FRANKRIJK 

SPANJE 

ITALIE 

Zandvliet 

Loenhout 

Antwerpen 

Charleroi 

Brussel 

NEDERLAND 

Winksele 

Namen 

Poppel 

Weelde 

NOORWEGEN 

DUITSLAND 

Genk 

Bastogne 

van Emden 

Obbicht 

's-Gravenvoeren 

Sinsin 

Berneau 

Luik Eynatten 

Aarlen 

Pétange 

WEDAL 

TENP 

RUSSISCHE 

FEDERATIE 

DUITSLAND 

G.H. LUXEMBURG 

NB. Vloeibaar aardgas komt niet voor in pijpleidingen en wordt uitsluitend getransporteerd per 

schip of tankwagen. 

IV.1.3. Risico’s verbonden aan aardgas 

ß Brandwonden: Wanneer aardgas tot ontbranding komt, kan dit aanleiding geven tot brandwonden 

en dit door vlamcontact of door warmtestraling. 

ß Vergiftiging: Bij onvolledige verbranding door gebrek aan lucht of wanneer de verbranding 

gestoord wordt door onvoldoende afvoer van de verbrandingsgassen kan het giftige 

koolmonoxide (CO) gevormd worden. 

ß Explosiegevaar: Bij verbranding van een gas-luchtmengsel in het brandbaarheidsgebied en 

in een (deels) gesloten ruimte kan een explosie ontstaan door de verhoging van de vlamsnelheid 

door turbulentie en kan een plotse drukstijging zich voordoen door de snelle 

volumetoename. In de vrije atmosfeer zal het mengsel opbranden zonder significante 

overdruk. 

ß Verstikking: De omgevingslucht dient voldoende zuurstof te bevatten (min. 17%). 

Verdringing van zuurstof door aardgas kan leiden tot verstikking. 

ß Verwondingen: Afhankelijk van de grootte van het gaslek en van de druk op de leiding kan 

uitstromend gas leiden tot ernstige verwondingen. 

34 



IV.2. Structuur van het transport van aardgas 

Aardgasdistributie 

Principe gasdistributie 

67 bar 

Compressiestation Grootverbruik Ontvangstation 

Grootverbruik Drukbeperker Grootverbruik 

Distributiecabine 

Bron: K.V.B.G. 

Aardgas legt een hele weg af die begint bij de ontginning en eindigt bij de eindafnemer. Vooraleer 

het aardgas de eindafnemer bereikt, passeert het een keten van ‘betrokkenen’ en ondergaat de 

hoedanigheid waarin het gas vervoerd wordt een aantal wijzigingen. 

IV.2.1. Het traject van aardgas 

Het traject van aardgas wordt ingedeeld in twee hoofdfasen: 

ß Vervoer van aardgas: het vervoer van aardgas noemen 

we dat gedeelte van het traject vanaf de grensstations 

(intredepunten in het transportnet) waarbij gas door 

ondergrondse leidingen vervoerd wordt via compressiestations 

naar grote industriële afnemers en naar de 

ontvangststations van de distributienetbeheerders. Het 

gas heeft tijdens het vervoer een werkdruk hoofdzakelijk 

hoger dan 14,7 bar (in sommige leidingen is de druk 

slechts 8 bar). In ons land ligt de maximale druk op 

ongeveer 84 bar. 

Decompressiestation - Berneau 

35 


ß Distributie van aardgas: de distributie 

van aardgas start vanaf de ontvangststations 

en gaat naar de 

eindafnemers (groot- en kleinverbruikers) 

en dat in verschillende druktrappen 

die weliswaar bijna steeds onder 

14,7 bar liggen. 

Station van Zandvoorde 

ß Opslag van aardgas: er wordt ook 

aardgas gestockeerd in bijvoorbeeld 

de ondergrondse opslag van 

Loenhout en de zeeterminal. 

Voor de distributie wordt de druk verlaagd 

in een drukreduceerinstallatie die zich soms 

in het ontvangststation kan bevinden. De 

druk wordt verlaagd tot 5 bar. In deze fase 

kan er nog steeds geleverd worden aan 

grootverbruikers (industrie). In de distributiecabines 

wordt tenslotte de druk van 5 bar 

verlaagd tot een druk voor het gebruik in 

particuliere woningen. 

Terminal van Zeebrugge 

De drukreduceerinstallatie werkt volgens een relatief eenvoudig principe: door minder gas door 

een buis te sturen, verlaagt de druk. De afsluiter fungeert daarbij in zekere zin als een weerstand. 

Omdat een drukverlaging van het gas het gas ook afkoelt, wordt het voor de drukreduceerinstallatie 

licht opgewarmd. 

IV.2.2. Odorisatie van aardgas 

Bij de overgang van vervoer naar distributie wordt aan het gas de geursubstantie (Tetra Hydro 

Thiofeen) toegevoegd (of een mercaptaan)”. De bedoeling daarvan is duidelijk: aangezien gas 

reukloos is, moet de odorisatie er voor zorgen dat bij een ongewilde ontsnapping het gas toch in 

kleine en ongevaarlijke hoeveelheden kan waargenomen worden. De odorisatie gebeurt meestal in 

de ontvangststations (NB. concentratie van aardgas vanaf 20% LEL moet waargenomen kunnen 

worden). 

Hier zou men zich kunnen afvragen waarom de odorisatie ook niet wordt toegepast voor het 

vervoer van aardgas (gebeurt in België sporadisch). De reden is tweevoudig. Vooreerst maakt de 

toevoeging van geurstoffen het aardgas onbruikbaar voor sommige grootverbruikers (die vóór de 

ontvangstations beleverd worden). Daarnaast is ontsnapping van gas bij een hoge drukleiding 

waarneembaar op een aantal andere manieren: afkoeling (door expansie), lawaai en zichtbare 

wolkvorming (condensatie van waterdamp door afkoeling). 

Eventuele odorisatie van aardgas over het hele traject (vervoer en distributie) zou maar mogelijk 

zijn wanneer hierover Europese wetgeving zou bestaan en de odorisatie zou plaatsvinden bij het 

binnenkomen van Europa. 

36 


IV.2.3. Verschillen vervoer/distributie en indeling drukklassen aardgas 

Pro memorie: belangrijkste verschillen tussen vervoer en distributie 


Vervoer 

Distributie 

drukniveau meestal >_ 14,7 bar < 14,7 bar 

geur meestal geurloos geodoriseerd 

netconfiguratie ruggengraat vermaasd 

eindafnemers honderden honderdduizenden 

ligging leidingen 

publiek en privaat 

domein 

publiek en privaat 

domein 

(Bron: K.V.G.B. – Informatiesessie voor Brandweer en Politie van de Provincie Antwerpen) 

Pro memorie: de verschillende drukklassen van aardgas t.o.v. transport 

Omschrijving Druk Trajectfase 

Lage druk druk tot 100 mbar distributie 

Middendruk MD/A 

Middendruk MD/B 

Middendruk MD/C 

druk van 100 mbar tot 

0,5 bar 

druk van 0,5 bar tot 

5 bar 

druk van 5 bar tot 

14,7 bar 

distributie 

distributie 

distributie 

Hoge druk druk hoger dan 14,7 bar vervoer 

IV.2.4. Regelgeving en betrokken partijen 

IV.2.4.1. Vóór 10 augustus 2000 

Tot 10 augustus 2000 verliep het transport van aardgas in ons land als volgt: 

ß Distrigas zorgde in ons land voor het vervoer van aardgas en leverde dit aan enerzijds de 

zware industrie (grootverbruikers) en anderzijds aan de intercommunales (zuivere of 

gemengde); 

ß de intercommunales namen de distributie voor hun rekening en leverden aan de eindafnemers: 

residentieel, KMO’s en industrie. 

37 


IV.2.4.2. Liberalisering van de aardgasmarkt 

Vanaf 10 augustus 2000 treedt de Europese Richtlijn 98/30/EG geleidelijk in werking. Deze 

Richtlijn regelt de liberalisering van de aardgasmarkt en heeft als belangrijkste bepalingen: 

ß de eindafnemer moet de vrije keuze van leverancier hebben; 

ß het beheer van de netten enerzijds en de handel in aardgas anderzijds mag niet gebeuren 

door dezelfde onderneming; 

ß netbeheerders moeten op niet discriminerende wijze toegang bieden aan iedere houder van 

een leveringsvergunning. 

