Natuurvisie Planken Wambuis 2008 Een woeste schoonheid

Natuurvisie Planken Wambuis 2008
Een woeste schoonheid

Nu lig ik tussen halmen hemelhoog
Die met hun paarse pluimen wuivend groeten.
De smelen spelen met mijn altijd moeten;
Hier ben ik eenzaam en toch oog in oog
Met horizonnen, wijd en vol van iets
Mysterieus! O, ruimte die zal wezen
Uit: Hei bij Oud Reemst, A. van Hoorn
Natuurvisie Planken Wambuis 2008
Een woeste schoonheid
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

2
Gebiedsgegevens
Gebiedsnaam: Planken Wambuis
Eigenaar: Vereniging Natuurmonumenten
Oppervlakte: 2284.29 hectare
Provincie: Gelderland
Status: Vogel- en Habitat Richtlijngebied
(Natura 2000)
Planken Wambuis maakt onderdeel uit van de
beheereenheid de Zuidwest Veluwe, samen met
de natuurterreinen Wolfheze, Reijerscamp,
Deeler woud en het Hengstdal.
Deze Natuurvisie is de vertaling van het
Toekomstbeeld naar het beheer voor de
komende 18 jaar. De effecten van het beheer
worden gevolgd aan de hand van een
monitorings plan en na zes jaar vindt evaluatie
van het beheer plaats met behulp van een
Kwaliteits toets.
Colofon
Deze Natuurvisie is een product van de
Vereniging Natuurmonumenten. Niets in deze
uitgave mag worden overgenomen zonder
uitdrukkelijke toestemming van
Natuurmonumenten.
Opdrachtgever:
Machiel Bosch
Beheereenheid Zuidwest Veluwe
Natuurmonumenten
Projectleiding en eindredactie:
Adinda Crans
Regiokantoor Gelderland
Natuurmonumenten
Tekst en kaarten:
Adinda Crans, Juul Terlien
Natuurmonumenten
Monica Wesseling, Leiden
Vormgeving:
Henk-Jan Panneman, Arnhem
Vormgeving kaarten:
Jos Diender, Arnhem
Foto's:
Herman Veerbeek, Dick van Houwelingen, Roel
van Ekeris, Fred van Wijk, Luc Enting,
Geurt Besselink en A. Wigman
Met dank aan:
Team Zuidwest Veluwe, Ellen ter Stege, Dick van
Houwelingen, Lex Querelle, Henk Siebel, Jan
Lub, Martijn Oomkes, Tim van de Broek, Ank van
Ravenswaaij en alle overige betrokkenen
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Voorwoord
Planken Wambuis herbergt een prachtig landschap,
kenmerkend voor de Veluwe. Een woest en puur
landschap, echter mede door de mens gevormd, rijk
aan cultuurhistorie en vindplaats van vele bijzondere
planten en dier soorten van heide- en stuifzandbiotopen.
Het voortbestaan van deze soorten is
geenszins vanzelf sprekend, zeker in tijden van aanhoudende
stikstofdepositie en klimaatverandering.
Met name de flora- en faunasoorten van de zeer
arme zandgronden krijgen het steeds moeilijker.
Natuurmonumenten wil voorkomen dat deze
soorten en hun habitat definitief verdwijnen en
beschrijft in deze visie hoe ze deze achteruitgang
wil tegengaan en deze kwetsbare natuur weer
nieuwe kansen wil geven.
Een deel van het beheer bestaat uit daadwerkelijke
herstelmaatregelen om biotoop verbeteringen te
reali seren. Daarnaast zijn er tal van werkzaamheden
(en ontwikkelingen) waarbij Natuurmonumenten
nauw wil en zal samenwerken met
overheid, partnerorganisaties, omwonenden en
vrijwilligers. Natuurmonumenten kan onze kwetsbare
natuur en het landschap waar ook in Nederland
niet in haar eentje veilig stellen en heeft daarbij alle
mogelijke hulp nodig. Bij het opstellen van deze
visie zijn meerdere partijen betrokken geweest
waaronder de gemeente Ede, het IVN en een
klankbord groep van de Districtscommissie (de
leden vertegenwoordiging van onze vereniging).
Zonder goed samen te werken op basis van een heldere
en inspirerende visie zijn de ambities van
Natuurmonumenten niet haalbaar.
Dankzij de bijzondere status als Natura 2000 gebied
(Vogel- en Habitatrichtlijn) onder Europese wetgeving
komen we steeds een stap verder in de richting
van duurzame bescherming. Er valt echter de
komende jaren nog veel te doen; deze visie gaat in
op het beheer en bijbehorende beheermaatregelen
voor de komende 18 jaar. Hiermee krijgen we een
richting gevend beeld waar we met Planken
Wambuis rond 2025 willen staan.
Wij rekenen er op dat deze integrale visie voldoende
steun ondervindt, zodat we, en velen met ons, het
behoud en het versterken van de natuur in het
gebied Planken Wambuis, maar ook op de Veluwe
als geheel, voor de (verre) toekomst kunnen waarborgen.
Tenslotte, deze visie biedt hele nuttige
bouwstenen en referenties voor andere unieke
natuurgebieden op de Veluwe.
Reacties op de visie zijn welkom bij onze beheerder
Machiel Bosch, tel. (026) 48 22 219.
Dr. Arne M. Heineman
Regiodirecteur Gelderland
Natuurmonumenten
Rheden, mei 2008
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
3

Natuurmonumenten is een vereniging met ruim
875.000 leden, met een gezamenlijk doel:
samen zorgen voor natuur in Nederland. Daarom
verwerven en beheren we natuurgebieden –
het zijn er inmiddels 344 met een gezamenlijke
oppervlakte van 100.000 hectare.
Zo houden we Nederland open en groen, en
kunnen we blijven genieten van de natuur.
4 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Inhoudsopgave
Samenvatting
1. Planken Wambuis in vogelvlucht
1.1 Landschap: geschiedenis, invloed van de mens en het landgoed
1.2 Natuur: bos en lanen, heide en stuifzand, voormalige landbouwgronden
1.3 Cultuurhistorie
1.4 De mens: omgeving, recreatie en beleid
2. Het huidige Planken Wambuis
2.1 Landschap en natuur: bos en lanen, heide en stuifzand, voormalige landbouwgronden
2.2 Cultuurhistorie
2.3 De dieren: begrazingsbeheer en faunabeheer
2.4 De mens: omgeving, recreatie, beleid, vrijwilligers en districtscommissie
2.5 Een woeste schoonheid
3. De visie voor Planken Wambuis
3.1 Bedreigingen en visie
3.2 Kansen en visie
3.3 Visie op het open landschap en verbindingszones
3.4 Visie op natuur en diversiteit
3.5 Visie op de (voormalige) landbouwgronden
3.6 Visie op cultuurhistorie
3.7 Visie op begrazing- en faunabeheer
3.8 Visie op recreatie en samenwerking
3.9 Visie op communicatie
3.10 Natuurmonumenten en Planken Wambuis
4. Maatregelenoverzicht 2008-2025 en kaart toekomstige situatie
Bijlagen
Bijlage 1: Topografische kaart Zuidwestelijke Veluwe
Bijlage 2: Historische kaart Zuidwest Veluwe 1802-1812; M.J. de Man. Schaal 1:14.943
Bijlage 3: Veluwe 2010; Hart van de Veluwe (Provinciaal beleid)
Bijlage 4: Samenvatting klankbordgroep Planken Wambuis: “Beleving van natuur, rust en ruimte”,
augustus 2007;
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
7
9
9
10
11
12
15
15
18
18
19
21
23
23
24
26
27
29
30
30
31
33
33
34
38
39
40
42
5

6
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Samenvatting
Het open landschap behoeft bescherming!
In deze Natuurvisie Planken Wambuis 2008 geeft
Natuurmonumenten aan hoe zij de komende 18 jaar
natuurgebied Planken Wambuis wil gaan beheren.
Welke ontwikkeling in landschap, flora en fauna
we voorstaan en hoe we dit denken te bereiken.
Deze nieuwe Natuurvisie gaat in op de afname van
de kwaliteit van delen van het open landschap (hei
en open zand). Flora en fauna die kenmerkend zijn
voor deze open landschappen als de blauwvleugelsprinkhaan,
korstmossen, nachtzwaluw, adder en
draaihals gaan daardoor achteruit terwijl juist deze
dieren en planten nationaal en veelal ook
internatio naal zeldzaam zijn. Daarom kiest
Natuurmonumenten met deze nieuwe visie voor
behoud en herstel van de openheid op Planken
Wambuis.
Natuurgebied Planken Wambuis wordt gekenmerkt
door een variatie aan open en meer gesloten bossen,
voormalige landbouwgronden, heide en open
zand. Die verscheidenheid zorgt voor een rijkdom
aan planten en dieren én een hoge waardering van
de recreanten. Natuurmonumenten streeft dan ook
behoud van die variatie na. Door natuurlijke successie
en stikstofdepositie (‘zure regen’) groeien de
open terreinen echter steeds verder dicht. Om dit
tegen te gaan, zijn grote grazers (schapen, pony's
en Schotse Hooglanders) ingezet, maar dit is niet
voldoende. Het aantal dagen schapenbegrazing
wordt daarom verhoogd alsmede het aantal runderen.
Door het kappen van stukken bos – voorzien in
de periode 2008-2014 – willen we de oppervlakte
open terrein verder laten groeien.
Voor de open, nagenoeg kale stukken grond, heeft
de klimaatverandering grote gevolgen. De grotere
hoeveelheid neerslag in combinatie met de bemesting
vanuit de lucht leiden tot vergrassing en het
verdwijnen van korstmossen. Daardoor worden de
extremen in temperatuur – kenmerkend voor open
zand – sterk getemperd. Organismen die zich gespecialiseerd
hebben in het profiteren van die extremen
zoals de lentevuurspin dreigen daardoor te
verdwijnen. Met extra en ‘op maat’ plaggen, hopen
en denken we de teloorgang te keren.
Maar er is de komende achttien jaar natuurlijk meer
te doen dan ‘alleen maar’ het behoud van openheid
en variatie in landschap. Om de recreanten de variatie
in het landschap en dan met name het geroemde
open zand en hei beter te laten beleven, breiden
we zand en hei zodanig uit, dat deze langs de fietspaden
komen te liggen.
Ontsnippering blijft een speerpunt. Voor alle dieren
is het belangrijk naar nieuwe leefgebieden te kunnen
migreren. Planken Wambuis is echter omsloten
door infrastructuur. Daarom worden de komende
jaren ecoducten aangelegd ten zuiden (over de A12)
en ten oosten (N310) van Planken Wambuis. Zo zal
het natuurgebied met Reijerscamp (richting
Nederrijn) en de Hoge Veluwe zijn verbonden. Door
voorts in het kader van het project 'Hart van de
Veluwe' ook actieve faunaverbindingen te maken
tussen de Hoge Veluwe en de oostelijker gelegen
natuurgebieden, wordt invulling gegeven aan het
provinciale beleid om naast noord-zuid migratieroutes,
ook oost-west migratieroutes op de Veluwe
te realiseren.
Onze Natuurvisie is ambitieus en kan nooit bewaarheid
worden zonder samenwerking met andere
partijen. Dat wil Natuurmonumenten ook niet; de
Vereniging is immers onderdeel van de maatschappij.
De komende jaren willen we – net zo intens en
plezierig als de afgelopen tijd- samenwerken met
onder meer de gemeenten, waterschappen, provincie,
andere terreinbeherende instanties en natuurlijk
burgers en private partijen. Samen leven,
werken, genieten en beleven van de Nederlandse
natuur, mede gewaarborgd door de inzet van
Natuurmonumenten.
Stilte en rust zijn een groot goed. Maar helaas is
zelfs op Planken Wambuis de echte stilte
zeldzaam. Sluipenderwijs is het natuurgebied
akoestisch verontreinigd geraakt door auto’s,
treinen, vliegtuigen, helikopters en ‘verdwaalde
brommers’. Het verdwijnen van stilte en rust is
zorgelijk. Rust is van levensbelang. Voor u, voor
ons èn voor tal van dieren.
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
7

