Tranen duwen happen glijden dwarrelen dwalen dralen ... - Plantyn

Tranen
duwen
happen
glijden
[HEADERSEGMENT 1] • [HEADERSEGMENT 2] • 2
dwarrelen
dwalen
dralen
zoeken
maar vinden mijn kussen
niet jouw warme huid
want die is koud, nu
en jij bent weg, nu
en jij bent weg, voor altijd
Ik huil
huiler
huilst
Kaat Bollen
10 • ROUWEN OP SCHOOL • HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE

VOORAF
Vooraf
Er zijn weinig gebeurtenissen die op zo’n persoonlijke manier beleefd en
verwerkt worden als de dood van en het rouwproces voor een persoon
uit je directe omgeving. Dat geldt voor volwassenen en voor jongeren.
Een belangrijke factor in het verwerkingsproces is de manier waarop er
in je omgeving gereageerd wordt. Niet alleen door de intimi uit je directe
omgeving, maar ook door de mensen die je ontmoet in andere contexten.
Al te vaak zijn we echter bijzonder onwennig in die situaties.
Een cahier met als thema ‘Rouwen op school’ kan dan ook een leemte
vullen op dit terrein. We kozen voor een bijdrage van Magda Habraken.
Zij wijdde haar licentiaatsthesis aan het onderwerp ‘Rouwen kinderen
anders’ en was bereid om de inhoud ervan te herwerken voor dit cahier.
Als licentiaat in de godgeleerdheid en godsdienstwetenschappen en vanuit
haar ervaring als godsdienstleerkracht en leerlingenbegeleidster heeft
Magda Habraken belangstelling voor het religieuze aspect van het rouwproces.
Zij staat dan ook stil bij de betekenis van de dood bij rooms-katholieke
jongeren en islamitische jongeren. Het ontbreken van een
hoofdstukje over de rituelen van niet-gelovige of vrijzinnige jongeren
heeft te maken met een gebrek aan ervaring en niet met een miskenning
van het belang of met een gebrek aan respect.
Als redactie zijn we ervan overtuigd dat de inhoud voldoende inspirerend
is, ongeacht de al dan niet religieuze achtergrond van de lezer of
oriëntatie van de school.
Naast Magda Habraken danken we ook Janne Swolfs. Als leerkracht Nederlands
en expressie in de eerste graad van het secundair onderwijs
schreef zij een korte, maar daarom niet minder aangrijpende, getuigenis
over hoe zij samen met de leerlingen het ziekteproces en overlijden van
een medeleerling ervaart.
Dit getuigenis willen we graag als introductie meegeven op het cahier
van Magda Habraken.
De redactie van Handboek Leerlingenbegeleiding Twee
HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE • ROUWEN OP SCHOOL • 11

INTRO
Intro
Afscheid van een klasgenootje
(voor Maxim)
Vijf schooljaren geleden was het eerste jaar Artistieke Vorming op
onze school, een bonte verzameling pubers met veel energie en verbeelding.
Ik was de gelukkige die het vak expressie mocht geven. Bepaalde types
vielen op door talenten, anderen door minder prettige eigenschappen.
Maar het moet gezegd, het was een toffe groep.
Er was een meisje dat extra opviel, omdat ze zo teer en kwetsbaar
leek, Maxime M.
Ze kon een groep sturen zonder te drammen, ze bezat bovendien
een empathisch vermogen, dat voor haar leeftijd, dertien, net iets te
groot leek.
• Ziek
Vrij snel kwamen we te weten dat Maxime een zeer slechte gezondheid
had. Als klein meisje was ze al vaak opgenomen in het ziekenhuis
en onderging ze pijnlijke behandelingen. De tweede helft
van het schooljaar begonnen er opnieuw ernstige problemen de kop
op te steken. Maxime verdween voor een tijdje uit de klas.
Omdat onze school, SISA Antwerpen, heel kindvriendelijk is en een
goede leerlingenbegeleiding heeft, werd er gevraagd om taken en
leerstof te regelen voor Maxime.
Toen gebeurde er iets heel moois. Er werd bijna gevochten om dit te
doen. Blijkbaar was er een vaste vriendengroep die al contact had
met de ouders van Maxime. Er werden vaak logeerpartijtjes gehouden
bij haar thuis en dan werd daar alles voor de school besproken.
Op die manier kregen we ook een goed beeld van het ziekteverloop
en was het meteen uit de taboesfeer gehaald, want het woord was
er: kanker.
Keihard was het en het zag er grimmig uit.
12 • ROUWEN OP SCHOOL • HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE

INTRO
Maar zoals vaak kende Maxime een periode van schijnbaar herstel.
De vriendinnen hadden voor een expressieopdracht zelfs met Maxime
een filmpje gedraaid in het Peerdsbos.
In het filmpje kon je goed zien dat wanneer Maxime niet moest acteren,
de anderen haar toedekten met een warme deken en een
sjaal.
Wanneer Maxime niet op school was, werd er regelmatig via de leerlingenbegeleiding
info gegeven.
Het was vooral door Maxime zelf, die een zeer open houding had,
dat de anderen er niet krampachtig omheen moesten draaien. Soms
vertelde iemand dat Maxime had gehuild, of geroepen had dat ze
die stomme kanker haatte.
We werden dan allemaal even heel stil en droevig. Maar onmiddellijk
werd dat dan omgezet in een of andere daad. Brieven schrijven,
zotte fotootjes opsturen ... Dat luchtte op.
• De pruik
Maxime zou terug verschijnen. Maar met een pruik, want door de
chemotherapie was ze haar haren kwijt. De klas was voorbereid op
de pruik, maar niet op de flair waarmee Maxime haar prachtige
blonde pruik droeg.
Sommige leerlingen werden er stil van. Grote ego’s werden kleiner,
vanzelf. Hier werd duidelijk welke enorme impact deze leerling op
de groep begon te krijgen.
Soms zag je hoe ze tijdens de les heel erge pijn had. Het werd steeds
minder haalbaar voor haar. Maar ze werd gedragen door haar klasje
en ze gaf zelf het goede voorbeeld door nog te vragen naar kwaaltjes
van anderen. Maar haar krachten namen af. Maxime verdween alweer
uit de klas.
De hoop begon bij de klasgenootjes te slinken en er werden steeds
meer vragen gesteld of het nog wel goed zou komen.
We konden geen pasklare antwoorden geven. De logeerpartijtjes bij
Maxime werden ook minder, want het was te belastend voor haar.
Dan hebben we maar afgesproken dat er kleine groepjes werden gemaakt
van twee leerlingen. De ouders van Maxime hebben de contacten
vrij lang opengehouden tot het echt niet meer ging.
HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE • ROUWEN OP SCHOOL • 13

INTRO
• Maxime is overgegaan
Het onvermijdelijke gebeurde op 25 mei, Maxime was overleden. Het
was verschrikkelijk, ook al wisten we dat het zou komen.
Een aantal dagen was het stil en toen begon iedereen te zeggen dat
ze iets wilden doen op de begrafenis. Onze directie is met alle klasgenootjes
en vrienden en collega’s naar de begrafenis gereden.
Hier gaat ook weer alle lof naar de ouders, die ruimte boden voor allerlei
dingen van de vrienden. De dienst was hartverscheurend en
tegelijk vol hoop, raar ...
Maxime had zelf haar hondje overgedragen aan haar beste vriendin
Kikki, haar kist was beschilderd door de vriendinnen en een leerling
van de klas had een liedje geschreven en heeft dat gezongen op de
begrafenis.
Iedereen was in witte of lichtblauwe kleding, want Maxime wilde
geen trieste vertoning.
Dan kregen we nog een opdracht van Maxime. Ze had vlak voor haar
dood nog op het internet een goed doel gekozen. Hiervoor had ze T-
shirts ontworpen en die kon je na de dienst dan kopen. Iedereen
ging naar huis in een shirt van Maxime.
• Niets gaat verloren
Het volgende schooljaar hebben we een herdenkingsmoment gehouden.
Er werd geld ingezameld. Een leerkracht vertrok naar India en zij
heeft dat geld met een foto van Maxime meegenomen op haar reis.
We hadden haar gevraagd om het goed te besteden en vooral te vertellen
dat een meisje uit Nederland dit zo graag wilde geven. Het
was spannend afwachten waar het geld zou opduiken. Op het einde
van de zomervakantie kreeg ik een mail met foto’s uit India.
De Yong Ling Kinder Garten School in Dharamsala bedankte ons en
heeft de foto van Maxime in de gang gehangen. Ze stuurden ons ook
kindertekeningen met bedankingen.
De leerlingen waren blij en trots.
Ik dacht ineens aan het grote opschrift dat boven Maximes kistje
hing:
“LOVE IS THE ANSWER.”
14 • ROUWEN OP SCHOOL • HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE

INTRO
• Besluit
Ik ben er me ten volle van bewust dat sommige mensen dit verhaal
nauwelijks geloven. Toch is het echt gebeurd. De helende werking
van al deze activiteiten was zeer groot. Dit is zo optimaal kunnen
verlopen, omdat alle betrokken partijen tegelijk kozen voor openheid
en samenwerking.
Ik kan me goed voorstellen dat sommige ouders dit niet willen of
kunnen. Of dat het kind niet de kracht heeft om zo dapper te zijn.
Maar toch kan de school een grote rol spelen in het verwerkingsproces
en in het verkleinen van de angst voor de dood.
Als de dood maar bij het leven mag horen en niet weggemoffeld
wordt.
Janne Swolfs
HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE • ROUWEN OP SCHOOL • 15

INTRO
zonder jou
zal ik
niet meer dezelfde zijn
natuurlijk
zal de wereld
blijven draaien en vechten
natuurlijk
is de school
zoveel meer dan eerst
gelukkig
Kaat Bollen
16 • ROUWEN OP SCHOOL • HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE

INLEIDING
1. Inleiding
goede begeleiding
van rouwende
leerlingen
Een goede begeleiding van rouwende leerlingen op school kan ervoor
zorgen dat deze leerlingen niet geïsoleerd raken, geen vertraging oplopen
in hun schoolloopbaan en niet terechtkomen in een gecompliceerd
rouwproces. Een gepaste omkadering maakt dat ook leerlingen
met een litteken kunnen uitgroeien tot sterke volwassenen.
Rouwen op school probeert volwassenen en kinderen steunend en ondersteunend
nabij te zijn wanneer de dood zich aandient op school.
achtergrondinformatie,
werkvormen,
didactisch materiaal
Rouwen op school biedt achtergrondinformatie over de eigenheid van
rouwprocessen bij pubers.
De algemene werkvormen die voorgesteld worden, leren de leerlingen
omgaan met rouw en verdriet. Curatieve werkvormen kunnen op school
heel nuttig zijn in een rouwgroep.
Daarnaast biedt dit cahier nog een waaier aan didactisch en meditatief
materiaal.
Deze informatie vervangt natuurlijk geenszins een goede plaatselijke begeleiding
met alle betrokken partijen, maar hoopt daartoe wel een aantal
nuttige instrumenten en perspectieven aan te reiken.
1.1. Enkele opmerkingen
overlijden van een
ouder
Dit cahier focust vooral op het overlijden van een ouder. Het overlijden
van een ouder is voor een kind het meest ingrijpend. Dit rouwproces
start bij een langdurige ziekte vaak vooraleer de ouder overleden is.
Ouders kunnen op verschillende manieren overlijden (langdurige ziekte,
ongeval, moord, zelfdoding, …). Deze verschillende vormen geven ook
verschillen in het rouwproces. Het is onmogelijk al deze verschillen te
bespreken in dit cahier. Als begeleider is het belangrijk rekening te houden
met de omstandigheden waarin de ouder overlijdt. Maar kinderen
kunnen natuurlijk ook een klasgenoot, grootouder, broer, zus, … verliezen.
Je kunt in de tekst dan meestal ouder vervangen door broer, zus,
klasgenoot, vriend, grootouder, …
HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE • ROUWEN OP SCHOOL • 17

INLEIDING
betrokkenheid van
de lezer
In dit cahier wil ik de betrokkenheid van de lezer vergroten door niet te
spreken over ouder, maar ouder vaak te vervangen door papa of mama.
Mijn opzet is niet een afstandelijk boek te schrijven, maar een cahier dat
voor de leerkrachtengroep zowel theoretisch als praktisch bruikbaar is.
De lezer van dit cahier wordt aangesproken in de rol van leerkracht of
ouder. Ik focus me vooral op het onderwijs, vanuit mijn job als (godsdienst)leerkracht
en leerlingenbegeleidster. De theorie verhelder ik regelmatig
met eigen praktijkvoorbeelden. Uit respect voor de leerlingen
heb ik hun voornamen veranderd. Dikwijls zijn de tips voor leerkrachten
of leerlingenbegeleiders ook bruikbaar voor de ouders, jeugdleiders, ...
Om de aanspreekbaarheid en concreetheid te vergroten, schrijf ik dan
ook in de je-vorm.
termen ‘kinderen’ en
‘jongeren’
Dit boek bestudeert de rouw bij kinderen. Met kinderen worden de 0- tot
18-jarigen bedoeld. Ik gebruik de leeftijdsgrens van 18 jaar, omdat deze
grens ook gebruikt wordt bij ‘de rechten van het kind’. Wanneer ik expliciet
over jongeren spreek, betekent dat specifiek kinderen vanaf 12
jaar.
18 • ROUWEN OP SCHOOL • HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE