Onder Uns - Psychology and Neuroscience - Maastricht University

02 | Onder Uns | Juni 2009
Het is beter te sterven in het licht dan te overleven in het
donker.
Jérôme Serpenti
C’est dur de mourir au printemps, tu sais.
Jacques Brell
Het is beter gezond en wel te blijven leven.
Rob de Vries
Chèr Jérôme,
Je hebt mij voor een duivels dilemma geplaatst. Enerzijds had ik
mijn lezers beloofd - maar jij bent daar ook één van - dat ik na al
die deprimerende columns een vrolijk stukje zou schrijven onder
de titel “Vrolijk knoeien in de marge”, waarin ik mijn uiterst positieve
wereldbeeld zou schilderen. Jij hebt daar nu een stokje voor
gestoken. Want na jouw uiterst kritische stukje in de vorige Onder
Uns moet ik je wel antwoorden. Dus zal de lezer, ook jij, verstoken
blijven van een positieve afsluiting van dit columnseizoen en zoals
je weet de redactie van Onder Uns is meedogenloos. Iedere
columnist functioneert maar één academisch jaar. Anderzijds, misschien
ben je wel de enige lezer van deze column en dan mag ik
je geen antwoord schuldig blijven.
De Duitse socioloog Max Weber maakte een onderscheid tussen
twee soorten ethiek. Gesinnungs- en Verantwortungsethik. Onze
Angelsaksische broeders maakten daarvan Ethics of Conviction
en Ethics of Responsibility. Gesinnungsethik is de ethiek van de
goede intenties. Op zichzelf misschien noodzakelijk, maar op zijn
slechts eindigt het in radicaal expressionisme. Met honderdduizend
man demonstreren tegen zinloos geweld is een vorm van
expressionisme. In de tweede kamer pleiten voor de doodstraf is
zelfs radicaal expressionisme. Het haalt niets uit, het dient geen
doel. Het geeft degenen die de uitlatingen doen alleen een tevreden
gevoel.
Wat ik in mijn columns vooral wilde laten zien is dat schuld, boete,
stigmatisering en niet altijd de waarheid uitdragen misschien wel
functies hebben die onze samenleving leefbaar maken; dat wetenschappelijk
inadequate begrippen als vrijheid en verantwoordelijkheid
misschien wel een onmisbare maatschappelijke en morele
functie hebben. Had ik nog meer columnruimte gehad, dan
had ik ongetwijfeld een lofl ied op de hypocrisie gezongen. Samen
met bovengenoemde trits één van de belangrijkste defensieme-
Antwoord
chanismen van onze burgermaatschappij. Misschien wel de meest
menselijke maatschappij die er ooit geweest is. Schuld, boete,
stigmatisering en hypocrisie zijn niet vier ethische ruiters van de
Apocalyps, maar te zien aan hun vruchten zijn ze deugden binnen
een Verantwortungsethik. Jij Jérôme lijkt die ethiek te delen. Je
wijst immers op de gevolgen van mijn opvatting. Mijn soort opvatting
zou volgens jou leiden tot Goelags en kampen, een fl orerende
religie, het niet onderwijzen van de evolutietheorie, het uitroeien
van minderheden en racisme. Aangezien je nergens aangeeft
via welke mechanismen ik deze dingen bereik, is het moeilijk
op al deze zaken in te gaan. Het enige dat ik daartegen in wil
brengen is een soort jij-bak. Het rondbazuinen van zekerheden en
vast geloofde waarheden leidt eerder tot de door jou genoemde
kwaden. Toch is er één ding waarop ik in iets meer detail wil in
gaan. Dat is je hartstochtelijk pleidooi voor de waarheid.
Jij lijkt daar ver in te gaan: waarheidspreken is altijd een deugd.
Dat lijkt mij geen nuchtere Verantwortungsethik, maar Romantische
Gesinnungsethik. Het klinkt zo mooi “ Het is beter te sterven
in het licht dan te overleven in het donker”, maar is dat ook zo?
Soms is het spreken van de waarheid niet interessant, soms is het
niet opportuun en soms is het zelfs niet menselijk. Het regent of
het regent niet is een ware, maar oninformatieve uitspraak, wanneer
ik zeg alle objecten vallen naar beneden is dat een waarheid
die niets toevoegt aan onze al bestaande achtergrondkennis.
Beide uitspraken zijn weinig interessant. Het is niet opportuun als
je in Iran als Nederlander meewerkt aan een industrieel project te
vermelden dat je joods bent, ook al zou dat zo zijn. En het is niet
erg menselijk een gelovige die ligt te sterven en die vol vertrouwen
zijn of haar toekomst in het hiernamaals tegemoet gaat te
trachten er van te overtuigen dat God niet bestaat. Sterker als een
doorgewinterde gelovige op zijn sterfbed enige twijfel heeft zou
een geruststellend, “Ja hoor die bestaat” geuit door een overtuigd
atheïst een chique daad zijn, misschien zelfs wel een nobele
leugen. Jij denkt daar anders over. Jij zou de man nog op zijn
sterfbed proberen te bekeren. Immers, “Het is beter te sterven in
het licht dan te overleven in het donker.”
Kijk voor het vervolg van de column op pagina 20