IV.2.4.2. De betrokkenen in ons land 

De betrokkenen bij het vervoer en de distributie van aardgas in België zijn vandaag: 

ß de eindafnemers: huishoudelijk, KMO en industrie, elektriciteitscentrales; 

ß distributienetbeheerders: IGAO, IVEG, IVEKA, IVERLEK, WVEM; 

ß leveranciers: er zijn er in totaal ongeveer 16 waaronder Distrigas, Electrabel C.S., EBEM, 

Energo, Essent, Gaz de France, Nuon, Luminus...; 

ß vervoernetgebruikers: Distrigas, Gaz de France, Wingas...; 

ß vervoernetbeheerder: Fluxys; 

ß Synergrid: de distributienetbeerders (DNB’s) zijn samen met de transmissienetbeheerder 

(Elektriciteit/Elia) en de vervoeronderneming van gas (Fluxys) gegroepeerd in de federatie 

SYNERGRID. 

38 


Deel V: Specifieke Actiekaart Aardgas 

DEEL V: SPECIFIEKE ACTIEKAART AARDGAS 

Introductie 

Tot op heden hadden de hulpverleners (brandweer) maar weinig houvast wanneer zich een 

incident met een gastransportleiding voordeed, ook al beschikten sommige korpsen reeds over 

enige informatie met betrekking tot de effecten van een gasontsnapping bij hoge drukleidingen. 

De ‘Actiekaart Aardgas > 14,7 bar’ moet duidelijkheid scheppen. Deze actiekaart is de eerste van 

een reeks actiekaarten die voor de verschillende gevaarlijke stoffen, getransporteerd via pijpleidingen, 

zullen opgesteld worden. De actiekaarten zullen opgemaakt worden volgens een steeds 

identiek stramien en bevatten uitsluitend relevante informatie. 

IEDERE ACTIEKAART = HETZELFDE STRAMIEN!!! 

ALARMERING 

Het eerste deel vermeldt wie allemaal dient gewaarschuwd en geeft ook alle contactgegevens 

mee. 

ACTIES 

Het tweede deel indiceert de punten van onmiddellijke actie m.b.t. 

ß uitrusting 

ß gevaarsinschatting 

ß bepalen van veiligheidsperimeters 

ß specifieke acties ingevolge het betreffende gevaarlijk product 

EFFECTAFSTANDEN 

Het derde deel is een overzicht van de relevante effectafstanden die aan de basis liggen van 

het bepalen van de veiligheidsperimeters en geeft een direct bruikbaar overzicht van de 

afstanden die de verschillende zones begrenzen. 

DIVERSE GEGEVENS 

In het vierde deel worden diverse gegevens opgenomen m.b.t. het betreffende product: 

ß mogelijke risico’s 

ß eigenschappen van het product 

ß typische waarnemingsgegevens 

REGIOGEBONDEN GEGEVENS 

Het laatste deel moet ingevuld worden door de bevelvoerder van het korps en bevat informatie 

die betrekking heeft op het beschermd gebied: aangesloten bedrijven, afsluiters, luchtbakens, 

merkpalen, cartografie.... 

39 


V.1. Randvoorwaarden voor de opstelling ‘Actiekaart Aardgas > 14,7 bar 

Parameters voor aardgas 

Aannames algemeen: 

ß Temperatuur: temperatuur product in leiding: 280 K 

ß RV: relatieve vochtigheid: 60% 

ß Uitstroming: steeds in open lucht, uit een krater 

ß Weertype: Conservatief wordt er weertype D, neutrale atmosfeer, zonder wind verondersteld. 

Dit resulteert in de ruimste effectenafstanden. 

ß Ruwheid omgeving: voor de verspreiding van het gas die mee bepaald wordt door de 

ruwheid van het landschap wordt uitgegaan van een landelijk gebied met een ruwheid van 

0,10 m. De ruwheid bepaalt mee het windprofiel en heeft o.a. invloed op de opmenging van 

gassen in verticale richting. 

ß Ruwheid pijpleiding: voor de interne ruwheid van de pijpleiding wordt uitgegaan van de 

standaardwaarde voor staal. Elementen zoals bochten, die tot wrijvingsverliezen kunnen 

leiden, werden niet in rekening gebracht. 

ß Lengte leiding en plaats lek: Er wordt uitgegaan van een leidingsectie van 30 km met een 

lek of breuk in het midden van de sectie, de afsluiters worden gesloten na 60 seconden. Dit 

geeft een realistisch beeld voor crosscountry leidingen. 

ß Uitstroomdebiet: Het uitstroomdebiet verandert in de tijd. Voor de effectenafstanden met 

een bepaalde grenswaarde dient dus ook een tijdstip bepaald te worden. Deze tijdstippen zijn 

30 s en 300 s na het optreden van het lek. De uitstroomdebieten op die tijdstippen waarop de 

effectberekeningen gebaseerd zijn, werden eveneens opgenomen bij de resultaten. 

ß Effectenduur: Effecten worden berekend rekening houdend met een maximale blootstelling 

van 15 min. 

Aannames brandscenario’s 

ß Ontsteking: De ontsteking wordt onmiddellijk verondersteld, zodat een fakkelbrand ontstaat. 

ß Fakkelbrand: Voor een fakkelbrand wordt uitgegaan van een verticale uitstroming uit een 

krater (ondergrondse leidingen). 

V.2. Inleidende informatie over aardgas en aardgasleidingen 

V.2.1. Informatie m.b.t. de risico’s 

De risico’s waarmee de interventiediensten in het geval van een incident met een aardgaspijpleiding 

dienen rekening te houden zijn samengevat: 

ß hitte 

ß drukeffecten (bij gaswolkontbranding enkel betekenisvol in besloten ruimtes) 

ß scherfwerking 

ß lawaai 

ß verstikking 

ß bevriezing 

Detonatie van een vrije wolk wordt onwaarschijnlijk geacht voor aardgas. 

40 


V.2.2. Informatie m.b.t. het product aardgas 

ß Gasvormig in de leiding en gasvormig bij ontsnapping uit de leiding 

ß UN nr 1971 Casnr. 74-82-8 Gevi 23 

ß Explosiegrenzen 5-15 vol % 

ß Explosiemeter: minimaal type IIC T1 

ß minimale ontstekingsenergie: 0,28 mJ 

ß Effect bij explosie: jetfire geel-blauwe vlam 

ß Afkoeling bij ontspanning: ongeveer 1°C per 2 bar drukdaling 

ß Ophoping in lagere delen zeer uitzonderlijk 

ß Waarneming: kleurloos bij kleine lek, witte wolk bij grote lek 

ß Waarneming: geurloos (gas > 14,7 bar = meestal niet geodoriseerd) Bij grote hoeveelheden 

kunnen onzuiverheden geroken worden. 

V.2.3. Informatie m.b.t. de leidingen 


Met betrekking tot de leidingen zijn een aantal informatiegegevens afhankelijk van het bevoegdheidsgebied 

van de betreffende brandweerdienst: 

ß Diameters: mogelijke diameters van de leidingen 

ß Afsluitposten: overzicht van de afstanden tussen de afsluiters en de mogelijke afsluittijd. 

Vermelding type afsluiter: manueel, afstandbediend, automatisch (zie ook pagina 30-31) 

ß Traject: beschrijving van het leidingtraject binnen het beschermd gebied 

ß Bedrijven: lijst van de aangesloten bedrijven 

De hogedruk gaspijpleidingen worden ondergronds voorzien van een waarschuwingslint. 

Bovengronds zijn ze altijd herkenbaar doordat ze gemarkeerd worden: 

ß elke aardgaspijpleiding is gemarkeerd door oranje betonnen of plastieken merkpalen; 

ß op iedere merkpaal staat het gratis telefoonnummer van Fluxys: 0800-90102; 

ß naast de merkpalen worden ook luchtbakens geplaatst met een nummer op: aan de hand 

van dat unieke nummer kan Fluxys de exacte locatie bepalen. 

Elke aardgaspijpleiding is 

gemarkeerd door merkpalen. 

Op de luchtbakens komt een uniek 

cijfer voor. 

41 


V.3. De opbouw van de actiekaart 

De actiekaart is opgebouwd volgens de effecten die zich kunnen voordoen bij een ontsnapping 

van gas uit een ondergrondse hoge druk aardgaspijpleiding. Het doel van de kaart is om, op basis 

van vooraf berekende (mogelijke) effecten, snel en zonder veel extra rekenwerk de beste veiligheidsafstanden 

te bepalen voor zowel mogelijke aanwezige omwonenden als voor de hulpverleners. 

