Jaargang 20 editie 5 - ConcepT - Universiteit Twente

Studievereniging civiele techniek Concept
ONCEPT
vakblad van Studievereniging Concept
5
JAARGANG 20
UEEL
Editie 5

van de
Redactie
Voor u ligt de tweede editie
van de ConcepTueel van het
collegejaar en tevens de laatste
van jaargang 20. Als nieuwkomer
in de commissie heb ik deze editie
twee nieuwe taken gekregen:
hoofdredactie en het schrijven
van dit stukje tekst. Ook deze
keer hebben wij als commissie
geprobeerd een interessante
en informatieve editie samen te
stellen voor het einde van dit jaar.
Namens de commissie mag ik
jullie allen hele fijne feestdagen en
een voorspoedig 2012 wensen!
Column klaver en reuser (kritieke waarde)
Met spijt moet ik u mededelen dat dit de laatste editie van de
ConcepTueel zal zijn met een column van Bas Klaver en Roel
Reuser. Wij bedanken de heren voor de prettige samenwerking
die we de afgelopen jaren hebben mogen genieten.
BETONBROUWERS zoeken grenzen op
Net als in de voorgaande twee edities hebben de BetonBrouwers,
de constructieve tak van studievereniging ConcepT weer een
artikeltje in de ConcepTueel. Ditmaal wordt geschreven over
de bezigheden van de afgelopen tijd en de grenzen die gezocht,
verlegd en overschreden worden.
Kennisnetwerk risicomanagement
Tim Oosten van CROW schrijft over RISNET, het kennisnetwerk
voor ontwikkeling en toepassing van risicomanagement in het
bouwproces. RISNET helpt partijen om risico’s te beheersen
door de ontwikkeling van producten, diensten en activiteiten,
vooral gericht op de proces- en projectmatige kant van
risicomanagement.
Zuinig met energie
Waterkracht is een belangrijke bron van duurzame energie.
Deltares helpt energieproducenten deze bron optimaal
te benutten. Met een hydrologisch voorspellingssysteem,
bijvoorbeeld, dat een meer doelgerichte waterafvoer mogelijk
maakt. Of met een innovatieve, duurzame methode om lekken
in stuwdammen te dichten.
Auteur: Marjolein Galesloot
O
60
COLOFON
Redactieadres
ConcepT
Universiteit Twente
Kelder Horsttoren
Tel: 053 489 3884
Postbus 217
7500 AE ENSCHEDE
Internet
www.ConcepT.utwente.nl
ConcepTueel@concept.utwente.nl
Drukkerij
Printec Offset
Oplage: 850
20

04
05
07
08
12
16
20
22
24
27
30
35
Column
KRitieke waarde: Samenwerken
Inhouds
praktijk
Onderzoek
opgaveAlgemeen
Vereniging
NieuwsBerichten
Onder andere: Beuken met gevoel op snelweg A28
Column
Jelmer: Projectmanagement: technisch vs praktisch
Bacheloronderzoek
The water footprint of the Heihe river basin
CROW
Kennisnetwerk risicomanagement
VAN DE VAKGROEP
Treintje rijden in Brabant
Fotopagina
Eemshaven
betonbrouwers
BetonBrouwers zoeken grenzen op
Deltares
Zuinig met energie
Vanuit het bestuur
De laatste loodjes
Ballast nedam
BIM in uitvoering
Afstudeeropdracht
Duurzame projecten
05
12
22
35
Commissie
Marjolein Galesloot
Jasper Hoeve
Simon Janssen
Robert van Lith
Koen Reef
Stephan Rikkert
Vincent Rossen
Robert Ruiter
Justin van Steijn
Jelmer Veenstra
Koen Vos
Arjan Weijenborg
Conceptueel
Jaargang 20-5 3

Samenwerken
Hallelujah, het nieuwe PPS-loket
is geopend! Speciaal opgericht
om de torenhoge ambitie op het
gebied van DBFMO-contracten
waar te maken. De oplettende
Twentse civieler ziet natuurlijk
meteen dat de termen DBFMO
en PPS helemaal niet onderling
uitwisselbaar zijn. Het gaat hier
over de manier van samenwerken.
De volgende situatie is
exemplarisch en zal bij velen van
jullie dicht tegen de werkelijkheid
aanzitten. Hoewel je ontzettend
je best doet en alle tijd benut die
je hebt, zijn je studieresultaten
belabberd. Na een serieus gesprek met je ouders spreekt je
vader zich uit: Zoon, we gaan er samen voor zorgen dat je weer
je studiepunten haalt. In de praktijk blijkt dit vervolgens neer te
komen op: rot op, klop niet bij me aan en de ouderlijke subsidie
kun je voortaan wel op je buik schrijven. Iedereen ziet dat je
in deze constructie behoorlijk in de aap gelogeerd bent. Een
typisch staaltje DBFMO onder de noemer PPS.
Publiek Private Samenwerking is iets totaal anders, samenwerken
is datgene behalen dat je als individu voor onmogelijk houdt.
Neem als voorbeeld (ook deze zal tot de verbeelding
spreken) de welbekende bierestafettes. Het roemruchte
gezelschap Pallet# had nooit haar talloze overwinningen op de
“traditionele” vriendenclubjes In Den Natte en Sine Fortuna
kunnen behalen zonder de onvoorwaardelijke wil en focus op
hetzelfde doel. Het kwam aan op een fantastische harmonie
van oog-hand coördinatie, vingervlugheid, slik-capacititeit,
luchtwegdebiet, eelt op het voorhoofd en ogen gericht op de
buurman. Een viervoudige vermelding in de borrelkelder door
een samenwerking die gebaseerd is op een betondikke fundatie
van broederschap, geen speld tussen te krijgen. En dat is nou net
de missing link in de ‘echte’ wereld, waarmee de zenuw van een
goed functionerende PPS in pura forma is blootgelegd. Gelukkig
kunnen we altijd terugvallen op de (weinig met samenwerking te
maken hebbende) DBFMO-contracten.
Met weemoed denken we terug aan die tijd dat echte
samenwerking nog vanzelfsprekend was… Dit was de laatste
column in een 4 jaar lange serie van het schrijvers duo KRitieke
Waarde. Krijg je niet genoeg van ons Lees elke twee weken de
cobouw waarin wij onze verwonderingen uiten over de wereld
die wij allen zo begeren: de bouw. Succes met jullie eventuele
ambities en blijf er vooral ook van genieten!
Column
Kritieke waarde
Bas Klaver, Roel Reuser
4
Conceptueel
Jaargang 20-5

NIEUWS
BERICHTEN
Ballast Nedam
koopt eigen
aandelen in
NIEUWEGEIN - Ballast Nedam
koopt maximaal 32.500 certificaten
van zijn eigen aandelen
in ter afdekking van de verplichtingen
uit de lopende managementoptieregeling.
De benodigde goedkeuring tot inkoop
is verkregen tijdens aandeelhoudersvergadering
op 19 mei 2011 en loopt
tot 19 november 2012. De prijs per
in te kopen certificaat van aandeel zal
niet hoger liggen dan de gemiddelde
beurskoers plus tien procent. Als
gemiddelde beurskoers geldt het
gemiddelde van de slotkoersen van
de laatste vijf handelsdagen voorafgaande
aan de dag van inkoop.
© Cobouw - Theo Leoné
Beuken met gevoel
op snelweg A28
LEUSDEN - Met een hoekige slagrol
achter een trekker verbrijzelt
consortium de Utrechtse
Tulp de komende twee weken
het betondek van de A28 nabij
Leusden. Op die manier moet
een stabiele fundering ontstaan
voor een nieuw wegdek van stil
zoab.
Het beuken gebeurt om het oude
wegdek spanningsvrij te maken. Het
25 jaar oude betondek dat aan een
ingrijpende onderhoudsbeurt toe
was, blijft namelijk op zijn plaats liggen.
Er komt een pakket dubbellaags
zoab overheen. Als je de spanning er
niet uit zou halen, zouden volgens
projectmanager Frans de Kock van
Rijkswaterstaat na een tijd de randen
van de oude betonplaten zich weer
aftekenen in de toplaag. “Dan gaat
het weer van kedeng-kedeng voor de
automobilisten, terwijl de bedoeling
van de hele operatie op dit tracé
juist is dat de A28 stiller wordt.”
Voor het spanningsloos beuken
gebruikt de combinatie van Volker
Wessels en Mourik een impactorvan
VDA Infra. Die bestaat uit een zware
stalen slagrol met nokken die het
betonoppervlak verpulveren. Bij een
werksnelheid van 12 kilometer per
uur treffen de vlakken van de hoekige
rol het wegdek met een kracht van
zo’n 270 mPa.
Sloopkogel
Desnoods kan het beton over de
complete dikte van 30 centimeter
worden verbrijzeld, zodat er los
granulaat overblijft. Dan moet de
trekker een aantal keren over een
stuk heen. Zo rigoureus te werk
gaan is op de A28 niet nodig. Het
gaat erom dat mogelijke zettingen
zich niet vertalen naar de toplaag.
Eventuele holtes onderin worden
ook gevuld. Niet overal gebeurt
het beuken overigens zo gevoelig
en subtiel. Rondom het viaduct bij
Den Dolder zet De Utrechtse Tulp
een klassieke sloopkogel in. Op die
plaats wordt al het beton afgevoerd
en komt het stillere zoab op de oude
fundering. De doorgangshoogte van
het viaduct zou te laag worden als
het wegdek 25 centimeter omhoog
komt, zoals dat op de rest van het
9 kilometer lange tracé gebeurt.
Het opnieuw overlagen van de
A28 maakt deel uit van een verbredingsoperatie
waarbij de rijksweg
wordt verbreed naar twee x drie
rijstroken. Tegen de huidige vluchtstrook
is op een klassieke fundering
een nieuwe rijstrook gelegd. Dat gaat
volgens projectmanager De Kock
goed, omdat de ondergrond uit puur
zand bestaat. “Een betere grond om
op te bouwen is er eigenlijk niet.”
Consortium Utrechtse Tulp is de
komende twee weken nog bezig met
het beuken van de zuidzijde van de
weg. Zodra het asfalt er op ligt, wordt
het verkeer verlegd en kan de andere
zijde worden behandeld. Gedurende
de bouwwerkzaamheden blijven
steeds twee rijstroken per rijrichting
beschikbaar.
© Cobouw - Ad Tissink
Conceptueel
Jaargang 20-5
5

130 kilometer per
uur op 60 procent
van snelwegen
Den Haag - De maximumsnelheid
op bijna 60 procent van de
snelwegen wordt per 1 september
volgend jaar de hele dag of
een deel van de dag 130 kilometer
per uur.
Minister Melanie Schultz
(infrastructuur) heeft dat maandag
aan de Tweede Kamer gemeld. Voor
snelwegen in de buurt van natuurgebieden
(zo’n 19 procent) wordt
onderzocht of de snelheid ook
daar omhoog kan. Verder gaat de
maximumsnelheid op vier van de vijf
80 kilometerzones bij de grote steden
per 1 juli volgend jaar omhoog naar
100 kilometer per uur. Alleen voor de
A20 bij Rotterdam wacht Schultz een
lopend experiment nog af.
Schultz zei maandag dat op snelwegen
de norm 130 kilometer per uur
wordt, maar niet op plaatsen waar
dat niet kan vanwege het milieu of
de verkeersveiligheid. Op ruim 900
kilometer snelweg geldt straks 24
uur per dag de norm van 130. Op
bijna 500 kilometer snelweg kan in
de avond en nacht zo hard gereden
worden. In het voorjaar hoopt Schultz
te kunnen zeggen of de snelheid
omhoog kan bij natuurgebieden, zoals
op het noordelijk deel van de A2
tussen de knooppunten Holendrecht
en Vinkeveen.
De afgelopen tijd is geëxperimenteerd
met een maximumsnelheid
van 130 op acht trajecten. “Het is
experiment is succesvol verlopen”,
stelde Schultz maandag. Volgens haar
blijkt dat de hogere snelheid mogelijk
is binnen de normen voor luchtkwaliteit
en geluid. Ze zei dat bovendien
voldaan wordt aan een maatschappelijke
behoefte. “Je bent sneller op
de plek van bestemming en het sluit
ook beter aan bij de beleving van de
weggebruiker.”
Om de verhoging van de maximumsnelheid
mogelijk te maken, trekt
de minister 132 miljoen euro uit en
wordt ongeveer 50 miljoen euro
eerder geïnvesteerd. Het gaat om
investeringen in onder meer extra
schermen voor de luchtkwaliteit en
tegen het geluid.
Uit onderzoek blijkt dat de
hogere maximumsnelheid zonder
maatregelen kan leiden tot per jaar 3
tot 7 meer verkeersdoden en 17 tot
34 meer gewonden. Omdat Schultz
de dalende trend van verkeersslachtoffers
wil vasthouden, trekt ze 85
miljoen uit voor verbetering van de
verkeersveiligheid.
© Cobouw - ANP
Sleuven reduceren
lawaai van weg
Enschede - Een stelsel van
evenwijdig aan elkaar lopende
sleuven aan de rand van een weg
kan resulteren in een geluidsreductie
langs die weg van circa 2
à 3 decibel.
Dat heeft onderzoek aan de Universiteit
Twente aangetoond. Universitair
docent Ysbrand Wijnant laat
weten dat het onderzoek zich nog
in een pril stadium bevindt, maar dat
na geslaagde laboratoriumproeven
inmiddels ook de eerste testen in de
praktijk zijn uitgevoerd. Die worden
uitgevoerd in het buitengebied van
Enschede. Op het systeem is octrooi
verleend.
© Cobouw - Jan Sint Nicolaas
Schade aan
Botlekbrug door
aanvaring
Rotterdam - Een schip is maandagochtend
vroeg in aanvaring
gekomen met de Rotterdamse
Botlekbrug.
De hefbrug liep door de aanvaring
schade op, maar is nog steeds
begaanbaar. De stuurhut van het
binnenvaartschip is door de aanvaring
vernield. Dat meldde een politiewoordvoerster.
De schipper, een 46-jarige vrouw uit
Merksem (België), raakte gewond.
Ze was aanspreekbaar en is zelf het
schip afgelopen, aldus de politie. Ze is
voor onderzoek naar het ziekenhuis
gegaan. Het verkeer ondervindt geen
hinder door de aanvaring.
© Cobouw - ANP
Rechthoekig, rond
en ellipsvormig
Roelofarendsveen - Onder het
toeziend oog van de kraanmachinist
werkt het personeel van
Vink Bouw Nieuwkoop aan de
op één na hoogste vloer van het
nieuwe kantoor van de Rabobank
Groene Hart Noord.
Het rechthoekige gebouw met
daarop een ronde toren krijgt zeven
verdiepingen en staat langs de A4 in
Roelofarendsveen. Naast het kantoor
bevindt zich een tweelaagse parkeergarage
die gedeeltelijk in een talud
is verwerkt. In het midden van de
bollenvloer is de uitsparing te zien
voor
een vier verdiepingen hoge vide, die
op dakniveau wordt afgesloten met
een lichtstraat.
De ontwerper, VRP Architecten
uit Roelofarendsveen, heeft de
6 Conceptueel
Jaargang 20-5

