cbv_777 behoud_beheer - Erfgoedcel Antwerpen
cbv_777 behoud_beheer - Erfgoedcel Antwerpen
cbv_777 behoud_beheer - Erfgoedcel Antwerpen
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Cultureel erfgoed in depots<br />
een kwestie van hygiëne en conditie<br />
CULTUREEL ERFGOED IN DEPOTS
Zonder woorden<br />
Als het maar<br />
gezond is …<br />
Waar bevindt zich het grootste deel van ons roerend erfgoed<br />
Op plaatsen waar het niet zichtbaar is! In kelders en magazijnen,<br />
op zolders, in achterafkamertjes en museale depots…<br />
Het wordt daar opgehangen, opgeslagen in laden en kasten,<br />
gestapeld op rekken en palletten, verpakt in dozen en kartons…<br />
Met dit boekje richten we ons tot de <strong>beheer</strong>ders van al dat<br />
erfgoed: gemeenten, OCMW’s, verenigingen, musea,<br />
kerkfabrieken, privé-eigenaars enz.<br />
Hoe zit dat met hun bewaarruimtes<br />
2<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS
Als we maar gezond zijn. In deze brochure passen we deze vervulbare wens<br />
toe op het cultureel erfgoed. Als het maar gezond is… De gezondheidstoestand<br />
van dat erfgoed van ons hangt af van een goed <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong>. Of<br />
de betrokken voorwerpen nu al dan niet tentoongesteld zijn.<br />
Wat is dat, een goed, kwaliteitsvol <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong> Voor het ‘onzichtbare’ deel van<br />
de collectie – het leeuwendeel – betekent dat hetzelfde als vragen: wat is dat, een<br />
goed depot Daar willen we u in deze bladzijden over informeren en voor sensibiliseren.<br />
Deze brochure staat niet alleen. Het bewustzijn van het belang van onze depots<br />
neemt de jongste jaren – gelukkig en eindelijk – toe, ook bij het beleid.<br />
Een goed depot is in de eerste plaats een kwestie van hygiëne en het onderhouden van<br />
de conditie, om in de gezondheidsmetafoor te blijven. Anders gezegd: van ‘gezond’<br />
verstand, motivatie en een basiskennis van zaken. Daar komen we al een heel eind<br />
mee als we ons erfgoed in goede omstandigheden willen bewaren en het in goede<br />
staat willen overgeven aan de generatie na ons. Want die heeft, evengoed als wij,<br />
recht op dat erfgoed ‘van ons’.<br />
U kunt in deze bladzijden uw kennis van het <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong> van cultureel erfgoed<br />
testen. We confronteren u ook met ‘sprekende beelden’ uit depots en u krijgt<br />
basistips: wat kan je zelf doen [Antwoord: veel.] Tussendoor verneemt u waarom<br />
dat ogenschijnlijk simpele werkwoord ‘bewaren’ onze aandacht verdient.<br />
Omdat we u met deze brochure als erfgoed<strong>beheer</strong>der, privé-eigenaar of overheid<br />
in de eerste plaats warm willen maken, geven we aan het eind websites, publicaties<br />
en adressen die u dieper helpen doordringen in de wereld van Behoud en Beheer:<br />
waarvoor kan je bij wie terecht<br />
3
Doe de grote<br />
DEPOTTEST<br />
C<br />
Hoe is het gesteld met de plaatselijke toestand,<br />
uw gezond verstand en uw expertise als het om het bewaren<br />
van erfgoed gaat Om dat te weten te komen nodigen we u uit<br />
om voor uzelf de volgende vragen te beantwoorden.<br />
Belangstelling voor de problematiek van <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong><br />
volstaat om dat te kunnen doen. En die belangstelling moeten we<br />
eigenlijk allemaal aan de dag leggen: als overheid, conservator,<br />
publiekswerker, heemkring, suppoost enz.<br />
> Zorg ervoor dat elk voorwerp<br />
een inventarisnummer heeft.<br />
4<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS
De ruimtelijke omstandigheden<br />
DE VRAGEN<br />
1. Over welke ruimte beschikt u om erfgoed<br />
in onder te brengen<br />
a. Ik heb maar één ruimte beschikbaar.<br />
b. Er zijn verschillende ruimtes beschikbaar.<br />
c. Ik heb geen specifieke ruimte beschikbaar<br />
en berg het erfgoed waar ik plaats vind.<br />