8
���������
����
Natuurtypenkaart huidige situatie
���
������
�������� ����
���� ����
�� ������
����
������������ �����
������������
��������� �����������
�������
���� ����
����� ������
������
�����������
���������������
��� �����������
�����
��� �� �������
���������� ����� ���
�����
����� �����
���������
���������
�������� ��������������
��������
��������� ���
��� ������
���������
���
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

1. Planken Wambuis in vogelvlucht
“Er zit iets in de lucht, ik weet niet wat
misschien wel liefde of misschien wel lente
het leven kent zo vaak van die momenten
die moeilijk kunnen worden ingeschat”
N. Scheepmakers
Het natuurgebied Planken Wambuis, in beheer bij
de beheereenheid Zuidwest Veluwe, is sinds 1980 in
eigendom bij de Vereniging Natuurmonumenten.
Het gebied van ruim 2200 hectare ligt in de driehoek
Ede-Otterlo-Oosterbeek, deels op een stuwwal
en is rijk geschakeerd met een afwisseling van
heide, stuifzand, bos en voormalige landbouwgronden
(zie Bijlage 1; Topografische kaart Zuidwest
Veluwe). Van nature zijn de zandgronden van dit
gebied voedselarm. De naam Planken Wambuis
verwijst naar een eenvoudig, houten onderkomen
waar reizigers konden overnachten. Op deze plek
staat nu het huidige restaurant Planken Wambuis.
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontstaansgeschiedenis
van Planken Wambuis en volgt een
korte beschrijving van dit natuurgebied.
1.1 Landschap: geschiedenis, invloed van de mens
en het landgoed
De laatste twee ijstijden hebben de ligging van de
zandgronden in midden Nederland sterk bepaald.
Grote ijsmassa’s schoven vanuit het noorden en
oosten richting de Veluwe en duwden op de randen
van de rivierdalen enorme wallen van grind en
overig materiaal op; de stuwwallen. Winderosie
heeft het gebied een patroon van (dek)zandwelvingen
en landduinen gegeven. Het zuidelijk
deel van het gebied is minder voedselarm dan het
noordelijke gedeelte omdat door de afzetting van
smeltwater plaatselijk (weinig) leemhoudende, iets
voedsel rijkere lagen zijn ontstaan. Het grondwater
van Planken Wambuis bevindt zich ver onder het
maaiveld. Alleen in het noordoosten komt het
grondwater dicht onder de oppervlakte.
Invloed van de mens
De eerste mensen op de Veluwe waren waarschijnlijk
nomadische rendierjagers ten tijde van het
Weichsel (15000 – 8000 BC). Zij lieten artefacten als
vuur stenen na. Daarna betrokken de jager-
verzamelaars de Veluwe. De eerste ontginningen
vonden plaats rond 2500 – 1500 BC.
Pas in de bronstijd (3000 – 800 BC) begon de
invloed van de mens zichtbaar te worden in het
landschap. Het landschap raakte meer en meer open
en tijdens de laatste eeuwen van de bronstijd
ontstonden door houtkap, veebeweiding en
ontginnings branden grote kernen zonder
begroeiing. Gedurende de late Middel eeuwen (1300)
was Planken Wambuis, ondanks strenge regelgeving
van de overheid om ontbossing tegen te
gaan, een geheel van stuifzand en heide met hier en
daar enkele bosrestanten en kleine landbouwenclaves.
Hakhoutbosjes werden aangelegd en
heide gronden werden geplagd en gemaaid. Vee
graasde op de heide en binnen omsloten houtwallen
onder het eikenbos. Deze wallen dienden ook voor
het tegenhouden van het stuivende zand. Zo zijn de
Kelderbergen, een reliëfrijk bos ten zuidwesten van
Mossel ontstaan. De landbouw enclaves werden
bemest met schapenmest uit de potstallen. Van Oud
Reemst is bekend dat er al in 1440 rogge werd verbouwd.
Vanaf het tweede deel van de 19e eeuw
volgde inplant met naaldbomen. In de laatste helft
van de 19e eeuw is meer dan 300 hect are heide en
stuifzand door de mens bebost (zie Bijlage 2;
Historische kaart Zuidwest Veluwe 1802-1812). Door
de bebossing zijn de heide- en stuifzand gebieden
versnipperd geraakt. Het hakhout werd niet meer
gekapt en groeide uit tot bos. In het zuidelijke deel
van Planken Wambuis werd productie bos aangeplant,
onder andere met niet inheemse naaldboomsoorten
waardoor dit deel van het gebied een heel
ander karakter heeft dan het noordelijke deel.
Het landgoed
De geschiedenis van het landgoed Planken
Wambuis voert terug tot in de Middeleeuwen. In
die periode beschouwden de graven van Gelre (later
de hertogen van Gelre) zich als eigenaar. In 1516
werd het terrein toegevoegd aan het domein van
Rozendaal. Door verkoop, vererving en huwelijken
kwam Planken Wambuis achtereenvolgens bij verschillende
adel lijke eigenaren terecht. In 1934 werd
Planken Wambuis gekocht door het
Administratiekantoor Unitas van de familie Van
Pallandt. In 1974 werd de BV Planken Wambuis
gesticht en zijn de aandelen van deze BV aan zowel
de staat als aan Natuur monumenten verkocht.
Planken Wambuis werd in die tijd veel gebruikt
voor de jacht. Unitas stelde ten behoeve van deze
jacht een rustgebied in. Dit gebied bestaat nog
steeds als rustplaats voor edelherten, reeën en
andere diersoorten en beslaat ongeveer een derde
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt. 9

10
Schapenbegrazing midden 20ste eeuw
van Planken Wambuis. In 1980 zijn de aandelen
(tot 100%) van de staat aan Natuurmonumenten
gegeven ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan
van Natuurmonumenten.
1.2 Natuur: bos en lanen, heide en stuifzand,
voormalige landbouwgronden
Planken Wambuis bestaat voor twee derde (1400
hectare) uit bos. Deze bosvegetaties variëren van
plek tot plek en bestaan uit berken-eikenbos met op
de overgangen naar de iets rijkere gronden het
eiken-beukenbos. De wintereik komt in dit gebied
op sommige plekken voor. Berken, als typische
pioniers, komen spontaan op. Plaatselijk komt een
uitbundige ondergroei van bosbes voor. Het spontaan
opgekomen bos rond de stuifzandlocaties
bestaat voornamelijk uit grove den.
Hakhoutrelicten komen voor in het Oude hout, de
Wolfsbergen en rondom de Mosselse Staart. De ten
behoeve van hout productie aangeplante bossen in
het zuiden bestaan voornamelijk uit uitheemse
soorten als douglasspar, fijnspar en Japanse larix.
Een ouder beukenbos wordt gevonden langs de
Amsterdamseweg. Dit is in 1835 aangeplant. Ook
zijn er op Planken Wambuis diverse laanbeplantingen
te vinden bestaande uit beuk en eik.
Deze lanen zijn destijds door de bewoner van kasteel
Rozendaal, Van Pallandt, aangeplant om het
gebied meer een landgoedkarakter te geven. Zo zijn
door deze lanen een deel van de grenzen van
Planken Wambuis nog goed te herkennen.
Heide en stuifzand
Na de komst van kunstmest in de jaren 20 en 30
verdwenen de schapenbegrazing en de potstallen.
Grote oppervlakten heide groeiden dicht met grove
dennenbos, zoals ten noorden van de Putheide.
Verspreid over heel Planken Wambuis komt nog
steeds, ondanks dat het landschap een meer
gesloten karakter heeft gekregen, een variatie aan
heide- en stuifzand levensgemeenschappen voor.
Op het (deels voormalige) stuifzand komt pioniervegetatie
voor terwijl elders in het terrein oude
stuikheide begroeiingen en enkele vochtige heide
vegetaties voorkomen. De in Planken Wambuis
voorkomende pioniervegetaties zijn specifiek voor
stuifzand en heide en uniek door het totale successiebeeld
(de compleetheid van opvolgende successiestadia).
Het behoud van deze vegetaties staat
onder druk als gevolg van stikstofdepositie en de
daaruit voortkomende verruiging. Door de stikstofdepositie
is de heide vanaf de jaren 60 sterk vergrast.
Op de Kooiheide, Putheide, Oud
Reemsterheide en de Valenberg komt voornamelijk
droge heide voor, bestaande uit struikhei, bochtige
smele en pijpestrootje. Op het Lage Veld is een
vochtige heide vegetatie te vinden, het biotoop van
adder, hei kikker en klokjesgentiaan.
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Oud Reemsterlaan
Voormalige landbouwgronden
Met de schapenmest uit de potstallen werden vanaf
circa 1300 de voormalige landbouwgronden van
Mossel, Oud Reemst (noordelijke akker) en Nieuwe
Reemst bemest. Door de jarenlange bemesting ontstond
vruchtbare grond. Hier liggen de zogenaamde
enkeerdpakketten. De jongere ontginningen op de
Dennekamp, Mosselse Staart, Oud Reemst (zuidelijke
akker) en het Mosselse veld stammen uit het
begin van de 20e eeuw. De voormalige landbouwgronden
vormen een waardevolle aanvulling in dit
gebied vanwege de rijkere bodem en voor de op
deze gradiënten voorkomende flora- en fauna soorten.
Sinds 2005 zijn de laatste intensief bewerkte
landbouwgronden, die van Oud Reemst, pachtvrij.
Herten, reeën, zwijnen en kleinere diersoorten
komen foerageren op deze rijkere gronden. Ook de
das wordt hier regelmatig gezien. Diverse vlindersoorten
komen hier voor, waaronder de grote
parelmoervlinder.
1.3 Cultuurhistorie
Naast de put op de Puthei en de noordakker van
Oud Reemst kunnen de lanen, verspreid over een
groot deel van het gebied, als cultuurhistorische
elementen worden beschouwd. Soortgelijke stelsels
van lanen, kenmerkend voor de Veluwe, zijn echter
niet veel meer te vinden. Enkele lanen zijn destijds
als grensbeplanting aangelegd. Vanuit vroegere tijden
ligt er één grafheuvel op Planken Wambuis.
Op het Mosselse zand zijn vondsten gedaan uit
onder andere het Paleolithicum en het Neolithicum.
Ook zijn er diverse wallen en wallenstructuren
terug te vinden op Planken Wambuis.
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt. 11