china wil investeren
in Europese infra
vliesgevel van de toren van een
opvallende tweede huid voorzien.
Een naar beneden taps toelopend
frame van witte aluminium profielen
in driehoeksvorm omhult straks
de ronde kantoorverdiepingen. De
tweede huid, die volledig bestaat
uit gerecycled aluminium en een
ellipsvorm krijgt, wordt bevestigd
aan stalen consoles met lengtes
variërend van 0,8 tot 4,0 meter. In de
tussenruimte worden onder andere
drie serres gecreëerd en loop- en
zonneroosters aangebracht. Het
duurzame kantoorgebouw wordt in
de zomer van 2012 opgeleverd.
© Cobouw - Jan Sint Nicolaas
Peking - China ziet de schuldencrisis
in Europa als een uitgelezen
kans om voor gunstige
prijzen Europese bezittingen op
de kop te tikken.
China is vooral geïnteresseerd
in infrastructuurprojecten, aldus
handelsminister Chen Deming.
“Sommige Europese landen worstelen
met een schuldencrisis en willen hun
bezittingen graag verkopen voor
buitenlands geld. We zullen de ontwikkelingen
nauwlettend volgen en de
vooruitgang steunen”, aldus Chen.
Het Chinese ministerie van Handel
wil daarom volgend jaar een delegatie
naar Europa sturen om mogelijke
investeringen te onderzoeken.
© Cobouw - Theo Leoné
Projectmanagement:
technisch vs
praktisch
Een onderdeel van mijn opleidingsprogramma
bij Jelmer is de vierdaagse
training projectmanagement. Ik heb
onlangs de eerste twee dagen gehad.
De training is gericht op dat ik straks
“technisch” weet hoe ik een project
kan managen, maar ook wat praktisch
erbij komt kijken. Technisch wil
zeggen dat ik leer over de feitelijke
zaken van projectmanagement, zoals
welke stappen je moet zetten binnen
een project om tot een resultaat te
komen. Praktisch wil zeggen dat de
“technische” stappen in elke situatie
anders werken en dat je rekening
moet houden met de context. In
de cursus werd ik overladen met
theorieën en tips. Om te stoeien
met deze materie, kregen we kleine
groepsopdrachten.
Een opdracht was dat ik voor één van
mijn eigen projecten de aanleiding,
doel en resultaat moest achterhalen.
Dat klinkt eenvoudig, maar dat is het
niet. Je moet echt heel kritisch zijn.
Ik kwam tot de de conclusie dat het
geen standaard werkje is. Factoren
als bewoners en geschiedenis maken
een project al snel complex. Gelukkig
kreeg ik tijdens de feedbackronde ook
de opmerking: ‘standaard projecten
zijn niet leuk’. Terugkijkend op mijn
afgelopen halfjaar, moet ik beamen
dat het helemaal juist is! Kortom,
je kunt niet zomaar iets uitvoeren
vanaf papier zonder de risico’s en
complexiteit te overdenken. Hier drie
voorbeelden uit mijn eigen praktijk:
1. Een riool uit 1890 vervangen,
waarbij het riool compleet
overbouwd is door huizen, is iets
anders dan een riool van dertig jaar
oud dat makkelijk toegankelijk is.
Het vraagt dus om maatwerk en een
innovatieve aanpak.
2. Een gebied waar de grondwater
niet hersteld naar het gewenste
niveau en de bewoners zijn
ongerust. Dit zorgt voor extra druk.
De oplossing moet snel gevonden
worden om problemen aan
funderingen te voorkomen.
3. Het boren van een persleiding
door een slappe veenlaag in de
drukke binnenstad. Specialistische
kennis is noodzakelijk en risicobeheersing
is belangrijk.
Elk project heeft uitdagingen en
vraagt van mij een kritische en
analytische, maar ook praktische
houding. Ik merk dat de training mij
hierin helpt.. En natuurlijk vind ik het
ook leuk om mijn groepsgenoten
weer even te spreken!
Rik Bulsink
Jelmer Trainee
Conceptueel
Jaargang 20-5
7

The water footprint
of the Heihe river basin
the waterfootprint of agriculture,
industry and domestic water use
Auteur: Pauline Koeneman
China is a water scarce country and its
annual renewable water resources per
capita are only a quarter of the world
average. Northern China, north of the
Yangtze River contains 65% of China’s total
arable land and almost all the available land
that could be developed for agriculture.
However, this part of China is water scarce
and water resources for agriculture are
only 1/8 of the water resources in southern China (Yin and
Young, 2001). The Heihe river basin (fig. 1) is situated in this
part of China and it is a major grain producing area. The river
originates in the Qilian mountains and terminates in the Ejina
Oases. The river runs through vast areas of desert and many
fertile oases. The extensive use of water has led to a decrease
in water resources and is causing drought, salinization and
desertification.
fig.1 The Heihe river basin
In April 2011 I went to China to carry out my bachelor thesis
at the Beijing Forestry University in Beijing. Professor Junguo
Liu, who is a member of the Water Footprint Network, hosted
me in his lab during my research. Junguo Liu is professor in
hydrology and water resources and carries out water footprint
research for numerous products and areas. He has special
interest in the Heihe river basin and asked me to calculate how
much water is consumed in the basin and to investigate whether
the water consumption is sustainable. I used the water footprint
methodology for this research.
The concept of the water footprint was introduced by Hoekstra
and Hung (2002). It is an indicator of water consumption, next
to the traditional measure of water withdrawal and can be
calculated for processes, products, for groups of consumers, for
areas or businesses. Consumption refers to loss of water and
losses occur when water evaporates, gets incorporated into a
product or returns to another catchment area or the sea, or
returns in another period of time (Hoekstra et al, 2011). A water
footprint consists of three components; the blue, green and grey
water footprint. The blue water footprint refers to consumption
of blue water resources. This is the water take up from the
ground and surface water, for instance the run-off of a river. The
green water footprint refers to consumption of rainwater that
is temporarily stored in the soil on vegetation and that does not
become run-off or groundwater. The grey water footprint refers
to pollution and is defined as the volume of water required to
assimilate the load of pollutants, given the natural background
concentrations and water quality standards.
Goal
The final goal of my research was to investigate how much
water is consumed and polluted within the Heihe river basin
for agriculture (crops and livestock), industrial processes and
domestic processes, and to compare the blue water footprint
with the available blue water resources to investigate if the blue
water consumption is sustainable.
Conceptueel
8 Jaargang 20-5

oadbean 0,7%
barley 1%
asparagus
0,8%
tea 1,2% bean
0,9%
pear 1,1%
sweet potato 1,4%
rapeseed 2,3%
sugar beet 2,1%
apple 2,9%
seed cotton 3,7%
soy bean 4%
remainder 13%
maize 14,6%
buckwheat
0,7%
potato
0,8%
tomato 0,6%
watermelon 0,6%
cabbage 0,5%
wheat 47,1%
wheat 47,1%
maize 14,6%
remainder 13%
soy bean 4%
seed cotton 3,7%
apple 2,9%
sugar beet 2,1%
rapeseed 2,3%
sweet potato 1,4%
pear 1,1%
tea 1,2%
barley 1%
bean 0,9%
asparagus 0,8%
broadbean 0,7%
buckwheat 0,7%
potato 0,8%
tomato 0,6%
watermelon 0,6%
cabbage 0,5%
FIG. 2 Contribution of all crops in total annual crop water footprint
(blue, green and grey water footprint).
Methodology
The green and blue water footprint of a crop can be calculated
by means of the evapotranspiration (ET, mm/day). The water
incorporated in the crops was not taken into account in
the study, as this is a very small fraction of the total water
consumption. Crop evapotranspiration is dependent on the crop
type, growth stages, soil properties and on climatic conditions
such as temperature, humidity, wind and sun. I used the
CROPWAT model from the Food and Agriculture Organization
(FAO) to calculate the evapotranspiration of the important
crops. CROPWAT requires the specification of rain-fed and of
irrigated conditions. This led to a green water evapotranspiration
under rain-fed conditions and to a green and blue water
evapotranspiration under irrigated conditions. There is no blue
water evapotranspiration under rain-fed conditions because
blue water consumption refers to irrigation. Accumulation of
the evapotranspiration over a month, addition of a factor 10
and multiplication by the annual harvested area gives the water
footprint (WFc, m³/month) of a crop. The fraction of harvested
area that receives irrigation determines the exact contributions
to the total water footprint. The grey water footprint (WFgrey,c,
m³/year) of a crop can be derived from the application rate (kg/
ha)of the fertilizer.
When the water footprint is known, one can calculate the
virtual water content (VWC, m³/ton) by dividing the annual
water footprint by the annual production.
In order to calculate the harvested areas and the production
quantities for the cultivated crops in the river basin, I used maps
from Monfreda et al (2008) in ArcMap. I found that 53 crops are
cultivated in the basin. I did not take all 53 crops into account for
the water footprint calculation in CROPWAT, but selected the
most important ones which cover 87% of the total cultivated
area and 82% of the total production. The area covered by the
remaining crops is 15% of the area covered by the selected
crops. Therefore I made the assumption that the water footprint
of the remaining crops is 15% of the water footprint of the
selected crops.
The water footprint of livestock is made up of different
components; the water footprint of the feed crops (grass, rough
forage and maize) the animals eat, of the drinking water and of
the processing water. For meat producing animals in the river
basin, the green and blue water footprints of species can be
calculated by multiplying the food water requirement (m³/kg),
the drinking water requirements (m³/kg) and the processing
water requirements (m³/kg) by the meat production per year.
For milk and egg producing animals I multiplied the requirements
by the annual milk and egg production (kg/year). To determine
the percentage of blue and green water footprint I looked at the
amount of irrigation and the division of blue and green water
footprint in maize as calculated in CROPWAT. Drinking and
processing water is blue.
Conceptueel
Jaargang 20-5 9

In order to calculate the grey water footprint of the livestock
I used the total mass of maize, which is the only feed crop
receiving fertilizer, consumed per year, the chemical application
rate of the fertilizer and the crop yield (ton/ha).
The domestic water use is the water consumed by the
population for direct use. The industrial water use is the water
consumed by factories and other industries. I estimated the
water footprints using water withdrawal data. 10% of the water
withdrawn for domestic water use is assumed to be actual
consumption (blue water footprint) and the remaining fraction
is waste water. For industrial purposes, the blue water footprint
is 5% of the withdrawal. The waste water that is disposed into
the environment without treatment is regarded as grey water
footprint (Mekonnen and Hoekstra 2011).
Results
After calculating the water footprints of all crops I got an insight
in which crops are the great water consumers. The total water
footprint of the crops in the basin is 1140 million m³. Figure 2
gives a chart with the contribution of all crops in the total annual
water footprint (blue, green and grey). 403.0 million m³ is green
water, 558.6 million m³ is blue water and 178.5 million m³ is grey
water.
The green and blue water footprints of the basin and of single
crops differ strongly per month. The grey water footprint
cannot be distinguished per month. This will be elaborated on in
the sustainability assessment.
The total water footprint of livestock is 1889.3 million m³/year,
of which 1746.8 million m³ is green, 109.3 million m³ is blue
water and 33.2 m³ is grey water footprint. The category of sheep
has by far the largest water footprint of 1300 million m³.
In domestic and industrial water use, the grey water footprint is
the largest. The blue water footprints of domestic and industrial
use are respectively 4.4 million m³ and 4.8 million m³. The grey
water footprints are 35 million m³ and 61 million m³.
Figure 3 gives the annual blue, green and grey water footprints
for all four processes in the basin.
Blue water footprint sustainability
assessment
Because I looked at a river basin, the blue water footprint was
of particular interest. I assessed the sustainability of the blue
water footprint by comparing the monthly available blue water
resources with the monthly blue water footprint.
Industrial and domestic use is assumed to remain stable
throughout the year. I deduced the monthly blue water footprint
of livestock from the water footprint of maize, a feed crop.
Monthly available blue water resources
The blue water availability is described as the natural runoff
minus the environmental flow requirements. The latter is
the water flow required to sustain freshwater and estuarine
ecosystems and the human livelihood and well being that depend
on these ecosystems. According to Hoekstra et al (2011) this
requirement is 80% of the total run-off. The annual surface runoff
is 240 million m³ and the annual groundwater is 330 million
m³ (Chen et al, 2005). This means an annual blue water availability
of 556 million m³. As there is no information about the monthly
run-off I estimated the monthly run-off by extrapolating the
monthly run-off at Yingluo Gorge Hydrologic station.
Comparison
A comparison of the annual blue water footprint with the annual
blue water availability indicates a water shortage, since the blue
water footprint is 677 million m³ and the availability is 556
million m³. When comparing the monthly blue water footprint
with the approximate of the monthly blue water availability, one
can identify which months are faced with shortages (figure 4).
It is clear that the run-off has its peak in July, while the blue water
footprint is the largest in May. In the months April, May and June,
the blue water footprint is larger than the blue water availability.
In May, the blue water footprint is even larger than the surface
run-off and groundwater combined.
From figure 4 one can conclude that the environmental flow
requirements (the difference between the run-off + groundwater
and the blue water availability) are harmed during spring and
that some sections of the river would be dry during spring.
Conclusions and discussion
In this research I found that the greater part of the water
footprint of livestock is green, because most of the animals’
fig.3 Green, blue and grey water footprints per process
Monthly blue water footprint
I already found the monthly blue water footprint of the crops
so I had to convert the annual blue water footprint of livestock,
industrial use and domestic use to fit a monthly approach.
Conceptueel
10 Jaargang 20-5

