Een goede ontwikkeling - Wereld in Woorden

Een goede ontwikkeling
Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
ZNC-subcommissie PvdA&OS (commissie Koenders)
Een discussienota voor de Zuid-Noord Commissie en de PvdA
21 november 2005

Inhoudsopgave:
INLEIDING EN PLAATSBEPALING
BELANGRIJKSTE POLITIEKE AANBEVELINGEN:
VOORWOORD
I
VII
X
HOOFDSTUK 1. CONTEXT 1
1.1 Grotere onderlinge afhankelijkheid en ongelijkheid............................................................................... 1
1.2 Kansen en bedreigingen............................................................................................................................. 1
1.3 Andere machtsverdeling ............................................................................................................................ 2
1.4 Internationaal terrorisme en de veiligheidsagenda: verschillende prioriteiten in Noord en Zuid ...... 2
1.5 Effecten van internationale epidemieën.................................................................................................... 3
1.6 Nationalisme en gebrek aan vertrouwen in multilaterale afspraken ..................................................... 3
1.7 Regionalisering ........................................................................................................................................... 3
1.8 Onrechtvaardige handels- en milieuverhoudingen.................................................................................. 3
1.9 Toename economische migratie ................................................................................................................ 4
1.10 Andere rol van overheden en internationale organisaties..................................................................... 4
1.11 Vertrouwenscrisis in nationale politiek .................................................................................................. 5
1.12 Positie van migranten............................................................................................................................... 5
1.13 Slachtoffers van globalisering in Nederland .......................................................................................... 5
1.14 Internationale verdragen onder druk..................................................................................................... 5
1.15 Individuele betrokkenheid bij ontwikkelingssamenwerking ................................................................ 5
1.16 Nieuwe samenwerkingsverbanden.......................................................................................................... 6
HOOFDSTUK 2. GRONDSLAGEN 7
2.1 Armoede is in grote mate politiek bepaald............................................................................................... 7
2.2 De PvdA moet kiezen voor de armen in ontwikkelingslanden ............................................................... 7
2.3 Internationale samenwerking is een wederzijds proces .......................................................................... 8
2.4 Mensen verdienen kansen.......................................................................................................................... 8
2.5 Macht en tegenmacht ................................................................................................................................. 8
2.6 Rechtvaardige en duurzame mondialisering............................................................................................ 8
2.7 Recht en macht ........................................................................................................................................... 8
2.8 Globalisering van democratie en mensenrechten .................................................................................... 9

HOOFDSTUK 3. VOORSTELLEN VOOR VERBETERDE
ONTWIKKELINGSSAMENWERKING 10
3.1 Harmoniseer de bilaterale hulp op radicale wijze ................................................................................. 10
3.2 Een minister van Internationale Samenwerking ................................................................................... 12
3.3 Maak corruptiebestrijding de topprioriteit voor alle sectoren............................................................. 12
3.4 Een meer centrale rol voor het bedrijfsleven en de private sector....................................................... 13
3.5 Kritische waardering van de niet-gouvernementele ontwikkelingsorganisaties................................. 14
3.6 Weg met de afrekencultuur. Fouten maken mag, ervan leren moet.................................................... 15
3.7 Geef de internationale instellingen hun slagkracht terug ..................................................................... 15
3.8 Noodhulp is multilaterale hulp................................................................................................................ 16
3.9 De EU als tussenniveau richting echt multilaterale samenwerking ..................................................... 16
3.10 Belang van reproductieve rechten......................................................................................................... 16
3.11 Erkenning van het belang van rurale ontwikkeling als belangrijke sector naast onderwijs,
gezondheidszorg en sociale infrastructuur................................................................................................... 17
HOOFDSTUK 4. SAMENHANG ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
MET VREDES- EN VEILIGHEIDSBELEID 18
4.1 Conflictpreventie ...................................................................................................................................... 19
4.2 Meer aandacht voor conflictmanagement .............................................................................................. 20
4.3 Meer aandacht voor wederopbouw......................................................................................................... 21
4.4 Bereidheid om militair te participeren in verantwoorde missies in Afrika;........................................ 21
HOOFDSTUK 5. NOODZAAK COHERENTIE VOOR ONTWIKKELING
22
5.1 Uitgangspunten......................................................................................................................................... 22
5.2 Concrete coherentie-dossiers................................................................................................................... 23
5.2.1 Internationale handel ............................................................................................................................ 23
5.2.2 Arbeidsmigratie..................................................................................................................................... 24
5.2.3 Wapenhandel beperken ........................................................................................................................ 24
5.2.4 Milieugebruiksruimte reserveren voor ontwikkelingslanden............................................................ 25

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
INLEIDING EN PLAATSBEPALING
"If a free society cannot help the many who are poor, it cannot save the few who are rich."