Voormalige bouwlanden Oud Reemst
1.4 De mens: omgeving, recreatie en beleid
Planken Wambuis ligt tussen NP De Hoge Veluwe,
de bossen van de gemeente Ede, Defensie terreinen
en de A12 in. NP De Hoge Veluwe kent een overeenkomende
gelijkenis aan landschappen; open
natuur en waarden van heide, stuifzand en bos.
De Gemeente Ede grenst voornamelijk met bosgebieden
aan het westen van Planken Wambuis.
Het terrein van Defensie, de Eder heide, ligt ten
noordwesten van Planken Wambuis. De ligging van
Planken Wambuis tussen het Defensieterrein en
NP De Hoge Veluwe in, maakt dat Planken
Wambuis de verbinding tussen twee gebieden
vormt. De A12, in het zuiden, is momenteel voor
dieren niet te passeren.
Recreatie
Recreatie op Planken Wambuis is mogelijk over drie
wandelroutes, doorgaande fietsroutes en doorgaande
ruiterroutes. Op diverse locaties is parkeergelegenheid.
Specifieke beleving van het open
landschap kan op verschillende uitzichtpunten
(Oud Reemst, Nieuw Reemst, Valenberg).
Sporadisch gebruikte paden worden niet onderhouden,
en het rustgebied is gesloten voor recreatie.
De regionale recreatieve zonering loopt vanaf de
bebouwing van Ede in de richting west- oost en is
gefocust op de natuurgerichte recreant. Recreanten
waarderen met name de rust en het open landschap
van Planken Wambuis. Op Mossel is een theeterras
en groeps accommodatie te vinden, in beheer bij de
boerderijbewoners. Aan de N224 staat het
restaurant Planken Wambuis.
Beleid
Europees gezien valt Planken Wambuis, als onderdeel
van de Veluwe, onder de Vogel- en Habitat
richtlijnen (Natura 2000). In deze wetgeving
worden natuurgebieden aangewezen waarin
habitat typen en -soorten in stand moeten worden
gehouden, of zonodig moeten worden gebracht en/
of uitgebreid. Met betrekking tot Rijksbeleid
(Structuurschema Groene Ruimte II) is de Veluwe
aangewezen als natuurkern van de ecolo gische
hoofdstructuur (EHS). Het beleid voor de kerngebieden
is gericht op behoud en verdere ontwikkeling
van de aanwezige natuurwaarden. Provinciaal
gezien is het Streekplan Gelderland een verdere uitwerking
van het overheidsbeleid om de EHS te versterken
en uit te breiden. In Veluwe 2010
(Provinciaal Veluwe beleid uitgewerkt in concrete
projecten) speelt het verbinden van diverse natuurgebieden
een grote rol bij het opstellen van
beleidsplannen.
12 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Het Mosselse zand
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
13

Berken ten noorden van Mossel
14 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

2. Het huidige Planken Wambuis
“Gelukkig mag hij zich voelen
Die in het stil landelijke uur,
Ver van des levens verwarde woelen,
Kinderlijk ligt aan de borst van de natuur”
F. Schiller
Sinds het laatste beheerplan uit 1991 zijn de landschappen
van Planken Wambuis op verschillende
wijzen beheerd. De grazers hebben een grote
invloed op het landschap van Planken Wambuis,
zowel van de kudde pony’s en runderen als van de
in het wild voorkomende dieren als edelherten en
zwijnen. Van groot belang voor dit gebied zijn de
overgangen (gradiënten) van de verschillende
natuurtypen. Gradiënten worden onder meer
gevormd door verschillen in voedselrijkdom, zuurgraad,
grondwaterstand en reliëf. In dit hoofdstuk
wordt de huidige situatie van Planken Wambuis
beschreven.
2.1 Landschap en natuur: bos en lanen, heide en
stuifzanden, voormalige landbouwgronden
Vanaf 1991 heeft Natuurmonumenten op Planken
Wambuis een beheer gevoerd dat gericht was op
natuurlijke processen zoals begrazing, bosverjonging
en plaatselijke extensivering.
Verschillende delen van het gebied zijn gedurende
de laatste decennia niet actief beheerd. In de loop
van de tijd is het beheer intensiever geworden om
zo de verschillende natuurtypen (biotopen/
landschappen) en de bijbehorende flora en fauna te
behouden. De heide wordt momenteel intensiever
open gehouden en kleinschaliger beheerd ten
behoeve van de instandhouding en verbetering van
de structuur. Het actievere beheer beschermt soorten
beter van achteruitgang en voor uitbreiding. Zo
worden de verschillende landschappen van Planken
Wambuis, afhankelijk van de mate van beheer,
onderverdeeld in half- of nagenoeg natuurlijk
landschap.
Bos en lanen
In het bos wordt door Natuurmonumenten de laatste
jaren de natuurlijke dynamiek (bijvoorbeeld
storm) gestimuleerd door de toepassing van beheermaatregelen
gericht op soortensamenstelling en
structuur. Soorten die de ontwikkeling van biodiversiteit
op Planken Wambuis in de weg staan
worden structureel verwijderd. In het aangeplante
bos wordt ingegrepen om de processen van successie
te stimuleren en zodoende te voorkomen dat de
bosstructuur op termijn afneemt. Zo ontstaat een
bosbeeld met variatie in leeftijd en soorten-
samenstelling van bomen. In het beheer houden we
natuurlijk rekening met bijzondere soorten zoals
jenever bes. Het creëren van open plekken geeft
weer ruimte waarin (nieuwe) soorten zich kunnen
vestigen. Ongeveer twee derde van Planken
Wambuis bestaat uit bos; het dichte landschap.
Grove den is meest voorkomende boomsoort op
Planken Wambuis. In het verleden werden deze
bomen massaal aangeplant om het stuiven van het
zand tegen te gaan en ten behoeve van houtproductie.
Vooral in het noordelijke deel van
Planken Wambuis en in het rustgebied komt de
grove den erg veel voor. In de grove dennenbossen
vindt enige menging plaats, vaak alleen met enkele
eiken en berken. In het grove dennenbos komen
diverse soorten korstmossen voor. Aan broedvogels
komen kruisbek, goudhaantje en verschillende
mezen- en spechtensoorten voor. Het beheer is
gericht op behoud van en variatie aan diverse
successie fasen in dit bos en op behoud van soorten
als dennenwolfsklauw en ridderzwammen.
Inlandse eik (veelal zomereik) komt voor in de wat
grotere boscomplexen, verspreid over bijna het hele
gebied. Deels zijn dit voormalige eikenhakhout
complexen. Deze bossen zijn zeer rijk aan natuurwaarden.
Er komt vanwege het soms al decennia
lang achterwege laten van actief beheer relatief
veel dood hout voor. De meest in het oog springende
voorbeelden van de eikenbossen zijn het Oude
Hout en de bossen rondom Mossel. Kenmerkende
flora voor dit bos is bijvoorbeeld dalkruid. In de
eikenbossen broeden diverse vogelsoorten als
appelvink, boomklever en verschillende spechtensoorten.
Ook de das en de hazelworm horen in dit
bostype thuis en worden gezien als graadmeters
voor de natuurkwaliteit. In het zuidelijk deel van
Planken Wambuis, tussen de N224 en A12 bevindt
zich een uit 1830 stammend eikenbos. Deze eiken
zijn gezien hun leeftijd minder dik dan men zou
verwachten. De voedsel arme bodem zorgt ervoor
dat de eiken niet uitgroeien tot woudreuzen. Tussen
de eiken is rond 1940 fijnspar en douglasspar aangeplant.
Om de eiken te behouden is deze menging in
1994 verwijderd. Natuurlijke verjonging van de
fijnspar en douglas zorgen nu voor een dichte
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
15

ondergroei onder de eiken. Zodra deze ondergroei
de inlandse eiken weer beconcurreert, zullen deze
verwijderd worden. Het beheer is gericht op het
behoud van structuurvariatie.
In het zuidelijk deel, in het bijzonder op de
Dennekamp, zijn nog aaneengesloten hectares
Japanse lariks te vinden. Vanwege de uitgestrekte
eenvormigheid geven deze bossen een ouderwets
beeld van productiebos. Door periodiek in te grijpen
wordt hier door ons een variatie in structuur
en soortensamenstelling gerealiseerd; in de loop
van de tijd zullen deze naaldbossen met uitheemse
soorten omgevormd worden tot een gevarieerder
bos met meer verschillende loofhoutsoorten van
diverse leeftijd.
Heide en stuifzand
Het beheer van heide en stuifzand is erop gericht
de verscheidenheid aan ontwikkelingsstadia en de
daarbij behorende zeld zame flora- en faunasoorten
in stand te houden danwel te vergroten. Cyclisch
(gefaseerd) beheer speelt daarbij een belangrijke
rol. Onderdeel daarvan is het voorkomen van bosvorming.
Dit vindt plaats door het periodiek verwijderen
van (grove dennen) opslag en de inzet van
De lentevuurspin
begrazing (pony’s, runderen en schapen). De
schaapskudde uit Ede wordt jaarlijks ingezet om
gericht te begrazen. Uit onderzoek blijkt dat bij
begrazing met grotere kudden schapen de oude
heid estruiken worden platgedrukt door de schapenpoten
waardoor open stukken ontstaan en verjonging
van heide en pioniersoorten weer mogelijk is.
Ook hier geldt dat de gekozen beheer strategie van
half natuurlijk- of nagenoeg natuurlijk landschap
de mate van ingrijpen bepaalt. Een derde van
Planken Wambuis is open landschap, voornamelijk
bestaand uit heide. Op dit moment beslaat heide
ongeveer 400 hectare en stuifzand ongeveer
30 hectare. In ongeveer 100 jaar tijd is de omvang
stuifzand afgenomen van rond de 300 hectare naar
een kleine 30 hectare.
De zuidelijke heidegebieden op Planken Wambuis
(Kooiheide, Putheide en Oud Reemster hei) hebben
als bodem de fluvioglaciale gronden en plaatselijk
wat windafzettingen. Hier komt het natuurtype
droge heide voor. In de loop van de jaren is de hei
plaatselijk vergrast met bochtige smele en pijpestrootje.
Kenmerkende broedvogelsoorten voor dit
heide-gebied zijn boomleeuwerik, roodborsttapuit,
graspieper en in de winter wordt de klapekster
16 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

De Dennekamp
regelmatig gesignaleerd. Daarnaast zijn soorten als
kruipbrem, klein warkruid en heivlinder sterk
afhankelijk van dit natuurtype. In het verleden, tot
1996, zijn de meeste van deze heidegebieden grootschalig
beheerd. Er zijn destijds grote oppervlakten
heide in één keer gemaaid of geplagd. Hierdoor laat
de variatie in structuur plaatselijk te wensen over.
Op de Kooiheide komen nog enkele restanten open
zand voor. Konijnen (aantallen variëren jaarlijks)
zorgen hier voor enige dynamiek en structuur. In
de uitgestoven terreindelen, vooral in het noordelijke
deel van Planken Wambuis zijn ook waardevolle,
fraai ontwikkelde droge heide vegetaties te vinden.
De heide van de Kelderbergen vertoont dezelfde
kenmerken als bovengenoemde gebieden. Wel is
door minder eenvormig beheer in het verleden de
variatie in structuur hier meer aanwezig. Een
bijzondere soort van onder meer de Kelderbergen
en het gebied het Nieuw Reemsterveld is de lentevuurspin.
Vochtige heide komt nog op het Lage veld
voor. Hier kwam periodiek water aan de oppervlakte.
Vele hectares kunnen onder water komen te
staan, de laatste keer vond deze inundatie in de
winter van 1994/1995 plaats. Op deze vochtige heide
is het behoud van de klokjesgentianen, de
amfibieën populatie (heikikker, rugstreeppad) en de
reptielenpopulatie (adder) van belang. Met de adder
gaat het niet goed. Een verbinding met naastgelegen
adderpopulatie in NP Hoge Veluwe kan de
overlevingskansen van de adders op Planken
Wambuis vergroten.
Om het stuifzand open te houden, halen we de
rijkere, korstvormende bovenlaag weg. Binnen
Europa is nog slechts een geringe oppervlakte aan
stuifzanden met bijbehorende pioniers vegetatie te
vinden. Het belang van behoud van deze biotopen
en daarbij behorende soorten op Planken Wambuis
is zodoende van Europees niveau. Open zand dat
nog kan stuiven komt ook op Planken Wambuis
echter nauwelijks meer voor. In 2006 is van ongeveer
2 hectare op de Straal de toplaag afgegraven
zodat het zand weer kan stuiven. De stuifzanden
herbergen broedvogelsoorten als nachtzwaluw,
boom leeuwerik en tapuit. Verder komen er zeer
zeldzame en karakteristieke soorten voor zoals
kleine heivlinder, bijenwolf, boszandloopkever,
mierenleeuw, zadelsprinkhaan, kommavlinder en
blauwvleugelsprinkhaan. Ook komen op de stuifzanden
diverse en bijzondere soorten korstmossen
voor. Aan deze zeldzame soorten besteden we extra
aandacht.
Voormalige landbouwgronden
Voormalige landbouwgronden zijn veelal grootschalige
open tot deels halfopen, wat grazige terreindelen.
Pony’s, runderen, edelherten en zwijnen
komen hier grazen. Op deze rijkere gronden vinden
de dieren volop voedsel. Dennekamp, Oud Reemst,
Nieuw Reemst, Mossel en het Mosselse veld liggen
verspreid over heel Planken Wambuis.
Landschappelijk en cultuurhistorisch gezien maakt
deze variatie Planken Wambuis zeer waardevol.
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
17