700
600
10 6 m 3 /year
500
400
300
200
blue WF domestic use
blue WF industrial use
blue WF livestock
blue WF crops
blue water availability
run-off + ground water
100
0
FIG. 4 Blue water footprint and blue water availability per month.
run-off. Of course, as in the entire research, the data input
feed is grass, which is rain-fed. In the case of crops, the blue water include uncertainties and possible errors. According to Junguo
footprint is larger, because crops receive a significant volume Liu’s research group, which has inspected the river basin, there
of irrigation. Because fertilizer is applied for the cultivation of are some dams with small reservoirs which can regulate the runoff.
Despite these dams they have observed dry sections of the
crops, the grey water footprint of crops is the largest of the
grey water footprints. As the untreated waste water volume for river in spring. This corresponds with my findings. This explains
industrial processes is larger than for domestic use, the grey the salinization and desertification in the area.
water footprint of industrial water use is larger than that of I can conclude that the water consumption in the Heihe
domestic water use.
river basin is unsustainable and that policy has to be made
Wheat is the most produced crop in the basin, followed by as to how much water can be used for which processes. This
maize and sugar beet. The research also pointed out that seed policy may include water saving and water reuse measures, but
cotton, soybean and tea have a very high virtual water content. an examination of the water use of the current processes is
When looking at livestock, the category sheep has the largest inevitable for an effective policy. Future research should focus
water footprint, although beef cattle has the largest virtual water on trade-offs between different crops and between livestock
content.
categories. The criteria should involve the virtual water content
When looking at the blue water sustainability, I could conclude and water footprints of crops and livestock, the growing season
that in spring, the blue water consumption is larger than the and the water productivity (EUR/m³). Such an approach will lead
blue water availability and sometimes even larger than the to a balanced water consumption.
Yin, L. and Young, W. (2001). Water use in agriculture in China: importance, challenges, and implications for policy. Water Policy
, vol 3 (3), pp215-228.
Hoekstra, A.Y. and Hung, P.Q. (2002). A quantification of virtual water flows between nations in relation to international
crop trade, Value of water research report series no. 11. IHE Delft, the Netherlands, http://www.waterfootprint.org/Reports/
Report11.pdf
Hoekstra, A.Y., Chapagain, A.K., Aldaya, M.M. and Mekonnen, M.M. (2011). The Water Footprint Assessment Manual, Setting the
Global Standard. London: Earthscan.
Monfreda, C., Ramankutty, N. and Foley, J.A. (2008). Farming the planet: 2. Geographic distribution of crop areas, yields,
physiological types, and net primary production in the year 2000. Global Biogeochemical Cycles,Vol. 22, (1), pGB1022), www.
geog.mcgill.ca/landuse/pub/Data/175crops2000
Chen et al. (2005). Water demand management: A case study of the Heihe River Basin in China. Physics and Chemistry of the
Earth , vol 30, pp 408-419.
Liu, Y., Sun, J., Song., H., Cai, Q., Bao, G. and Li, X. (2010). Tree ring hydrologic reconstructions for the Heihe River watershed,
western China since AD 1430. Water Research , vol 44, pp 2781-2792.
Conceptueel
Jaargang 20-5 11
LITERATUUR

Kennisnetwerk
Risicomanagement
Vaart maken met risicomanagement
Auteur: Tim Oosten
RISNET is het kennisnetwerk voor ontwikkeling en toepassing
van risicomanagement in het bouwproces. Bij omvangrijke
infrastructurele werken en bouwprojecten is altijd sprake van
een grote complexiteit. Maar niet altijd is er volledig inzicht in
kosten en risico’s. En daarmee is ook de beheersbaarheid van
een project in het geding. RISNET helpt partijen om risico’s te
beheersen door de ontwikkeling van producten, diensten en
activiteiten, vooral gericht op de proces- en projectmatige kant
van risicomanagement. Een gesprek met de nieuwe voorzitter
van de stuurcommissie RISNET, Tjeerd Roozendaal.
“De afgelopen jaren ging het er vooral om de risicogedachte
verder te brengen. We moeten nu een stap verder. We moeten
fig.1 Techniek is leuk, risico’s en communicatie is gedoe
(foto: Herman Stöver)
risicomanagement overal in de hoofden van de mensen
zien te krijgen en te houden.” Het zijn woorden van Tjeerd
Roozendaal, voorzitter van de Stuurcommissie van RISNET, het
kennisnetwerk voor risicomanagement in de bouw. Hij heeft het
stokje overgenomen van Bert Roelofs, die de commissie jaren
heeft voorgezeten. In het dagelijks leven is Tjeerd Roozendaal
adjunct-directeur van het Ingenieursbureau Amsterdam.
Afspiegeling
De stuurcommissie kent vertegenwoordigers uit de b&uen
gww-sector en is daarmee een afspiegeling van de hele
bouwketen. Ook opdrachtgevers als Rijkswaterstaat, ProRail en
de grote gemeenten zijn vertegenwoordigd, en NL-ingenieurs,
het verzekeringswezen en Bouwend Nederland zitten aan tafel.
Conceptueel
12 jaargang 20-5

FIG. 2 “Er is een stroomversnelling nodig” (foto: Herman Stöver)
De commissie bepaalt de strategische koers van RISNET. Leden
wisselen kennis en ervaring uit, vangen signalen op uit de markt
over de behoefte aan ondersteuning en helpen ontwikkelde kennis
over te dragen op de eigen achterban. Onder de stuurcommissie
hangt een programmacommissie die de strategie vertaalt in een
kennisprogramma. Dit jaar bestaat dat programma vooral uit
de organisatie van themabijeenkomsten en masterclasses, over
onderwerpen die actueel zijn in de achterban.
Eigen opgave
“Risicomanagement leeft”, betoogt Tjeerd Roozendaal op zijn
kantoor aan de hoofdstedelijke Weesperstraat, “al moeten we
wel oppassen dat we niet terugvallen in ons oude gedrag. Dat ligt
op de loer vanwege het begroten op het scherp van de snede,
al heb ik er alle vertrouwen in dat we risicomanagement verder
blijven ontwikkelen.”
Waar is dat vertrouwen op gestoeld “Binnen RISNET heeft iedere
partner zijn eigen signatuur en zijn eigen rol, als opdrachtgever,
adviseur of opdrachtnemer. Binnen die rol heeft ieder zijn eigen
opgave bij het zetten van de volgende stap. Rijkswaterstaat en
ProRail zijn voorbeelden van opdrachtgevers die al flink op weg
zijn. Risicomanagement is bij hen in het systeem gegoten en de
procedures lopen. Andere, zoals de gemeente Amsterdam en
waterschappen, zijn bezig deze werkwijze in hun organisatievorm
en projecten te implementeren.”
Voortrekkersrol
En weer anderen, volgen die automatisch “Anderen moeten
inderdaad ook mee, maar dat gaat niet vanzelf. Het is
mensenwerk en we moeten het belang van risicomanagement
in de hoofden krijgen en houden. Een voortrekkersrol ligt zeker
bij de overheid. Die moet in risicomanagement zelf het goede
voorbeeld geven. Het heeft dus ook te maken met innovatie en
efficiëntie.”
En de kleinere partijen “Ook daar worden stappen gezet.
Als je kijkt naar de opdrachtgeverskant, zie je gemeenten als
Roosendaal, Arnhem en Enschede die het risicomanagement
behoorlijk goed in de kneep hebben en een voorbeeld kunnen
zijn voor andere, ook grotere partijen.
Communicatie
Als processen, wat voor en waar dan ook, voor verbetering
vatbaar zijn, blijkt keer op keer dat communicatie bij verbetering
een cruciale rol speelt. Hoe is dat hier “Niet anders. Zonder
openheid en transparantie werkt het niet. Als je bij een project
een volgende fase ingaat, moet je je dossier voor een deel
meegeven aan partijen met wie je dingen gaat realiseren. Dat
lukt natuurlijk alleen bij onderling vertrouwen. De communicatie
tussen partijen moet optimaal zijn om een projectresultaat te
kunnen borgen.”
Conceptueel
Jaargang 20-5 13

Inspirerend programma
Hoe blijft de ontwikkeling van risicomanagement op stoom
“We houden als stuurcommissie op drie manieren de vaart erin.
Allereerst zorgen we voor een programma van inspirerende
bijeenkomsten. Denk aan themabijeenkomsten, masterclasses
en voor 2012 is weer een congres gepland. Ten tweede heeft
RISNET de nodige instrumenten en cursussen ontwikkeld waar
partijen en personen gebruik van kunnen maken. En als derde
punt bieden we vanuit ons netwerk faciliteiten en ondersteuning,
helpen we elkaar het onderwerp op de kaart te krijgen en
hebben we met elkaar een doel voor ogen. Het is de coachende
kant. We bevragen elkaar: hoever sta jij Leren van elkaar en
delen met elkaar is heel wezenlijk.”
“Het draait natuurlijk allemaal om belangen en voor je het
weet, denk je dat er louter tegengestelde belangen zijn. Maar
uiteindelijk wil iedere partij een succesvol project, dus er
is een gemeenschappelijk belang. Dat wil niet zeggen dat er
geen spanningsveld is, maar dat hoeft niet ongezond te zijn.
De opdrachtgever wil minimaal uitgeven voor een maximaal
resultaat en de opdrachtnemer wil maximaal verdienen aan een
zo efficiënt mogelijke inspanning. Zie dat, accepteer dat en zorg
dat deze drijfveren elkaar versterken.”
Eerlijk
“Wees eerlijk, risico’s zijn er gewoon. Waar belandt welk risico
is vervolgens de vraag. Sommige dingen liggen voor de hand.
De opdrachtgever zal in de regel voor vergunningen zorgen,
de opdrachtnemer voor voldoende capaciteit. Maar heel veel
andere risico’s moeten in onderling overleg verdeeld worden. En
fig.3 De overheid heeft een voortrekkersrol bij risicomanagement
(foto: Herman Stöver)
leg je kaarten gewoon op tafel, want als je ze op je borst houdt,
kan dat wel eens heel duur worden. Door risico’s te benoemen,
kun je de juiste samenwerkingscultuur krijgen, waarbij je samen
één projectdoel nastreeft.”
Gemeengoed
“RISNET is voor mij de organisatie die het gedachtegoed van
risicomanagement tot gemeengoed in de sector probeert
te maken. Als voorzitter ben ik blij dat grote partijen als
NLingenieurs, Bouwend Nederland, Rijkswaterstaat, ProRail en
de grote gemeenten aanschuiven. Daarmee hebben we de grote
massa te pakken. De behoefte aan risicomanagement neemt
alleen maar toe met nieuwe contractvormen waarbij allerlei
alliantievormen bestaan en opdrachtgevers en opdrachtnemers
samen een contract opstellen. En laten we vooral de RAW niet
vergeten: ook daarbij speelt risicomanagement.”
Convenant
“We hebben een convenant dat eind 2012 afloopt; in tachtig
procent van alle projecten boven de vijfhonderdduizend euro
moet risicomanagement zijn toegepast. De komende anderhalf
jaar zijn hier en daar stroomversnellingen nodig.”
Tot slot: hoe zou het toch komen dat min of meer softe
onderwerpen als communicatie, samenwerking en transparantie
toch zo leven onder techneuten “Dat is de paradox. Techniek is
leuk, lekker concreet en geld, risico’s en communicatie is gedoe.
Maar je moet het er wel over hebben. En op het moment dat je
zo open naar je omgeving kijkt, ga je delen. Het doet een beroep
op je competenties en is tegelijkertijd een verrijking. Maar
risicomanagement is vooral ook operationeel, gewoon doen en
het heeft tot op de werkvloer een plek.”
Conceptueel
14 jaargang 20-5

Wereldwijd actief
circa 26.000 medewerkers
Koninklijke BAM Groep nv
Veelzijdig
Bouw, Vastgoed, Infra, Installatietechniek, Consultancy en engineering
Initiëren, ontwikkelen, bouwen en onderhouden
Carrière bij BAM:
- traineeprogramma
- job-rotationprogramma
- starterfuncties
- stage en afstudeerplekken
- opleiding en ontwikkeling met
ondersteuning van BAM Business School
Meer weten www.bam.nl/werken-bij-bam