DE ANTWOORDEN<br />
1. Het beste is dat u verschillende ruimtes kunt<br />
gebruiken, zodat u bepaalde voorwerpen bij elkaar –<br />
of integendeel van elkaar afgezonderd – kunt zetten,<br />
afhankelijk van de bewaaromstandigheden en –vereisten.<br />
De risico’s [brand, waterschade, diefstal…]<br />
worden op deze manier ook gespreid.<br />
Uw punten: a. 3 /b. 5 /c. 0<br />
2. Iemand komt u als erfgoed<strong>beheer</strong>der, zoals<br />
afgesproken, vragen om een bepaald voorwerp<br />
te bestuderen dat zich in uw collectie bevindt.<br />
Wat antwoordt u<br />
a. Ik vraag of de persoon een andere keer kan<br />
terugkomen omdat ik niet goed weet waar ik<br />
het voorwerp kan vinden.<br />
b. Ik vraag de persoon om 10 minuutjes te wachten<br />
en weet het voorwerp snel te vinden.<br />
c. Ik vraag of de persoon een andere keer kan<br />
terugkomen omdat mijn collega die uit<br />
het hoofd weet waar alles staat, er niet is.<br />
2. In een goed en overzichtelijk ingericht depot en<br />
met betrouwbare, geactualiseerde en toegankelijke<br />
registratielijsten vindt u voorwerpen pakweg binnen<br />
de 10/15 minuten terug. Als slechts één persoon weet<br />
wat waar in het depot te vinden is, is het risico groot<br />
dat u door het verdwijnen van deze informant van voren<br />
af aan moet beginnen of dat u in zijn/haar afwezigheid<br />
hulpeloos bent.<br />
Uw punten: a. 0 /b. 5 /c. 3<br />
3. De ruimte waar u uw collectie opbergt is…<br />
a. …naar mijn gevoel vochtig<br />
[of: naar mijn gevoel droog].<br />
b. …normaal.<br />
c. …Ik zou het echt niet weten.<br />
3. Een hoge vochtigheid in een gesloten omgeving<br />
leidt onherroepelijk tot schimmelvorming op hout, textiel,<br />
leer, papier enz. Natuurlijke verluchting kan al een<br />
verbetering betekenen. Een droge ruimte veroorzaakt<br />
bij bepaalde materialen dan weer uitdroging, krimpen,<br />
kromtrekken en barsten. Als u heeft geantwoord dat u<br />
het niet weet, bestaat weliswaar de kans dat de ruimte<br />
in orde is – vocht en droogte merkt men meestal op –<br />
maar heeft u nog geen beeld van eventuele schommelingen<br />
[die op termijn óók schade kunnen veroorzaken<br />
aan materialen zoals hout, papier, textiel].<br />
Daarom raden we u ten stelligste aan de vocht- en<br />
temperatuurschommelingen in de ruimte te meten en<br />
te registreren, bijvoorbeeld met een thermohygrograaf.<br />
Uw punten: a. 0 /b. 5 /c. 3<br />
5
cb<br />
DE VRAGEN<br />
4. Waar bewaart u tentoonstellingsmateriaal<br />
[panelen, vitrines enz.]<br />
a. Ik plaats het in mijn depot, maar zorg ervoor<br />
dat de materiaalsoorten bij elkaar staan, bv.<br />
de panelen bij de houten voorwerpen,<br />
de catalogi bij het papier enz.<br />
b. Ik berg dergelijk materiaal elders op, bv. in een<br />
garage.<br />
c. Ik plaats de materialen in het lokaal waar men<br />
doorheen moet om het depot te bereiken.<br />
DE ANTWOORDEN<br />
4. Een erfgoeddepot is geen opslagplaats van materialen.<br />
De kans is immers groot dat u ongeschikte<br />
materialen en producten binnenbrengt [MDF en vezelplaten<br />
die gassen afgeven, verf enz.] en dat anderen<br />
dan de depot<strong>beheer</strong>der in en uit lopen [onveilig, verstoring<br />
van het klimaat, vrijgeleide voor insecten].<br />
Met het oog op het veilig transporteren van objecten<br />
houdt u de toegangswegen beter vrij.<br />
Uw punten: a. 0 /b. 5 /c. 3<br />
5. Heeft u ramen in het depot<br />
a. Ja, en ik dek ze niet af:<br />
zo heb ik een klaar overzicht van de situatie.<br />
b. Ja, maar ik hang er gordijnen voor, zodat de<br />
voorwerpen beschermd zijn tegen het zonlicht.<br />
c. Nee, er zijn geen ramen.<br />
5. Een ruimte zonder ramen geniet duidelijk de voorkeur,<br />
omdat licht en warmte schade kunnen veroorzaken<br />
aan objecten. Gordijnen zijn ook aanvaardbaar,<br />
al heeft u in dat geval wel kans op warmte.<br />
Uw punten: a. 0 /b. 3 /c. 5<br />
UW SCORE<br />
