Een gevaarlijk brouwersleven - Leuvens Historisch Genootschap

Een gevaarlijk brouwersleven
Etienne Franckx
In de beginjaren van1630 duikt in Leuven Jacobus Goffart op. Aangezien hij niet
in de poorterslijst voorkomt is hij van Leuvense komaf. Hij studeert aan de universiteit en
promoveert als licentiaat in de beide rechten, zowel de civiele als de kerkelijke. Hij huwt
met Catharina Meleyn, een vrouw van buiten Leuven en omdat het toen de gewoonte
was om in de parochie van het meisje te huwen is het dus niet verwonderlijk dat er voordien
van haar geen spoor te vinden is. Het paar vestigt zich aan de eerste ringmuur net
naast de Minnenpoort.
Ergens begin 1600 heeft een onbekende tekenaar een ganse reeks schetsen
over onze stad gemaakt. Van de Minnenpoort zijn er twee beschikbaar die relevant zijn
voor dit verhaal.
De schets bovenaan is een doorkijk naar het Handbooghof, centraal voorbij
de brug, getekend van op het begin van het huidige Mercatorpad. Het huis links van
de brug is de thuis van de familie Goffaert, met links van de woning een muur met een
deurtje erin. Die doorgang leidde naar de schietstand van de handboogschutters, die
later hun naam aan de huidige groenzone hebben gegeven. Met een portie goede wil is
deze locatie in gedachten gemakkelijk te reconstrueren, vandaar als hulp de bijhorende
hedendaagse foto’s van op de zelfde standpunten.
6

Daaronder dezelfde stadspoort maar een kwartdraai verder en enkele jaren
eerder getekend. De toren staat nog onder dak en de muur, met doorgang tussen de
woning en de toren, staat er al, maar het huis in kwestie nog niet. Daaruit kan afgeleid
worden dat de woning van recentere datum is dan die van de tweede schets. Het is in
die woning dat Joannes Franciscus zal opgroeien. Zijn vader is op dat moment net begonnen
aan een dertigjarige politieke loopbaan die hem tot weesmeester, rentmeester,
gildedeken en schepen zal leiden. Hij zal overlijden ergens voor 1688.
Merkwaardig is dat enkel de laatste twee kinderen gedoopt zijn in Sint-Jakob,
zoals het hoorde gelet op de ligging van hun woonplaats. De eerste drie, waaronder Jan
zoals hij in de wandeling heet, zijn gedoopt in Sint-Pieter. Zijn ouders zijn dus tussen zijn
geboorte op 16 januari 1641 en december 1643 hier komen wonen. Het moet in die tijd
een boeiende omgeving zijn geweest voor een opgroeiend kind. Een extra grote (speel)
tuin achter in het schuttersveld en een zeer drukke handelsweg voor de deur. Omdat zijn
vader een rechtsgeleerde en geen brouwer was moest zoonlief ‘in de leer’ gaan bij een
meester.
Er zijn in het archief spijtig genoeg geen gegevens meer beschikbaar over de
periode van zijn leertijd in het brouwersambacht, dus dan maar gecontroleerd gissen.
Indien hij de geplogenheden van die tijd in ere hield zal hij op leer zijn gegaan rond 1664,
op zijn 23ste, net zoals de meeste leerknapen. De zonen van actieve meesters werden
meestal rond hun achttiende, als meesterzoon, zonder echte opleiding in het ambacht
ingeschreven. De opleiding tot brouwmeester duurde minstens twee jaar alvorens de
leerknaap ingezworen kon worden. Dikwijls was dat de vereiste om dan net nadien te
gaan trouwen, hetgeen hij dus op 4 september 1667 in Leuven-kermissfeer deed.
Hij stapte in het huwelijkbootje met Anna Maria Cremers, een meisje van over
de vestingsmuur. Dat is de parochie Sint-Pieter en daar dan ook hun huwelijk ingezegend.
Hij is het niet ver gaan zoeken. Daarmee begint hun omzwerving door de stad. Op
vier jaar tijd worden er vier kinderen geboren in de parochie Sint-Pieter. Daarvan blijft enkel
het oudste in leven. In 1674 woont het gezin in de parochie Sint-Michiel, waar het een
tijdje blijft, waarna er weer een serie van vier kinderen volgt, weerom allen geboren in
de parochie Sint-Pieter. Naar alle waarschijnlijkheid heeft Jan in die periode in gehuurde
brouwerijen gewerkt om zaad in het bakje te krijgen. In 1679 zet het gezin een grote stap
Zij kopen in 1679 van domicella Louise Otto, een jonge weduwe, de brouwerij
Den Gulden Arent in de Borchtstraat, het laatste deel van de huidige Mechelsestraat. Zij
bevindt zich tussen de brouwerij De Meerminne links en de herberg Die Biehal rechts.
Achteraan grenzen die panden aan het Klein Begijnhof. Dat hele huizenblok, samen met
de kerk en het gasthuis van het Klein Begijnhof, dus tot aan de Sluisstraat, is het slachtoffer
geworden van de sloopwoede van De Stella halverwege vorige eeuw en vervangen
door magazijnen. Die opslagmastodonten gaan nu op hun beurt binnenkort tegen de
grond. Het zal na al die jaren industrie opnieuw een woonzone worden.
7