Treintjerijden in
Brabant
Hoe de toekomst op de snelweg er uit
gaat zien
Auteur: Gertjan Tillema
Treintje rijden, platooning,
cooperative adaptive cruise
control, het zijn allemaal namen
voor ongeveer hetzelfde: zo
automatisch mogelijk dicht
achter elkaar rijden op de
snelweg. En het is een lang
gekoesterde wens van menig
ingenieur. General Motors
claimde rond 1950 al dat volledig
automatische voertuigen in
1970 op speciale snelwegen rond zouden rijden. Wellicht was
dat de euforische naoorlogse stemming, maar anno 2011 staan
de snelwegen nog vol blik bestuurd door mensen. Het blijkt
vooral heel complex om voertuigen veilig, comfortabel en dicht
op elkaar over snelwegen te laten rijden. Toch is de techniek niet
stil blijven staan.
Na de Cruise Control (CC) is er op veel auto’s inmiddels een
Adaptive Cruise Control (ACC) te vinden. Het verschil tussen
deze systemen is dat een CC slechts een snelheid aan kan
houden, terwijl een ACC ook in staat is af te remmen als de
afstand tot de voorligger te klein wordt en weer op zal trekken
naar de wenssnelheid zodra de voorligger verdwenen is.
Het is een mooi voorbeeld van de geleidelijke introductie van
nieuwe technieken, waarbij de trend is om steeds meer taken
uit handen van de bestuurder te nemen. Maar met alleen ACC
zijn we er niet. Iedereen die in filesituaties met een ACC heeft
gereden zal het beamen: het gat dat tussen jou en je voorligger zit
is zo groot, daar kruipen steeds weer andere voertuigen tussen.
Met als gevolg dat de ACC moet afremmen, want de volgafstand
is voor het systeem niet voldoende.
Een tweede probleem met de huidige ACC-systemen is de
traffic flow stability. Doordat voertuigen later remmen dan de
voorligger, moet er harder worden geremd om de volgafstand
niet te klein te laten worden. Het omgekeerde geldt ook voor
optrekken. Als er nu tien voertuigen met dit gedrag achter
elkaar rijden, is het gevolg dat als het eerste voertuig eenmaal
een beetje remt, het tiende voertuig heel hard moet remmen
en daarna weer hard moet optrekken. Zo ontstaan spookfiles,
ogenschijnlijk vanuit het niets.
De volgende stap zal daarom een Cooperative Adaptive Cruise
Control zijn. Zo’n systeem is niet alleen in staat om met
behulp van radar of laser een voorligger te detecteren en zijn
snelheid daarop aan te passen, maar het kan ook communiceren
met andere voertuigen en de wegkant. Hierdoor ontstaat de
mogelijkheid om veel sneller en accurater informatie te krijgen,
waardoor voertuigen in staat zijn om stabiel de voorligger te
volgen. Het is aangetoond dat CACC-systemen in staat zijn
om veiliger, comfortabeler en zuiniger te rijden, terwijl bij
grootschalig gebruik de capaciteit van de weg fors toeneemt.
Maar de invoering van zo’n systeem is gemakkelijker gezegd
dan gedaan. Want met alleen het oplossen van de technische
problemen zijn we er niet. Stel je voor: je bouwt een systeem
dat informatie nodig heeft van de infrastructuur en andere
overtuigen. Voordat dit systeem kan werken, is het nodig dat
ten minste op een aantal wegen zowel de infrastructuur als alle
voertuigen voorzien zijn van het systeem. Een soort spitsstroken
voor CACC-voertuigen. Maar waarom zouden we aparte
rijstroken of zelfs hele wegen willen voor deze systemen Dit
kost veel geld en gaat ten koste van de capaciteit voor niet-
CACC-voertuigen. Daar komt nog eens bij dat juist daar waar
de grootste vraag naar vervoerscapaciteit is, de ruimte schaars
is. Een ideale oplossing zou dus zijn om CACC en blinde, niet-
CACC-voertuigen door elkaar te laten rijden. Een goed ontwerp
zal dus niet alleen veilig, comfortabel en stabiel moeten zijn, het
zal ook om moeten kunnen gaan met bestaande voertuigen,
voertuigen die niet uitgerust zijn met het CACC-systeem.
En hoe gaan we om met de verschillende hardware leveranciers
Er zijn, onder andere door TNO, CACC-systemen ontwikkeld,
maar niet eerder is in de praktijk aangetoond dat het mogelijk
is om verschillende 802.11p netwerkkaarten met elkaar een
tijdkritisch systeem te laten vormen. Netwerkkaarten die
Conceptueel
16 Jaargang 20-5

verschillende drivers gebruiken en verschillende chips hebben.
Een derde probleem is dat verschillende weggebruikers
verschillende belangen hebben. Zo heeft een vrachtwagenchauffeur
vooral belang bij zo weinig mogelijk remmen en optrekken, om
zo brandstof te besparen. Sommige automobilisten zullen vooral
veel andere dingen willen doen in de auto dan zelf rijden, terwijl
anderen zelf willen rijden, waarbij het systeem alleen ingrijpt
als de veiligheid in gevaar komt. Al deze wensen vragen om
verschillende regelstrategieën. Loont het in de praktijk dan nog
wel om dure CACC-systemen te bouwen
De Grand Cooperative Driving
Challenge
Door al deze problemen zijn automobielfabrikanten niet bereid
of niet bij machte om zelf het gat tussen theorie en praktijk op
te vullen. Daarom heeft TNO de Grand Cooperative Driving
Challenge (GCDC) bedacht: een wedstrijd tussen teams van
universiteiten, kennisinstellingen en automobielfabrikanten.
Uiteindelijk hebben in mei 2011 negen teams meegereden
in de wedstrijd die werd verreden op de A270, de snelweg
tussen Helmond en Eindhoven. Drie Zweedse teams, twee uit
Nederland, een Duits team, een team uit Turkije en een Spaans
team hebben het voor elkaar gekregen om daadwerkelijk met
een CACC, zonder ingrijpen van de bestuurder, de wedstrijd te
rijden. Een tiende team, uit Letland, heeft wel meegereden, maar
vooral handmatig. Het ene Nederlandse team werd gevormd
door de TU/e, het andere team door Fontys Automotive en de
Universiteit Twente en droeg de naam FUTURUM, wat staat
voor Fontys University Twente Universal Road Utility Maximizer.
Een belangrijk element in de challenge was het feit dat ieder
team een eigen auto meebracht en deze auto’s nogal verschilden.
Zo reed team AnnieWay (D) met een Volkswagen Passat, reden
er twee Volvo S60’s mee (een D5 en een T5), maar ook een DAF
XF en een Scania R730. Die laatste is de sterkste commercieel
verkrijgbare truck ter wereld, met, jawel, 730 PK. Wij reden met
een Smart ForTwo semi-automaat uit 2001, die 54PK uit de
599cc weet te persen. Dit vraagt de nodige flexibiliteit van de
teams, omdat niet alleen de maximale acceleratie en deceleratie
fors verschilt, maar ook de tijd die nodig is om die acceleratie
en deceleratie te bereiken. Voor de Scania en de Smart kwam
daar nog het probleem bij dat er geschakeld moest worden, wat
relatief veel tijd kost en in die tijd kan er niet geaccelereerd
worden.
De teams hadden ook allemaal verschillende doelen. Scania
heeft bijvoorbeeld vooral een brandstofbesparing voor ogen:
als zij in staat zijn een efficiëntere controller te bouwen dan
concurrenten, hebben klanten een extra reden om een Scania
te kopen. Team AnnieWay zag het meer als een onderdeel van
volledig automatisch rijden, waarbij in deze fase nog niet gekeken
hoeft te worden naar de prijs van de hardware, met als gevolg dat
ze voor meer dan 200.000 euro aan hardware hebben ingebouwd
in hun auto. Wij hebben voor weer een andere insteek gekozen.
Wij wilden laten zien dat het met goedkope hardware ook
mogelijk is om veilig, comfortabel en efficiënt te rijden met een
CACC. Dit vanuit de gedachte dat als we op korte termijn veel
voertuigen willen uitrusten met dit soort systemen, flexibiliteit
en prijs de twee doorslaggevende componenten zijn. Mensen
zijn alleen bereid zo’n systeem aan te schaffen als de voordelen
voor henzelf groter zijn dan de nadelen, de kosten. Er moeten
dus ook al voordelen zijn als geen enkel ander voertuig op de
weg is om mee te communiceren. Ook zou infrastructuur niet
nodig moeten zijn om het systeem te laten functioneren, terwijl
eventuele extra informatie wel gebruikt moet kunnen worden.
Dat betekent dus dat er altijd een fall back scenario moet zijn in
de regelstrategie en dat overgangen tussen de scenario’s soepel
moeten verlopen, wat de nodige extra ontwerpuitdagingen geeft.
Het voertuig
Ons team reed of beter: liet zich rijden- zoals genoemd in
een Smart ForTwo coupé uit 2001, model 2000. Dit voertuig
is voorzien van een aantal extra sensoren en actuatoren om
CACC mogelijk te maken:
• Electrohydraulic Brake System, om elektronisch de
remdruk te kunnen aanpassen
• DGPS voor de eigen positiebepaling
• Gyroscoop voor de beweging
• Accelerometer voor de versnelling en snelheid
• Lidar voor het detecteren van directe voorliggers
Ook zijn er een aantal veiligheidsmaatregelen genomen, zodat
bij een storing in de controller, de bestuurder direct zelf weer
controle over het voertuig heeft.
fig.1 De Smart van FUTURUM
Conceptueel
Jaargang 20-5 17

Al deze systemen zijn aangesloten op een control box, waarop
ook de regelalgoritmen draaien. Daarnaast beschikt de Smart
over een Combox, een mini-pc die de communicatie verzorgt
naar de andere voertuigen en de infrastructuur. Voor draadloze
netwerken in de wereld van automotive is de 802.11p-standaard
opgesteld. Deze lijkt sterk op de voor consumenten bedoelde
802.11a standaard: 54 Mb WiFi, maar dan met een aantal
aanpassingen waardoor de verbinding robuuster is, met name
met het oog op het onderlinge verschil in snelheid van de
voertuigen.
De meeste teams gebruikten van de draadloze informatie alleen
dat van hun directe voorligger. Omdat onze Smart zo traag
bleek, werden we gedwongen verder vooruit te kijken: door
handig gebruik te maken van de informatie van (maximaal) drie
voorliggers, bleken we in staat te zijn om de nadelen van ons
trage voertuig grotendeels te compenseren.
fig.3 Scenario 2
De wedstrijd
Tijdens de challenge was alleen de longitudinale beweging van
de voertuigen geautomatiseerd, niet de laterale. Sturen moesten
bestuurders dus nog wel zelf doen. Het scenario dat verreden
is bestaat uit twee delen. Het eerste deel is het wegrijden bij
verkeerslichten. Op beide rijstroken staan twee groepjes
voertuigen opgesteld. Het achterste verkeerslicht springt op
groen, waarna deze voertuigen kunnen vertrekken. Net voordat
deze voertuigen bij het twee verkeerslicht aankomen, waar ook
weer voertuigen staan te wachten, springt het voorstel licht op
fig.2 Scenario 1
Conceptueel
18 Jaargang 20-5

groen. De uitdaging hier was om zo geleidelijk mogelijk aan te
sluiten bij de wegrijdende voorliggers.
Nadat de voertuigen zijn aangesloten, wordt automatisch het
tweede deel verreden. Het TNO-voertuig dat in het midden
vooraan rijdt, gaat steeds harder remmen en optrekken, om
te proberen de eerder genoemde instabiliteit op te wekken
bij de deelnemers. Deze heats zijn vervolgens vijftien keer
verreden, waarbij de voertuigen steeds andere plaatsen kregen
toegewezen.
Niet alles verliep vlekkeloos. Zo leken verschillende teams
niet te bestaan als ze onder een viaduct doorreden, doordat
ze dan geen GPS-informatie ontvingen en daarom stopten
met verzenden van informatie. Een ander probleem was het
niet kunnen ontvangen van data als men te dicht achter de
Eindhovense DAF reed, omdat hun laadbak het signaal dan in de
weg zat. Het Spaanse team was vergeten om hun acceleratie uit
te zenden, een zeer belangrijk stuk informatie van anderen waar
onze controller niet goed zonder kon. Het gevolg was dat we in
feite met een ACC achter de Spanjaarden reden. In die situaties
is het moeilijk vertrouwen op je eigen systeem, zeker omdat
de snelheden opliepen tot bijna 120 km/u en er vervolgens vol
geremd moest worden om ongelukken te voorkomen.
De challenge mag een groot succes genoemd worden: niet
eerder hebben negen verschillende systemen met elkaar
samengewerkt. Er is aangetoond dat verschillende voertuigen,
met elk hun eigenschappen en regelstrategieën, samen een
werkend peloton kunnen vormen. Er is ook geen noodzaak om
aparte infrastructuur aan te leggen voor deze voertuigen, omdat
het mogelijk is om om te gaan met hybride situaties, waarin CC,
ACC en CACC door elkaar gebruikt kunnen worden.
Tot op heden is de ontwikkeling van CC’s en ACC’s vooral het
domein geweest van mensen vanuit de regeltechniek. Maar sinds
de introductie van het coöperatieve aspect van CACC is dat
in hoog tempo aan het veranderen. Want de extra informatie
biedt een scala van mogelijkheden. Zo kan worden nagedacht
hoe informatie door een ad-hoc netwerk gestuurd kan worden,
waardoor voertuigen informatie kunnen ontvangen tot
tientallen kilometers vooruit. Deze ‘over the horizon awareness’
heeft daarom geen aparte infrastructuur nodig anders dan de
voertuigen zelf en kan bijvoorbeeld informatie doorgeven
over files. Maar ook informatie over hoeveel voertuigen er
invoegen op een toerit kan heel waardevol zijn om al vroeg te
kunnen anticiperen met een grotere volgafstand en er daarmee
geleidelijk ruimte gecreëerd kan worden voor deze invoegende
voertuigen. Deze ontwikkelingen liggen veel meer in het domein
van de verkeerskunde en telematica.
Maar wordt de bewering van General Motors dan eindelijk
werkelijkheid Jazeker, en heel lang hoeven we daar niet meer
op te wachten. Al zullen voertuigen niet vanuit een control room
en via speciale banen hoeven te rijden. En het is ook niet zo
dat al het werk al gedaan is. Met name de wijze waarop taken
teruggegeven moeten worden aan bestuurders op momenten
dat het systeem niet in staat is met een situatie om te gaan, gaat
de aankomende jaren nog een grote uitdaging voor ingenieurs
worden.
Oh, en wie de challenge heeft gewonnen Tja, dat is zoals met
voetbal: de wedstrijd duurt 15 heats en op het einde winnen de
Duitsers.
fig.4 De challenge
Conceptueel
Jaargang 20-5 19

eemshaven
Op de foto is een overzicht van de bouwplaats in de Eemshaven te zien. Het project beslaat de bouw
van een van de grootste bouwprojecten op dit moment in Nederland; een energiecentrale bestaande uit
drie turbinegebouwen, drie boilers, een koelwatersysteem en twee hectare aan gebouwen zoals tanks,
controlegebouwen, waterbehandelsystemen en andere voorzieningen. (zie verder pagina 30)
Fotografie
© Aerophoto Eelde
(maart 2011)