Behaalde u tussen 21 en 25 punten Naar alle waarschijnlijkheid bewaart u uw collectie in een ruimte die voldoet<br />
aan alle eisen voor een goed <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong>. Uiteraard is blijvende waakzaamheid nodig. Verlies uw<br />
depot niet uit het oog, zo vermijdt u in de toekomst schade en dus kosten.<br />
Behaalde u tussen 15 en 20 punten Dit betekent dat u wellicht een aanvaardbare ruimte heeft voor het<br />
bewaren van uw collectie, maar dat er toch ook aanpassingen nodig zijn. Contacteer daarom een adviseur of<br />
consulent. Een aantal aspecten kan nog verbeterd worden, op de locatie of in de dagelijkse praktijk van het<br />
depot<strong>beheer</strong>. Verder in deze brochure vindt u handige tips en adressen.<br />
Behaalde u tussen 0 en 14 punten Het spijt ons u te moeten meedelen dat er voor u nog wat werk aan de<br />
depotwinkel is. Ofwel moet u meer inzicht krijgen in een goed <strong>beheer</strong>. Dan kunt u al heel wat opsteken van de<br />
tips op p. 15 en 16 en via de publicaties en websites op p. 17 tot 19. Ofwel zijn de bewaaromstandigheden voor<br />
uw erfgoed ongeschikt en dringen andere maatregelen zich op.<br />
6<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS
Vaardigheden<br />
e<br />
DE VRAGEN<br />
1. Waar en hoe bewaart u kledij en textiel in uw<br />
verzameling<br />
a. Volledig ingepakt in plastieken zakken, zodat stof<br />
of insecten geen schade kunnen toebrengen.<br />
b. In kartonnen dozen met mottenballen erbij.<br />
c. Opgehangen in kasten.<br />
Elk stuk heeft een afzonderlijke katoenen hoes.<br />
DE ANTWOORDEN<br />
1. Plastieken zakken bevatten weekmakers die kleverig<br />
kunnen worden en bij het textiel reacties kunnen<br />
veroorzaken. Er kan bovendien vocht en schimmel ontstaan<br />
in de gesloten zakken. Mottenballen doden insecten<br />
niet en als ze eenmaal zijn uitgewerkt, houden<br />
ze de beestjes niet weg. Bij sommige stoffen kunnen ze<br />
zelfs kleurveranderingen teweegbrengen. Oplossing c<br />
is de beste, als u tenminste goede kapstokken gebruikt<br />
– met randen die [ver]breed zijn en omwikkeld<br />
met synthetische wol of katoen – om op termijn het<br />
doorscheuren van de schouders te voorkomen. U controleert<br />
ook regelmatig op de aanwezigheid van motten.<br />
Uw punten: a. 0 /b. 3 /c. 5<br />
2. Een museum vraagt u om een van uw stukken in<br />
een spraakmakende tijdelijke tentoonstelling<br />
te gebruiken. Wat doet u het eerst<br />
a. Ik zoek de beste transporteur uit aan de hand<br />
van een gedetailleerde offerte van meerdere<br />
kandidaten.<br />
b. Ik dank de aanvrager in een brief voor<br />
het vertrouwen en maak een afspraak wanneer<br />
hij het voorwerp kan komen halen.<br />
c. Ik maak een risicoanalyse.<br />
2. U maakt eerst een risicoanalyse, uitgaande van<br />
fundamentele vragen: kan het voorwerp in zijn huidige<br />
toestand wel op transport, moeten er eerst bepaalde<br />
behandelingen gebeuren… Antwoord a kan daarop<br />
volgen, als u ook de omstandigheden bij de bruikleennemer<br />
kent [beveiliging, klimaat<strong>beheer</strong>sing, belichting<br />
enz.], wie dat ook is, én als de verzekering<br />
beantwoordt aan uw voorwaarden<br />
Uw punten: a. 3 /b. 0 /c. 5<br />
3. De zilverstukken uit uw collectie lopen na<br />
een tijd zwart aan, steeds opnieuw. Wat doet u<br />
a. Ik poets zo weinig mogelijk en pas als het stuk<br />
helemaal zwart en ontoonbaar is geworden.<br />
Zo vermijd ik een te frequente manipulatie.<br />
b. Ik wrijf elk stuk met een geïmpregneerde<br />
zilverpoetsdoek op telkens als de eerste sporen<br />
van verkleuring zichtbaar worden.<br />
c. Ik laat de poetsers elk stuk regelmatig grondig<br />
opblinken met commerciële poetswatten.<br />
3. Zwart uitgeslagen zilver vereist een uitgebreide<br />
poetsbeurt met sterke producten. Antwoord b is een<br />
doeltreffende én voorzichtige methode omdat u niet<br />