De actiekaart vermeldt in de eerste plaats de algemenere maatregelen die meteen moeten 

genomen worden. Vervolgens worden de effectafstanden gegeven m.b.t.: 

ß mogelijke stralingseffecten bij brand; 

ß wolkvorming van het gas; 

ß drukeffecten; 

ß geluidsoverlast. 

Te weten! 

De zones worden aangeduid in meter (m) en de leidingdiameters worden aangeduid in 

millimeter (mm). In de regel wordt gesteld dat er bij twijfel over de diameter van de leiding 

best gekeken wordt naar de waarde van de diameter hoger. 

De effectafstanden worden gemeten vanaf de plaats van de breuk of de lekopening. 

V.4. De omschrijving van de zones in de Actiekaart aardgas 

De indeling van de zones voor de actiekaarten en deze in het KB van 16 februari 2006 betreffende 

de nood- en interventieplannen, worden uitgelegd op pagina 25. Ter herinnering geven we nog 

even de zonebepaling van de actiekaarten: 

ZONE 1: wordt omschreven als de zone met een hoge kans op letaliteit, die enkel in zeer 

uitzonderlijke omstandigheden na gepaste risico-afweging en met de vereiste beschermende 

kledij mag betreden worden, enkel wanneer er nog geen ontsteking is van het gas. 

ZONE 2: zone die alleen mag betreden worden door de brandweer in de vereiste beschermende 

kledij en met inachtneming van de eigen veiligheid (= Rode zone KB - uitsluitingsperimeter). 

ZONE 3: enkel de interveniërende hulpdiensten mogen van buitenaf naar binnengaan. Wie 

binnen deze zone is mag er blijven. Personen die uit binnengelegen zones geëvacueerd werden 

moeten minstens tot buiten deze zone 3 gebracht worden (= Oranje zone KB - isolatieperimeter) 

42 


V.5. Algemene acties bij aanvang incident 


Wanneer zich een incident voordoet m.b.t. een hoge druk aardgaspijpleiding zijn er een aantal 

maatregelen die meteen moeten genomen worden en een aantal acties die typisch zijn bij aardgas. 

Een aantal indicaties kunnen helpen om een mogelijk incident met een pijpleiding te herkennen. 

V.5.1. Tekenen van een mogelijk incident met gas 

1. Wat je ziet: 

ß bruine of verdorde vegetatie rond een pijpleiding 

ß een wolk of mist rond de pijpleiding 

ß opstijgend vuil 

ß luchtbellen uit een meer of een rivier 

ß vlammen 

ß ijsvorming rond de pijpleiding 

ß dode insecten 

2. Wat je ruikt: 

ß indien geur van de onzuiverheden wordt waargenomen, wordt de onderste explosiegrens 

benaderd. 

3. Wat je hoort: 

ß een sissend of rommelend geluid nabij een pijpleiding 

V.5.2. Directe maatregelen 

1. Alarmeer de ploegen en de officier volgens de vastgelegde procedure 

2. Schaal op bij twijfel over de in te zetten middelen 

3. Verwittig: 

ß Fluxys: 0800-90102 

ß HC 100 en AGS: 100 / 112 

ß Politie: 101 

ß De rechtstreeks aangesloten bedrijven 

4. Geef de juiste locatie door en zoveel mogelijk informatie (merkpaal, adres...) 

5. Als het gaat om een groot lek aan midden of hoge druk aardgaspijpleiding: kondig de 

gemeentelijke fase van het NIP af 

6. Pas de procedure ‘ongevallen gevaarlijke stoffen’ toe. 

43 


V.5.3. Acties: specifiek aardgas 

1. Blijf bovenwinds 

2. Voer explosiegevaars- en zuurstofmetingen uit (adembescherming en volledige uitrusting) 

3. Ontstekingsbronnen verwijderen (ook de elektrostatische) 

4. Laat alle elektrische apparatuur in de auto 

5. In geval van brand: niet blussen! 

6. Nevenbranden buiten zone 1: wel blussen! 

7. Aangestraalde structuren beschermen met nevelstralen 

V.6. Toelichtingen bij de effectafstanden 

V.6.1. Veiligheidsafstanden bij brand (effectief ontsteking) 

V.6.1.1. De tabel 

Tabel 1: veiligheidsafstanden (bij brand): binnenhuis en voor ‘door structuren beschermde’ 

personen 

Berekeningen bij startdruk van 80 bar / vrije, verticale uitstroom / geen wind 

Leidingdiameter 

in mm 

opening 

Guillotine 

breuk 

ZONE 1 

Straal in m 

HBD 

10% 

diameter 

ZONE 2 

Straal in m 

3 kW/m 2 na 300 s 

Guillotine 

breuk 

10% 


Guillotine 

breuk 

ZONE 3 

Straal in m 

10% 


100 30 5 60 11 100 50 

200 60 7 140 24 200 50 

300 80 10 220 37 300 50 

400 110 12 290 49 400 100 

500 130 15 360 64 500 100 

600 140 16 430 78 600 100 

700 160 19 500 92 700 150 

800 180 21 570 106 800 150 

900 190 23 640 121 900 150 

1000 210 25 710 135 1000 150 

1200 230 29 800 160 1200 200 

V.6.1.2. Interpretatie van de zones 

De tabel geeft de veiligheidsafstanden weer in geval er ontsteking van een gasontsnapping 

geweest is. De verticale uitstroom van gas voedt een fakkelbrand waarvan de stralingseffecten op 

de tabel zijn terug te vinden. De zones werden als volgt bepaald: 

ZONE 1: 

De grens wordt vastgelegd op basis van de HBD (House Burning Distance), de integratie over 

totaaltijd van de straling die een beschermende structuur in brand kan steken. Deze ZONE 1 mag 

nooit betreden worden gezien het hoge kanspercentage op levensgevaarlijke verwondingen en 

zelfs doodsgevaar. 

44 



ZONE 2: 

Voor ZONE 2 wordt de grens daar geplaatst waar de straling na 300 s nog 3 kW/m 2 bedraagt. Die 

tijdspanne komt overeen met een geschat minimaal tijdsverloop tussen de breuk en de aankomst 

van de brandweer. Ga alleen indien strikt noodzakelijk in zone 2 met interventiekledij, adembescherming 

en hittewerende kledij voor specifieke acties zoals: 

ß reddingen: met inachtname van eigen veiligheid en minimale personeelssterkte 

ß beheersen van ontsnapt product: de brandweer draait nooit zelf de afsluiter dicht maar 

kan wel helpen 

ß uitgestelde evacuatie: personen die zich binnen zone 2 (de zone tussen de HBD en de 

3 kW/m 2 na 300 s) bevinden en beschermd zijn door een gebouw worden binnen gehouden. 

De evacuatie wordt dan uitgesteld tot de stralingsintensiteit beduidend lager is. De personen 

die zich buiten bevinden binnen zone 2 worden naar een schuilplaats gebracht of 

buiten zone 2. 

Volgende grafieken tonen achtereenvolgens het verloop van de straling na 300 s voor leidingen 

met een diameter van respectievelijk 100, 400 en 1000 mm. 

1. Straling voor een diameter van 100 mm 

Straling t.o.v. afstand voor een diameter 100 mm, 80 bar 

onmiddellijke ontsteking, volledige breuk in het midden van een sectie van 30 km, 

kleppen gesloten na 60 s 

20 

18 

16 

Straling [kW/m 2 ] 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

Afstand [m] 

Straling [kW/m 2 ] 900 s 


45 


2. Straling voor een diameter van 400 mm 3. Straling voor een diameter van 1000 mm 




20 




20 

18 

18 

16 

16 


14 

12 

10 


14 

12 

10 

8 

8 

6 

6 

4 

4 

2 

0 

100 

200 

300 

400 

500 

600 

2 

0 

100 

200 

300 

400 

500 

600 

700 

800 

900 

1000 

Afstand [m] 

Afstand [m] 





Richtwaarden voor hittestraling: 

0,8 kW/m 2 Warme zomerdag België 

1 kW/m 2 Warme zomerdag Zuiderse landen 

20 

3 kW/m 2 Gedurende 10 s = pijngrens (onbeschermde huid), men is (afhankelijk van 

18 

de omvang van het vuur en eventuele verwondingen) nog juist in staat 

16 

om zich in deze 10 s voldoende ver van de brandhaard te verwijderen 

5 kW/m 2 Gedurende 5 s = pijngrens 14 (onbeschermde huid) 

Gedurende enkele minuten 12 = 2° en 3° graads brandwonden 

10 kW/m 2 Grenswaarde voor maximaal aanvaardbare warmtestralingsintensiteit 

10 

voor onbeschermde structuren 

8 

Koelen van installaties noodzakelijk om bezwijken te voorkomen 

6 

Schroeischade hout. 