Deze gronden maken elk op eigen wijze en tempo,
na het uit intensief gebruik nemen, een verschralingproces
door. Zo staat op de voormalige akker
van de Dennekamp al geruime tijd struikheide,
hondviooltje, dwergviltkruid en buntgras naast
jacobskruiskruid en andere algemene ruigtekruiden.
Uitbreiding van meidoorn is te zien op
deze voormalige akkers. Meidoorns doorstaan de
begrazingsdruk en ontwikkelen zich op den duur
tot compact struweel. Mossel vertoont nog veel
sporen van de rijke bemesting uit het verleden en
ontwikkelt zich trager dan eerder genoemde
terrein delen. Op de voormalige landbouwgronden
voorkomende soorten zijn bijvoorbeeld veldleeuwerik,
kwartel, geelgors, roodborsttapuit, en af
en toe grauwe klauwier. Vanwege de aanwezigheid
van veel nectar komt hier ook de bosparelmoervlinder
voor. Sporadisch wordt de duinparelmoervlinder
waargenomen. In totaal beslaat de oppervlakte
voormalige bouwlanden op Planken
Wambuis (kruiden- en structuurrijk grasland)
ongeveer 200 hectare.
In 2004 is de laatste boer van Planken Wambuis op
Oud Reemst gestopt. De zuidakker is toen omgevormd
tot graasweide. Dit deel van Oud Reemst zal
ten behoeve van de ontwikkeling van structuurrijk
grasland beheerd worden. Door de jaren heen zal de
bodem door begrazing en uitspoeling steeds meer
verschralen. Waarschijnlijk gaan er schraallandsoorten
als viltkruiden en wilde tijm groeien. Het
beheer van de noordakker is gericht op de ontwikkeling
van een kruidenrijke akker. De teelt van biologisch
graan wordt hier gecontinueerd. Vanaf de
Middeleeuwen is hier al akkerbouw bekend. Op het
oostelijk deel van Oud Reemst (eigendom van NP
Hoge Veluwe), waarmee Oud Reemst een landschappelijke
eenheid vormt, vindt dit landbouwkundige
beheer ook plaats.
Het beheer vindt op biologische wijze plaats waardoor
bijzondere akkersoorten als korenbloem, klaproos
en slofhak weer terug kunnen komen.
Edelhert, ree, das en de kleinere dieren foerageren
op deze noordakker. In de winter is Oud Reemst
tevens een foerageergebied voor diverse vogels als
kiekendief en klapekster. De akkers van Oud
Reemst zullen gedeeltelijk (voor ongeveer 6 hectare)
beheerd worden als kruidenrijke akker. Indien
dit beheer succesvol is zal het areaal uitgebreid
worden.
2.2 Cultuurhistorie
Naast de cultuurhistorische geschiedenis van hei,
stuifzand, de voormalige landbouwgronden en de
instandhouding van de graanakker op Oud Reemst,
is op Planken Wambuis de markante laanbeplanting
terug te vinden, zoals op de Oud- en Nieuw
Reemsterlaan. Deze lanen worden op de meeste
locaties in stand gehouden. Ook voor de grensbeplantingen
streven we naar behoud. Elke
6 jaar wordt gekeken naar het uitvalspercentage
van de bomen. Wanneer verjonging nodig is, zal
herplant plaatsvinden. Hier wordt inlandse eik aangeplant,
voor de beuk zijn deze zandgronden op den
duur te arm. Op Planken Wambuis zijn diverse wallen
en wallenstructuren te vinden. Wallen werden
in het verleden gebruikt als wildwal, grenswal en
ook als landweer. In de loop van de tijd is de functie
van deze wallen op Planken Wambuis verloren
gegaan en is niet meer duidelijk waarvoor zij dienden.
De restanten van de historische wallen van de
akkers op Oud Reemst, in vroegere tijden gebruikt
als veekering en geriefhout voorziening, worden
behouden en waar nodig in de loop van de tijd,
opnieuw ingeplant. De plek van de oude schaapskooi
blijft vrij van opslag.
2.3 De dieren: begrazingsbeheer en faunabeheer
De grazende dieren op Planken Wambuis kenmerken
het landschap. De pony’s en de runderen zijn
vrijwel altijd waar te nemen, vooral vanaf de
uitzicht punten. De combinatie van open landschap
met voedselaanbod en dicht landschap met
beschutting is ideaal voor deze dieren. Zij houden
de vlaktes open en verschralen de rijkere gronden
waardoor de bijzondere soorten van schraalland
een kans krijgen. Voor de edelherten en de wilde
zwijnen geldt dat deze dieren hier van nature
thuishoren.
Begrazingsbeheer
In 1994 is Natuurmonumenten begonnen met een
kudde van 30 pony’s. Deze dieren werden ingezet
om de voormalige landbouwgronden te verschralen
en om variatie in de vegetatie en het landschap aan
te brengen. Momenteel lopen er
70 merries en 17 runderen op Planken Wambuis. De
kudde begraast ook een deel van de natuurgronden
van de gemeente Ede. Alle grazers blijken een voorkeur
te hebben voor de rijkere, voormalige
landbouw gronden. De verbindingszones tussen die
uit elkaar liggende voormalige landbouwgronden
worden door de trek van de ene plek naar de
andere ook intensiever begraasd. Andere terreindelen
worden minder frequent bezocht. In tegenstelling
tot de beginjaren van de begrazing beginnen
de pony’s zich ook meer in kleinere groepjes te
verspreiden. Een schaapskudde met herder wordt
jaarlijks ingezet om de heide plaatselijk te begrazen.
Faunabeheer
Vanaf 1979 heeft Natuurmonumenten voor jacht en
afschot het standpunt ‘Geen jacht tenzij’. Dit betekent
dat er sindsdien aanzienlijk minder dieren
18 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Reebok op het Nieuw Reemsterveld
geschoten worden dan daarvoor. Deze afname geldt
niet voor edelhert en wild zwijn waar het afschot
volgens afspraak met provincie en fauna beheereenheid
Veluwe uitgevoerd wordt.
De faunabeheerders van Planken Wambuis voeren
ook het faunabeheer van de gemeente Ede uit.
Sinds medio jaren ’90 worden reeën op Planken
Wambuis niet meer bejaagd. Edelherten en wilde
zwijnen worden aan de hand van voorjaarstellingen
bejaagd. Het verplichte afschot wordt in eigen
beheer uitgevoerd. De voedselsituatie op Planken
Wambuis voor het wild is ruim voldoende; de conditie
van het wild is goed en tenzij er illegale betreding
van het rust gebied plaats vindt hebben de dieren
weinig stress. Vooral de edelherten trekken
zich overdag terug in het rustgebied en andere rustige
terreindelen. In het Faunabeheerplan voor de
regio Gelderland (2001) staan voor grote wilde hoefdieren
de volgende doelen in prioriteitsvolgorde
genoemd:
1. Ontwikkeling van een zo natuurlijk en compleet
mogelijk ecosysteem (relatie grazers/vegetatie).
2. Mogelijkheden voor een natuurlijke leefwijze van
de dieren.
3. Voorkomen van niet acceptabele schade bij
derden (nabuurschap).
4. Zichtbaarheid van dieren voor het publiek.
Het rustgebied en de unieke rust van dit gebied
dragen bij deze doelen te realiseren.
2.4 De mens: omgeving, recreatie, beleid,
vrijwilligers en districtscommissie
Behoud en bescherming van natuurgebieden als
Planken Wambuis is alleen mogelijk als
Natuurmonumenten samenwerkt met de andere
betrokkenen. Niet alleen natuurbeheerorganisaties,
maar ook omwonenden, vrijwilligers en beleidsmedewerkers
vanuit verschillende organisaties
helpen om de bescherming en het beheer van de
unieke Veluwe, en Planken Wambuis als onderdeel
daarvan, plaats te doen vinden.
Omgeving
Contacten met de verschillende terreineigenaren in
de omgeving en de provincie zijn goed en vinden
periodiek plaats. Momenteel wordt vooral gewerkt
aan het verbinden van gebieden op de Veluwe in
het kader van Veluwe 2010; het ontwikkelen van de
Renkumse Poort en het uitvoeren van het plan
“Hart van de Veluwe” (zie Bijlage 3). Deze plannen
zijn bedoeld om de Zuidwest Veluwe te ontsnipperen
voor de natuur en de recreërende mens. De
plannen bevatten diverse maatregelen waaronder
het veiliger maken van provinciale wegen voor
mens en dier, de aanleg van ecoducten, het aanleggen
van wildoversteekplaatsen, fietspaden en het
passeerbaar maken van de A50 voor voetgangers.
Het Jac. P. Thijsse ecoduct zal over de A12 aangelegd
worden. Daarmee wordt Planken Wambuis
direct verbonden met de Reijerscamp, een in 2006
ingericht 180 hectare groot natuurterrein op voor-
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
19

malige landbouwgronden. Ook zal een verbinding
gerealiseerd worden met de zuidelijke delen van de
Renkumse Poort. Dit plan, eveneens onderdeel uit
Veluwe 2010, verbindt de Veluwe met de uiterwaarden
van de Nederrijn (aanleg van meer natuur,
meer natuurgericht grondgebruik, natuurgerichte
recreatie en ontwikkelen van daarbij passende
werkgelegenheid). Voor 2009 staat gepland dat het
Natuur informatie centrum de Beken te Renkum
geopend wordt, een gezamenlijk informatiecentrum
waarin gemeente Renkum, Waterschap Vallei &
Eem, Staatbosbeheer en Natuur monumenten
communiceren over de Renkumse Poort.
Recreatie
De laatste jaren heeft een forse toename van
recrea tie plaats gevonden. Waar 15 jaar geleden
rond de twintig auto’s op de parkeerplaatsten
werden gesignaleerd, zijn dat nu op vergelijkbare
momenten rond de 180 auto’s. De toename van de
recreatie heeft tot op heden niet geleid tot een vermindering
in de belevingswaarde van de natuurgerichte
recreanten of tot spanning met de natuurwaarden.
Dit geldt niet voor het rustgebied dat nog
steeds illegaal wordt betreden. De waarde van rust
voor wild en de hier weinig verstoorde natuurlijke
processen dienen behouden en beschermd te worden.
Uit een inventarisatie van de recreatie-
Langs het Oud Reemsterveld
mogelijkheden op Planken Wambuis blijkt dat
vanaf de drie wandelroutes het stuifzand niet
gezien en beleefd kan worden. De wandelpaden
worden periodiek onderhouden en de uitzichtpunten
in het gebied zijn zodanig aangelegd dat
vanaf deze punten Planken Wambuis zo goed
mogelijk beleefd kan worden. Ter hoogte van het
restaurant Planken Wambuis bevindt zich een
gevaarlijke oversteekplaats op de N224.
Beleid
Een van de belangrijkste wetgevingen met betrekking
tot de bescherming van de natuur op de
Veluwe is de Vogel- en Habitat richtlijn (Natura
2000). Voor Planken Wambuis zijn naast te beschermen
bijzondere Habitattypen ook broedvogelsoorten
als nachtzwaluw, draaihals, zwarte
specht, roodborsttapuit aangewezen. Het doel van
deze Habitattypen en -soorten is gericht op behoud
(instandhouding) en eventueel uitbreiding van leefgebied,
verspreiding, oppervlakte en/ of verbetering
van de kwaliteit van leefgebieden. Voor de
broedvogels geldt daarnaast dat het leefgebied een
draagkracht dient te hebben voor een vastgesteld
aantal paren. Ook de insectensoort het vliegend
hert is aangewezen als een Natura 2000 soort. Het
is overigens nog steeds niet duidelijk of het vliegend
hert op Planken Wambuis voorkomt; enige
20 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