John F. Kennedy
De wereld op een tweesprong
Miljoenen mensen over de hele wereld hebben direct belang bij het beantwoorden van de
vraag of economische ontwikkeling en globalisering zodanig vorm kunnen krijgen dat
iedereen er iets over te zeggen heeft en ervan kan profiteren. De wereld staat voor een
tweesprong: wordt het eenzijdige globalisering en ontwikkeling in het belang van bepaalde
groepen landen en mensen, òf wordt het globalisering en ontwikkeling waar een ieder van kan
profiteren, dus globalisering met een menselijk gezicht 1 . Nog nooit is er zoveel welvaart en
groei in de wereld geweest. De levensstandaard van miljoenen mensen is sneller en meer
gegroeid dan zelfs door de meest optimistische politici en wetenschappers was voorspeld. In
landen als China en India krijgen, ondanks enorme interne tegenstellingen en ongelijkheden,
meer en meer mensen kans op werk en ontwikkeling. Zelfs zodanig dat veel laaggeschoolden
in de rijke landen zich bedreigd voelen.
Tegelijkertijd voelen steeds meer mensen zich machteloos tegenover krachten waarop ze geen
invloed hebben. Tegenstellingen in de wereld nemen toe, zowel op economisch, politiek als
cultureel terrein. Perverse globalisering 2 speelt daarbij een belangrijke rol: terwijl de welvaart
en rijkdom van velen toenemen, leven meer mensen in absolute armoede, gaan in Afrika
dagelijks duizenden kinderen niet naar school en sterven 2 miljoen Afrikaanse kinderen per
jaar omdat er zelfs geen geld is voor de goedkoopste medicijnen. Antiglobalisering is niet het
antwoord; wel het naderbij brengen van globalisering met een menselijk gezicht.
Structurele armoede, onderdrukking en gebrek aan vrije keuze leiden steeds meer tot
gevoelens van machteloosheid, wanhoop en soms gewelddadig protest. Het aantal interne en
regionale conflicten in ontwikkelingslanden waarvan vooral burgers het slachtoffer worden,
neemt schrikbarend toe. De huidige vorm van globalisering werkt onvoldoende: onvoldoende
voor de armen in de wereld; onvoldoende voor het milieu; onvoldoende voor stabiele
internationale politieke en economische verhoudingen.
En de situatie is urgent: de armsten kunnen niet wachten op lange aanpassingsprocessen die
ze zelf nooit meer zullen meemaken. Zoals Keynes zei: op de lange termijn is iedereen dood.
Daarnaast is de zichtbaarheid van internationale ongelijkheden steeds groter geworden.
Internationale rechtvaardigheid is niet voor niets thema van de Jaarrapporten van de
Wereldbank en het Human Development Report van het VN-Ontwikkelingsprogramma
(UNDP). Armoede en ongelijkheid leiden tot verdere milieudegradatie en uitputting van
grondstoffen. De snelle urbanisatie in de armste landen leidt tot sociale chaos in het groeiende
aantal megasteden in de wereld. Landen die niet aanhaken bij het globaliseringsproces via een
goed functionerende overheid, private investeringen en een verantwoord economisch en
politiek bestuur, doen dat steeds meer via drugs, terrorisme, illegale migratie en corruptie. De
wereldwijde kwetsbaarheid neemt toe, al zijn velen kwetsbaarder dan anderen.
1 Zie voor een uitgebreide analyse en de implicaties van globalisering voor de sociaal-democratie de in 2003
gepubliceerde nota 'Wereld in beweging. Een discussienota over globalisering en sociaal-democratie'
2 Perverse globalisering: term en titel van een boek van Joseph Stiglitz (2002).
ZNC-subcommissie PvdA&OS
i

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Wat doen wij
Voor de sociaal-democratie betekent dit een uitdaging van de eerste orde. Het tegengaan van
de negatieve - of zoals Stiglitz het noemt - de perverse vormen van globalisering moet de core
business van de (internationale) sociaal-democratie zijn. In omstandigheden die internationaal
razendsnel wijzigen, moet ons antwoord op deze ontwikkelingen steeds herijkt en vernieuwd
worden. Het gaat erom de positieve krachten van globalisering met een menselijk gezicht te
zoeken en deze te steunen met geld, middelen, expertise, ideeën en politieke macht. Opening
van markten: prima, maar dan met speciaal oog voor de armen in ontwikkelingslanden. Vrij
kapitaal: ook prima, maar pas dan als een land zelf heeft kunnen kiezen voor macroeconomisch
beleid en zich veilig voelt voor het gevaar van korte termijn speculatiekapitaal.