1% kans op letaliteit bij 20 

4 

s blootstelling 

12,5 kW/m 2 Gedurende enkele seconden 2 = 2° en 3° graads brandwonden 

0 10 20 30 40 50 60 70 80 

7% kans op lethaliteit bij 20 s blootstelling 

20 kW/m 2 Secundaire branden door straling Straling bij [kW/m secondenlange 2 ] 900 blootstelling 

Straling [kW/m 2 ] 300 sec 

35 kW/m 2 > 97% kans op letaliteit bij 20 s blootstelling 

Grenswaarde voor maximaal aanvaardbare warmtestralingsintensiteit 

voor beschermde structuren 

60 kW/m 2 Benzinebrand (rand vlammen) bij een plasbrand met 10 m diameter 

90 

100 

20 

18 

16 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

Grenswaarden warmtestraling voor ontbranding van organische materialen 

Materiaal Zonder Met 

Ontstekingsbron in kW/m 2 

Hout 32 14 

Geverfd hout 33 21 

Hardboard 29 10 

PVC - 20 

Schroeischade hout 8 - 12 

46 



V.6.2. Veiligheidsafstanden bij gasontsnapping (nog geen ontsteking) 

V.6.2.1. De tabel 

Tabel 2 : veiligheidsafstanden (nog geen ontsteking): voor hulpdiensten en voor ‘niet door 

structuren beschermde’ personen. (Er werd rekening gehouden met maximale 

waarden (na 30 seconden) bij mogelijke ontsteking!) 

ß preventieve evacuaties: evacuatie van alle personen binnen de HBD (tabel 1) en van alle, 

niet door gebouwen of structuren beschermde personen binnen 3 kW/m 2 na 30 s (tabel 2). 

Evacuatie gebeurt met inachtneming van de eigen veiligheid en met minimale personeelssterkte. 


in mm 

opening 

ZONE 1 

Straal in m 

10 kW/m 2 na 30 s 

Guillotine 

breuk 

10% 


ZONE 2 

Straal in m 

3 kW/m 2 na 30 s 

Guillotine 

breuk 

10% 


Guillotine 

breuk 

ZONE 3 

Straal in m 

10% 


100 50 6 90 11 100 50 

200 100 11 210 24 200 50 

300 150 16 320 37 300 50 

400 200 21 430 49 400 100 

500 240 27 520 64 500 100 

600 290 33 610 78 600 100 

700 340 39 700 92 700 150 

800 380 45 780 106 800 150 

900 430 51 870 121 900 150 

1000 470 57 960 135 1000 150 

1200 560 68 1130 160 1200 200 

V.6.2.2. Toelichtingen bij de zones 

In tabel 2 worden de veiligheidsperimeters aangeduid voor een situatie waarbij zich een lek 

voordoet maar er nog geen ontsteking heeft plaatsgevonden. De zones zijn er op gericht om, in 

geval van ontsteking, de veiligheid te garanderen van bevolking en hulpverleners. 

ZONE 1: 

De grens van ZONE 1 wordt vastgelegd waar de straling minimaal 10 kW/m 2 is na 30 s. De warmtestraling 

30 s na de breuk is een goede aanname voor de piekwaarde. De gekozen tijd van 30 s is 

de tijd nodig om de gaswolk en bijgevolg een eventuele brand tot zijn maximale omvang te laten 

ontwikkelen. De grens van zone 1 ligt dus op een piekmoment. Ga nooit in zone 1 tenzij met 

interventiekledij, adembescherming en hittewerende kledij voor specifieke acties zoals: 

ß uitgestelde evacuatie : evacuatie in de zone tussen de HBD (tabel 1) en de 3 kW/m 2 na 30 s 

(tabel 2) 

ß beheersen van ontsnapt product: de brandweer draait nooit zelf de afsluiter dicht maar 

kan wel helpen. 

47 


ZONE 2: 

Voor zone 2 wordt de grens daar geplaatst waar de straling na 30 s nog minimaal 3 kW/m 2 bedraagt. 

Voor het betreden van deze zone gelden dezelfde restricties als voor de zone 1. 

Onderstaande grafiek toont de stralingsafstanden na 30 s voor verschillende leidingdiameters 

voor zowel 10 kW/m 2 (ZONE 1) als voor 3 kW/m 2 (ZONE 2) 

Afstand [m] 

1000 

900 

800 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

Radiatie - na 30 s 

3 kW/m 2 en 10 kW/m 2 - in geval van totale breuk van 

een aardgasleiding (Pmax - 80 bar) 

0 

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 

3 kW/m 2 10 kW/m 2 

Diameter [mm] 

V.6.3. Ontstekingsgevaar bij gasontsnapping 

V.6.3.1.: Tabel 3 


in mm 

Opening 

ZONE 1 

Lengte Dispersiezone 

bij LEL = 5 vol% 

Guillotine 

breuk 

10% 


Bronsterkte 

in kg/s bij 

guillotinebreuk.* 

na 1 s na 300 s Guillotine 

breuk 

ZONE 2 

Lengte Dispersiezone 

bij ERPG-2** 

10% 


Weertype F2 D5 F2 D5 F2 D5 F2 D5 

100 

60 15 

200 300 60 

300 750 150 

400 1500 300 

500 De ontstekingsgrens ligt ruim 2500 420 

De gevarengrens ligt ruim binnen 

600 binnen de gevarengrenzen bij 3800 650 

de gevarengrenzen bij brand. 

700 brand. 

5200 900 

800 7100 1200 

900 9300 1600 

1000 12000 2000 

1200 16500 2750 

* Opmerking: LEL is de onderste explosiegrens en de bronsterkte voor een gat van 10 mm is maximaal 1 kg/s en relatief 

constant in de tijd. 

** ERPG-2: The ERPG-2 is the maximum airborne concentration below which it is believed that nearly all individuals could 

be exposed for up to 1 hr without experiencing or developing irreversible or other serious health effects or symptoms 

which could impair an individual’s ability to take protective action. 

48 




Door het grote stijgvermogen van aardgas (relatieve dichtheid ten opzichte van lucht is 0.55) 

zullen de effecten van de gaswolk op grondniveau binnen een smal gebied blijven. Om deze reden 

zijn de waarden niet relevant aangezien ze steeds zeer ruim binnen de effectgebieden vallen van 

straling. 

Dit wordt in onderstaande figuur duidelijk geïllustreerd. 

1 0 0 0 

Dispersiecontouren na 30 s (~5800 kg/s), wind 0 m/s, 

krater 10.2 m, 1000 mm, 80 bar 

9 0 0 

8 0 0 

7 0 0 

hoogte [m] 

6 0 0 

5 0 0 

4 0 0 

3 0 0 

2 0 0 

1 0 0 

0 

- 140 - 1 20 - 100 - 80 - 60 - 40 - 20 0 20 40 60 80 100 120 140 

afstand [m] 

0 % 5 % 1 5 % 

Voor andere, zwaardere gassen, is deze tabel echter zeer belangrijk. Voor brandbare gassen 

bijvoorbeeld geeft Zone 1 de gaswolk aan waar de onderste explosiegrens bereikt werd. Bij ontsteking 

zullen de personen in deze zone in de vuurzee zitten en zeer ernstig gewond zijn met een 

grote kans op overlijden. 

Zone 2 geeft de gaswolk aan waar de explosiemeter in alarm gaat, bijvoorbeeld bij 20% LEL. 

Verder wordt in de tabel een onderscheid gemaakt tussen een dagsituatie (weertype D5*) en een 

nachtsituatie (weertype F2*) evenals voor een guillotinebreuk en voor een gat van 10% van de 

20 

diameter. 

18 

16 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

* Weertype F heeft betrekking op zeer stabiele atmosfeer. Weertype D heeft betrekking op 

neutrale atmosfeer. De cijfers 2 en 5 verwijzen naar de windsnelheid in m/s. 