jaren geleden is een larve gevonden. Gezien de
doel stellingen uit deze Europese natuurbeschermings
wetgeving voor de gehele Veluwe
gelden, is het van belang dat de samenwerkingsverbanden
tussen de diverse beheerders op de
Veluwe zich versterken om de doelen te realiseren.
Natuur monu menten speelt hierin een grote rol als
eigenaar van diverse waardevolle natuurgebieden
op de Veluwe.
Vrijwilligers
Vrijwilligers zijn voor Natuurmonumenten erg
belangrijk en werken bijna in alle natuurgebieden
van Natuurmonumenten op vaste of lossere basis
mee. Een groep vaste vrijwilligers komt op Planken
Wambuis één dag in de week meehelpen in het
reguliere beheer. Naast deze vaste vrijwilligers
komen er gedurende het hele jaar zeer regelmatig
vrijwillige inventariseerders monitoren. Af en toe
helpen grotere groepen (bijvoorbeeld bedrijven)
een hele of halve dag mee om zo het goede doel te
ondersteunen. Ook werken medewerkers en zorgvragers
van de zorgboerderij Makandra uit Ede
regelmatig mee. Voorts werken vrijwilligers mee
aan het faunabeheer en het toezicht.
Districtcommissie
Leden van Natuurmonumenten worden per regio in
de Verenigingsraad vertegenwoordigd door enkele
gekozen leden in de Districscommissie. De
Districtscommissie Gelderland vertegenwoordigt
ongeveer 100.000 Gelderse leden en houdt contact
met leden door het organiseren van diverse activiteiten.
De leden welke zitting nemen in een klankbordgroep
kunnen meedenken en meepraten over
bijvoorbeeld de totstandkoming van de per natuurgebied
op te stellen Natuurvisies. Zo heeft de
districtscommissie Gelderland een klankbordgroep
opgesteld om beheereenheid Zuidwest Veluwe te
adviseren tijdens het opstellen van deze natuurvisie
Planken Wambuis. De samenvatting van de
visie van de klankbordgroep (“Planken Wambuis,
beleving van natuur, rust en ruimte”) is opgenomen
in Bijlage 4.
2.5 Een woeste schoonheid
Samenvattend herbergt Planken Wambuis voor het
landschap, de natuur en de mens vele, diverse en
bijzondere waarden. Een gebied waar wij trots op
zijn en waarbij het belang van behoud en waar
mogelijk uitbreiding, voor zich spreekt. Behoud van
leefgebied voor de hier voorkomende soorten,
behoud van het karakteristieke landschap en
behoud van de rust en ruimte voor de natuurgerichte
recreant. Kijkend naar de toekomst zal
naast behoud ook uitbreiding plaats vinden door de
realisatie van diverse ecologische verbindingen
Grove den
naar naastgelegen natuurterreinen. Door effectieve
samenwerking kunnen de bijzondere waarden van
zowel Planken Wambuis als van de Veluwe als
geheel gewaarborgd worden. Kom wandelen en
geniet van deze woeste schoonheid!
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
21

De Straal
22 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

3. De visie voor Planken Wambuis
“Men moet bij het natuur aanschouwen
het steeds als een geheel beschouwen:
Niets is binnen, niets is buiten;
want wat van binnen is, dat is van buiten.”
J. von Goethe
In het Toekomstbeeld (2004), de 18 jaren visie van
de beheereenheid Zuidwest Veluwe staat Planken
Wambuis voor grootschalige, droge natuur met
bijzondere kwaliteiten als hoogwaardige heide en
(voormalige) stuifzandgebieden met edelherten en
zwijnen, welke zichtbaar zijn. Het beheer van de
bossen is tot een minimum teruggebracht en de
open terreindelen worden duurzaam beheerd voor
flora- en faunapopulaties die volop gebruik maken
van de met elkaar verbonden natuur rondom
Planken Wambuis, ook richting het zuiden.
Recreatiemogelijkheden zijn goed, sober en grensoverschrijdend,
gericht op de rustzoekende recreant.
Op bestuurlijk vlak is de beheereenheid
Zuidwest Veluwe een deskundige partner in samenwerkingsverbanden
en duidelijk opkomend voor
natuurbelangen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan
op bedreigingen en kansen, waarna de visie en
bijbehorende maatregelen volgen.
3.1 Bedreigingen en visie
Vóór het kunnen realiseren van een visie moeten
bedreigingen en kansen in kaart gebracht worden.
Door het inventariseren van deze invloedrijke en
meestal externe factoren wordt duidelijk waar in de
komende jaren specifieke aandacht naar uit moet
gaan en op welke wijze. Zoals hieronder duidelijk
zal worden spelen diverse bedreigingen een grote
rol. Sommigen daarvan ontstijgen het gebied van
Planken Wambuis en vormen een knelpunt voor
grote delen van de gehele Zuidelijke Veluwe.
Bedreigingen
• Het klimaat. Door de klimaatverandering verandert
ook het specifieke microklimaat van heide- en
stuifzandnatuur. Soorten die afhankelijk zijn van
dit microklimaat staan onder druk. Op klimaatverandering
dient geanticipeerd te worden om soorten
en de daarbij behorende leefomgeving adequaat
te beheren en behouden.
• Stikstofdepositie. Door stikstofdepositie verrijken
gronden in Nederland. Door dit proces verdwijnen
soorten van de minder rijke (schrale) gronden. Ook
op Planken Wambuis verrijken de zandgronden
waardoor soorten afnemen. Het verwijderen van
deze rijkere toplaag op bijvoorbeeld de stuifzanden
is zodoende noodzakelijk.
• Toename verkeer (verkeerslawaai en verkeersslachtoffers).
Direct naast, en ook door Planken
Wambuis heen, lopen drukke verkeerswegen. De
A12 en de N224 doorsnijden het zuidelijk deel van
het gebied. De N310 ligt langs de oostgrens. Door
het verkeer is er bijna zonder uitzondering een
verkeers gons te horen. Ervaringen geven aan dat
het verkeerslawaai toeneemt. Daarnaast neemt het
aantal verkeersslachtoffers onder dieren toe en
worden trekbewegingen van wild beperkt.
• Lichthinder. Verschillende delen van de Veluwe
zijn niet meer donker. Wanneer de A12 wordt
verbreed, is de kans aanwezig dat de lichthinder
toeneemt. Lichthinder op de Veluwe is al geruime
tijd aan de orde.
• Lawaaihinder Defensie. De oefeningen van
Defensie op de naast gelegen terreinen zorgen voor
lawaaihinder. Helikopters en soms straalvliegtuigen
vliegen over Planken Wambuis heen en regelmatig
zijn de knallen van grondoefeningen waar te
nemen.
• Stort illegaal afval. Vanwege verschuivingen in
gemeentelijk afvalbeheer en de daarbij horende
stortingskosten voor particulieren, is het storten
van afval in Planken Wambuis de laatste jaren fors
toegenomen. De opruimkosten kunnen fors
oplopen.
• De Boswet. Deze wet zorgt voor het instandhouden
van het areaal bos. Dit betekent dat er, tot
nog toe, geen aanleg of uitbreiding van heide en
stuifzand plaats kan vinden (kap van bos) zonder
compensatie door bosvorming elders. De grond om
bomen ter compensatie in te planten is lang niet
altijd voorhanden. In het kader van de op handen
zijnde Natura 2000 beheerplannen zal de keuze
voor het uitblijven van boscompensatie ten behoeve
van open landschap en bijbehorende diversiteit aan
de orde komen.
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
23

• Toename recreatie. De voortdurende toename van
het aantal recreanten heeft als gevolg dat de
wandel paden en -routes regelmatig druk bezet zijn.
Ca paciteitsvergroting van de recreatieve voorzieningen
zal waarschijnlijk leiden tot voortdurende
toename van recreanten. De door de recreanten hier
hoog gewaardeerde rust komt dan in gevaar.
Visie op bedreigingen
Natuurmonumenten zet zich in voor een open en
groen Nederland. Het behoud van de waarden van
natuur en landschap zullen opgepakt worden. Dit
betekent concreet dat er vanuit beheerteam
Zuidwest Veluwe voor Planken Wambuis en voor de
Veluwe als geheel, structureel aandacht zal zijn
voor externe bedreigingen. Met betrekking tot
klimaatveranderingen en de gevolgen van stikstofdepositie
zal met verschillende partijen structureel
overlegd worden over de gevolgen daarvan en hoe
deze, wanneer mogelijk, tegen te gaan. Voor het
behoud van de rust op Planken Wambuis zal
gesproken worden met Defensie. Met de provincie
en gemeentes zal gesproken moeten worden over
hoe het verkeerslawaai en de lichthinder beperkt
kunnen worden. Ook over de toenemende illegale
stort van afval zal met omliggende gemeentes over-
De A12
legd worden. Beheereenheid Zuidwest Veluwe zal
de illegale stort van afval voor zover mogelijk
beperken door gericht toezicht en het structureel
zoeken naar mogelijkheden de particulier ervan te
overtuigen dat illegale stort afbreuk doet aan
natuurbeleving en de kwaliteit van leefomgeving.
In het kader van de Boswet kan in overleg met de
provincie in sommige gevallen een ontheffing op
aanplantplicht verleend worden. De keuze voor
sobere recreatieve voorzieningen in plaats van een
voortdurende toename daarvan, zal aan de omgeving
en de recreant uitgelegd worden.
3.2 Kansen en visie
• Natura 2000. Omdat Planken Wambuis
Natura 2000 gebied is, moeten bepaalde Europese
doelstellingen worden gehaald. De maatregelen en
plannen zijn hierop afgestemd. Dit betekent behoud
van gebieden en soorten, kwaliteit en uitbreiding.
• Veluwe 2010; Plan “Hart van de Veluwe”. Door de
in dit plan beoogde ontsnippering zullen waardevolle
natuurgebieden van de Veluwe met elkaar
verbonden worden. Deelpopulaties van soorten
krijgen hierdoor de mogelijkheid om uit te wisselen
en vergroten daarmee hun kans voor overleving.
24 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