Ontwikkelingssamenwerking: prima, maar dan niet als verkapte exportbevordering of als
project buiten een door ontwikkelingslanden zelf geformuleerde armoedebestrijdingstrategie.
Democratie: wederom prima, maar dan ook daadwerkelijke steun aan politieke partijen,
parlementen, het maatschappelijk middenveld en media voor checks and balances en een
rechtsstaat waarbij burgers in ontwikkelingslanden zelf zeggenschap krijgen over de plannen
van Westerse donoren en nationale regeringen.
Niet het wiel opnieuw uitvinden
Het tegengaan van perverse globalisering is een continue taak, die zich niet in een korte nota
laat beschrijven. In feite gaat het om een zich steeds vernieuwend project, dat risicovolle
keuzes vereist van sociaal-democraten in alle gelederen van de samenleving. Er zijn trouwens
nationale en internationale rapporten genoeg die handvaten geven voor een dergelijk sociaaldemocratische
ontwikkelingspolitiek 3 . Daarnaast heeft de PvdA ten tijde van de Ministers
Pronk en Herfkens duidelijk richting gegeven aan het nationale en internationale
ontwikkelingsbeleid. Hun beleid wordt dan ook deels door de huidige Minister voor
Ontwikkelingssamenwerking voortgezet, ondanks haar eerdere forse kritiek.
In die zin hoeft en moet het wiel dus niet opnieuw te worden uitgevonden, maar gaat het veel
meer om consequente uitvoering, financiering en prioriteitstelling van
ontwikkelingssamenwerking in Nederland. En zoals uit deze notitie blijkt: soms zijn er echt
nieuwe plannen nodig, zoals op het terrein van maatschappelijk verantwoord ondernemen en
het stimuleren van de private sector als motor van ontwikkeling, plannen voor het veel
scherper sanctioneren van corruptie en misbruik van hulpgelden, voor het daadwerkelijk
democratiseren en milieuvriendelijk maken van de internationale financiële instellingen en
voor het vernieuwen van de niet-gouvernementele organisaties (NGO's). Maar ook op het
gebied van het keihard aanpakken van eigenbelang bij het vlaggenplanten van projecten zijn
nieuwe initiatieven nodig evenals voor radicale samenwerking met gelijkgezinden landen.
Wij zijn het dan ook niet eens met de huidige Nederlandse regeringscoalitie die vooral het
bilaterale hulpbeleid heilig verklaart, daar waar we juist meer met andere gelijkgezinde landen
moeten samenwerken en internationaal geharmoniseerd ontwikkelingsbeleid moeten
hervormen en democratiseren. Veel meer dan nu het geval is, moet het mogelijk worden dat
met ons ontwikkelingsgeld Noorse of Zweedse, Engelse of nog beter straks Ugandese of
Mozambiquaanse professionals leidinggeven aan wat zo mooi de sectorbenadering is gaan
heten.
3 Naast het eerder genoemde ‘Wereld in beweging’ varieert dit van de rapporten van Brandt en Brundland uit de
vorige eeuw, tot Stiglitz: Perverse Globalisering (2002), Sachs: End to Poverty (2005) en diverse Human
Development Reports van UNDP.
ZNC-subcommissie PvdA&OS
ii

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Nationaal kunnen we maar een klein aantal partnerlanden bedienen en hun aantal zal eerder
beperkt dan uitgebreid worden. Meer radicale internationale harmonisatie met gelijkgezinde
progressieve donoren kan ook een enorme hefboomwerking hebben en invloed vergroten in
instellingen als het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank. Alleen door
daadwerkelijk allianties aan te gaan met progressieve gelijkgezinde landen, kunnen we ervoor
zorgen dat de Bretton Woods-instellingen zich minder bedienen van het standaardmodel van
bezuinigingen en te snelle privatisering en in plaats daarvan meer decentraal inzetten op
armoedebestrijding, goed bestuur, democratie en milieubescherming. De Wereldbank moet
zowel voor midden- als lage inkomenslanden ontwikkelingsrelevant blijven, ook al om de
financiën van de organisatie op peil te houden. Nederland kan dan bezien welke comparatieve
voordelen zij heeft bij de uitvoering van multidonor-projecten. Dit wordt een steeds
belangrijker thema.