2 

0 

10 

20 

30 40 

Straling [kW/m 2 ] 900 sec 

50 

60 

70 

Strali 

49 


V.6.4. Drukeffecten bij gasontsnapping 

V.6.4.1. Tabel 4 

ZONE 1 

ZONE 2 

ZONE 3 


in mm 

Straal in m 

1 bar overdruk 

Straal in m 

0.1 bar overdruk 

Straal in m 

0.02 bar overdruk 

Opening 

Guillotine 10% Guillotine 10% Guillotine 10% 

breuk diameter breuk diameter breuk diameter 

100 2 

3 

20 

200 2 10 100 

300 2 10 100 

400 2 10 100 

500 4 20 185 

600 4 Niet relevant 20 Niet relevant 185 Niet relevant 

700 4 20 185 

800 4 20 185 

900 4 20 185 

1000 4 20 185 

1200 5 22 210 


De drukeffecten zijn op te splitsen in de effecten van de fysische explosie van de pijp en deze van 

de gaswolkverbranding. De eerste zijn veel groter dan de tweede maar hebben slechts binnen 

zeer kleine afstanden van de breuk een aanzienlijk effect. 

Enkel de effecten bij 0.02 bar komen over een iets grotere afstand voor, doch steeds binnen de 

effecten van een brand. De gevolgen van een dergelijke overdruk zijn glasbreuk zonder echter 

scherfwerking te veroorzaken. Zonder dit effect te minimaliseren mogen we stellen dat het van 

ondergeschikt belang is. 

Overdruk t.o.v. afstand, 1000 mm, 80 bar 

Volledige breuk in het midden van een sectie van 30 km, kleppen gesloten na 60 s 

1000 

900 

800 

Overdruk [mbar] 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

0 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

Afstand [m] 

Max. ontstekingsdruk t.o.v. de afstand 

Bij breuk: druk t.o.v. de afstand (nog geen onsteking) 

50 



Overdruk t.o.v. afstand, 100 mm, 80 bar 

Volledige breuk in het midden van een sectie van 30 km, kleppen gesloten na 60 s 

1000 

900 

800 


700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

0 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

Afstand [m] 

Max. ontstekingsdruk t.o.v. de afstand 

Bij breuk: druk t.o.v. de afstand (nog geen onsteking) 

Tabel 5: 

De gevolgen van drukschade op mens en materieel. 

Druk in bar Schade 

Mens 

Materieel 

0.01 Incidentele ruitbreuk 

0.02 Tijdelijke gehoorschade 

0.03 Ruitbreuk (kans op dodelijke scherfwerking) 

1000 

900 

800 

700 

0.05 - 0.1 Vernieling daken en puien 

0.1 - 0.2 Omvallen Vernieling bakstenen muren 400 

0.2 Atmosferische opslagtanks beschadigd 

0.3 Scheuren trommelvlies Apparatuur beschadigd 

0.4 Vernieling betonmuur (20 cm) 

0.5 Omvallen volle ketelwagon 

1.0 Longschade 

2.0 Dood 


600 

500 

300 

200 

100 

0 

0 5 10 15 20 25 

Afstand [m] 

Max. Ignition Pressure vs. distance 

Rupture Pressure vs. distance (no fire) 

30 

51 


V.6.5. Geluidseffecten bij gasontsnapping 

V.6.5.1. Tabel 6 

90 dBA 

Straal in m 

90 dBA 

Straal in m 




90 dBA 

Straal in m 

in mm 

in mm 

in mm 

100 75 500 150 900 250 

200 75 600 150 1000 250 

300 75 700 150 1200 250 

400 150 800 250 

V.6.5.2 Toelichting bij de waarden 

Het is belangrijk om weten dat het ontsnappen van gas bij een betekenisvol lek een enorm geluid 

kan geven: 

ß vanaf 80 dBA en hoger wordt communiceren op een afstand van 1 meter reeds moeilijk; 

ß vanaf 85 dBA moet gehoorsbescherming gedragen worden; 

ß 90 dBA is voor sommige frequenties reeds op de grens van de beschadigingslimiet van het 

gehoor. 

Op de gekozen grens van 90 dBA (dit is een 10 maal harder geluid dan 80 dBA) zullen de communicatie 

tussen de hulpverleners en de interventie sterk gehinderd worden door dit geluid. Het 

geluid is zelfs van die aard dat een paniekreactie kan optreden bij de bevolking waardoor ze zich 

in grotere gevaren gaat storten. 

V.7. De Actiekaart aardgas Pijpleidingen > 14,7 bar 

Uitgangspunten die de finale opstelling van de Actiekaart Aardgas hebben beïnvloed: 

ß de actiekaart is wat de naam zegt: zij is bestemd voor directe actie en de makers hebben er 

voor gekozen om uitsluitend relevante en direct bruikbare informatie op de actiekaart te 

vermelden; 

ß grafisch werd ervoor gezorgd dat het onderscheid tussen een situatie bij brand en een 

situatie waarop er nog geen ontsteking is meteen duidelijk is en dat de in overweging te 

nemen waarden ook visueel worden uitgebeeld; 

ß drukeffecten werden niet op de kaart weerhouden aangezien ze steeds ruim binnen de 

effectafstanden bij gasontsnapping (brand of geen brand) vallen. 

52 


3 Effectafstanden 

Actiekaart 1: aardgas 

Interventies bij HD (> 14,7 bar) ondergrondse aardgaspijpleidingen 

3 Acties 

Afhankelijk van de leidingdiameter die indien nodig op te vragen is bij Fluxys. 

Neem bij onzekerheid de afstand behorende bij de eerstvolgende grotere leidingdiameter 

Stralingseffecten: Berekeningen bij startdruk van 80 bar, vrije, verticale uitstroom! Geen wind! 

Tabel 1 : 

opening 

Leiding- Geluid 

diameter 90 dbA 

in mm Straal in m 

Guillotine 

breuk 

Zone 1 

Straal in m 

HBD 

10% 


Zone 2 

Straal in m 

3 kW/m 2 na 300 s 

Guillotine 

breuk 

10% 


B r a n d 

Guillotine 

breuk 

Zone 3 

Straal in m 

10% 


100 75 30 50 5 6 60 90 11 11 100 100 50 50 

200 75 60 100 7 11 140 210 24 24 200 200 50 50 

300 75 80 150 10 16 220 320 37 37 300 300 50 50 

400 150 110 200 12 21 290 430 49 49 400 400 100 100 

500 150 130 240 15 27 360 520 64 64 500 500 100 100 

600 150 140 290 16 33 430 610 78 78 600 600 100 100 

700 150 160 340 19 39 500 700 92 92 700 700 150 150 

800 250 180 380 21 45 570 780 106 106 800 800 150 150 

900 250 190 430 23 51 640 870 121 121 900 900 150 150 

1000 250 210 470 25 57 710 960 135 135 1000 1000 150 150 

1200 250 230 560 29 68 800 1130 160 160 1200 1200 200 200 

Zone 1 10 kW/m 2 na 30 s Zone 2 3 kW/m 2 na 30 s Zone 3 

G e e n b r a n d 

n Blijf bovenwinds 

n Voer explosiegevaars- en zuurstofmetingen uit met adembescherming 

en volledige interventiekledij, en activeer indien mogelijk het meetplan. 

Specifieke acties voor aardgas 

n Ontstekingsbronnen indien mogelijk verwijderen 

n Laat bij aankomst alle elektrische apparatuur achter in de auto. 

n In geval het gas brandt: niet blussen. 

n Nevenbranden buiten de zone 1 (met inachtneming van eigen 

veiligheid) blussen. 

n Bescherming bieden aan aangestraalde structuren met nevelstralen. 

Ontsteking van het gas (fakkelbrand)! 

Ga nooit in Zone 1! 

Ga, indien strikt noodzakelijk, enkel in de zone 2 met interventiekledij, adembescherming 

en hittewerende kledij voor specifieke actie zoals 

- reddingen met inachtneming van eigen veiligheid en met minimale personeelssterkte! 

- acties teneinde het ontsnapt product te beheersen (o.a. hulp bij dichtdraaien 

afsluiter–brandweer doet dit nooit zelf!) 

Uitgestelde evacuatie = personen die zich binnen zone 2 bevinden en beschermd 

zijn door een gebouw worden binnen gehouden (De evacuatie wordt 

uitgesteld totdat de stralingsintensiteit beduidend gedaald is!) 

Nog geen ontsteking van het gas! 

