De abdij van Park - Leuvens Historisch Genootschap

De abdij van Park
Ramon Kenis
cultuurlandschap in
ontwikkeling
Landschap, aanvankelijk jachtgebied,
geschapen door natuur en mens
Landschappen, zoals het woord zegt, zijn
enerzijds geschapen door de natuur (natuurlandschap)
en anderzijds door menselijke
activiteit mee gevormd (cultuurlandschap).
Het landschap van de abdij van
Park is voornamelijk een cultuurlandschap,
waar de norbertijnen de natuur ontwikkeld
hebben door ontginning en een markante
huisvesting realiseerden.
Het ontstaan kadert in de politiek van de
adel en het hertogdom om overal kloosters
te stichten, en is het gevolg van de actie
van Norbertus. In 1129 komt zo een deel
van het jachtgebied (warande) van hertog
Godfried met de Baard, van om ne bij de
350 ha, door schenking toe aan de norbertijnen.
Van daaruit wordt de omgeving van
dat bosrijke gebied op de natuur veroverd
en ontwikkeld tot een bloeiende landbouwexploitatie
naast het apostolaat.
Het domein lag tussen de uitlopers van het
Meerdaalwoud en de eerste kern van de
toen nog niet ommuurde stad Leuven.
Landschap in ontwikkeling met abdij,
neerhof, bossen, weilanden en akkers
Volgens de Erfkaart van Park (Kaartboek
van Abdij van Park, 1665) lag het domein
Park, Vinkenbosch genoemd, tussen de
heirbaan van Leuven naar Tienen (Tiensesteenweg),
gebied Corbecke en Bierbeke
(expresweg), domein Heren van Heverlee
met de weg Leuven - Blanden (Naamsesteenweg).
Aan de houten brug van de weg naar
Korbeek-Lo (Geldenaakse Baan) over de
Molenbeek lag het kleine gehucht Vinkenbosch
dat met de andere gehuchten Langendaal,
Ten Broecke en Voorde de kern
van de abdij vormde.
Het domein lag langs de Molenbeek, die
ontspringt in Lubbeek. Op haar drassige
oevers stond de Broeckmolen, in 1129 geschonken
door de meier van de stad, en de
Abdijmolen.
Bij aanvang zal het jachtpaviljoen opgetrokken
worden met eenvoudige gebouwen.
In de 17de en de 18de eeuw worden
de oorspronkelijke gebouwen uit de middeleeuwen
vervangen. Het klooster wordt
uitgebouwd met abtskwartier, kerk, neerhof
met tiendenschuur, wagenhuys en stallingen.
De poorten worden verbouwd. Vijvers
worden aangelegd in 2 fasen met het waterbeheer
rond het kwelgebied.
Het neerhof bezat een hophof waar bier
werd gebrouwen, en een cruythof, een
moestuin met in de 16de eeuw een wijngaard.
De gravure van 1726 toont het bijna
volledig uitgebouwde domein.
Erfkaart Park (Kaartboek Abdij van Park, 1665)
Domein abdij van Park - Gravure C.Van Lom
16

De open ruimte tussen stadswal en
abdij, door de spoorweg afgesneden
Bij de start van de abdij was er nog geen
ommuurde stad. Rond het begin van de
13de eeuw werd de eerste ringmuur gebouwd,
in de 14de eeuw de tweede. Het
domein kwam tot tegen de stadsmuur.
Bijzonder is het verhaal van het gedeeltelijk
slopen van de ommuring door een bende
Leuvenaars om de belegering te bemoeilijken.
Deel domein abdij met kerkhof en oefenplein
Na het besluit van keizer Jozef II over
de openbare begraafplaatsen kwam het
stadskerkhof in dit gebied te liggen.
Na verkoop en terugkoop na de Franse
revolutie zal de aanleg van de spoorweg
naar Tienen in 1837 en naar Waver het
landschap doorklieven, waardoor een deel
van het domein minder toegankelijk wordt.
Rond het begin van de 20ste eeuw komt
er een militair oefenkamp en later een
vliegveldje. In 1928 worden de Philipsfabrieken
de noord-oosterbuur van de abdij.
De holle weg naar Bierbeek (nu Geldenaaksebaan)
zal tot in de 20ste eeuw zijn
open gezicht op de abdij behouden, maar
zal door de huisvesting van de werknemers
van Philips stilaan ingenomen worden.
De voormalige Wyngaert van de abdij blijft
als Lammekesveld bestaan. De overige
moestuinen langs de Molenstraat (Broekstraat)
tegen de stad blijven als landbouwgrond
in gebruik tot deze rond 1920. Dan
worden zij bouwgrond voor de wijk Matadi.
Een gezicht dichtgebouwd door de
verkaveling van Abdijstraat-Petrusberg
Zicht vanop Petrusberg op abdij- Leuvense
Prentenatlas 1605
Het domein van de abdij breidt zich uit met
het grotere Bovenbosch tot aan de weg naar
Blanden (Naamsesteenweg) met de 7 vijvers
(Groenstraat). Die bosrijke omgeving zal
door de inplanting van het Heilig-Hartinstituut
het huidige onderwijslandschap geven.
Langs de weg naar naar Korbeek-Lo (Geldenaakse
baan), zullen de velden rond het
voormalige Gasthuishof (Trappen Behets)
als landbouwgebied open blijven tot midden
20ste eeuw. Het deel Parkveld wordt vandaag
bedreigd door een nieuwuitbreiding van
De Petrusberg, een heuvel met uitzicht over
de abdij (zie prent boven), zal rond 1964 verkaveld
worden, waardoor het landschap aan
de zuidkant van de abdij volledig dichtslibt, de
‘vertuining’ van het open landschap, typisch
voor de individualisering van de maatschappij.
Het Sint-Albertuscollege, in de gebouwen
van het klooster gebouwd in 1936 door de paters
Karmelieten, is door een groen scherm
omgeven. De voormalige landweg naast de
vijvers (nu Abdijstraat) zal door een verkaveling
het gezicht op de abdij privatiseren.
De Tiensesteenweg, in 1716 aangelegd, zal
in de loop van 19de en de 20ste eeuw door
bebouwing tot aan de nieuwe spoorweg naar
Tienen, op de oevers van de Molenbeek na,
het open landschap verder doen krimpen tot
de huidige 42 ha. De bescherming van abdij
en omgeving en het nieuwe masterplan zorgen
ervoor dat dit unieke landschap intact zal
blijven.
17