• Renkumse Poort; onderdeel van Veluwe 2010 en
voor Planken Wambuis van belang omdat de verbindingen
met andere natuurgebieden ook aan de
zuidkant van dit natuurgebied gerealiseerd worden.
Dit betekent niet alleen dat natuur verbonden
wordt, maar biedt tevens de mogelijkheid om een
nieuwe recreatieve zonering op te stellen. Een de
komende jaren op te stellen recreatieve zonering zal
leiden tot goede verbindingen met naast gelegen
natuurgebieden, goede voorzieningen voor de
recreant en zal de meest kwetsbare natuurgebieden
weten te beschermen.
• Heide- en stuifzandbeheer. Natuurmonumenten
streeft naar het vergroten van de diversiteit (waaronder
opeenvolgende successiestadia, natuurtype
gerelateerde (doel)soorten en dergelijke) op
Planken Wambuis. Door de beheerstrategie nagenoeg
natuurlijk landschap voor de open terreindelen
te verschuiven naar halfnatuurlijk landschap,
ontstaan er mogelijkheden voor de uitvoering van
gericht beheer. Gerichte maatregelen in waardevolle
natuurtypen met bijbehorende bijzondere soorten
bieden kansen voor instandhouding en uitbreiding
daarvan.
Het Mosselse zand
• Rustgebied Planken Wambuis. Het rustgebied
bestaat al sinds de jaren ’30 van de twintigste eeuw.
Voor Nederlandse begrippen is het rustgebied een
vrijwel unieke situatie; de natuur heeft zich zonder
menselijk ingrijpen en recreatief gebruik ontwikkeld.
Het rustgebied zal gehandhaafd blijven. Het
langjarig onderzoek naar de effecten hiervan gaat
door.
• Werken met vrijwilligers. De inzet van vrijwilligers
is groot; vrijwilligers voeren zowel reguliere
werkzaamheden uit als inventarisaties en onderzoek.
Vrijwilligers zijn onmisbaar en uitbreiding
van deze groep zal gerealiseerd worden.
• De Heijcamp. Begin 2008 wordt circa 8 hectare
landbouwgrond aan Natuurmonumenten overgedragen
door DLG. Dit gebied wordt onderdeel van
Planken Wambuis en zal na de bouw van het ecoduct
Jac. P. Thijsse begraasd worden door vee van
de Reijerscamp (over de A12).
Visie op kansen
Met betrekking tot het provinciale, overheids en
Europese beleid kan structureel overleg over de
Veluwe als geheel plaats vinden. Het alleen binnen
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
25

de eigen grenzen denken moet tegengegaan
worden. Gezamenlijk beheer komt de verspreiding
van soorten, de uitbreiding van leefgebieden en de
verbetering van de natuurkwaliteit ten goede.
Gericht heide- en stuifzand beheer houdt de diverse,
bijzondere successiestadia van deze natuurtypen in
stand. Het unieke karakter van het rustgebied zal
in stand gehouden worden. Uitgebreid onderzoek
naar de gevolgen voor natuur bij het uitblijven van
recreatie kan als voorbeeld dienen voor soortgelijke
gebieden. Het werken met vrijwilligers biedt kansen
voor het uitvoeren van meer werk en de toevoeging
van de Heijcamp aan Planken Wambuis
De Dennekamp
betekent een waardevolle en strategisch belangrijke
uitbreiding van het gebied.
3.3 Visie op het open landschap en
verbindingszones
Het belang van het open landschap, zowel voor biodiversiteit
als voor recreatie, is in het voorgaande al
aangestipt. Ongeveer een derde van het landschap
van Planken Wambuis is momenteel open landschap
(heide, stuifzand en grasland). De keuze om
het beheer van het open landschap te intensiveren
en het areaal daarvan uit te breiden betekent een
verschuiving van nagenoeg natuurlijk landschap
naar halfnatuurlijk landschap. Beheereenheid
26 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Herstelproject stuifzand, de Straal
Zuidwest Veluwe ziet voor de komende 18 jaar het
open landschap van Planken Wambuis toenemen
van een derde van de oppervlakte naar ongeveer de
helft van de oppervlakte. Een deel van het grove
dennenbos in het rust gebied, ongeveer 100 hectare,
en een kleine 20 hectare Japanse lariks in de omgeving
van de Oud Reemster heide worden gekapt en
omgevormd tot heidelandschap. De oppervlakte
heide- en stuifzandgebieden zal in de loop van de
tijd, onder andere door bovengenoemde maatregelen,
toenemen van zo’n 480 hectare naar 780 hectare.
Deze uitbreiding van het open landschap sluit
aan bij de Natura 2000 doelen voor de Veluwe.
Naast de omvorming van bos naar hei zullen er
open verbindingen worden aangelegd rondom de
ecoducten in verband met de verspreiding van
soorten over de gehele Veluwe. De geplande kap
voor de grotendeels open verbindingen bedraagt
ongeveer 8 hectare. De zones dienen open te zijn
zodat migratie makkelijk plaats kan vinden.
Beschutting in de vorm van lijnvormige elementen
(lage begroeiing en solitaire bomen) voor de kleinere
soorten zal behouden en/of aangelegd moeten
worden. Rond 2012 zullen er twee wildpassages
(ecoducten) rondom Planken Wambuis aangelegd
zijn. Na de bouw van het ecoduct over de N310, de
verbinding met NP De Hoge Veluwe, wordt samen
met de provincie gekeken hoe de das zich tussen de
gebieden kan verplaatsen. Na het verbinden van
deze passages zal de nadruk op het gezamenlijke
beheer komen te liggen. Natuurmonumenten
Zuidwest Veluwe ziet door deze verbindingen de
contacten met de provincie, NP De Hoge Veluwe en
Defensie de komende jaren intensiveren.
3.4 Visie op natuur en diversiteit
Goed ontwikkelde gradiënten (overgangen) van het
open naar het dichte landschap zijn belangrijk voor
de vele soorten op Planken Wambuis. De diverse
successiestadia van de zeer arme zand gronden
(stuifzand, heide) naar minder arme, hogere zandgronden
(eikenbeukenbossen) en naar rijkere gronden
(voormalige bouwlanden) zorgen voor variatie
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
27

in natuurtypen en bijbehorende soorten. Gericht
bosrandenbeheer zorgt voor verdere ontwikkeling
van dergelijke overgangen. Doordat het (heide)
beheer tot circa 15 jaar geleden voornamelijk op
grootschalige wijze is uitgevoerd, is er enige achterstand
ontstaan in de ontwikkeling en variatie van
kleinschalige heidestructuren. Er werd vanuit het
toenmalige gedachtengoed grootschalig geplagd en
bossen werden om dezelfde reden grootschalig en
eenvormig beheerd. De komende jaren ligt de uitdaging
in het door breken van deze eenvormige
structuren totdat er vooral op de heide- en stuifzandgebieden
weer een zeer gevarieerd beeld van
kleinschalige diversiteit te zien is. Kleinschalig
beheer in het bos betekent dat de natuurlijke processen
gestimuleerd worden en de structuurvariatie
(leeftijd, soorten, licht en donker) behouden blijft.
De bossen worden de komende jaren, waar dit nog
niet het geval is, op het vergroten van deze structuur
beheerd. Als laatste geldt dat de openheid van
de voormalige bouwlanden op Oud Reemst behouden
dient te worden ten behoeve van de hier voorkomende
diversiteit.
Maatregelen ten behoeve van het vergroten van de
diversiteit (instandhouding en uitbreiding van
bedreigde natuurtypen en bijbehorende soorten):
Buntgras en ruig haarmos
• Ontwikkelen mantel-zoomvegetaties
Bij het beheer van bosranden wordt een mantelzoomvegetatie
(van lage naar hoge vegetatie) nagestreefd.
Na geruime tijd ontwikkelt de zoom zich
weer tot bos. Het ontwikkelen van gradiënten in de
bosranden zal op Planken Wambuis dan ook in bos
plaats vinden. Door de bosranden in een rafelige
vorm te kappen worden tevens rechte grenzen tussen
open en dichte terreindelen vermeden. Circa 80
hectare aan mantel-zoomvegetatie wordt op deze
wijze gerealiseerd.
• Vergroten oppervlakte stuifzand
De verschillende successiestadia van stuifzand herbergen
vele bijzondere soorten en zijn van Europees
belang. Door stikstofdepositie groeit het zand versneld
dicht. Op Planken Wambuis is momenteel nog
nauwelijks stuivend zand over. Ten behoeve van
behoud en uitbreiding van de successiestadia en de
bijbehorende soorten zal zodoende een deel van het
zand weer open gemaakt worden.
• Versterken reptielen- en amfibieënpopulatie
Voor behoud en uitbreiding van de adderpopulatie
van het Lage veld zal een verbinding met het
jenever bessenbos van NP Hoge Veluwe aangelegd
moeten worden. Hiervoor moet een tunnel onder de
28 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Voormalige akker van Oud Reemst
N310 (Harderwijkerweg) geplaatst worden. Verder
dient een zelfde tunnel ten behoeve van reptielen-
en amfibieënuitwisseling geplaatst te worden onder
de N310 ter hoogte van de Zuidakker van Oud
Reemst.
• Herstel kleinschalige heide
De heidestructuur -die nu eenvormig is als gevolg
van een te grootschalig beheer in het verleden-
wordt kleinschalig en pleksgewijs hersteld. Een
belangrijk middel is hierbij de gerichte inzet van de
Edese schaapskudde. Inzet van deze kudde zal de
vergrassing tegengaan en verjonging van heide
stimu leren. Daarnaast gaan we kleinschalig plaggen.
In plaats van grote eenvormige oppervlaktes te
plaggen op dezelfde diepte, zal zeer pleksgewijs,
grillig en met het reliëf mee geplagd worden.
• Ontwikkelen open plekken en structuurvariatie
In de bossen is de structuurvariatie van belang.
Natuurlijke processen zoals stormen zullen nagebootst
worden om de variatie in jong bos, oud bos,
dood hout en de aanwezigheid van open plekken te
realiseren. Dit gebeurt pleksgewijs en kleinschalig.
Met name in de naaldboombossen in het zuidelijke
deel van Planken Wambuis zijn deze beheeringrepen
nodig. Het gericht ingrijpen om variatie in bos
en bosstructuur te behouden, te versterken en uit
te breiden gebeurt de komende jaren op een oppervlakte
van ongeveer 20 hectare.
3.5 Visie op de (voormalige) landbouwgronden
Overgangen van heide en bos naar de voormalige
landbouwgronden zijn op Planken Wambuis op
diverse locaties aanwezig. Zowel de overgangen als
de voormalige landbouwgronden zelf herbergen
veel flora- en faunasoorten. De overgang van arme
zandgronden naar rijkere graasweiden en verder
naar de biologisch beheerde kruidenrijke akkers op
Oud Reemst dienen met name in het kader van de
diversiteit behouden te worden, maar zijn tevens
van belang voor de cultuurhistorie en de zichtbaarheid
van de dieren. Het beheer is gericht op structuurrijk
verschralend grasland in open tot half
open landschap.
De akkers van Oud Reemst zullen gedeeltelijk
beheerd worden als kruidenrijke akker met soorten
als slofhak, korenbloem en geelgors. Indien dit
beheer de komende jaren succesvol blijkt, wordt het
areaal aan kruidenrijke akker uitgebreid.
3.6 Visie op cultuurhistorie
De cultuurhistorische elementen op Planken
Wambuis worden voor de toekomst behouden.
De markante lanen worden bij teveel uitval weer
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
29