Ga nooit in zone 1 tenzij met interventiekledij, adembescherming en 

eventueel hittewerende kledij om 

- preventieve evacuaties en 

- acties teneinde het ontsnapt product te beheersen (o.a. hulp bij dichtdraaien 

afsluiter–brandweer doet dit nooit zelf!) 

i. preventieve evacuaties = evacuatie van alle personen binnen de HBD en van 

de niet door gebouwen en structuren beschermde personen in zone 2, met 

inachtneming van eigen veiligheid en met minimale personeelssterkte! 

ii. uitgestelde evacuatie = personen die zich binnen zone 2, maar buiten de HBD, 

bevinden en beschermd zijn door een gebouw worden binnen gehouden (De 

evacuatie wordt uitgesteld totdat de stralingsintensiteit beduidend gedaald is!) 

Bij gasontsnapping: De ontstekingsgrens ligt ruim binnen de gevarengrenzen bij brand. 

Drukeffecten: Liggen binnen de gevarengrenzen bij brand. 

ZONE 1: de verboden zone wordt omschreven als de zone met een hoge kans op letaliteit, die enkel in zeer uitzonderlijke omstandigheden na gepaste risico-afweging en met de vereiste 

beschermende kledij mag betreden worden. 

ZONE 2: zone die alleen mag betreden worden door de brandweer in de vereiste beschermende kledij en met inachtneming van de eigen veiligheid (= Rode zone KB). 

ZONE 3: de isolatiezone: enkel de interveniërende hulpdiensten mogen van buitenaf naar binnengaan. Wie binnen deze zone is mag er blijven. Personen die uit binnengelegen zones 

geëvacueerd werden moeten minstens tot buiten deze zone 3 gebracht worden (= Oranje zone KB)

Actiekaart 1: aardgas 

Interventies bij HD (> 14,7 bar) ondergrondse aardgaspijpleidingen 

3 Verwittig 

3 In te vullen door het korps 

n Alarmeer de ploegen en de officieren volgens de lokale procedure. 

n Schaal op bij twijfel inzake in te zetten middelen 

0800 90102 100 / 112 101 

Fluxys HC 100 en AGS Politie 

n Geef de juiste locatie door: Merkpaal, adres .... 

n Groot lek aan hoge/middendrukleiding : ‡ Kondig het Nood- en InterventiePlan 

af (gemeentelijke niveau)! 

n Procedure ongevallen gevaarlijke stoffen toepassen! 

n Verwittig buurbedrijven of rechtstreeks aangesloten bedrijven. 

Druk: 

Diameter: ....................................................................................................................... 

Afsluitpost: 

variabele afstanden, sluit op ............. s, manueel/afstandsbediend/automatisch 

te sluiten 

Aangesloten bedrijven: .............................................................................................. 

.......................................................................................................................................... 

3 Informatie Gas 

Mogelijke Risico’s 

n Hitte 

n Drukeffecten Enkel significant in besloten ruimten of op korte afstanden 

n Scherfwerking 

n Lawaai 

n Verstikking 

n Bevriezing 

.......................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................... 

Luchtbaken en merkpaal: .......................................................................................... 

.......................................................................................................................................... 

Product : Aardgas 

n gasvormig in de leiding - gasvormig bij ontsnappen uit de leiding 

n UN nr. 1971 Casnr. 74-82-8 Gevi 23 

n explosiegrenzen 5-15 vol%- explosiemeter type IIC T1 - minimum 

ontstekingsenergie 0.28 mJ 

n zal fakkelbrand geven. geelrood gekleurde vlam met roetvorming 

n afkoeling bij ontspanning: ong. 1°C per 2 bar drukdaling - ophopen in 

lagere delen uitzonderlijk mogelijk bij nevelig, koud en rustig weer. 

Waarnemingen 

n kleurloos bij klein lek - witte opstijgende wolk bij groot lek 

n geurloos - bij midden- en hoge druk zijn geen geurstoffen toegevoegd 

onzuiverheden kunnen geroken worden bij hoge concentraties 

Traject en cartografie: ................................................................................................ 

.......................................................................................................................................... 

Andere informatie 

.......................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................... 

..........................................................................................................................................


Nog geen ontsteking! 

………........….. meter ………........….. meter ………........….. meter 

Veiligheidsafstanden bij gasontsnapping 

HBD 3 kW/m 2 na 30 s 

GEEN BRAND 

binnenshuis buiten in open lucht binnenshuis buiten in open lucht binnenshuis buiten in open lucht 

Bescherming 

binnenshuis 

Personen binnen deze zone 

kunnen er blijven 

Preventieve evacuatie 

buiten zone 

3 kW/m 2 na 30 s 


buiten zone 

3 kW/m 2 na 30 s 

Uitgestelde evacuatie 

buiten zone 

3 kW/m 2 na 30 s 


buiten zone 

3 kW/m 2 na 30 s 

actie brandweer mits gepaste bescherming 

Effectief ontsteking! 

………........….. meter ………........….. meter ………........….. meter 

Veiligheidsafstanden bij brand 

HBD 3 kW/m 2 na 300 s 

B R A N D 

binnenshuis buiten in open lucht binnenshuis buiten in open lucht binnenshuis buiten in open lucht 

Bescherming 

binnenshuis 

Verboden zone 

Personen binnen deze zone 

kunnen er blijven 

Uitgestelde evacuatie 

buiten zone 

3 kW/m 2 na 300 s 

Evacuatie 

buiten zone 

3 kW/m 2 na 300 s 

actie brandweer mits gepaste bescherming 

Guillotinebreuk* / lek 10% van de diameter* (* schrappen wat niet van toepassing is) 

Brandweerkorps : 

Product : Aardgas 

Diameter leiding : 

Druk : 

Verwittig : Fluxys 0800 90102 HC 100 en AGS 100 / 112 Politie 101 

= actie brandweer mits gepaste bescherming 

LEGENDE 

55 


DEEL VI: VOORBEELDEN VAN GASINCIDENTEN 

We geven eerst een uitgewerkt fictief voorbeeld. Daarna vatten we een aantal waar gebeurde 

cases samen ter illustratie. De eerste waar gebeurde case wordt volledig beschreven vanuit het 

oogpunt van de hulpdiensten. De andere cases zijn een weergave van de feitelijke gegevens 

(oorzaak, technische informatie...). 

VI. 1. Fictief incident aan “HD aardgaspijpleiding” te Kasterlee 

VI.1.1. Informatie 

Om 9.00 u op een maandagmorgen in de zomer van 2006 rijdt een postbode met zijn voertuig in 

de straat genaamd “Lage Rielen” te Kasterlee. Ter hoogte van de gascabine ruikt hij een sterke 

gasgeur. Hij vervolgt zijn weg en een 100-tal meter verder stopt hij en belt met zijn gsm naar de 

100-centrale. 

Beeld 1 

De 100-centrale verwittigt om 9.02 u het territoriaal bevoegde brandweerkorps Kasterlee met de 

melding: 

56 


Deel VI: Voorbeelden van gasincidenten 

“Er wordt een sterke gasgeur waargenomen ter hoogte van de gascabine gelegen Lage Rielen 

te Kasterlee” 

Om 9.07 u vertrekt de brandweer Kasterlee met een halfzware autopomp met 6 personen aan 

boord waarvan één de graad van sergeant heeft die optreedt als bevelvoerder. 

Cartografie ondergrondse leidingen 

Gezien op het grondgebied Cartographie Kasterlee des een conduites “HD-aardgaspijpleiding” sous-terraines ligt (diameter 900 mm) met 2 

RIJKEVORSEL 

aftakkingen waarvan één aftakking in de buurt ligt van de straat “Lage Rielen” is de bevelvoerder 

zeer alert en neemt zijn actiekaart “ondergrondse pijpleidingen: aardgas”. 

N 

N 

8/6 8/7 

REST 

ARENDONK 

S-Z 

S-Z 

OUD-TURNHOUT 

BEERSE 

VOSSELAAR 

TURNHOUT 

N 

N 

16/2 16/3 

8/8 S-Z 

S-Z 

S-Z 

RETIE 

N 

N 

16/6 16/7 

LILLE 

16/3 N 

16/4 N 17/1 N 

DESSEL 

Printed 8 x 5 km Maps 

Top10r 8 x 5 km Maps 

KASTERLEE 

Top10r 8 x 10 km Maps 

Fire Zone 

VORSELAAR 

16/3 S-Z 

MOL 

Operators of pipelines 

FLUXYS NV/SA 

HERENTALS 

OLEN 

GEEL 

HERENTHOUT 

Beeld 2 

MEERHOUT 

Brandweerdienst/Service d'incendie 

Kasterlee 

57 


Beeld 3 

VI.1.2.Opeenvolging van de acties 

Wat moet de bevelvoerder doen of zeker niet doen? 

Welke acties moet hij ondernemen? 