Overzicht pachthoven
van de abdij van Park
Ramon Kenis
Ter Munck Tervuren
Ter Munck Egenhoven
Stokkel St.-P.Woluwe
Ten Rode Zoutleew
Courriaux P.-à-Celles
Sint-Medard Bertem
Veldonk Tremelo
Hoeve Honsem
Heerendaal Lubbeek
Heerenbeek Oirschot
Vinkenbos Heverlee
Rooikapelhoeve
Ralenbeek Heverleee
Ter Linden Melsbroek
Boonhof Bertem
Wilderhof Bierbeek
Ten Bossche Huldenberg
Franche ComtéTL.Grosse
Poorte van Egmont Niel
Abdijhoeve
Lees meer in: Abdij van ’t Park, Pachthoven & Landbouwdomein, Stefan Van Lani, 1999
Met dank voor info en foto’s aan de vrienden van de abdij van Park – meer info: www.parkabdij.be
18

Enkele pachthoven
uitgelicht
De abdijhoeve
De abdij bezat op
haar hoogtepunt
ongeveer 3490
ha, waarvan de
helft in de 21
pachthoven en
de andere helft
met 29,5% bossen
en 20% landerijen
en beemden,
die afzonderlijk door de abdij werden
verhuurd. Vandaag rest er 42 ha.
Het Hof Ter Munck in Vossem-Tervuren
In 1129 schenkt Godfried met de Baard een
groot deel van zijn vrijwoud in Tervuren en
Vossem aan de norbertijnen om het in cultuur
te brengen. ‘Vrije man’ Renier van Vossem
draagt zijn bezittingen over aan de abdij.
Het wordt een
gemengd akkerbouw-
en veeteeltbedrijf,
naast
boswinning. De
watermolen, op
de Voer gelegen,
wordt ook eigendom
van Park.
In 1618 is er een
deal met de hertogen Albrecht en Isabella en
wordt een groot deel van de bossen, nodig
voor het hertogelijke park in Tervuren, geruild
voor de pachthoven Ten Bosche in Huldenberg
en Wilderhof in Bierbeek..
Einde 16de eeuw wordt de pachthoeve door
burgeroorlogen verwaarloosd om in 1626 opnieuw
heropgebouwd te worden.
In 1799 wordt na de voorbije rust de hoeve
verkocht en in 1828 aangekocht door de
Prins van Oranje en geïntegreerd in de warande
van Tervuren als woonplaats voor het
personeel van het park.
In 1931 legt een brand de hoeve in as en blijft
alleen nog de ingangspoort in het park over.
Het Hof Ter Munck in Egenhoven
Waar de Dijle en de
Voer samenvloeien
ligt het gehucht
Egenhoven. Reeds
vóór 1142 krijgt
de Abdij van Park
van een kinderloos
echtpaar in Egenhoven
een hoeve
en belangrijke landerijen in ruil voor een
jaarmis. Daarna breidt het domein verder uit
door aankoop en schenkingen. Aanvankelijk
was er zelfs een eigen kapel en begraafplaats.
Er wordt bij aanvang gekozen voor
een gemengd akkerbouw- en veeteeltbedrijf,
waaronder ook schapen. De opbrengst van
het Duyfhuys gaat tijdelijk integraal naar de
abt.
Eerst wordt de pachthoeve in eigen beheer
genomen, rond 1375 in erfpacht en een
eeuw later in tijdspacht. Vanaf 1570 wordt
het getroffen door legerbendes en verkommert
het pachthof omdat Egenhoven als
kruispunt van wegen gevoelig ligt bij oorlog.
Rond 1600 komt er een nieuwe woning, stal
en grote schuur, in 1605 en in 1667 een
grote langsschuur met stenen kopgevels en
lemen zijgevels.
Vanaf 1674 teisteren soldaten regelmatig de
boerderij. In 1733, na een bloeiperiode met
157, ha zorgen moderniseringswerken in rijke
baksteenbouw voor een nieuwe pachterswoning,
stallen en een wagenhuys. In 1797
het geheel verkocht aan nieuwe eigenaars
die het verpachten. Ca.1970 komen de gebouwen
en het landschap van Termunckveld
door de aanleg van de oprit naar de autostrade
in verdrukking.
In 2012 wordt het opgesplitste eigendom
door een verkaveling bedreigd met een mogelijke
afbraak van een origineel deel. Het
LHG tekende beroep aan. De erfgoedinventaris
van de pachthoven van de abdij is op
korte termijn noodzakelijk!
19