wacht tot alles zwart is aangelopen waardoor er<br />
slechts een lichte poetsbeurt nodig is. Commerciële<br />
poetswatten bevatten meestal schuurmiddelen en<br />
ammoniak. Achtergebleven resten kunnen het metaal<br />
aantasten.<br />
Uw punten: a. 3 /b. 5 /c. 0<br />
7
f<br />
DE VRAGEN<br />
4. Hoe zorgt u ervoor dat de ruimte waar u uw<br />
collectie bewaart, net blijft<br />
a. Ik laat de vloeren en legplanken met water,<br />
dweilen en natte doeken wekelijks grondig<br />
schoonmaken, zodat al het stof verdwijnt.<br />
b. Ik laat de vloeren met een keerborstel en<br />
de legplanken met een plumeau schoonmaken.<br />
c. Ik laat de ruimte stofzuigen en de legplanken<br />
met een stofdoek schoonvegen.<br />
5. U heeft een glazen karaf of een ander broos<br />
voorwerp laten vallen. Het voorwerp ligt in stukken<br />
op de vloer. Wat nu<br />
a. Ik laat alles liggen, sluit de ruimte af en haal<br />
er een deskundige bij.<br />
b. Ik probeer alle stukken onmiddellijk bijeen<br />
te rapen en ze weer aan elkaar te lijmen,<br />
zodat niets verloren raakt.<br />
c. Ik raap alle stukken bijeen en stop ze in<br />
een grote omslag, zodat ik zeker geen stukken<br />
kwijtraak.<br />
DE ANTWOORDEN<br />
4. Vermijd zoveel mogelijk vocht in gesloten ruimtes,<br />
om schommelingen in de luchtvochtigheid te beperken.<br />
Keren en afstoffen veroorzaken/verplaatsen veel stof.<br />
Uw punten: a. 0 /b. 3 /c. 5<br />
5. Probeer nooit zelf te restaureren, hoe voorlopig<br />
ook, als u geen restaurator bent. Meestal veroorzaakt<br />
u dan meer kwaad dan goed. Scherven samen opbergen<br />
kan bij de minste onvoorzichtigheid leiden tot meer<br />
breuken en stukken, tenzij u elke scherf afzonderlijk<br />
verpakt en vooraf op het omslag identificatiegegevens<br />
noteert.<br />
Uw punten: a. 5 /b. 0 /c. 3<br />
UW SCORE<br />
Behaalde u tussen 21 en 25 punten Dan handelt u duidelijk met kennis van zaken. Blijf u informeren en bijscholen,<br />
al was het maar omdat de techniek niet stilstaat. Op p. 17 tot 19 vindt u interessante websites en<br />
publicaties waar u meer informatie over <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong> vindt.<br />
Behaalde u tussen 15 en 20 punten Wat u doet is aanvaardbaar, maar u kan uw kennis steeds verruimen aan<br />
de hand van cursussen en vakliteratuur. Ook in deze brochure geven we op p. 15 en 16 al interessante tips. Op<br />
p. 17 tot 19 vindt u websites en publicaties waar u meer informatie over <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong> vindt.<br />
Behaalde u tussen 0 en 14 punten Dan mist u de elementaire kennis over <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong>. U doet er goed<br />
aan een externe deskundige om advies te vragen. Op p. 18 vindt u contactgegevens van organisaties en personen<br />
die u hierbij kunnen helpen.<br />
8<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS
Behaalde<br />
u in de twee delen samen maximum 28 punten<br />
Dan betekent dit dat u uw collectie beter elders zou onderbrengen en<br />
dat u haar op een aangepaste wijze zou moeten kunnen beheren. We raden<br />
u aan een conservator, archivaris of de cultuurbeleidscoördinator<br />
in uw stad of gemeente te contacteren en samen naar oplossingen<br />
te zoeken.<br />
DE MORAAL VAN HET TESTVERHAAL<br />
We moeten het durven erkennen: de toestand van en in<br />
veel van onze depots/bewaarplaatsen kan vaak heel<br />
wat beter. Met een minimum aan middelen en kennis<br />
kunnen er veel evidente ingrepen gebeuren die al een<br />
ingrijpende verbetering betekenen: een betere plaatsing<br />
en behandeling van objecten, interne afspraken,<br />
het weren van licht, geringe schommelingen van de<br />
temperatuur en de relatieve vochtigheid… Als er grotere<br />
ingrepen en dus meer middelen nodig zijn, bijvoorbeeld<br />
een verbouwing, kan er op langere termijn worden gewerkt,<br />
waardoor de middelen gespreid kunnen worden.<br />