Een gevaarlijk brouwersleven
Vervolg
Toen was dat the place to be voor een brouwer. Door de kering in de loop van
de Dijle was er gemakkelijk aan water te komen en bovendien waren alle grote brouwerijen
van die dagen in die omgeving gevestigd. Schuin over de deur was de brouwerij
De Horen waar Sebastiaan Artois een kleine dertig jaar later de stiel zal gaan leren en
nadien het zaad voor het huidige InBevconcern zal doen kiemen. Omdat die locatie goed
in de markt lag moest er behoorlijk voor betaald worden en liep de kostprijs van het pand
op tot 5100 gulden. Voor die prijs kocht men drie grote huizen op de Oude Markt. Omdat
een vakman toen 12 stuivers per dag verdiende en er daarvan 20 in een gulden gingen,
gaat het hier over 8500 werkdagen equivalent. Momenteel zouden we spreken we over
een klein miljoen euro. Op die aankoop diende men dan nog eens één twintigste of 255
gulden belasting te betalen. Zelfs toen werd de arbeider reeds uitgeperst.
Hun brouwerij ligt in Sint-Geertrui, maar de laatste vier kinderen zijn gedoopt
in Sint-Pieter, hetgeen laat vermoeden dat ze binnen de eerste ringmuur woonden en
dat er enkel werd gebrouwen in Den Gulden Arend, niet gewoond. De brouwerij moet
van goeden doen zijn geweest want Jan leidde er geregeld nieuwe leerknapen op. Het
ging hun dus voor de wind. Eerst kwam Philips Heijn uit Zétrud-Lumay in dienst, die zijn
leertijd afsloot in 1687, hetgeen wil zeggen dat hij deze aangevangen had begin 1685.
Hij verdwijnt in de geschiedenis en doemt pas weer op in 1694, wanneer hij poorter en
brouwmeester wordt, huwt en zelf aan het brouwen slaat. Door geldgebrek is hij waarschijnlijk
buiten de stad als gezel-buitenbrouwer gaan werken om zijn startkapitaal te
vergaren. Hij overlijdt in 1713 in Leuven.
Na Philips neemt Jan als meester half 1687 Peeter
Thibault in de leer. Tien maand later slaat het noodlot
toe. Op 26 juni 1688, tijdens het brouwen, valt zijn leermeester
soo deerlijck ende bij ongeluck inden siedenden
brauwketel waernaer oock instantelijck de doodt is
gevolght. Een jaar later verkoopt meester Jans moeder,
die sinds 1666 weduwe is, uit geldelijke noodzaak de
ouderlijke woning voor 1900 gulden.
Het jongste kind van Jan en Anna Maria is bij Jans overlijden net geen vijf jaar
en de oudste zoon rond de twintig. Anna Maria zit zonder broodwinner. Vandaar dat ze
naar het ambacht gaat met de vraag om te mogen verder brouwen in eigen beheer. Op
die manier kan ook de leerknaap zijn opleiding afronden. Leerknaap Peeter krijgt de
toestemming om verder te brouwen en zal rond 1690 zelf meester worden. Hij blijft werkzaam
in Leuven en sterft hier in 1743, net geen tachtig jaar, na een vruchtbaar leven.
In 1693 is Guilliam Claes in Den Gulden Arent aan de slag als brouwer en heeft
hij de zaak in huur van Anna Maria. Zij en haar kinderen verkopen in 1706 de brouwerij
aan hun huurder en verlaten het pand. Van hun gelijknamige zoon is er in het Leuvense
na de verkoop geen spoor meer. Zij komt uiteindelijk terecht in de parochie Sint-Kwinten
waar zij zich eind 1711 bij haar echtgenoot voegt in het eeuwige.
8