ETONBROUWERS
ZOEKEN GRENZEN OP
een greep uit de bezigheden van de
betonbrouwers de afgelopen tijd
Auteur: Bart Leferink
Experiment in het Bos
Dit jaar stond de zomervakantie voor enkele BetonBrouwers
niet in het teken van zon, zee en strand. Ter ere van het 50
jarig bestaan van de Universiteit Twente zouden in september
namelijk duizenden basis- en middelbare schoolkinderen naar de
campus komen, om aan innovatie en techniek met een human
touch te snuffelen in zogenaamde domes (grote ronde tenten
op het universiteitsterrein waar deze innovatie op een speelse
manier gebracht werd). Het is BetonBrouwer Rik Goossens
niet ontgaan en hij heeft er hoogstpersoonlijk voor een eigen
Betonkano-dome gezorgd. Na een maandenlange voorbereiding
hebben de scholieren gedurende drie weken kunnen genieten
van de techniek achter een betonnen kano.
In de Betonkano-dome stond één vraag centraal: “Waarom blijft
beton drijven”. Dit werd uitgelegd aan de hand van de Wet van
fig.1 De kano’s van de afgelopen jaren in de Betonkano-dome
Archimedes en gedemonstreerd met verschillende proefjes.
De disciplines van de BetonBrouwers waren op grote banners
te zien. Dit zijn het ontwerp van de kano, het bouwproces,
betonmengsel en de training. Ook de kano’s zelf waren natuurlijk
te bezichtigen. Leerlingen en leraren waren razend enthousiast
en gingen naar huis met een eigen emmertje met betonmengsel,
waarmee ze zelf in de klas een eigen mini-betonkano konden
maken. Enkele scholen hebben dit al gedaan en foto’s zijn te zien
op www.betonbrouwers.utwente.nl.
Internationaal
Mede door de goede prestaties in Nederland en Duitsland
zijn de ambities van de BetonBrouwers gegroeid. Een wens
was namelijk mee te doen aan de National Concrete Canoe
Competition in de Verenigde Staten. Dit is eigenlijk een gesloten
competitie, bedoeld voor teams uit eigen land. Ondertussen
kwam het bericht dat er ook in Frankrijk een betonkanorace
22 Conceptueel
Jaargang 20-5

FIG. 2 De BetonBrouwers bij CBR
wordt georganiseerd. Na enig wikken en wegen is besloten in
Europa te blijven en te focussen op de Nederlandse en Franse
edities. De Nederlandse betonkanorace vindt in het weekend
van 2 en 3 juni plaats in Zwolle, de Franse editie is 22 april in
Arras, een plaats nabij de Belgische grens.
Innovatie
Sinds de oprichting van de BetonBrouwers in 2007 zijn de
BetonBrouwers nog niet overal in geslaagd: de innovatieprijs is
nog niet in de wacht gesleept. Al ver voor de eerste vergadering
gonsde het alweer van ideeën, waarbij nieuwe grenzen werden
gezocht op het gebied van kleur, vorm, sterkte, gewicht en
duurzaamheid. Er zijn bijvoorbeeld al testen uitgevoerd met
aramide wapening, een kunststof met als eigenschap dat het een
hoge treksterkte heeft en een lage rek. Ook zijn er proeven
gedaan om speciale figuren in het beton te verwerken. Hierbij
worden de contouren van een gewenst figuur uitgefreesd uit een
bepaald materiaal. Vervolgens wordt met verschillende kleuren
pigment de figuur zichtbaar in het beton. Na ontkisten kan de
contour worden verwijderd. Welk materiaal het beste is voor
deze methode wordt nog onderzocht.
Daarnaast zijn er ideeën om de kano duurzamer te maken.
Duurzaamheid kan erg breed worden opgevat. Studenten uit
Leeuwarden hebben het ooit gepresteerd om hun kano per
fiets naar Utrecht te brengen. Het toepassen van CO2-neutraal
cement (TioCEM®) is vorig jaar door de BetonBrouwers
toegepast. Nu zijn er plannen om het aggregaat in het
betonmengsel te vervangen door gerecycled materiaal. Een kano
brengt veel afval met zich mee; de kano recyclen door middel
van een puinbreker en vervolgens gebruiken als toeslagmateriaal
voor de nieuwe kano, zou een grote stap richting duurzaamheid
zijn.
Een andere mogelijkheid voor verdere innovatie is het gebruik
van hogesterktebeton (HSB). Dit vereist echter een heel andere
aanpak dan het gebruik van regulier beton. HSB moet onder hoge
temperaturen worden verwerkt (90°C). Ook is HSB ongeveer
drie keer zo zwaar als de mortel die wordt gebruikt in de kano’s.
De grootste innovatie dit jaar zit echter in de vorm. Wat dit
inhoudt, blijft voorlopig nog een geheim van de smid, maar
de ideeën zijn grensverleggend. In de volgende editie van de
ConcepTueel zal hier meer over bekend worden.
Betondag
De opgedane ideeën die hiervoor zijn genoemd, moeten
natuurlijk gerealiseerd worden. Dit gebeurt onder andere met
advies van sponsoren. Daarom gaan de BetonBrouwers elk jaar
naar de Betondag in Rotterdam, een evenement voor alles wat
met beton te maken heeft. Ook dit jaar zijn hier enthousiast
ideeën opgedaan over de kano’s voor komend seizoen. Sponsor
CBR heeft het mogelijk gemaakt om opnieuw een grens over
te gaan en een bezoek te brengen aan een cementmijn in de
Belgische Ardennen. Ook waren de BetonBrouwers uitgenodigd
voor de Laureatenbijeenkomst op de Universiteit Twente, waar
ze bedankt werden voor de prestaties voor het afgelopen
seizoen. Dit alles maakt het erg leuk, leerzaam en interessant
om deel uit te maken van de BetonBrouwers, en dit is een extra
motivatie om van het BetonBrouwers lustrum in 2012 een nog
groter succes te maken dan de jaren ervoor!
Conceptueel
Jaargang 20-5 23

Zuinig met energie
Onderzoek voor waterkracht en
veiligere stuwdammen
Auteur: Eric Burgers
Waterkracht is een belangrijke bron van duurzame energie.
Deltares helpt energieproducenten deze bron optimaal
te benutten. Met een hydrologisch voorspellingssysteem,
bijvoorbeeld, dat een meer doelgerichte waterafvoer mogelijk
maakt. Of met een innovatieve, duurzame methode om lekken in
stuwdammen te dichten.
De Bonneville Power Administration (BPA) in Oregon levert
stroom aan het noordwesten van de VS. Waterkracht, opgewekt
in het stroomgebied van de Columbia River, is een belangrijke
bron van energie. Alleen al in het Amerikaanse deel van het
stroomgebied bevinden zich 31 stuwdammen waar elektriciteit
wordt opgewekt. De reservoirs spelen ook een sleutelrol in
flood control. Beide functies worden op elkaar afgestemd in het
afvoerregime. Om hoge waterstanden te voorkomen worden de
reservoirs in de lente en zomer gebruikt als opslagbekken van
smeltwater dat de Columbia River soms in zeer korte tijd enorm
doet aanzwellen. Dat water wordt geleidelijk afgevoerd. Het
risico op overstroming wordt zo aanmerkelijk ingeperkt en er is
een voortdurende bron van waterkracht. Het samenspel tussen
deze twee functies, plus het tegengaan van ongunstige effecten
van het Columbia River Power System op flora en fauna – vis in
het bijzonder – vraagt om een optimaal afvoerregime. Hoeveel
(smelt)water stroomt het rivierbekken in Wanneer bereikt het
waterpeil in reservoirs een acceptabel maximum Hoeveel kun
je afvoeren zonder risico op overstroming benedenstrooms,
rekening houdend met ecologische randvoorwaarden
Voorspellingen
Gebaseerd op Delft-FEWS-software ontwikkelt Deltares USA
samen met de BPA een hydrologisch voorspellingssysteem dat
voorspellingen op korte termijn en op de termijn van seizoenen
genereert. Delft-FEWS biedt architectuur (modulair) voor een
voorspellingssysteem dat informatie over weer, waterstanden
en watervolumes combineert. Voorspellingen op de langere
termijn gaan vanzelfsprekend gepaard met onzekerheden, vertelt
Martin Ebel, hydroloog bij Deltares in Nederland. “Deltares
FIG. 1 Electriciteitsmast (©Guus Schoonewille)
USA helpt BPA de marge van onzekerheid te begrijpen en te
verkleinen door middel van kansberekingen. Dit gebeurt op
basis van representatieve voorspellingen waarin klimatologische
ontwikkelingen op de lange termijn, tot veertig of vijftig jaar
terug, zijn geïntegreerd.” Het driejarige project, gestart in 2011,
behelst een combinatie van onderzoek – hoe kun je de invloed
van sneeuw op rivierafvoeren op langere termijn voorspellen
– en operationele kennis. “De kennis die we nu ontwikkelen is
voor alle sneeuwrijke streken interessant.”
Het systeem stelt BPA in staat beter te anticiperen op de
hydrologische gevolgen van sneeuwsmelt zodat het aanbod van en
behoefte aan energie beter op elkaar kunnen worden afgestemd.
Ebel: “Afvoerpieken leveren veel stroom op. In hoeverre kun je
hier gebruik van maken binnen randvoorwaarden voor veiligheid
en natuurbescherming Hoe verhoudt zich een tijdelijke grote
of kleine input van hernieuwbare energie uit waterkracht tot
die uit andere bronnen zoals wind of fossiele brandstoffen Een
goed onderbouwd, op plaatselijke omstandigheden afgestemd,
hydrologisch voorspellingssysteem helpt BPA de levering van
hernieuwbare energie te optimaliseren.”
Conceptueel
24 jaargang 20-5

FIG. 2 Colombia river
Hydroloog Peter Gijsbers werkt vanuit de
Amerikaanse vestiging van Deltares:
“BPA volgt de National Weather Service (NWS) in de
overgang naar een nieuw voorspellingssysteem. Een Delft-
FEWS-applicatie zal dit jaar bij alle dertien NWS River
Forecast Centers operationeel zijn. Zoals we dat ook bij
de NWS doen, begeleiden we BPA bij de implementatie
zodanig dat men het systeem zo veel mogelijk zelfstandig
ontwikkelt en leert gebruiken. We hebben hier dus een
ondersteunende taak. Hoewel ik in de VS werk, zijn de lijnen
met Deltares in Nederland heel kort. De software wordt
in Delft aangepast. Als het nodig is komen specialisten uit
Nederland hier om hun steentje bij te dragen. In de VS
kunnen we dus over alle kennis beschikken die Deltares
in huis heeft.”
Veiliger stuwdammen
PETER GIJSBERs
Op 5 juni 1976 brak de Teton stuwdam door, gelegen in de Teton
rivier in Idaho in de VS. De doorbraak kostte elf mensen en
meer dan 13.000 stuks vee het leven. Veilige stuwdammen zijn
van levensbelang. Wereldwijd zijn veel dammen in stuwmeren,
zoals ook die in de Columbia River, al decennia oud. Hoe veilig ze
zijn, is niet altijd meer vast te stellen. Daarbij komt dat ontwerpen
veiligheidseisen door de jaren heen zijn veranderd. Oudere
dammen hebben vaak een upgrade nodig om aan huidige eisen
te voldoen. Maar hoe veilig en stabiel is een dam Hoe kan de
kwaliteit worden verbeterd Deze vragen vergen onderzoek
naar methoden en technieken. In de Dam Safety Interest Group
(DSIG) zijn dameigenaren uit Canada, Amerika, Australië, Nieuw
Zeeland, Zweden, Frankrijk, Engeland en Duitsland verenigd
om onderzoeksvragen bij elkaar te leggen en onderzoek te
sponsoren.
André Koelewijn , onderzoeker bij Deltares, kwam met de DSIG in
contact naar aanleiding van onderzoek naar bezwijkmechanismen
in de IJkdijk, een grootschalige onderzoeksfaciliteit in Nederland.
“Daar hebben we in 2009 bijvoorbeeld piping onderzocht, het
verschijnsel dat kwelwater deeltjes meevoert door een lek in
de dijk en zo het lek almaar verder uitholt, zodanig dat de hele
dijk kan bezwijken.” Volgens Koelewijn kan een klein lek in een
aarden stuwdam een vergelijkbaar effect hebben, zoals bij Teton.
“Vandaar dat ook kleine lekken in dammen monitoring behoeven
en tijdig moeten worden behandeld.”
BioSealing
Deltares heeft een duurzame behandelmethode ontwikkeld,
vertelt Koelewijn, BioSealing geheten. BioSealing houdt in
dat je een natuurlijk proces van verstopping van zand met
kleideeltjes kunstmatig versnelt door de micro-organismen die
voor ‘verkitting’ zorgen gedurende een paar weken een duwtje
in de rug te geven. “Door een voedingsrijke oplossing, een
restproduct van de aardappelindustrie, op de juiste plek bij het
lek te injecteren kan de bacteriële werking die tot bijvoorbeeld
zandsteenvorming leidt, worden versneld. BioSealing brengt het
lek met een factor vijf terug tot zeer aanvaardbare proporties.
Bovendien verhoog je de erosiebestendigheid van de dam ter
plekke, de kans op herhaling wordt heel klein.”
Biosealing is onder meer succesvol toegepast om kwelwater
te stoppen in een dijk aan de zijkant van hydropowerdam
Greifenstein in de Oostenrijkse Donau. De eigenaar, Das Verbund,
wil biosealing nu op een tweede stuwdam gaan toepassen. “Met
engineering consultants Fugro West werken we samen in de
VS, waar de US Army Corps of Engineers belangstelling heeft
getoond voor toepassing in een medium-sized dam.”
Verschillende deelnemers aan de Dam Safety Interest Group
willen er mee aan de gang, vertelt Koelewijn. Maar eerst wordt
BioSealing verder onderzocht. Électricité de France (EDF), een
van ’s wereld grootste energieproducenten en afnemer van
Conceptueel
Jaargang 20-5 25