We bepleiten ook een kritische waardering van de niet-gouvernementele organisaties, zodat
zij zo representatief, efficiënt en internationaal mogelijk werken aan bijvoorbeeld het behalen
van de Millenniumdoelstellingen. Ook hiervoor worden in deze nota voorstellen gedaan.
Doorbreek de waterlinie waarachter het huidige kabinet zich terugtrekt
Het is broodnodig de scepsis te doorbreken die in de huidige regeringscoalitie bestaat over
internationale samenwerking. Nederland trekt zich vaker terug achter de waterlinie: op het
terrein van coherentie en handel wordt vaak te passief gereageerd, zoals we zien bij het
internationale landbouwdossier. Op internationaal milieuterrein is Nederland zo goed als
afwezig en als het gaat om internationale vredesmissies komt Afrika als laatste in aanmerking.
Angstvalligheid regeert als het gaat om internationale migratie en selectief arbeidsmarktbeleid.
Het belang van een nieuwe relatie tussen vrede, veiligheid en ontwikkeling wordt beperkt tot
een internationaal initiatief om de kosten van militaire operaties en trainingen van troepen
onder armoedebestrijding te laten vallen. Daarmee is de consensus met gelijkgezinde
progressieve landen als Noorwegen weggevallen en dit kan leiden tot een enorme
vermindering van fondsen voor armoedebestrijding. Wij stellen voor de krijgsmacht in
Europees verband verder te hervormen en daadwerkelijk in te stellen op VN-vredesoperaties
in ontwikkelingslanden waar sprake is van een falende staat. En met kennis, kunde en
middelen veel actiever te zijn bij het voorkomen van en bemiddelen bij conflicten.
De sociaal-democratie moet ook de hand in eigen boezem steken
De sociaal-democratie moet echter ook de hand in eigen boezem steken: zij is gehouden veel
kritischer te zijn over de traagheid waarmee armoedebestrijding wereldwijd wordt aangepakt.
Er gaapt een gat tussen de mooie beloftes op wereldtoppen over hulp en handel en de
daadwerkelijke concrete financiering en uitvoering in het veld. Bureaucratie, ritueel en
risicomijdend gedrag, zijn te veel deel geworden van de nationale en internationale
ontwikkelingssector. De private sector en infrastructuur krijgen te weinig aandacht als
onderdeel van een intelligente ontwikkelingsstrategie. Er is te weinig oog voor de stedelijke
ontwikkelingsproblematiek, maar wat vooral opvalt is het nijpende tekort aan aandacht voor
revolutionaire ontwikkelingen op het terrein van research in nieuwe gewassen voor de
Afrikaanse voedselveiligheid, landbouw en rurale werkgelegenheid. In de buitenlandse
politiek krijgen ontwikkelingslanden waar humanitaire rampen plaatsvinden te weinig
aandacht en het ontbreekt nog steeds aan een goed en tijdig functionerend internationaal
instrument voor noodhulp en natuurrampen. Internationale migratiestromen krijgen vooral een
nationaal en restrictief antwoord, terwijl veel te weinig wordt gekeken naar een geïntegreerd
beleid van selectieve arbeidsmigratie, greencards en aan de andere kant een beperking van de
braindrain en efficiëntere herinvestering van inkomsten uit migratie in ontwikkelingslanden.
ZNC-subcommissie PvdA&OS
iii

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
In een snel veranderende wereld moet de sociaal-democratie dus ook kritisch naar
zichzelf kijken
De sociaal-democratie moet bereid zijn heilige huisjes omver te werpen, scherp te benoemen
waar ontwikkelingsinspanningen bureaucratisch, statisch en onderhevig aan modes zijn
geworden. Ze moet nieuwe allianties aangaan met echt innoverende en daadwerkelijk
internationaal gerichte NGO's en ook het verantwoorde bedrijfsleven op het terrein van
bijvoorbeeld AIDS en onderwijs veel actiever en grootschaliger inschakelen (de public
relations voorbij). Er is immers geen tijd te verliezen. In veel Afrikaanse landen worden
volgens de huidige inspanningen pas ver in de 22e eeuw de Millenniumdoelstellingen gehaald.