Aarzel niet om advies te vragen. Op p. 18 vindt u adressen<br />
van organisaties die u hierbij kunnen helpen.<br />
9
EEN GOED DEPOT<br />
van K APITAAL belang<br />
Honderden mensen engageren zich vandaag in Vlaanderen voor het <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong><br />
van het cultureel erfgoed. Ze doen dat in openbare instellingen, in privéorganisaties,<br />
als individuele eigenaar-verzamelaar… Het zijn professionelen,<br />
‘liefhebbers’ en vrijwilligers. Het werk van al deze ‘bewaarders’ is paradoxaal: het<br />
is onzichtbaar, maar ook bijzonder zichtbaar.<br />
Onzichtbaar, omdat het zich afspeelt achter<br />
deuren en muren waar bezoekers normaal<br />
geen toegang toe hebben: in het depot,<br />
de ruimte waar zich het ‘verborgen’<br />
deel van de collectie bevindt. Dat maakt<br />
het voor veel mensen – ook overheden –<br />
moeilijk om zich het werk voor te stellen.<br />
Maar de resultaten van dat <strong>behoud</strong>-en<strong>beheer</strong>werk<br />
zijn ook erg zichtbaar: zonder<br />
bewaarders geen tentoonstellingen, geen<br />
vaste museum- en privé-collecties, geen<br />
reizende kunstwerken. Kortom, zonder deze<br />
‘conservatoren’ hebben we op den duur geen<br />
toonbaar erfgoed meer. En als erfgoed pas<br />
erfgoed wordt in de relatie met mensen [daar<br />
is veel voor te zeggen], dan zijn erfgoed<strong>beheer</strong>ders<br />
– laten we de bewaarders zo<br />
noemen – relatietherapeuten. Zij staan mee<br />
in voor de gezondheid van een van de partners<br />
en helpen om de relatie duurzaam te<br />
maken.<br />
Veel mensen kijken op als ze de cijfers<br />
horen: naar schatting 90% van ons erfgoed<br />
bevindt zich, meestal verdoken, in depots.<br />
Het gaat dus om een gigantische hoeveelheid.<br />
Uit het oog, uit het hart: depotcollecties<br />
worden wel eens op de achtergrond<br />
geschoven als het erom gaat mensen en<br />
middelen in te zetten. Zo komt het dat we<br />
in Vlaanderen een achterstand hebben op<br />
dit vlak. Dat is menselijk, maar ook van een<br />
kortzichtigheid die nadenkende mensen<br />
moeten kunnen overstijgen. Dat gebeurt de<br />
jongste tijd ook. Het ogenschijnlijk rustige<br />
leven van depotobjecten houdt immers gevaren<br />
in als er niet voldoende voor hen en<br />
hun omgeving wordt gezorgd. Bepalend is<br />
in veel gevallen het engagement van wie er<br />
verantwoordelijkheid voor draagt. Gelukkig<br />
zijn er veel geëngageerde mensen… Conserveren<br />
is behalve een beroep ook een<br />
houding.<br />
10<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS
Met een thermohygrograaf kunt u regelmatig warmte<br />
en vochtigheid controleren.<br />
> Regelmatige controle = snel kunnen ingrijpen<br />
in geval van beschadigingen,<br />
bijvoorbeeld door houtworm.<br />
Waarom is cultureel erfgoed het waard dat<br />
we er aandacht voor hebben en middelen<br />
voor inzetten Dat we het in al die depots<br />
<strong>behoud</strong>en en beheren, en dat we het met<br />
een breed publiek in contact brengen<br />
Omdat het mee ons collectief – en soms<br />
persoonlijk – geheugen uitmaakt en dus<br />
een vitale functie voor onze samenleving<br />
heeft. Omdat het erfgoed een letterlijk<br />
waardevolle inspiratiebron is. Omdat wij<br />
ook verantwoordelijk zijn voor de generaties<br />
na ons, net zoals voor wat we van onze<br />
voorgangers kregen. Daarom moeten we er<br />
middelen, mensen en tijd in investeren. In<br />
het verleden dat ook onze toekomst is.<br />
Cultureel erfgoed is kapitaal. Daarom is de<br />
zorg ervoor van… kapitaal belang.<br />
> Breekbaar porselein wordt het best<br />
op polyethyleenschuim gestapeld.<br />
> Grote klimaatschommelingen<br />
brachten schade toe aan deze tafel<br />
met inlegwerk van schildpad.<br />
11
troeven van een goed <strong>beheer</strong>d depot<br />
OVERZICHT<br />
ENINZICHT<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
Inzicht in en een overzicht van de hele [geregistreerde]<br />
collectie kan leiden tot een intenser gebruik ervan.<br />
Problemen in verband met <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong><br />
worden sneller ontdekt.<br />
Inzicht in de mogelijke problemen maakt maatregelen<br />
mogelijk en voorkomt verkeerde handelingen en dus schade.<br />
Een goed overzicht maakt selecteren mogelijk:<br />
wat moet bewaard blijven, wat mag weg,<br />
wat krijgt beter een andere bestemming…<br />
U heeft zicht op de inzetbaarheid van voorwerpen<br />
voor vaste en tijdelijke tentoonstellingen en voor bruikleen.<br />
Als er voldoende historische bronnen zijn die bovendien<br />
ook effectief met het voorwerp kunnen worden verbonden,<br />
heeft u inzicht in de context van voorwerpen en aandacht<br />
voor de verhalen die ermee verbonden zijn.<br />
Dat is nodig om voorwerpen voor mensen te doen ‘spreken’.<br />
12<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS
u<br />
> Gun schilderijen voldoende ruimte. Hang ze bij voorkeur op.<br />
ok<br />
13
u<br />
> Kledij hoort thuis in kasten, op kapstokken omwonden<br />
met synthetische watten en met voor elk stuk<br />
een katoenen hoes.<br />
ok<br />
> Baalkatoen en klittenband<br />
zijn wonderdoeners<br />
als u een ruimte wilt verduisteren.<br />
14<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS<br />
u<br />
ok
TIPS<br />
f f f f f f f f f f<br />
gezond verstand voor een gezond depot<br />
1DE RUIMTE<br />
— de vijf geboden<br />
f Zorg voor een geschikte ruimte.<br />
Gecompartimenteerd, groot genoeg, weinig licht,<br />
<strong>beheer</strong>sbare verwarming. De aanwezigheid van<br />
waterleidingen [afvoer, cv…] vormt een risico.<br />
f Zorg voor een stabiel klimaat:<br />
temperatuur max. 20°<br />
en luchtvochtigheid ca. 50/55%.<br />
En volg het klimaat op door het te meten.<br />
f Geef elk voorwerp een vaste plaats,<br />
die u ook aangeeft in de inventaris.<br />
Dan vindt u de voorwerpen makkelijker terug<br />
en merkt u sneller onregelmatigheden op.<br />
f Gebruik de depotruimte alleen<br />
als depotruimte. En dus niet als doorvoerplek,<br />
voor andere activiteiten of voor de opslag<br />
van ander materiaal.<br />
f Leg met een intern reglement procedures<br />
vast voor bewegingen in het depot. Een vaste<br />
route,minimum twee personen aanwezig,<br />
sleutel<strong>beheer</strong> …<br />
2DE DINGEN<br />
— de zeven verboden<br />
f Plaats voorwerpen nooit op de grond<br />
maar op passend materiaal<br />
[rekken, palletten, in ladekasten … ]<br />
En zeker op 15 cm van het vloeroppervlak.<br />
f Poets voorwerpen niet met water. Informeer u<br />
over geschikte onderhoudsmethoden en -producten<br />
voor bepaalde materialen.<br />
f Plaats voorwerpen niet in de zon en stel ze<br />
niet bloot aan UV-straling. Licht is altijd<br />
schadelijk.<br />
f Laat kwetsbare objecten niet onafgedekt.<br />
Afdekken kan o.a. met katoen of melinex.<br />
f ‘Knutsel’ nooit op eigen houtje<br />
aan [gebroken, beschadigde…] objecten.<br />
Preventiemaatregelen liggen binnen ieders bereik,<br />
specialistenzorg niet.<br />
f Leen geen voorwerpen uit zonder<br />
overeenkomst met de bruikleennemer.<br />
Over o.m.: verzekering, transport<br />
en klimaatomstandigheden.<br />
f Laat geen voorwerp vertrekken zonder<br />
contractuele afspraken<br />
met een transporteur.<br />
Over: verpakking, uitrusting vrachtwagen, traject,<br />
begeleiding, verzekering…<br />
15
Een speciale stofzuiger reinigt kledij.<br />
Maak de objecten schoon met aangepast materiaal. > Objecten verplaatsen doe je beter met z’n tweeën<br />
3DE MENSEN<br />
— de negen depotwerken<br />
f Registreer wat u heeft, mét van elk<br />
voorwerp een foto. En vraag bruikleennemers<br />
als wederdienst om een goede, publiceerbare foto<br />
van uw voorwerp.<br />
f Stel één persoon aan als<br />
eindverantwoordelijke voor de collectie<br />
in het depot. Maar niet als de enige ‘kenner’<br />
van uw depot!<br />
f Controleer regelmatig het depot en meet<br />
regelmatig de klimaatomstandigheden.<br />
Gevaren: schade door insecten of oprukkende<br />
schimmel, stof en vuil, diefstal, natuurlijk verval….<br />
f Draag steeds handschoenen als u objecten<br />
manipuleert, verplaatst, controleert.<br />
Behalve bij erg gladde voorwerpen [glas, keramiek]<br />
zijn katoenen handschoenen aan te bevelen.<br />
f Stel criteria op om aangeboden voorwerpen<br />
al dan niet aan te nemen én om stukken<br />
af te stoten. Deze criteria maken deel uit<br />
van een collectieplan.<br />
f Informeer al uw personeelsleden<br />
over het belang van <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong>.<br />
Rondleiding, uitleg, demonstraties, voorbeelden i.v.m.<br />
bewaaromstandigheden en correcte handelingen.<br />
Dit is ook van belang voor een eventuele externe<br />
onderhoudsploeg!<br />
f Zorg voor een passende beveiliging.<br />
Mechanische middelen, kluizen, alarm, sleutel<strong>beheer</strong>,<br />
bezoek van derden alleen onder begeleiding enz.<br />
f Maak klare afspraken met politie<br />
en brandweer. Wat doet u het eerst bij brand,<br />
waterschade, diefstal enz..<br />
f Hang voldoende leesbare plattegronden<br />
in het depot. Met vluchtwegen, waterpunten,<br />
oriëntatiepunten …<br />
f Contacteer deskundigen bij schade of twijfel.<br />
Begin dus nooit zelf te ‘restaureren’ als u geen<br />
deskundige bent.<br />
16<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS
MEER INFO<br />
Met dit boekje willen we uw belangstelling wekken voor de problematiek van<br />
<strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong>. Hieronder vindt u websites, publicaties en adressen van<br />
organisaties die u verder kunnen helpen om uw specifieke vragen te beantwoorden.<br />
Uiteraard is dit geen volledige lijst. Maar de vermelde sites, publicaties<br />
en organisaties zullen u ongetwijfeld op hun beurt weer verder helpen.<br />
websites<br />
www.culturelebiografie.be/depotwerking<br />
Culturele Biografie Vlaanderen vzw, steunpunt voor archiefinstellingen,<br />
bewaarbibliotheken, documentatiecentra, erfgoedcellen en musea.<br />
U kan deze website raadplegen voor een update van onderstaande websites.<br />
www.kikirpa.be<br />
Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), met fotoen<br />
expertisedatabanken.<br />
www.icn.nl<br />
Instituut Collectie Nederland<br />
www.monument.vlaanderen.be/mowav/nl/interieur.html<br />
Monumentenwacht Vlaanderen Interieur<br />
www.preservation.gc.ca/index_e.asp<br />
Preserving my heritage - de website van het 'Canadian Conservation Institute’<br />
www.mla.gov.uk/information/advice/00advice.asp<br />
Museums, Libraries and Archives Council<br />
http://palimpsest.stanford.edu/<br />
CoOL- Conservation OnLine: resources for conservation professionals<br />
http://www.mnhs.org/preserve/conservation/index.html<br />
Minnesota Historical Society Conservation Department<br />
http://www.museum-security.org/<br />
Museum Security Network<br />
http://www.cr.nps.gov/museum/publications/conserveogram/cons_toc.html<br />
Conserve O Grams<br />
http://www.collectioncare.org/index.html<br />
Collection Care - de website van het 'Northern States Conservation Center' [USA]<br />
17
adressen<br />
Culturele Biografie Vlaanderen vzw<br />
Huis den Rhyn — Hofstraat 15, 2000 <strong>Antwerpen</strong><br />
f Leon Smets, consulent <strong>behoud</strong> en <strong>beheer</strong><br />
T 03 224 15 47, leon.smets@erfgoednet.be<br />
Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium<br />
Jubelpark 1, 1000 Brussel<br />
f Marina Van Bos, werkleider departement laboratoria<br />
T 02 739 67 11, marina.vanbos@kikirpa.be<br />
Monumentenwacht Vlaanderen vzw<br />
Erfgoedhuis Den Wolsack — Oude Beurs 27, 2000 <strong>Antwerpen</strong><br />
f T 03 212 29 50<br />
secretariaat.vlaanderen@monumentenwacht.be<br />
Monumentenwacht <strong>Antwerpen</strong><br />