waterkracht, wil graag de duurzaamheid van de techniek in
het laboratorium onderzoeken: ”Dit zal gebeuren in een Frans
laboratorium dat over faciliteiten beschikt waarmee extreem
hoge waterdruk kan worden opgewekt. Het onderzoek, in
samenwerking met Deltares zal anderhalf jaar duren.”
Onderzoek naar Warmte en Koude Opslag
Warmte en Koude Opslag (WKO) is een duurzame vorm
van warmte-en koudehuishouding. Het is een cyclisch
proces waarin grondwater ’s zomers wordt opgepompt
om als koelwater in gebouwen te worden gebruikt.
Het verwarmde water wordt vervolgens in de grond
opgeslagen om ’s winters datzelfde gebouw van warmte
kunnen voorzien.
ONDERZOEK
Nederland loopt internationaal voorop in de ontwikkeling en
toepassing van systemen voor WKO in de context van integrale
gebiedsontwikkeling. Momenteel beschikt Nederland over de
hoogste dichtheid van WKO-installaties ter wereld. Met het
oog op een duurzame energievoorziening willen Nederlandse
overheden en tal van bedrijven graag meer gebruik maken van de
mogelijkheid om in de bodem opgeslagen watervoorraden aan
te wenden voor koeling en verwarming van gebouwen.
Onderzoek
Er is meer kennis nodig, zegt Hans Gehrels van Deltares. “Wat
zijn de effecten van WKO op de omgeving Hoe kan deze functie
worden gecombineerd met grondwaterbeheer, met sanering
van verontreinigde bodems, met infiltratie van regenwater
en met winning van aardwarmte en drinkwater.” In het
onderzoeksprogramma Meer met Bodemenergie bestudeert
Deltares, samen met partners Bioclear, IF Technology en
Wageningen Universiteit, de mogelijkheden voor en effecten van
underground thermal energy storage. Met een combinatie van
veldmetingen, laboratoriumonderzoek, computermodelstudies
en proefprojecten voor gebiedsgericht beheer wordt bepaald
welke effecten WKO-systemen hebben op grondwater:
hoeveelheid én kwaliteit. En hoe past WKO in ruimtelijke
fig.3 Abu Dhabi City
planvorming, in de stedelijke watercyclus Hoe kan een WKOsysteem
worden gebruikt voor sanering van vervuilde grond
Ofwel, hoe kan de bodem worden benut én beschermd
De potentie van WKO is volgens Gehrels enorm. “Gezien de
wereldwijde aanwezigheid van geschikte aquifers in bewoonde
gebieden, de besparing op verbruik van andere energiebronnen
en reductie van CO 2
-uitstoot, en zeker ook gezien de
toenemende behoefte aan duurzame verkoeling in steden die
risico lopen op heat stress. Ik hoop dat voortschrijdend inzicht
in Nederland ook elders kan worden benut.”
Energiebesparing in Abu Dhabi
Abu Dhabi is behalve golfstaat de hoofdstad van de
Verenigde Arabische Emiraten. Als modern stedelijk en
industrieel gebied met ruim 1,6 miljoen inwoners heeft
Abu Dhabi een grote behoefte aan water als bron van
proces-, irrigatie- en drinkwater. Aangezien natuurlijke
bronnen van zoet water ontbreken, wordt op grote schaal
zeewater ontzilt.
ABU DHABI
Het ontzilte water wordt naar de stad gevoerd, waar het
via het drinkwaternetwerk aan eindgebruikers wordt
geleverd: huishoudens, maar ook industriële afnemers. Als
gevolg van industriële ontwikkeling en stadsuitbreiding is dit
drinkwaternetwerk voortdurend aan verandering onderhevig. Al
meer dan tien jaar ondersteunt Deltares de overheid met advies
over optimaal netwerkbeheer.
“Uitgangspunt is permanente beschikbaarheid van water uit
de kraan”, licht Daniel Rudolph van Deltares toe. “Je staat er
niet direct bij stil als je de kraan open draait, maar dat er altijd
water onder een bepaalde druk uitstroomt, is het gevolg van
uitgekiende engineering. Achter een douchebeurt gaat een
stelsel van leidingen schuil. Hoe het water er doorheen stroomt
– een optelsom van verval, snelheid, druk – bepaalt of iedereen
24 uur per dag voldoende water heeft.”
Deltares gebruikt rekenmodellen om te bepalen hoe water
permanent beschikbaar blijft. “We kijken dus ook naar risico’s,
rekenen rampscenario’s door. Wat gebeurt er wanneer een
onderdeel niet functioneert of de stroom uitvalt en een
pompstation met pompen stopt Hoe wordt dit voorkomen
dan wel gecompenseerd” Informatie die ten grondslag ligt aan
een optimaal ontwerp en beheer van het drinkwaternetwerk.
Optimaal in de zin van beschikbaarheid, maar ook in de zin van
energieverbruik. Hoeveel pompen moeten aanstaan Onder
welke druk moet het water stromen “Verschillende factoren
beïnvloeden het energieverbruik. Van verval in leidingen tot
en met pompcapaciteit. Alleen al het feit dat ’s nachts minder
water wordt verbruikt, houdt in dat er minder druk op hoeft te
staan. Dus kun je de pompstations in een lager standje zetten.
Wij berekenen in welke configuratie het pompstation zo zuinig
mogelijk draait.”
Conceptueel
26 jaargang 20-5

Vanuit het bestuur
De laatste loodjes
Auteur: Diana van der Asdonk
Na een jaar vol uitdagingen, komt voor ons als bestuur van
ConcepT nu ook het einde in zicht. Vanaf januari 2011 zijn we
bezig geweest met het besturen van de mooiste vereniging op
de Universiteit Twente. Dat het einde in zicht komt betekent niet
dat we nu al bijna klaar zijn met ons werk; het kandidaatbestuur
voor volgend jaar moet nog ingewerkt worden, er moet nog een
jaarverslag gemaakt worden en de drukke decembermaand staat
voor de deur. Genoeg te doen dus!
Na de introductieperiode is er weer een hele groep nieuwe
eerstejaarsstudenten actief geworden. Deze zijn de afgelopen
tijd druk bezig geweest met het organiseren van hun eerste
eigen activiteit. De activiteitencommissie heeft zoals gebruikelijk
als eerste activiteit een excursie naar de Grolschfabriek
georganiseerd, waarbij het toch wel erg lastig bleek om de
Grolschfabriek te vinden. Gelukkig wist een enkele ervaren
bestuurder nog de weg, waardoor alles goed kwam.
De andere eerstejaarscommissie is nu druk bezig met het
organiseren van het eerstejaarsfeest. Hiervoor hebben zij het
thema “At the Ranch” uitgekozen, dat wel past bij ons imago als
betonboeren.
Ook wat betreft gezelligheid waren er de afgelopen tijd genoeg
activiteiten. De jaarlijkse Oktoberfestborrel viel dit jaar helaas
niet in oktober, waardoor het een Novemberfestborrel werd.
De nieuwe lunchclubcommissie greep deze gelegenheid aan om
hun eerste lunch te organiseren, die dan weer Oktoberfestlunch
heette. Na een bodem van kaiserbroodjes en braadworsten, kon
er tijdens de borrel een bierpul gehaald worden.
Verder werd de eer van ConcepT verdedigd tijdens het jaarlijkse
CTW klaverjastoernooi. Hierbij deden studenten Civiele
Techniek, Werktuigbouwkunde en Industrieel Ontwerpen hun
best zo veel mogelijk punten te verzamelen. Hoewel er veel
meer werktuigbouwkundestudenten stonden ingeschreven,
bleven er alleen studenten Civiele Techniek over in de halve
finales. Uiteindelijk werd de beker meegenomen door Roy
Daggenvoorde en Rick Engel en is de bokaal te bewonderen in
de ConcepT-kamer.
Als laatste was er ook een gala, georganiseerd in combinatie
met de studievereniging voor Communicatie Wetenschappen,
Communiqué. Dit zorgt altijd voor een goede mix tussen
mannen en vrouwen. Om de vrouwen van Communiqué
alvast kennis te laten maken met wat civiele mannen, werd er
dit jaar een high tea georganiseerd. Hier kwamen helaas wat
minder vrouwen op af dan gehoopt, maar de hapjes waren wel
erg lekker. Op 24 november was het dan zo ver, het gala kon
beginnen. Na een etentje bij de Humphreys, dat lekker was maar
wat laat geserveerd werd, was het tijd om een feestje te vieren
in het Bölke. De avond werd laat afgesloten met veel mooie
foto’s en mooie verhalen.
Tenslotte waren er ook vele interessante inhoudelijke activiteiten.
Zo organiseerde Jelmer een workshop over Provinciale Asset
Management, waarbij een case over een tramlijn in Leiden
werd behandeld. Hierbij moesten groepen studenten een
vervoersmaatschappij spelen die graag de gunning wilde behalen.
Hierbij moesten ze een plan bedenken voor het Leids Ontzet,
een groot evenement die het hele openbare vervoer in Leiden
ontregelt.
Verder waren er twee lunchlezingen, een over risicomanagement
en een over LEAN. Vooral de lunchlezing over LEAN trok veel
bezoekers, omdat de methode erg nieuw en hip is. Ook zijn we
Conceptueel
Jaargang 20-5 27

op excursie geweest naar de verbreding van de A2. Tijdens deze
excursie, georganiseerd door Heijmans, werd een asfaltcentrale
bezocht gevolgd door een bezoek aan de A2 bij Nieuwegein.
Nu ik het kandidaatbestuur druk aan de slag zie met de
voorbereidingen voor het volgende jaar besef ook ik steeds meer
dat er een einde aan zit te komen voor ons als bestuur. Voor
dit kalenderjaar staan er wel nog veel leuke activiteiten op het
programma, allereerst kerst en sinterklaas. Beiden activiteiten
zullen zoals altijd met een borrel gevierd worden. Ook volgt er
halverwege december nog een excursie naar Nijverdal, waar er
hard gewerkt wordt aan het spoor. Omdat veel studenten hier
dagelijks last van hebben, is dit natuurlijk extra interessant om
te bezoeken.
Deze ‘Vanuit het Bestuur’ is de laatste van ons bestuursjaar.
Vanaf de volgende editie zal het nieuwe bestuur u op de hoogte
houden van ons reilen en zeilen. We nemen afscheid van u en
wensen u een fijne kerstvakantie toe!
Namens het 23e bestuur der ConcepT,
Diana van der Asdonk
‘Ab Imo Pectore’
28 Conceptueel
Jaargang 20-5

Management Trainee(s)
Een project als de reconstructie van de A12, traject
Zoetermeer- Gouda, is iets waar we bijzonder trots
op zijn. Want een project als dit realiseer je niet zomaar.
Het vraagt om ondernemerschap, creativiteit, samenwerking
en doorzettingsvermogen.
Kortom, het vraagt om mensen met bijzondere kwaliteiten.
En die mensen zoeken we bij Ballast Nedam
doorlopend.
Als management trainee bij Ballast Nedam krijg je de kans
om je loopbaan vorm te geven.
Zo krijg je de mogelijkheid om te werken aan spraakmakende
projecten en wordt er een uitgebreid ontwikkelprogramma
voor je opgesteld.
We staan open voor jouw visie en geven je unieke
kansen om je ideeën daadwerkelijk te ontwikkelen.
Wil je meer weten over een management traineeship
binnen Ballast Nedam
Kijk dan op onze website of neem je contact op met
Angelie Gajadin van Recruitment. Telefoonnummer
030-2853158 of per email a.gajadin@ballast-nedam.nl
www.ballast-nedam.nl

BIM in Uitvoering
Het gebruik van BIM in de realisatiefase
van een bouwproject
Auteurs: Ing. Sietse Jellema (Planner en BIM Coördinator), Dr. Ir. Arjen Adriaanse (BIM Programma
Manager / Hoofd Ballast Nedam BIM Centrum)
FIG. 1 Overzicht van het bouwterrein
De toepassing van Bouw Informatie Modellen (BIM) neemt
op dit moment een vlucht. Steeds meer bedrijven in de Bouwen
Infrasector gaan met BIM aan de slag en ook publieke
opdrachtgevers zoals de Rijksgebouwen Dienst en Rijkswaterstaat
Een Bouw Informatie Model (BIM) is een digitaal
objectgericht model dat niet alleen het eindproduct
(het bouwwerk) omvat, maar ook het bijbehorende
bouwproces. Het model bevat zowel geometrische als nietgeometrische
informatie. Het model wordt gebruikt om
gegevens van betrokken partijen en disciplines over de hele
levenscyclus van het bouwwerk (van initiatief via ontwerp
en uitvoering naar beheer & onderhoud) gestructureerd
vast te leggen, te beheren en te hergebruiken.
WAT IS bIM
willen het gebruik van BIM verplicht gaan stellen. Tot nu toe
beperkte het BIM gebruik zich meestal tot de ontwerpfasen van
het bouwproces, bijvoorbeeld door ontwerpende partijen inzicht
te geven in elkaars ontwerp of door vroegtijdig knelpunten te
FIG. 2 Smalle ruimte tussen turbinegebouwen
Conceptueel
30 jaargang 20-5