Terugkeer van de politiek in het ontwikkelingsdebat
Tegelijkertijd voeren we een pleidooi de politiek en het risico terug te brengen in het debat
over ontwikkelingssamenwerking en armoedebestrijding. Ontwikkelingssamenwerking gaat
over verandering, over het nemen van risico's en actieve ondersteuning, over het katalyseren
van verandering en over emancipatie in ontwikkelingslanden. De verantwoordelijkheid ligt bij
ontwikkelingslanden zelf. Dat basisprincipe moet bovenaan staan. Paternalisme dient echt en
in volle omvang afgezworen te worden. We moeten de strijd voor ontwikkeling en
globalisering met een menselijk gezicht opnieuw bezien, niet alleen vanwege pragmatische en
zakelijke overwegingen, maar ook uit politiek oogpunt. Het gaat om de radicale keuze voor
goed, eerlijk en efficiënt bestuur. Het gaat om daadwerkelijke sociale en politieke
democratisering in ontwikkelingslanden, met landhervormingen, anti-corruptiebeleid, een
goed en eerlijk belastingssysteem, een effectief microkrediet- en bankensysteem ook voor de
kleinere ondernemers, een parlement en een civiele samenleving die een echte vuist kunnen
maken tegen nationale en internationale overheden. Het is belangrijk vooral ook steun te
verlenen aan mensenrechten-, jongeren- en vrouwengroepen die staan voor effectieve en
verantwoorde sociale en democratische hervormingen over de grenzen heen. We moeten
nieuwe allianties aangaan met gelijkgezinden uit het maatschappelijk middenveld,
bedrijfsleven, media en politieke partijen om rond bepaalde urgente internationale
ontwikkelingsproblemen (milieu/grondstoffen, conflictpreventie, eerlijker handel,
reproductieve rechten voor vrouw en man) zakelijk en snel tot resultaat te komen. We moeten
de noodzaak inzien van hervorming en ontbureaucratisering van onze nationale en
internationale ontwikkelingsinstellingen, die vaak te traag werken en volstrekt onvoldoende
verantwoording afleggen aan nationale parlementen in Europa, maar zeker ook in
ontwikkelingslanden.
De terugkeer van de politiek betekent ook een veel kritischer houding naar partnerlanden die
stelselmatig mensenrechten schenden of oorlogen in hun regio financieren. Daarbij gaat het
helemaal niet om het opgeheven vingertje, maar wel om protest tegen de vaak lakse houding
van nationale en internationale donors die feitelijk onderdrukking en slecht (internationaal)
bestuur financieren. Waar dat aan de orde is, zoals in Rwanda, dient met andere donoren
duidelijk gemaakt worden onder welke voorwaarden de hulp voortgezet, dan wel gestaakt
wordt. Dit is geen paternalisme: uitvoering van internationale standaarden vallen onder de
verantwoordelijkheid van ontwikkelingslanden zelf.
Op een eigentijdse en meer politieke manier zullen ook in Nederland burgers op een nieuwe
manier betrokken moeten worden bij de internationale gerichtheid van Nederland en de
verwevenheid van nationale welvaart en veiligheid met het welzijn van de groeiende groep
armen in de wereld. De groeiende markt van charitatieve hulp, maar ook die van
samenwerking tussen gemeenten, beroepsorganisaties, vakbonden, migrantenorganisaties en
kleine bedrijven kan veel actiever betrokken worden bij onze nationale
ZNC-subcommissie PvdA&OS
iv

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
ontwikkelingsinspanning. Wij vinden dat vooral jongeren bij internationaal werk betrokken
moeten worden, via internationale maatschappelijke stages, werkervaring en studie. Daar ligt
een enorme bron van energie voor internationale armoedebestrijding.
Een meer politieke benadering geeft ook hogere prioriteit aan conflict- en armoedebestrijding
in onze buitenlandse politiek. Nieuwe Aziatische partners van bijvoorbeeld Afrikaanse
ontwikkelingslanden moeten veel meer dan nu het geval is betrokken worden bij het
realiseren van effectieve ontwikkelingssamenwerking en het respecteren van mensenrechten.