Het Mosselse zand
ingeplant. De historie van Oud Reemst is weer tot
leven gekomen door biologisch beheer van
Natuurmonumenten op de eeuwen oude akker. Bij
ingrijpende, bodemverstoren de werkzaamheden
wordt contact opgenomen met de Rijksdienst voor
Oudheid kundig Bodem onderzoek. De grafheuvel
blijft onder inspectie van de Archeologische
Monumenten wacht. De wallen op Planken
Wambuis zullen door een groep vrijwilligers met
archeologische kennis geïnventariseerd worden. Zij
zullen trachten de precieze locaties, de structuren
en de functies van de wallen te duiden.
3.7 Visie op begrazings- en faunabeheer
Om met de begrazing zo goed mogelijk in te spelen
op de te ontwikkelen variatie in het landschap zal
goed gekeken moeten worden welke mogelijkheden
hiervoor zijn. De inzet van de schaapskudde zal
toenemen ten behoeve van (kleinschalige)
structuur variatie van heide. De voormalige land-
bouwgronden zullen in de loop van de jaren door
het begrazen langzaam verder verschralen en de
pony’s minder voedsel kunnen bieden. Deze
tendens dient meegenomen te worden in een onderzoek
naar het in de toekomst uit te voeren
begrazings beheer. Dit onderzoek is gericht op de
huidige begrazingsdruk (aantal) en eventueel
gewenste toe- of afname van het aantal grazers, in
verhouding tot de mate van vermindering van het
voedselaanbod. Ook het soort dieren en hun graasgedrag
komen in dit onderzoek aan de orde.
Beheereenheid Zuidwest Veluwe heeft een begrazing
voor ogen waarbij de zorg voor de kudde minimaal
is en waarbij de kudde grotere oppervlaktes
gevarieerder begraast dan momenteel het geval is.
Faunabeheer
De instandhouding van het rustgebied betekent
rust en ruimte voor edelherten en zwijnen. Mocht
de illegale betreding toenemen, dan is meer toezicht
30 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Ten noorden van Mossel
nodig om de rust te behouden. De behoefte van de
recreant om af en toe de wilde dieren te zien, is
groot. Hiervoor is een zonering van jachtvrije
gebieden nodig. Als gevolg van zich ontwikkelend
faunabeheer zullen de wilde dieren zichtbaarder
worden voor publiek. De beheereenheid Zuidwest
Veluwe heeft een fauna beheer voor ogen waarbij de
doelen uit het faunabeheerplan gerealiseerd worden
en de wilde dieren veilig kunnen trekken, onder
meer over de N224 waar momenteel relatief veel
verkeersslachtoffers vallen. Na bouw van de ecoducten
zal er veel veranderen in de trekbewegingen
van het wild. Bij trek over de A12 heen moet er
rekening gehouden worden met de hier gelegen
landbouw gronden. In nauwe samenwerking met
diverse partijen zal de visie op het toekomstige,
integrale faunabeheer aldaar goed voorbereid en
uitgevoerd moeten worden.
3.8 Visie op recreatie en samenwerking
Recreanten op Planken Wambuis waarderen de
rust; de sobere recreatieve voorzieningen vindt
men passend in dit open landschap. Op de verschillende
uitzichtpunten kan de weidsheid van het
landschap optimaal beleefd worden. Het stuifzand
is echter niet of nauwelijks vanaf aanwezige
wandel- en fietspaden te zien. Om het stuifzand
beter zichtbaar te maken voor de recreant wordt er
een gedeelte bos gekapt. Daardoor hoeft de fietsroute
niet te worden verlegd en hebben fietsers wél
zicht op het stuifzand. De wandelroutes, nu onderscheiden
door hun kleuren (rode, gele en blauwe
route), zullen de komende jaren een meerwaarde
ontwikkeld hebben door een nieuwe naamgeving
die slaat op de sfeer van de ligging van de routes in
het landschap. In het kader van de Renkumse Poort
zal het informatiecentrum 'de Beken' gerealiseerd
worden inclusief een grens overschrijdende route en
recreatieve zonering. De samenwerking met
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
31

Staatbosbeheer wordt hiervoor geïntensiveerd. Het
Noordraster, een scherpe, lelijke grens dwars door
het Mosselse zand, zal te zijner tijd vervangen worden
door een moderne, meer in het landschap passende
voorziening. Als laatste zal in samenwerking
met de beheerders van Mossel, de ondernemers van
restaurant Planken Wambuis en enkele omliggende
campings, de zichtbaarheid van Natuurmonumenten
op deze plekken worden verbeterd.
Voor de verre toekomst is momenteel nog niet duidelijk
welke nieuwe recreatietrends zullen ontstaan.
Zodra dit aan de orde is wordt door
Natuurmonumenten bezien of de nieuwe recreatieve
mogelijkheden binnen de recreatievisie van
Planken Wambuis passen. Regelmatig moet worden
bekeken wat de gevolgen zijn van de toenemende
recreatiedruk inclusief de illegale betreding voor
het toezicht en het behoud van de rust.
Samenwerking
In verschillende samenwerkingsverbanden en
intensi vering daarvan zal beheereenheid Zuidwest
Veluwe, afhankelijk van de onderwerpen een meer
initiërende rol, dan wel een meer volgende rol hebben.
Samenwerken is belangrijk; Natuur monumenten
is overtuigd van de meerwaarde daarvan. De
kaders van onder andere Natura 2000 en Veluwe
2010 (Hart van de Veluwe, Renkumse Poort) betekenen
niet alleen een veranderend beheer, maar
tevens een voortzetting en intensivering van de
bestaande samenwerkingsverbanden tussen de verschillende
terreineigenaren. De huidige overlegstructuren
zullen naast de intensivering ook concreet
gericht zijn op de verschillende onderwerpen
en resultaten die de komende tijd op de Veluwe
spelen:
• LNV en provincie voor de realisatie van de
Natura 2000 doelen.
• De provincie, gemeente Ede, Rijkswaterstaat en
NP De Hoge Veluwe voor de realisatie van het
ecoduct Oud Reemst (onderdeel uit Hart van de
Veluwe).
• De provincie, Rijkswaterstaat en gemeenten
Renkum en Ede voor de bouw van het
Jac. P. Thijsse ecoduct over de A12 (Renkumse
Poort ) en daarbij horende communicatie.
• De gemeente Renkum, Staatsbosbeheer en het
Waterschap Vallei en Eem voor de realisatie van
de Renkumse Poort (deelproject Veluwe 2010)
inclusief een informatiecentrum, routes en
zonering.
• Afstemming natuurbeheer (met name heidebeheer)
met Defensie, NP Hoge Veluwe en
gemeente Ede.
• Provincie en gemeente Ede over de gevaarlijke
verkeerssituatie op de N224.
3.9 Visie op communicatie
Voor de komende jaren is voor de beheereenheid
Zuidwest Veluwe een communicatieplan geschreven.
Gekozen is om aan enkele onderwerpen extra
aandacht te schenken om zowel de zichtbaarheid
van, en het draagvlak voor Natuurmonumenten te
vergroten. Onderwerpen die aan de orde zullen
komen zijn de ontsnippering van de Veluwe door de
aanleg van de eco ducten, het fauna experiment
Deelerwoud (geen afschot van edelherten en damherten),
de Reijerscamp (van intensieve landbouw
naar natuur) en de plannen voor de Renkumse
Poort. Naast deze onderwerpen zal ook het beheer
van de beheereenheid Zuidwest Veluwe toegelicht
worden door, wanneer aan de orde, geïnteresseerden
uit te nodigen.
3.10 Natuurmonumenten en Planken Wambuis
Zoals de mens intens kan genieten van een gebied
als Planken Wambuis en andere natuurgebieden, zo
intens moeten deze gebieden beschermd worden
vanwege haar intrinsieke waarde en als habitat
voor dieren- en plantengemeenschappen.
Natuurbescherming lijkt een vanzelfsprekende zaak
maar is het bepaald niet en kost veel geld.
Samenwerkend met de overheid, partnerorganisaties,
vrijwilligers, leden en anderen lijkt het belang
van natuur bescherming in Nederland voldoende
draagvlak te hebben. Echter de steun van zowel
individuen als groepen aan het gedachtegoed van
natuurbescherming in Nederland is wisselend en
soms grillig. In het licht van voortdurende economische
ontwikkelingen is een open en groen
Nederland nog lang niet goed genoeg gewaarborgd.
Natuurmonumenten zet zich door verwerving en
beheer van natuurgebieden, samen met 875.000
leden, in voor natuur in Nederland.
Doet u ook mee?
32 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Nieuw Reemsterveld
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
33

4. Maatregelenoverzicht 2008-2025 en
tabel toetsbare doelen
“O schudt toch af de zware droom
en de lange winterrust:
dat waagt de oude appelboom,
waag het, harte, ook gerust”
T. Fontane
Maatregelenoverzicht 2008- 2025
Kader Maatregel Natuurtype Natuurtype Soortdoelen Activiteiten 2008/ 2013/ 2019/
Uitbreiden Omvorming
open landschap van bos naar
hei/open zand
Versterken
diversiteit
Mantel/zoom
vegetaties
ontwikkelen
huidig gewenst 2013 2019 2025
Bos algemeen
en voedselarm
droog bos
Open
Voedselarm,
verbindingen droog
rondom ecducten bos
Bos algemeen
en voedselarm
droog bos
Droge hei
Droge hei
Voedselarm,
droog
bos
Flora: borstelgras
klein warkruid
stekelbrem
bronsmos
rendiermossen
rode/dove
heidelucifer
rood bekermos
kruipbrem
Broedvogels: boom leeuwerik
geelgors
roodborst tapuit
Dagvlinders: bruine vuurvlinder
kleine vuurvlinder
Reptielen: gladde slang
adder
levendbarende
hagedis
zandhagedis
hazelworm
Sprinkhanen: zoemertje
• Grove dennenbos
rustgebied ca. 100 ha
• Japanse lariks Puthei/
Reemsterhei, ca. 20 ha
• Ecoduct N310
Oud Reemst, ca. 4 ha.
• Ecoduct A12
Jac. P. Thijsse, ca. 4 ha.
Flora: dalkruid
• Kap t.b.v. mantels en
Broedvogels: boom klever
zomen; bos inwaarts.
fluiter
Diverse locaties,
kleine bonte
specht
groene specht
ca. 80 ha
Marters: boommarter
Mieren: behaarde rode
bosmier
kale rode bosmier
glanzende gastmier
zwartrugbosmier
34 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
x
x
x x x

Kader Maatregel Natuurtype Natuurtype Soortdoelen Activiteiten 2008/ 2013/ 2019/
Versterken
diversiteit
Oppervlakte
open zand
vergroten en
beheren
Verbinden adder-
populaties en uit-
breiding natte
heide biotoop
Herstel van
kleinschalige
heide structuren
(o.m. door inzet
schapen)
Open plekken
en structuurvariatie
bos
huidig gewenst 2013 2019 2025
Stuifzand
Natte hei
Droge hei
Bos algemeen
en voedselarm
droog bos
Stuifzand
Natte hei
Droge hei
Voedselarm,
droog bos
Broedvogels: boomleeuwerik
draaihals
geelgors
gekraagde
roodstaart
nachtzwaluw
tapuit
Dagvlinders: heivlinder
kleine heivlinder
kommavlinder
Sprinkhanen: blauwvleugelsprinkhaan
Reptielen: zandhagedis
Spinnen: lentevuurspin
• Verwijderen strooisellaag
op meerdere
locaties, ca. 60 ha.
Flora: kleine zonnedauw • Aanleg tunnel onder de
klokjesgentiaan N310 t.b.v. adders
moeraswolfsklauw • Uitbreiden natte heide-
bruine snavelbies
Broedvogels: geelgors
roodborsttapuit
Dagvlinders: groentje
heideblauwtje
biotoop tot ca. 20 ha.
Reptielen: adder
levendbarende
hagedis
• Gevolgen eenvormig
heidebeheer ongedaan
maken op Puthei, Kooi-
hei, Oud Reemsterhei en
Nieuw Reemster hei.
Totaal ca. 150 ha.
• Op diverse locaties open
plekken creëren,
ca. 20 ha.
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
35

Kader Maatregel Natuurtype Natuurtype Soortdoelen Activiteiten 2008/ 2013/ 2019/
Versterken
diversiteit
Inzet begrazing
Faunabeheer
Recreatie
Bedreigingen
Beheer landbouwgrond
Oud Reemst
Onderzoek
toekomstige
begrazing
Onderzoek
rustgebied
Onderzoek naar
toekomstig
faunabeheer
Open zand
zichtbaar maken
Nieuwe benaming
wandel routes
Renkumse Poort
plannen uitvoeren
Noordraster
aanpassen
Zichtbaarheid NM
op Mossel, restaurant
en cam pings
vergroten
Overleg
initiëren/
participeren
huidig gewenst 2013 2019 2025
Akker
algemeen
Kruidenrijke
akker
Flora: akkerandoorn
korensla
korenbloem
slofhak
Broedvogels: geelgors
kwartel
• Biologische beheer voor
de ontwikkeling van
kruidenrijke akkers,
ca. 10 ha.
• Verhouding soort en
aantallen dieren, type
begrazing en (toekomstig)
voedselaanbod
onderzoeken
• Continueren en
uitbreiden onderzoek
naar gevolgen voor
wild, natuur en mens
bij instandhouding
rustgebied
• Trekbewegingen en
passend beheer in kaart
brengen i.s.m.
betrokken partijen
• Omgeving open zand
kappen, ca. 2 ha.
• Namen, routes en
bebording aanpassen
• Doorgaande wandel-
route ontwikkelen
(zonering)
• BC realiseren i.s.m. SBB
en andere organsaties
• Communicatietraject
m.b.t. ecoducten
bijwonen
• Opties andersoortig
raster onderzoeken en
aanpassen
• In overleg mogelijkheden
inventariseren en
toepassen
• Geluidshinder/
verkeerslawaai
• Lichthinder
• Illegale afvalstort
• In stand houden extensieve
recreatieve zonering
en voorzieningen
36 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x