FIG. 3 Verschillende 3D-modellen samengevoegd tot totaalmodel
vinden op raakvlakken van deelontwerpen. De voordelen zijn
echter veel verder te vergroten door BIM ‘door te laten rollen’
naar andere fasen van het bouwproces.
In dit artikel wordt ingegaan op de wijze waarop BIM is
ingezet in de werkvoorbereidings- en uitvoeringsfase van een
industriebouwproject. Ballast Nedam is met dit project met de
inzending ‘Ketensamenwerking met BIM’ genomineerd voor de
InfraTech Innovatieprijs 2011.
In dit artikel worden eerst wat achtergronden van het project
behandeld. Vervolgens worden achtereenvolgens verschillende
BIM dimensies belicht: 3D, 4D en 5D. Tot slot worden de
bevindingen samengevat en wordt ingegaan op toekomstige
uitbreidingen van het BIM gebruik.
Het project
Het project betreft de realisatie van een nieuwe energiecentrale
en is een van de grootste bouwprojecten van Nederland. De
energiecentrale bestaat uit drie turbinegebouwen, drie boilers,
een koelwatersysteem en twee hectare aan gebouwen zoals
tanks, controle gebouwen, waterbehandelsystemen en andere
voorzieningen (figuur 1).
Ballast Nedam is verantwoordelijk voor de realisatie van alle
(betonnen) fundaties, het grondwerk, de staalconstructies
van de gebouwen en de gevelbekleding. Daarnaast is Ballast
Nedam verantwoordelijk voor ontwerp en realisatie van het
koelwatersysteem, bestaande uit een koelwaterinlaat, een
netwerk van pijpen en een koelwateruitlaat.
Ballast Nedam had ongeveer anderhalf jaar de tijd om de
genoemde werkzaamheden te realiseren. Dit gaf een enorme
tijdsdruk op de planning. Daarnaast was de ruimte tussen de drie
turbinegebouwen bijzonder smal (ongeveer 30 meter), waardoor
in een zeer kleine ruimte veel werkzaamheden tegelijk moesten
worden uitgevoerd (figuur 2).
De werkzaamheden werden voornamelijk uitgevoerd door
verschillende zusterbedrijven van Ballast Nedam: één voor
betonwerkzaamheden, één voor de gebouwconstructie en
één voor het koelwatersysteem. Ballast Nedam Industriebouw
was verantwoordelijk voor de coördinatie tussen deze
zusterbedrijven. Om deze coördinatie goed te laten verlopen
heeft Ballast Nedam Industriebouw er voor gekozen om het
BIM dat al was opgezet tijdens de ontwerpfase ook intensief te
gebruiken in de werkvoorbereidings- en uitvoeringsfase. In de
volgende paragrafen wordt beschreven hoe dit is gebeurd.
3D
Met 3D-modelleren bedoelen we het opbouwen van een digitale
weergave van het bouwwerk met ‘intelligente’ 3D-objecten.
Deze objecten kunnen door verschillende partijen worden
gemodelleerd. Dit is in dit project als volgt gebeurd:
• Koelwatersysteem: Ballast Nedam Engineering heeft het
ontwerp van het koelwatersysteem 3D gemodelleerd.
• Betonconstructie (exclusief het koelwatersysteem):
een Oostenrijks adviesbureau heeft het ontwerp van de
betonconstructie 3D uitgewerkt.
• Staalconstructies: een combinatie van staalbouwers heeft
het 3D-model van het staalwerk geleverd. Op basis van het
3D ontwerpmodel van de staalbouwers vond de fabricage
van de staalelementen plaats.
Conceptueel
Jaargang 20-5 31

• Gevelbekleding: het 3D-model van de gevelbekleding is
geconstrueerd aan de hand van het 3D staalmodel. Dit
is, in samenwerking met de leverancier, gedaan door de
werkvoorbereiding van Ballast Nedam Industriebouw.
• Overige onderdelen, zoals andere betonconstructies,
ondergrondse leidingen en ontgravingen zijn 3D
gemodelleerd door de werkvoorbereiding van Ballast
Nedam Industriebouw. Dit is gedaan aan de hand van de
beschikbare 2D-tekeningen.
Genoemde 3D-modellen zijn samengevoegd tot een
3D-totaalmodel (figuur 3).
Het hebben van het integrale 3D-model bracht verschillende
voordelen met zich mee voor werkvoorbereiding en uitvoering.
De werkvoorbereiders werden uitgerust met een ‘3D viewer’
waarmee de 3D-modellen bekeken konden worden. Zij gebruikten
het 3D-model voornamelijk om snel inzicht in de constructies te
krijgen en werkmethoden te optimaliseren. Werkvoorbereiders
gebruikten de modellen ook als communicatiemiddel naar de
uitvoering.
Daarnaast is het 3D-model van de koelwaterinlaat gebruikt
voor het uitwerken van bekistingen en hulpconstructies. Hierbij
zijn bekistingsoppervlaktes uit het 3D-model afgeleid en 3D
bekistingselementen tegen de objecten in het 3D betonmodel
van de koelwaterinlaat geplaatst. Vervolgens konden doorsneden
gemaakt worden in het 3D-model welke de basis vormden voor
de bekistingstekeningen.
fig.4 en 5 Situatiemodel van de bouwput
Enkele leerpunten
De mate van detaillering van de 3D-modellen van de
ontwerpende patijen sloot niet altijd aan op de wensen van
werkvoorbereiding en uitvoering. In de toekomst zal Ballast
Nedam zo vroeg mogelijk in het bouwproces haar wensen
kenbaar maken zodat 3D-modellen zoveel mogelijk aansluiten
bij de behoeften.
Een volgende stap wordt het toevoegen van de wapening in
BIM, zodat de wapeningstekeningen uit het model gegenereerd
kunnen worden en de wapening in complexe onderdelen
goed inzichtelijk kan worden gemaakt. Ook het toevoegen van
tijdelijke constructies zoals steigers aan modellen is een ambitie
van Ballast Nedam.
4D
Bij een groot en complex project is het moeilijk te coördineren
wie op welk moment waar werkt. Ballast Nedam heeft hiervoor
4D-modellen ingezet. Onder 4D-modelleren wordt verstaan
het visualiseren en simuleren van uitvoeringsprocessen door de
koppeling van objecten uit een 3D-model aan de tijdsdimensie
(in dit project: activiteiten uit een planning).
Het koppelen van de planning aan het 3D-model gebeurt per
object. Elk object, bijvoorbeeld ´wand A´, komt zowel voor in de
planning als in het 3D-model. Vervolgens is het mogelijk om deze
twee informatie bronnen (3D-objecten en planningsregels) bij
elkaar te brengen en te koppelen. Hierdoor ontstaat een ´film´
van het uitvoeringsproces van het project, ´up-to-date´ volgens
de laatste stand van de planning en het ontwerp (3D-model). Op
elk moment kan het uitvoeringsproces stilgezet worden en kan
Conceptueel
32 jaargang 20-5

er ‘ingezoomd’ worden op specifieke onderdelen.
Uitvoeringscoördinatie
De gedachtegang was om wekelijks 13 weken voor uit te kijken.
Wekelijks werden er 13 overzichten gegenereerd met daarop
de situatie die voor de komende weken gelden (zie figuur 4 en
5). Deze overzichten werden besproken met de uitvoerders van
het werk.
Het 4D-model kwam het best tot zijn recht tijdens de drukste
periode van het project: tijdens de overgangsperiode van de
betonbouwer naar de staalbouwer. Het bleek dat met name door
het inzicht in elkaars werk onduidelijkheden konden worden
voorkomen en optimalisaties konden worden doorgevoerd.
Eén van de meest sprekende voorbeelden (er zijn vele
voorbeelden te geven) was het overleg tussen de leggers van
de koelwaterpijp en de staalaannemer. Doordat het leggen van
de koelwaterpijp een kleine vertraging had opgelopen, kwamen
de staalaannemer en de pijpenleggers in elkaars vaarwater. Met
het 4D-model konden de werkzaamheden afgestemd worden,
waardoor de vertraging van de koelwaterpijp werd ingehaald en
de staalaannemer geen vertraging opliep.
Voortgangsrapportage
Naast de uitvoeringscoördinatie is het 4D-model ook gebruikt
voor de voortgangsrapportage naar de klant. Dezelfde
overzichten die werden gebruikt voor de uitvoeringscoördinatie,
werden samen met de reguliere planning aangeboden aan de
klant. Met de klant werden in de loop van het project steeds vaker
deze overzichten besproken en er werd steeds minder gekeken
naar de reguliere planning. Het ging zelfs zover dat de klant zijn
gehele wand bekleed had met de voortgangsrapportages.
Enkele leerpunten
Informatie van allerlei disciplines (werkvoorbereiders,
uitvoerders, calculatoren, cost controlers, etc.) en partijen kan
alleen efficiënt bijeen gebracht worden wanneer informatie
eenduidig gestructureerd is. Deze structuren dienen van
het begin af aan gevolgd te worden. Alleen zo kan informatie
(continu) geautomatiseerd gekoppeld worden. Dit geldt niet
alleen bij het 4D-modelleren (het koppelen van 3D objecten
en planningsgegevens), maar ook bij het 5D-modelleren (zie de
volgende paragraaf). In dit project is die structuur in de loop van
het project ontstaan.
5D
Bij 5D-modelleren gaat het voornamelijk over het genereren van
objecthoeveelheden. Voor dit project was dit extra interessant
omdat Ballast Nedam betaald zou worden aan de hand van
verrekenbare hoeveelheden.
Hoeveelhedenberekeningen
Ballast Nedam is begonnen met het creëren van de
hoeveelhedenstaten voor alle ontgravingen vanuit een BIM.
Hiervoor is een algoritme gemaakt om de besteksregels uit te
zetten in het 3D-model (bijvoorbeeld: Ballast Nedam krijgt voor
grondhoeveelheden tot 1m uit de fundatie betaald).
Naast alle ontgravingen zijn ook alle hoeveelheden met
betrekking tot leidingen en bekistingen bepaald in het 3D-model.
Conceptueel
Jaargang 20-5 33

hoeveelheden m.b.t. ontgravingen, leidingen en bekistingen
met de BIM methode bepalen maar bijvoorbeeld ook beton-,
wapenings- en staalhoeveelheden. Op dit moment wordt dit in
een ander project met succes toegepast.
Ook was het in dit project, door een verschil tussen de
verrekenmethode en de werkelijke ontgravingsmethoden, niet
mogelijk om hetzelfde 3D-model te gebruiken als basis voor (a)
het bepalen van hoeveelheden en (b) het 4D-model (om aan te
geven wanneer grondwerk plaatsvindt). Dit moet meegenomen
worden bij het opzetten van nieuwe projecten.
FIG. 6 Hoeveelheidsberekeningen
In de praktijk bleek het eerst moeilijk de klant ervan te overtuigen
dat dit een betrouwbare manier was voor het berekenen van
hoeveelheden. De eerste berekeningen zijn dubbel uitgewerkt,
zowel traditioneel als met het BIM. Nadat vastgesteld was dat
er tussen de berekeningen geen verschil bestond, is er volledig
overgestapt naar de hoeveelhedenberekening met BIM.
Project control
Nadat de hoeveelheden waren vastgesteld was het mogelijk
om deze te koppelen aan de planning. Door het koppelen van
de 3D objecten, inclusief hoeveelheden, met de planning was
te zien wanneer bepaalde hoeveelheden werden verwerkt.
Door de hoeveelheden te relateren aan kosten en opbrengsten
was het mogelijk om een cashflow curve (een kosten- en
opbrengstenoverzicht per tijdseenheid) te genereren.
Enkele leerpunten
In volgende projecten zal Ballast Nedam niet alleen de
Conclusie
In dit artikel is beschreven hoe BIM kan doorrollen van de
ontwerpfase naar de realisatiefase. Door het gebruik van BIM
konden, in het beschreven project, tijdens de realisatiefase
betere beslissingen worden genomen (procesoptimalisatie),
werden fouten zo vroeg mogelijk gevisualiseerd, gesignaleerd en
opgelost (faalkostenreductie) en konden partijen en disciplines
elkaars gegevens efficiënt hergebruiken (vergroten van de
efficiëntie van processen). Daarnaast werd het mogelijk om
de opdrachtgever beter inzicht te geven in werkzaamheden,
knelpunten en opleveringen.
Ballast Nedam is erg positief over het gebruik van BIM in de
realisatiefase en zet daar in haar projecten steeds meer op in.
Voorbeelden zijn de projecten ‘Avenue2’ (de herontwikkeling
van de snelweg en de stad Maastricht) en ‘Erasmus Medisch
Centrum’. Daarnaast worden belangrijke kansen gezien om
meer gegevens te koppelen aan een BIM, zoals risico’s en
systems engineeringsgegevens. BIM is een belangrijk speerpunt
van de organisatie geworden.
fig. 7 “BIM is een belangrijk speerpunt van de organisatie
geworden.”
Conceptueel
34 jaargang 20-5

DUURZAME PROJECTEN
Projectmatige organisaties en
ecologisch duurzame doelstellingen
Auteurs: Frank Westmijze, Bram Entrop, Roxie Muller
Duurzaamheid is een veel besproken onderwerp. Bijna iedereen
ziet er de noodzaak wel van in. Alleen daadwerkelijk duurzaam
handelen is lastig. Door de vele verschillende mogelijkheden
binnen een projectgestuurde organisatie en de diverse
interpretaties van betrokken partijen is het moeilijk te beslissen,
wat te doen om te komen tot een duurzaam product of object.
Als student Industrial Design Engineering (richting Architectural
Building Components Design and Engineering) is Frank
Westmijze betrokken geweest bij het Green Building Lab
fig.1 New Amsterdam pavilion, Manhattan, NY
project. In dit project waarin de universiteit samenwerkt met
verschillende partijen wordt gewerkt aan de ontwikkeling
van een bouw systeem dat zich richt op energie neutraalheid,
transformeerbaarheid en multifunctionaliteit. Deze onderwerpen
zijn allemaal gericht om energie zo effectief mogelijk te gebruiken
en om materialen en componenten zo lang mogelijk bruikbaar
te laten zijn.
Met deze achtergrond is Frank Westmijze terecht gekomen
bij X2 EU voor zijn opdracht. Dit bedrijf, gevestigd op het
business and science park in Enschede, steunt haar klanten met
theoretische en praktische kennis en ervaring in het gehele
traject; van schetsontwerp naar engineering tot en met de
feitelijke productie van architectonische kunstobjecten. Het
doel van X2 EU is met een multidisciplinair team, binnen een
taakstellend budget, een optimaal resultaat te bereiken. Enkele
projecten waar X2 aan heeft gewerkt zijn; het New Amsterdam
Pavilion in Manhattan, NY (zie Figuur 1), Jonas in het ROC van
Conceptueel
Jaargang 20-5 35