Het risico is enorm toegenomen dat een groeiend aantal arme landen zonder effectief bestuur
verder wegvalt in kleinere en grotere conflicten en privatisering van geweld. Met als meest
pregnante voorbeeld Centraal Afrika waar de afgelopen tien jaar meer dan drie miljoen
mensen zijn omgekomen, tienduizenden vrouwen zijn verkracht en het perspectief op
positieve aansluiting bij globalisering razendsnel achter de horizon verdwijnt. Nog steeds is er
in de vredes- en veiligheidspolitiek weinig aandacht voor Afrika en wordt ook de Nederlandse
agenda meer in Washington dan in New York (VN) bepaald. Ook vanuit het oogpunt van het
tegengaan van terrorisme is dit een kortzichtige benadering.
In sommige slecht bestuurde landen is het verstandig te bezien of een aantal sectoren
(onderwijs; gezondheidszorg) waarbij een redelijke mate van beheer mogelijk is, ondersteund
kan worden. Eilanden van verandering op andere terreinen (NGO's in de steden maar ook op
het platteland) dienen actiever ondersteund te worden.
Internationaal gezien is er nog steeds een schrijnend gebrek aan aandacht voor de grote groep
falende ontwikkelingslanden met gigantische armoede. Hier zijn veel meer programma's
nodig voor kinderen in conflict, voor gehandicapten, evenals uitbreiding van projecten op het
gebied van reproductieve gezondheidszorg.
Herijking betekent, zoals gesteld, zeker niet dat het wiel overal en opnieuw moet worden
uitgevonden. Als we ontwikkeling en globalisering een open, menselijk en
ontwikkelingsgezicht willen geven, moeten we streven naar een combinatie van eerlijke
handel, geharmoniseerde en ongebonden ontwikkelingssamenwerking, democratische en
effectievere internationale instellingen en voorspelbare publieke en private kapitaaloverdracht
richting de armsten in de wereld. Onze methodes om dat doel dichterbij te brengen moeten
zich wel fors vernieuwen.
Aansluiten bij een groeiende internationale consensus over effectieve hulp en handel
In tegenstelling tot de scepsis van politieke partijen die zich steeds meer achter de waterlinie
verschuilen, past ons rapport in een groeiende internationale consensus. Het Rapport van
Jeffrey Sachs en het Afrika Rapport van de Commissie-Blair laten het enorme belang van
ontwikkelingssamenwerking zien. Hulp helpt enorm als ze ongebonden is, geharmoniseerd
wordt met andere landen, gericht is op armoedebestrijding en als grote verantwoordelijkheid
wordt gelegd bij ontwikkelingslanden die zelf kiezen voor goed bestuur en
corruptiebestrijding.
Hulp helpt onvoldoende als ze niet gepaard gaat met eerlijkere internationale en regionale
handel en stimulering van verantwoord ondernemen. Hulp helpt ook niet als de eigen
verantwoordelijkheid van ontwikkelingslanden wordt genegeerd en hulp wordt gesluisd in de
richting van elites die daarmee een ragfijn spel spelen tussen hun eigen bevolking en
internationale donoren. Ontwikkelingssamenwerking is een van de meest geëvalueerde
sectoren ter wereld en verreweg de meeste rapporten laten zien dat hulp onder
ZNC-subcommissie PvdA&OS
v

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
bovengenoemde voorwaarden wel degelijk werkt als katalysator van ontwikkeling. Iedereen
weet echter dat hulp alleen niet werkt, en dat goed bestuur en de eigen verantwoordelijkheid
van ontwikkelingslanden naast internationale hervormingen de beslissende factoren vormen.
De Millenniumtop en de aanstaande vergadering van de WTO in Hong Kong onderstrepen
evenzeer het belang van het combineren van eerlijkere handel, radicale schuldverlichting en
de effectiviteit van geharmoniseerde hulpinspanningen op basis van goed bestuur.
Deze notitie
Met deze notitie willen wij aansluiten bij deze groeiende internationale consensus en nieuwe
politieke allianties aangaan met politici, anders-globalisten, verantwoorde ondernemers en
gelijkgezinde landen om bureaucratie en traagheid te overwinnen en de
Millenniumdoelstellingen daadwerkelijk dichterbij te brengen. Daarbij past een scherpe
analyse van de risico's van perverse globalisering en een veel scherper internationaal profiel
van Nederland op het terrein van schuldverlichting, eerlijke handel, schuldkwijtschelding,
donorharmonisatie en conflictpreventie.