Waar moet hij aandacht voor hebben? 

1. Voor het vertrek 

1.1. Verwittig officier van wacht en dienstchef 

1.2. Schaal op volgens de lokale procedure 

1.3. Verwittig Fluxys op het nummer 0800 90102 (Beeld 4-5) 

1.4. Verwittig HC 100 en vraag AGS te verwittigen 

58 



Beeld 4 Beeld 5 

2. Tijdens het aanrijden 

1.5. Briefing manschappen in het voertuig 

1.6. Vraag naar de windrichting 

1.7. Rijd bovenwinds aan; aanrijroute bepalen 

1.8. Schat afstand in waar er moet gestopt worden of maak gebruik van de op voorhand 

ingevulde fiche pagina 55. 

ß Zie actiekaart: diameter leiding 900 mm 

ß Er is nog geen ontsteking gemeld 

ß We weten nog niet of het een lek betreft of het een guillotinebreuk is, dus uitgaan van 

de worst-case: guillotinebreuk 

ß We kijken in de kolom van zone 2 

ß Resultaat: 900 m (aan de rand van zone 2) 

3. Ter plaatse (900 m bovenwinds) 

1.9. Geef de juiste locatie door aan het HC 100 en FLUXYS; dit a.d.h.v. de merkpaal en het 

juiste adres: 

straat: Lage Rielen te Kasterlee; 

merkpaal 130 (zie beeld 6-7) 

station nr. 4 01200 (zie beeld 5) 

59 


Beeld 6 Beeld 7 

1.10. Neem contact met de burgemeester voor afkondiging gemeentelijke fase van het NIP 

1.11. Motorkapoverleg (opstart CP-OPS) 

1.12. Volledige interventiekledij met adembescherming 

1.13. Voer metingen uit op explosiegevaar! 

1.14. Laat alle elektrische apparatuur in de wagen! 

1.15. Evacueer alle personen binnen zone 1 en zone 2 die niet beschermd zijn door gebouwen 

of structuren. (zie cirkels: beeld 8): 

Jeugdcentrum “de Hoge Rielen”, 3 de Bataljon Paracommando, Sportterreinen Prijstraat 

Beeld 8 

60 



4. Aankomst officier van wacht 

1.16. Briefing van de situatie 

1.17. Briefing van de reeds gedane acties 

1.18. Kondig preventief het MIP af 

1.19. Bespreking resultaten verkenning 

5. Aankomst AGS 

1.20. Vraag om advies ivm perimeters 

1.21. Bijsturing van de vastgelegde perimeters 

1.22. Advies ivm de nog te ondernemen acties in functie van evacuaties 

1.23. Advies ivm assistentie personen van Fluxys 

1.24. Contact met Fluxys ivm afsluiting leiding 

VI.2. Case 1: breuk van een gastransportleiding nabij een flatgebouw (VS) 

VI.2.1. Samenvatting incident 

In de aanloop van... 

Omstreeks 23 uur breekt een aardgastransportleiding met een diameter van 904 mm en onder 

een druk van 62 bar in de buurt van een appartementsgebouw met 1.500 bewoners. Het ontsnappende 

gas ontstak en deed een vuurbal ontstaan van 300 m hoog en een krater van goed 6 m 

diep. Een stuk van de pijpleiding werd 80 m verder in een appartement gekatapulteerd en verwondde 

een volwassene en twee kinderen. 

Zeer snel bereikten tal van tegenstrijdige berichten de noodcentrale 911. Er werd gewag gemaakt 

van explosies, gebroken glas, tal van gewonden. Tegelijkertijd ontving de politie meldingen van 

auto- en inbraakalarmen die afgingen. Doordat het vuur extreem groot was en zichtbaar van op 

grote afstand waren ook de meldingen tegenstrijdig m.b.t. de exacte locatie en rukten verschillende 

brandweerkorpsen uit in verkeerde richtingen. De bevelvoerder van de brandweer riep alle 

manschappen die niet van wacht waren op om zich aan te melden. 

Inmiddels werden technici van de pijpleidingbeheerder erop uitgestuurd omdat in het controlecentrum 

een drukdaling was vastgesteld aan een onbemand compressiestation, ongeveer 19 km ten 

westen van de breuk. Een medewerker van de gasmaatschappij, die naar het appartementsgebouw 

was gestuurd, begreep snel dat er iets mis was met een gastransportleiding. 

Actie van de brandweer 

De doelstellingen waren (in volgorde van belangrijkheid): 

ß de burgers in het appartementsgebouw redden en medische zorgen verstrekken; 

ß het complex ontruimen; 

ß de omgeving afsluiten als een verboden zone; 

ß de situatie onder controle houden tot de gasmaatschappij de brand kan isoleren. 

61 


Toen hij een tweede alarm ontving, nam de bevelvoerder van de brandweer de leiding en richtte 

een CP-OPS op en dat op ongeveer 1.200 m van de plaats van het incident. Gezien de omvang en 

impact van het incident vroeg de bevelvoerder meteen afgevaardigden van andere disciplines om 

zich naar de CP-OPS te begeven. De bevelvoerder besloot om voor de ramp twee operationele 

entiteiten op te richten: één om de evacuatie uit het appartementscomplex te organiseren en één 

om de brand onder controle te houden nabij de pijpleidingbreuk. Zodra de gasmaatschappij de 

juiste plaats van de breuk had gedetecteerd trad een standaard procedure in werking. Er werden 

ploegen samengesteld om de toevloed van gas te stoppen door stroomopwaarts af te sluiten. 

Nadat de leiding stroomopwaarts werd afgesloten bleef het vuur nog ongeveer 5 uur duren door 

resterend gas in de leiding. De operaties werden ongeveer 12 uur na de aanvang van het incident 

beëindigd. 

VI.2.2. Beoordelingen 

Uit een rapport van de National Transportation Safety Board (USA) dat werd gevoerd over de 

afgelopen tien jaar, blijkt dat bij heel wat pijpleidingincidenten een vertraagde reactie van de 

hulpdiensten werd gemerkt. De reden daarvoor is wellicht te vinden in het feit dat heel wat 

meldingen betrekking hebben op een “geur in de omgeving”. Wanneer de eerste hulpverleners ter 

plaatse komen voor een onderzoek, gebeurt het vaak dat de geur aan een andere (verkeerde) 

bron wordt toegeschreven, bijvoorbeeld een fabriek of een raffinaderij in de omgeving. In veel 

gevallen ging de brandweer meer dan eens naar dezelfde plaats zonder de geur te kunnen thuisbrengen. 

Het zou dus beter zijn dat bij meldingen m.b.t. een ‘geur’, de gasmaatschappij meteen 

wordt gewaarschuwd. 

Zodra de reddingsacties werden ondernomen en beschermende maatregelen voor de bevolking 

werden genomen is dit incident eigenlijk niets meer dan een grote fakkelbrand, die zal afnemen 

en uiteindelijk doven nadat de gastoevoer is gestopt en wanneer het gas is opgebruikt. Afhankelijk 

van de diameter van de pijpleiding en de afstand tussen het lek en het compressiestation kan het 

vuur nog lang blijven branden. 

Hulpdiensten mogen nooit proberen om een hoge druk aardgaspijpleiding zelf af te sluiten tenzij 

onder leiding en in aanwezigheid van personeel van pijpleidingbeheerder. Het afsluiten op een 

ondoordachte manier kan rampen doen ontstaan die veel groter zijn dan het oorspronkelijk 

incident. Incidenten van deze omvang vereisen een multidisciplinair optreden. Onder leiding van 

de bevelvoerder moeten verschillende korpsen, disciplines en betrokkenen hun krachten bundelen. 

Aard 

substantie 

diameter pijpleiding 

nominale wanddikte 

druk 

kraterdiepte 

ontstekingstijd 

vuurbal 

Waarde 

aardgas 

904 mm 

ongekend 

62 bar 

6 m 

vrijwel meteen 

300 m hoog 

62 



VI.3. Case 2: breuk van een gaspijpleiding in Louisiana (2 maart 1974) 


Op 2 maart 1974 ontstaat er een brand als gevolg van een pijpleidingbreuk in Monroe, Louisiana. 

Er vielen bij de brand geen slachtoffers. De breuk deed zich voor als gevolg van een ontoereikende 

lasverbinding die niet gedetecteerd werd. De pijpleiding liep onder een snelweg. 