FIG. 2 Jonas in het ROC van Twente, tijdens constructie
Twente (zie Figuur 2), de Bellenblazer bij het Roombeek (zie
Figuur 3) en de Throne Benches van West 8 (zie Figuur 4).
DOELSTELLING
Een van de aspecten waar X2 EU al een tijdje mee geconfronteerd
wordt is het verduurzamen van haar projecten. Het is de
verwachting dat dit aspect een steeds grotere rol gaat spelen en
X2 EU wil hier graag op voorbereid zijn. Hoe kunnen X2 EU (en
andere projectmatige organisaties) duurzame eisen en wensen
vaststellen en realiseren.
Om te kijken hoe de doelstellingen behaald kunnen worden is
er eerst een basis nodig om mee te werken. In dit geval is dat
de definitie van een project (en projectmatige organisaties) en
ecologische duurzaamheid.
PROJECTEN
Een project is gedefinieerd als een tijdelijke streven om een unieke
product of service te creëren. Belangrijk hier is het tijdelijke
aspect, zodra de gestelde doelen zijn behaald is een project
voltooid en wordt deze afgesloten [1]. Naast de hoofddoelen
van een project zijn er ook nog verdere randvoorwaarden waar
meestal aan voldaan moet worden zoals budget, kwaliteit, tijdstip
van afronding, etc.
Projectmatige organisaties heeft een bedrijfsmodel dat gebaseerd
is op het voltooien van projecten. Het verdienmodel is hier
meestal direct mee verbonden. Niet projectmatige organisaties
kunnen nog steeds projecten ondernemen voor ontwikkeling
van services of producten maar bij deze organisaties zijn de
inkomsten niet direct afhankelijk van deze projecten. Indirect
wel; bijvoorbeeld doordat een product of service in een project
ontwikkeld wordt. Na het afronden van het project wordt het
in productie of gebruik genomen en dit vormt dan de basis van
het verdienmodel [2].
ECOLOGISCHE DUURZAAMHEID
Allereerst moet er duidelijk begrepen worden wat ecologische
duurzaamheid inhoudt. De definitie waar mee wordt gewerkt,
is gebaseerd op die van de VN-commissie Brundtland in 1987:
“duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de
behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige
generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te
brengen” [3]
Er zijn verschillende interpretaties van deze definitie en nog
meer manieren en methodes om dit in de bedrijfsvoering te
betrekken. Niet al deze methodes zijn echter even duidelijk
of direct toepasbaar, sommige zijn heel specifiek gericht op
bepaalde soorten projecten. Voor X2 EU vormt dit een extra
grote uitdaging, omdat de projecten die ze doen vaak unieke en
complexe objecten als resultaat hebben. Er is niet een standaard
methode om hier de duurzaamheid van te bepalen. Het maakt het
Conceptueel
36 Jaargang 20-5

verbeteringen door te voeren zal er zelf gekeken moeten waar
en hoe dat mogelijk is. Het belang voor X2 EU is het verbeteren
van het mogelijke duurzame aanbod aan klanten. Vanuit de
universiteit is het interessant om te weten in hoeverre dit ook
in andere projectmatige organisaties kan worden toegepast.
FIG. 3 Bellenblazer bij het Roombeek
nog moeilijker als er gekeken wordt naar de hele bedrijfsvoering
om te kijken hoe de vele en zeer diverse projecten toch tot
duurzame producten kunnen leiden .
Om het kader van ecologische duurzaamheid al wat te
beperken zal de focus worden gelegd op materiaal gebruik. De
hernieuwbaarheid van materialen is zeker een belangrijk punt [4]
als er gekeken worden naar duurzaamheid en bij de activiteiten
die X2 EU onderneemt is materialisatie altijd het hoofdpunt. Om
deze reden heeft X2 EU aangegeven dat het cradle to cradle
principe voor hun zeer interessant klinkt, omdat hiermee er geen
beperking wordt gelegd op de hoeveelheid materiaal die wordt
gebruikt, mits het op een correcte manier wordt toegepast.
Volgens de cradle to cradle methode gaat het zelfs niet over
duurzaamheid maar over ecologisch intelligent ontwerpen [5].
Desalniettemin, voorgaand onderzoek bij X2 EU van Laurie van
Koppen [6] heeft al uitgewezen dat het toepassen van de cradle
to cradle principes op productniveau moeizaam gaat.
Door de tijdsdruk die op het merendeel van de projecten
staat, lijkt het onhaalbaar om (tijdens een project) voldoende
informatie in te winnen over materialen, de toeleveringsketen te
bekijken en veranderingen door te voeren om cradle to cradle
alternatieven aan de klant aan te kunnen bieden. Het certificeren
van producten lijkt zelfs onmogelijk, omdat door de hoge mate
van diversiteit en complexiteit er erg hoge kosten en grote
tijdsinvesteringen nodig zouden zijn per object/product dat
ontworpen en gerealiseerd wordt.
Er moet bij X2 EU op een hoger niveau gezocht worden naar
de manier om ecologische duurzaamheid goed toe te kunnen
passen. Cradle to cradle certificeringen kunnen momenteel
alleen nog maar op productniveau. Om op een hoger niveau
(VOOR)ONDERZOEK
Om een goede start te maken is literatuuronderzoek gedaan
over de definitie van projecten, de definitie van duurzaamheid en
daaraan gerelateerde onderwerpen. Deze informatie zal de basis
gaan vormen voor de methode die ontwikkeld wordt om positie
en mogelijke doelstellingen van een organisatie vast te stellen.
Het is in ieder geval al duidelijk dat er hoger dan op product
niveau moet worden gekeken, omdat er anders te weinig invloed
uitgeoefend kan worden. Dit omdat er meer stakeholders direct
bij betrokken zijn als er wordt gekeken hoger dan op product
niveau, hierdoor kan ontwikkeling op een hoger niveau worden
ingezet en is er dus de mogelijkheid grotere aanpassingen door te
voeren. Figuur 5 laat een diagram zien van een toeleveringsketen,
enigszins aangepast ten opzichte van een standaard keten omdat
het in dit geval niet om producten gaat die via een winkel bij
de eindgebruiker belanden. Dit diagram geeft al een idee welke
actoren in ieder geval betrokken zijn bij projecten. Om te kijken
hoe de mogelijkheden binnen de organisatie kunnen passen zal
er gekeken worden naar: core competenties en activiteiten,
actoren en belanghebbenden, verschillende keuze levels
(strategisch, tactisch en operationeel), de interne (en externe)
beschikbare kennis en hulpmiddelen en natuurlijk de afzetmarkt.
Ideaal worden de doelstellingen zoveel mogelijk met elkaar
uitgelijnd. Op deze manier zouden alle betrokken partijen weten
hoe ze meerwaarde kunnen creeeren met betrekking tot de
ecologische duurzame doelstellingen.
VOORUITBLIK OP RESULTAAT (VOOR X2 EU)
Om te kijken wat de mogelijkheden zijn voor een organisatie zal
fig.4 Throne benches van WEST 8
Conceptueel
Jaargang 20-5 37

FIG. 5 Diagram toeleveringsketen [7]; (A) Eerste leverancier, (B)
Leverancier, (C) Producent/Engineer, (D) Ontwerper,
(E) Eindgebruiker.
er eerst gekeken worden naar de situatie van het bedrijf. Wat
zijn de core activiteiten en core competenties van de organisatie.
Wat is de huidige missie en hoe wordt dit omgezet is tactische
en operationele beslissingen Welke kennis en hulpmiddelen
zijn er intern en extern beschikbaar Wat is de intentie van de
organisatie, hoe wordt dit vertaald naar meetbare doelen en
wat is nodig om deze te behalen Omdat er gebruik gemaakt
zal worden van het externe netwerk zal het ook van belang
zijn te weten wat de intenties zijn van de andere actoren.
De gebruiker, de ontwerper, producenten, leveranciers. De
hele toeleveringsketen tot aan de eindgebruiker zou bekeken
moeten worden om te bepalen wat de juiste stappen zijn om
het gewenste resultaat te bereiken. Kort samengevat, uiteindelijk
moet de ontwikkelde methode helpen de organisatie inzicht
te geven op de manier waarop hun missie, activiteiten, kennis,
hulpmiddelen en netwerk ingezet kunnen worden om duurzame
doelstellingen vast te stellen en te behalen.
Om een blik te werpen op het mogelijke resultaat; X2 EU wil
weten hoe ze op een hoger niveau in de keten betrokken
zouden kunnen raken bij projecten. Door eerder (hoger in de
toeleveringsketen) aan tafel te zitten met de klant is het mogelijk
om meer invloed uit te oefenen op de belangrijke keuzes.
Later in het traject zijn er meestal al keuzes gemaakt die niet
overeenkomen met ecologische duurzaamheids doelen die
vastgesteld zijn waardoor er moeilijker invloed op uit te oefenen
is. Maar wat voor veranderingen in bedrijfsstructuur en netwerk
zijn nodig om deze nieuwe rol aan te nemen binnen projecten
En indien de benodigde kennis en hulpmiddellen te verkrijgen/
beschikbaar is; hoe moet deze dan toegepast worden om tot zijn
recht te komen En altijd belangrijk, wanneer is dit mogelijk qua
tijdsplanning
Bij een plaatsing op de toeleveringsketen dichter bij de
eindgebruiker moeten door de organisatie gestelde doelen
wel waargemaakt kunnen worden door de rest van de
toeleveringsketen. Bij zaken die direct verbonden zijn met het
eindproduct is dit tamelijk makkelijk te bewerkstelligen. Keuzes
van materiaal en productiemethodes zijn direct verbonden met
de toeleverancier die deze materialen en/of productiemethodes
aanbieden. In het geval van indirecte verbondenheid is
het moeilijker hierin inzicht te krijgen. Bijvoorbeeld bij
transportkeuzes, hulpmiddellen bij voorbereiding, productie,
plaatsing, onderhoud. Directe aansturing vanuit een hoger keuze
niveau en vanuit eerder in de keten zou inefficient zijn. Hoe kan
er alsnog worden gewaarborgd dat keuzes overeenkomen met
de vastgestelde doelen
AFSLUITING
Al met al een zeer uitdagende opdracht. Door de complexiteit van
de opdracht en de afhankelijkheid van verschillende verbonden
aspecten is het nu nog niet inzichtelijk wat voor uitkomst er
gaat komen. Als de uiteindelijke doelstelling maar wordt bereikt;
het verkrijgen van meer duidelijkheid over het bepalen van een
route naar duurzamere projecten, bedrijfsvoeringen en het
bijbehorende netwerk. Verder wordt het hopelijk mogelijk om
de ontwikkelde methode zo breed mogelijk toe te passen.
Keywords: environmental sustainable objectives, projects,
project based organizations, strategy, tactical, operational, core
competencies, core activities, (internal and external) knowledge
and resources, communication, supply chain, stakeholders, actors,
alignment of objectives.
[1] A Guide to the Project Management Body of Knowledge,
PMI. 2008.
[2] Ostenwalder, Alex. The business model ontology; a
proposition in a design science approach. (2004) Master
Thesis for the University of Lausanne.
[3] United Nations. Report of the World Commission
on Environment and Development, General Assembly
Resolution 42/187, 11 December 1987. Geraadpleegd op
8-11-2011
[4] Cohen, David (23 may 2007) Earth’s Natural
Wealth: an audit. (http://www.science.org.au/nova/
newscientist/027ns_005.htm, webversie. Geraadpleegd op
14-11-2011)
[5] McDonough, W; Braungart, M (2002). Cradle to Cradle;
remaking the way we make things. Rodale Press.
[6] Koppen, van, Laurie; (2010). Cradle to Cradle bij X2
EU, Afstudeerverslag voor de opleiding Industrieel Product
Ontwerpen, Saxion.
[7] Supply chain diagram. Maly LOLek. Wikimedia
Commons.
LITERATUUR
Conceptueel
38 Jaargang 20-5

Knap
als je met je eerste
carrièrestap Nederland
vooruit brengt.
Management Advies Automatisering Bouw Huisvesting Vastgoed
Bij Brink Groep maak je de ambities waar van onze opdrachtgevers in bouw,
huisvesting en vastgoed. Dankzij onze medewerkers worden door heel
Nederland prachtige projecten opgestart. Zo hebben we de bouw van het
ADO-stadion gecoached en maken we het Stedelijk Museum Amsterdam
klaar voor de toekomst. Nederland mooier maken klinkt goed, maar
hoe zit het met jouw eigen ambities Wij geven alle ruimte voor je eigen
ontwikkeling. In een dynamische organisatie met informele sfeer werk je
samen met collega’s die graag denken én doen. In kleine gespecialiseerde
teams kun je jouw vernieuwende ideeën kwijt en leer je elke dag bij. Dus, ben
je afgestudeerd en wil je het ver brengen Ben je pragmatisch, ondernemend
en ambitieus Kijk dan op onze website voor passend knap werk.
www.brinkgroep.nl
knap werk

CD0209VV001
Rijkswaterstaat
verbindt!
Bij Rijkswaterstaat werken we aan verbindingen.
Over weg en water. Met de politiek, met aannemers
en (vaar) weggebruikers. Tussen maatschappelijke
dilemma’s en effectieve oplossingen. En natuurlijk
met onze medewerkers, want verbinden begint
bij je eigen mensen.
Kijk op www.rijkswaterstaat.nl naar de uitdagende
projecten die we op dit moment uitvoeren op
weg en water.
Meer informatie
www.rijkswaterstaat.nl of bel 0800 - 8002
(ma t/m zo 06.00 - 22.30 uur, gratis)