f T 03 360 52 34, mowa.antwerpen@skynet.be<br />
Monumentenwacht Limburg<br />
f T 011 23 75 90, mowa@limburg.be<br />
Monumentenwacht Oost-Vlaanderen<br />
f T 09 267 72 42, monumentenwacht@oost-vlaanderen.be<br />
Monumentenwacht Vlaams-Brabant<br />
f T 016 31 97 50, monumentenwacht@vl-brabant.be<br />
Monumentenwacht West-Vlaanderen<br />
f T 050 40 31 36, monumentenwacht@west-vlaanderen.be<br />
Provinciebestuur <strong>Antwerpen</strong> Dienst Cultureel Erfgoed<br />
Koningin Elisabethlei 22, 2018 <strong>Antwerpen</strong><br />
f Annemie Adriaenssens, consulent musea<br />
T 03 240 64 29<br />
anna-maria.adriaenssens@admin.provant.be<br />
f Marc Mees, kerkelijk erfgoed<br />
T 03 240 64 21, marc.mees@admin.provant.be<br />
f Annemie Van Dyck<br />
T 03 240 64 14, annemie.vandyck@admin.provant.be<br />
Provinciebestuur Limburg<br />
Provinciaal Centrum Cultureel Erfgoed<br />
Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt<br />
f Anne Milkers, consulent musea<br />
T 011 23 75 80, amilkers@limburg.be<br />
Provinciebestuur Oost-Vlaanderen<br />
9de Directie – Cultuur en Monumentenzorg<br />
Gouvernementstraat 1, 9000 Gent<br />
f Anneke Lippens, consulent musea<br />
T 09 267 72 52, anneke.lippens@oost-vlaanderen.be<br />
f Mieke Van Doorselaer, consulent musea<br />
T 09 267 72 85<br />
mieke.van.doorselaer@oost-vlaanderen.be<br />
f Livia Snauwaert, roerend erfgoed [kerkelijk interieur]<br />
T 09 267 72, livia.snauwaert@oost-vlaanderen.be<br />
Provinciebestuur Vlaams-Brabant<br />
Dienst Cultuur — Provincieplein 1, 3010 Leuven<br />
f Rebecca Schoeters, consulent musea<br />
T 016 26 76 19, rebecca.schoeters@vl-brabant.be<br />
Provinciebestuur West-Vlaanderen<br />
Afdeling Cultureel Erfgoed<br />
Koning Leopold III-laan 41, 8200 Sint-Andries-Brugge<br />
f Reinoud Van Acker, consulent musea<br />
T 050 40 35 70<br />
reinoud.van_acker@west-vlaanderen.be<br />
Vlaamse Gemeenschapscommissie<br />
Dienst Cultuur — Sainctelettesquare 17, 1000 Brussel<br />
f Peggy Voesterzoons, consulent musea<br />
T 02 208 02 94, peggy.voesterzoons@vgc.be<br />
18<br />
ALS HET MAAR GEZOND IS
publicaties<br />
Verkrijgbaar bij Culturele Biografie Vlaanderen vzw<br />
VerzekerDe Bewaring<br />
[Brussel/<strong>Antwerpen</strong>: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap / Culturele Biografie<br />
Vlaanderen vzw, s.d.]<br />
Losbladige publicatie in 22 afleveringen over diverse aspecten van de preventieve conservering<br />
van objecten.<br />
Het waterschadewiel<br />
Handig leeswiel met compacte, overzichtelijke aanwijzingen over wat u moet doen bij waterschade<br />
in uw museum, depot of archief. Een hebbeding en een must voor elke erfgoedbewaarder!<br />
Verkrijgbaar bij Monumentenwacht Vlaanderen vzw<br />
Schoon Schip: handleiding voor het courant onderhoud van waardevolle kerkinterieurs<br />
[<strong>Antwerpen</strong>: Monumentenwacht Vlaanderen, 2000]<br />
colofon<br />
Deze brochure is een uitgave van het samenwerkingsverband tussen Culturele Biografie Vlaanderen vzw,<br />
het Provinciaal Centrum Cultureel Erfgoed Limburg en de Musea Stad <strong>Antwerpen</strong> [Dienst Collectiebeleid<br />
- Behoud en Beheer] en de <strong>Erfgoedcel</strong> <strong>Antwerpen</strong>.<br />
INHOUD<br />
REDACTIE<br />
FOTOGRAFIE<br />
VORMGEVING<br />
DRUK<br />
Jan Cools, Sofie De Ruysser, Géraldine Leus, Anne Milkers,<br />
Leon Smets, Tuur Van Hove<br />
Patrick De Rynck<br />
Annemie America (stad Hasselt), Monumentenwacht Limburg,<br />
Tonny Schouteden (Provinciaal Centrum Cultureel Erfgoed Limburg),<br />
<strong>Erfgoedcel</strong> <strong>Antwerpen</strong>, Bart Van der Moeren<br />
Línk nv — Waregem<br />
Concordia — Roeselare<br />
V.U.<br />
Jan Cools, Culturele Biografie Vlaanderen vzw<br />
Huis den Rhyn, Hofstraat 15, 2000 <strong>Antwerpen</strong><br />
Wettelijk depot: D/2004/9921/5<br />
19
Extra exemplaren van deze brochure kan u aanvragen via info@erfgoednet.be