Structuurdoelen; minimum percentage:
Bos algemeen: bos 90%, inheems bos 5%, open plekken 2%
Voedselarm droog bos: oud bos 35%, gemengd bos 25%, inheems bos 35%, bos met dode bomen 50%, open plekken 2%
Heide algemeen: heide 30%, struweel 5%, bos 5%, pijpestrootje/bochtige smele 10%, kale bodem 5%
Droge heide: heide 50%, struweel 5%, bos 5%, kale bodem 5%, pijpestrootje/bochtige smele 10%
Natte heide: heide 50%, struweel incl. bos 5%, bos incl. struweel 5%, kale bodem 5%
Stuifzand: heide 10%, struweel incl. bos 5%, bos incl. struweel 5%, open zand 50%, buntgras/korstmos 10%
Kruidenrijke akker: overstaande vegetatie minimaal 5%
���������
����
���
������
������������
��������� �����������
Natuurtypenkaart toekomstige situatie
�������� ����
���� ����
�� ������
����� ������
�������
���� ����
����
�����
������������
������
�����������
���������������
��� �����������
��� ������
���������
�����������
����� �����
�����������
����� �����
����������
���� ����
����������
���� ������� ���
������������
������������������
������� �������
������� ������
����������
���
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
37

Bijlage 1. Topografische kaart Zuidwest Veluwe
���
����
��������
��������������
��
��������
����
��������
�����
�������
38 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
���
��������
����
��������� �����������
����
������
�����������
�������
�������
��������
����
��������� ����
�� ���� ������
���������
���
���������������
���

Bijlage 2. Historische kaart Zuidwest Veluwe 1802-1812;
M.J. de Man (1765-1838) Schaal 1: 14.943
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
39

Bijlage 3. Veluwe 2010; Hart van de Veluwe (Provinciaal beleid)
Factshts_hrt_vd_Veluwe:facsheets_veluwe 22-01-2007 14:10 Pagina 2
Plan Hart van de Veluwe
vastgesteld door Gedeputeerde Staten
Het doel van het project Hart van de Veluwe is
km/uur naar 60 km/uur inclusief maatrege-
het versterken van de natuur-, recreatie- en landlen ter verbetering van de veiligheid voor fietschappelijke
waarden in en om het Nationale Park sers (fietssuggestiestroken);
De Hoge Veluwe. Om dit doel te bereiken zijn 3. N310: aanleg van een ecoduct ter hoogte van
maatregelen nodig in en rond het Park, waardoor Oud Reemst;
de toegankelijkheid voor mens en dier verbetert. 4. N310: inrasteren van de N310 vanaf de
Veluwe 2010
Op 30 januari 2007 heeft het College van
Harderwijkerweg in het zuiden tot de kom
De Veluwe is van grote betekenis voor Gedeputeerde Staten van de provincie Gelderland van Otterlo in het noorden inclusief verbete-
natuur, cultuurhistorie en natuurge- het plan Hart van de Veluwe vastgesteld.
ring van de rastersituatie rondom het
richte recreatie. De provincie Gelderland
Otterlose Bos, het Otterlose Bos blijft toegan-
wil de waarden van de Veluwe verster- Ontsnipperingsplan
kelijk voor recreanten en voor het wild;
ken. Er is al veel bereikt. De kwaliteit van De provincie Gelderland heeft haar ideeën samen 5. N310: aanleg fietspad Boveneindseweg bij
natuur en landschap is verbeterd, zand- met de gemeenten Ede, Apeldoorn en Arnhem, Otterlo;
wegen zijn afgesloten voor gemotori- het Nationale Park De Hoge Veluwe, Natuur - 6. creëren van de mogelijkheid voor fietsers om
seerd verkeer en een aantal militaire ter- monumenten, en de dorpsraden uitgewerkt.
het Park tegen een laag tarief te mogen doorreinen
is gesaneerd. Voor de recreant is Diverse alternatieven zijn gewikt en gewogen. kruisen, waarbij gebruik wordt gemaakt van
een netwerk van fiets- wandel- en ruiter- Vooral de afweging tussen de kwaliteitsverbete- de huidige parkingangen;
paden aangelegd of verbeterd. Maar er ring van natuur en landschap en de verkeersvei- 7. N304: aanleg van een gelijkvloerse wildover-
moet nog meer gebeuren. Daarvoor is in ligheid leverde veel discussie op. Ondanks de versteek, waarbij over een tracé van 150 m maxi-
2000 het plan Veluwe 2010 opgesteld. schillende belangen is het gelukt om een
maal 60 km mag worden gereden (zowel over-
Hierin zijn de beleidslijnen uitgewerkt gezamenlijk ‘ontsnipperingsplan’ op te stellen dag als ’s nachts);
en vertaald in concrete projecten. Eén voor het Hart van de Veluwe.
8. N304: inrasteren, inclusief verbetering van
van die projecten is Hart van de Veluwe.
de rastersituatie rondom Otterlo;
De maatregelen
9. N311: verbetering passeerbaarheid van wild
De volgende maatregelen worden in het plan
ter hoogte van Koningsheide
Meer informatie
voorgesteld:
10. N311: verlaging van de snelheid van 80
T (026) 359 95 57
1. N804: aanleg van een gelijkvloerse wild -
km/uur naar 60 km/uur
y.geelen@prv.gelderland.nl
oversteek ten noorden van Vliegveld Deelen; 11. aanleg van een recreatief fietspad door het
www.gelderland.nl/veluwe2010 2. N804: verlaging van de snelheid van 80
bos aan de oostzijde van de N804.
40 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Factshts_hrt_vd_Veluwe:facsheets_veluwe 22-01-2007 14:10 Pagina 1
De maatregelen staan op de kaart hierboven.
De kosten voor de uitvoering bedragen in totaal
10 miljoen euro. De provincie Gelderland financiert
het grootste deel hiervan. Dit wordt aan -
gevuld met middelen van Europa, rijk en
gemeenten.
Hoe nu verder
Op 30 januari 2007 heeft het College van
Provincie Gelderland, dichterbij dan je denkt
Gedeputeerde Staten besloten welke maatregelen
zij wenst, wat de kosten van de maatregelen zijn,
en van welke partijen medewerking en/of medefinanciering
gewenst is.
Uitvoering van de maatregelen kan pas plaatsvinden
nadat hierover met de diverse partijen
goede afspraken zijn gemaakt. Dit zal de
komende tijd gebeuren.
Deze flyer over Hart van de
Veluwe is een uitgave van de
provincie Gelderland. Aan deze
flyer kunnen geen rechten
worden ontleend.
Provincie Gelderland
Markt 11
Postbus 9090
6800 GX Arnhem
T (026) 359 90 00
www.gelderland.nl
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
41

Bijlage 4. Samenvatting Klankbordgroep Planken Wambuis
“Beleving van natuur, rust en ruimte”, augustus 2007
Van april tot juli 2007 heeft een klankbordgroep
van leden van Natuurmonumenten een visie op de
toekomst van het natuurgebied Planken Wambuis
ontwikkeld om zo een belangrijke bijdrage te leveren
aan de natuurvisie, die de beheereenheid
Zuidwest Veluwe in 2008 voor dit gebied tot stand
wil brengen.
Als belangrijkste waarden van het Planken
Wambuis geeft de klankbordgroep aan:
• de grootschaligheid en openheid van het gebied,
• de afwisseling tussen heide, bos en open gebied,
• de biodiversiteit,
• de rust en stilte.
Deze waarden moeten beschermd worden.
Een hoge belevingswaarde wordt toegekend aan de
Putheide, het levende stuifzand, de Kruiponderbergen,
de verlaten landbouwgronden, het Oude
Hout en het kathedrale beukenbos.
De klankbordgroep vindt dat in het beheer van
Planken Wambuis ruimte moet zijn voor de natuurlijke
dynamiek. De natuur moet zo veel mogelijk
haar eigen gang kunnen gaan. Ingrijpen is alleen
toegestaan om de biodiversiteit, openheid en afwisseling
in het landschap in stand te houden en zo
mogelijk te versterken. Ingrijpen is nodig om verruigen
van het open veld en verdwijnen van bijzondere
soorten tegen te gaan. Zo is de inzet van grote grazers
en schapen tegen verruigen een nuttig en
natuurvriendelijk instrument.
De biodiversiteit moet tenminste in stand worden
gehouden en zo mogelijk nog verder uitgebreid.
Hierbij speelt geleidelijke vervanging van uitheemse
boomsoorten als larix, douglas en Amerikaanse eik
door inheemse loofboomsoorten een belangrijke rol.
De grootschaligheid en de rust van het gebied moeten
gekoesterd worden. De klankbordgroep is bang
dat, als de recreatiedruk en verkeersintensiteit blijven
toenemen, het rustige karakter van het gebied
verdwijnt. Planken Wambuis is weliswaar onderdeel
van de Veluwe, maar het onderscheidt zich van de
omliggende gebieden in de beleving van rust en
ruimte. Ook de natuurkwaliteit is hoog.
Op Planken Wambuis komen niet veel oude cultuurhistorische
elementen voor. Enkele zijn zo bijzonder
dat ze in het landschap zichtbaar dienen te
blijven, bijvoorbeeld de gerestaureerde oude put, de
agrarische gebouwen op Mossel en de eeuwenoude
akker bij Oud-Reemst. Op de voormalige agrarische
enclaves moet het proces van natuurontwikkeling
wel worden voortgezet. De beukenlanen uit de 19e
eeuw, die de Putheide compartimenteren, hoeven
na hun natuurlijke afsterven niet vervangen te
worden. Hierdoor zal de heide aan openheid
winnen.
Niet alleen voor de rust van het wild, maar ook
voor de rust en stilte zoekende bezoekers van
Planken Wambuis vindt de klankbordgroep activiteiten
die gericht zijn op het aantrekken van meer
bezoekers ongewenst. Aan uitbreiding van de huidige
infrastructuur van fiets- en wandelpaden en
parkeerplaatsen is geen behoefte.
Nu door de aanleg van ecoducten de mogelijkheden
voor het wild om over de Veluwe te trekken groter
worden, is een experiment met minder of geen
wildafschot op Planken Wambuis gewenst. Om de
rustgebieden voor het wild te beschermen en de
mensen op de paden en honden aan de lijn te houden
is enig, maar geen intensief toezicht gewenst.
42 Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
43

Natuurmonumenten
Natuurmonumenten is een vereniging met ruim
875.000 leden, met een gezamenlijk doel: samen
zorgen voor natuur in Nederland. Daarom verwerven
en beheren we natuurgebieden – het zijn er inmiddels
344 met een gezamenlijke oppervlakte van 100.000
hectare. Zo houden we Nederland open en groen,
en kunnen we blijven genieten van de natuur.
Natuurmonumenten
Noordereinde 60
Postbus 9955
1243 ZS ’s-Graveland
T (035) 655 99 11
F (035) 655 97 75
www.natuurmonumenten.nl
Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.