Zodra de breuk zich voordeed, sloten de stroomopwaartse afsluitkleppen automatisch. De stroomafwaartse 

afsluitkleppen faalden o.a. omwille van de afstand ten aanzien van de breuk en de ruwe 

afstelling van de kleppen. Het gas ontstak nagenoeg onmiddellijk en het vuur werd gevoed door 

terugstromend gas. Stroomafwaarts bleef het pompstation actief om de omvang van de gasontsnapping 

te beperken. 

De gaspijpleiding die vrij door een ommanteling liep, was herhaaldelijk onder druk gekomen door 

de kleigrond die telkens ging zwellen bij nat weer en kromp en brak bij droogte. Mogelijk zijn er 

ook beschadigingen opgetreden bij het ‘zich zetten’ van de pijpleiding. 

Na het incident rees de vraag of het nog wenselijk is om pijpleidingen in een mantel onder een 

autosnelweg toe te laten. In dit geval is de mantel zelf vermoedelijk mee verantwoordelijk voor 

het incident. Er werd geopperd dat het beter zou zijn om gebruik te maken van dubbelwandige 

pijpleidingen met een dikkere wand en 100 % met laser gelaste naden. De pijpleiding zou ook 

dieper onder het wegdek moeten liggen. 

VI.3.2. Beschikbare technische gegevens case 2 

Aard 

substantie 



druk 

ingraafdiepte 

lengte pijpleiding 

lengte breuk 

kraterlengte 

kraterbreedte 

kraterdiepte 


verbrande oppervlakte 

Waarde 

aardgas 

762 mm 

11 mm 

56 bar 

1,95 m 

71,6 km 

12 m lengte 

20 m 

15 m 

7,6 m 


210 m zuidwaarts 

verhitte oppervlakte 40.500 m 2 

weersomstandigheden 

regenachtig 

63 


VI.4. Case 3: doorboring van een aardgasleiding in Missouri (12 juni 1978) 


Op 12 juni 1978 doorboort een graafwerker een aardgaspijpleiding in Kansas City. Het betrof een 

aardgasleiding met een diameter van 273 mm en een wanddikte van 5,5 mm. De bediener van de 

graafmachine had nagelaten om de aardgasleiding te lokaliseren door vooraf testgaten te maken. 

Op het moment van het doorboren van de leiding kwam er niet meteen een ontsteking. Het 

ontsteken gebeurde veel later, toen werkmannen aan de slag waren om het lek te herstellen. Het 

vuur ontstak als gevolg van het gebruik van handgereedschappen om klei van de pijpleiding te 

verwijderen. De ontsteking kwam er wellicht door een vonk uit het handgereedschap. Er vielen 

geen dodelijke slachtoffers maar twee werkmannen werden gewond. 

De evolutie van de druk in de leiding: de druk in de leiding bedroeg vóór de doorboring 9,1 bar. 

Goed 35 minuten voor de ontsteking was de druk gezakt tot 7,7 bar en daalde met 0,028 bar per 

minuut. Zodra de gas werd afgesloten doofde het vuur bijna onmiddellijk uit. 

Bij dit incident werden tal van verantwoordelijkheden aan de kaak gesteld. De bediener van het 

graaftoestel had nagelaten om de leiding precies te lokaliseren. De aannemer had geen goede 

instructies gegeven aan de bediener. De gasmaatschappij had gefaald in haar opdracht om haar 

medewerkers adequaat op te leiden, liet toe dat ongeschikt gereedschap werd gebruikt en beschikte 

niet over een procedure om te bepalen welke druk veilig is om werken uit te voeren. 


Aard 

substantie 



druk 

ingraafdiepte 


lengte breuk 

kraterlengte 

kraterbreedte 

kraterdiepte 


tijd van afsluiten 

tijd om te doven (opbranden) 


vuurbal 

Waarde 

aardgas 

273 mm 

5,5 mm 

9,1 bar 

ongekend 

3200 m + 600 m 

127 mm lang 

geen 

geen 

geen 

1 u 45 min na breuk 

2 u 7 min 


regenachtig 

15 m hoge vuurbal 

64 


VI.5. Case 4: leidingbreuk in Jackson Louisiana (25 november 1984) 



Op 25 november 1984 werden werken uitgevoerd op een kruispunt van aardgaspijpleidingen in 

Jackson Louisiana. Een pijpleiding brak ingevolge graafwerken en op het moment dat delen van 

twee bestaande parallelle pijpleidingen werden vervangen. De oorspronkelijke pijpleidingen 

werden anderhalve meter opgetild om de nieuwe stukken te kunnen lassen. Wanneer de pijpleiding 

teruggeplaatst werd, bleef ze echter op ongeveer 60 cm boven haar oorspronkelijke stand. 

De ruimte onder de pijpleiding was opgevuld met los zand. De pijpleiding werd opnieuw ingegraven. 

Vooraleer het ingraven voltooid was, werd opnieuw druk op de leiding gezet. De pijpleiding 

begaf het onder de druk van de graafmachines die op de amper ondersteunde pijpleiding stonden. 

5 medewerkers van de graaffirma kwamen om en 23 anderen werden ernstig gewond. 

De breuk vond plaats om 13 uur en de ontsteking volgde nagenoeg onmiddellijk. De kleppen 

werden gesloten op ongeveer 5 km zuidwaarts om 13.02 uur. Om 13.03 werd de brandweer verwittigd. 

Om 13.14 uur arriveerde de brandweer maar de hitte was te groot om de plaats van het 

incident te naderen. De oppervlakte die verbrandde naar aanleiding van de fakkelbrand was 

indrukwekkend: 290 m noordwaarts, 152 m zuidwaarts, 55 m oosten westwaarts. De wind kwam 

uit het Zuid-Oosten. 


Aard 

substantie 



druk 

ingraafdiepte 


lengte breuk 

kraterlengte 

kraterbreedte 

kraterdiepte 


tijd van afsluiten 

tijd om te doven (opbranden) 


fakkelbrand 

Waarde 

aardgas 

762 mm 

7,92 mm 

71,4 bar 

vermoedelijk 90 cm 

ongekend 

ongekend 

27,5 m 

7,6 m 

3 m 


2 minuten 

zeer snel 

mistig 

100 m vlamlengte 

65 


LIJST MET AFKORTINGEN 

Afkorting Verklaring 

°C graden Celcius 

ADCV 


AGIV 

Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen 

AGS 

Adviseur Gevaarlijke Stoffen 

bar 

eenheid van druk: 100.000 Pascal 

BS 

Belgisch Staatsblad 

BVV 

Brandweer Vereniging Vlaanderen 

Cas nr 

Chemical Abstract Service nummer 

CP-Ops 

CommandoPost - Operaties 

CWATUP 

Code wallon de l’Aménagement du Territoire, de l’Urbanisme et du Patrimoine 

dBA 

decibel A 

DNB 

Distributienetbeheerder 

EGIG 

European Gas Pipeline Incident Data Group 

ERPG 

Emergency Response and Planning Guidelines 

Fetrapi 

Federatie van Transporteurs d.m.v. Pijpleiding 

FOD 

Federale overheidsdienst 

GeVi 

Gevaarsidentificatie nummer 

HBD 

House Burning Distance 

HC 100 Hulpcentrum 100 

HD 

Hoge Druk (boven 14.7 bar) 

K 

Kelvin 

KB 

Koninklijk Besluit 

KLB 

Kabel- en Leidingbeheerder 

KLIM 

Kabels- en Leidingen Informatie Meldpunt 

KLIP 

Kabels- en Leidingen Informatie Portaal 

km 

kilometer 

KMO 

Kleine en Middelgrote Ondernemingen 

KVGB 

Koninklijke Vereniging van Belgische Gasvaklieden 

kW/m 2 

kilowatt per vierkante meter 

KWS 

koolwaterstof 

LEL 

Lower Explosion Limit - Onderste explosiegrens 

m 

meter 

mbar 

millibar 

MD 

Midden Druk 

min. 

minuten 

MIP 

Medisch InterventiePlan 

mJ 

millijoule 

mm 

millimeter 

NIP 

Nood- en Interventieplan 

NMP 

Nationale Maatschappij van de Pijpleidingen 

OGS 

Ongeval Gevaarlijke Stoffen 

PIBA 

Provinciaal Instituut voor Brandweer- en Ambulanciersopleiding 

s 

seconde 

UN nr. 

UNO nummer 

66 


Notities 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

67 


Verantwoordelijke uitgever: Christine Breyne, Directeur-generaal 


Leuvenseweg 1-3, 1000 Brussel

Bestrijding van incidenten met pijpleidingen - Infopunt Veiligheid

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?