Deze notitie komt niet voort uit de behoefte aan de bestaande rapporten een eigen boek toe te
voegen. We behandelen slechts enkele thema's en doen dit zeker niet uitputtend. Waar wel
een nieuw wiel moet worden uitgevonden, geven we een aanzet. Maar waar consensus heerst,
gaat het om actie en politieke prioriteitsstelling. Daarnaast richten we ons op de punten van
het Nederlandse ontwikkelingsbeleid die direct verandering en aanscherping vereisen om de
Millenniumdoelstellingen naderbij te brengen. We leggen concrete voorstellen voor. En last
but not least willen we een discussie uitlokken met al diegenen binnen en buiten de PvdA die
hieraan mee wil werken en een bijdrage aan onze ideeën wil leveren.
ZNC-subcommissie PvdA&OS
vi

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
BELANGRIJKSTE POLITIEKE AANBEVELINGEN:
1. Harmoniseer de bilaterale hulp op radicale wijze
Ontvangende landen worden vaak gek van de hoeveelheid donoren die ieder hun eigen
voorwaarden stellen. Durf nationale soevereiniteit op te geven en met gelijkgezinden te kiezen
voor een lead donor benadering op basis van goed bestuur. Vergeet daarbij het politieke
karakter van ontwikkeling niet en maak dus met het ontvangende land duidelijke politieke
afspraken over democratie, respect voor mensenrechten en bestrijding van corruptie.
Geef niet alleen aandacht aan de donordarlings. Laat falende ontwikkelingslanden niet in de
steek en bezie met gelijkgezinde landen en multilaterale organisaties of bepaalde sectoren in
die landen (onderwijs/gezondheid) beperkte steun kunnen krijgen naast andere eilanden van
verandering (uitwerking 3.1)
2. Kies voor een Minister van Internationale samenwerking
Deze minister gaat over alle aspecten die voor ontwikkelingslanden belangrijk zijn
(internationale ontwikkelingssamenwerking; handels- en landbouwpolitieke onderwerpen;
maar ook veiligheids- en buitenlandspolitieke aspecten van ontwikkelingslanden) en
agendeert coherentie van beleid in de Ministerraad. De Minister heeft een competente eigen
staf en benoemt ambassadeurs in ontwikkelingslanden (Uitwerking 3.2.)
3. Maak corruptiebestrijding de topprioriteit voor alle sectoren
Er bestaat een hardnekkige relatie tussen grote geldstromen (waaronder ontwikkelingshulp)
en corruptie. Ter bestrijding van corruptie stellen we een specifiek en uitgebreid actieplan
voor inclusief institutionele veranderingen; aanpassing van de Nederlandse wetgeving
inclusief een actiever nationaal en internationaal vervolgingsbeleid; een ieder moet via
internet de geldstroom kunnen volgen en wie voor wat betaald heeft gekregen. Daarbij hoort
verplichtstelling van een maatschappelijk jaarverslag (initiatiefwet Koenders/Vendrik) met
inbegrip van publish what you pay. (Uitwerking 3.3)
4. Een meer centrale rol voor het bedrijfsleven en de private sector bij ontwikkeling
Wij zijn voorstander van een grotere rol voor de particuliere sector in ontwikkelingslanden
juist als dit zorgt voor meer werkgelegenheid en de noodzakelijke belastinginkomsten voor de
verdere ontwikkeling van het land. Exportsubsidies (ORET) worden afgebouwd en volledig
omgezet in een investeringsinstrument voor de armste ontwikkelingslanden via FMO.
Daarnaast komen we met voorstellen voor verder opbouw van instituties (Kamers van
Koophandel;vakbonden); microkredieten en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.
(uitwerking 3.4)
5. Een kritische waardering van de rol van niet-gouvernementele organisaties
De commissie vindt de rol van een mondiale civil society van groot belang voor de oplossing
van grote wereldvraagstukken. Wij willen geen concurrentie tussen NGO's op de charitatieve
markt zoals de Nederlandse regering voorstaat, maar wel een kritische waardering van NGO's
en dwingende eisen op het gebied van kwaliteit, internationale gerichtheid, leervermogen,
bereikte resultaten en samenwerking en coördinatie met overheden. Ook pleiten we voor een
initiatief op het terrein van particuliere, kleinschalige hulp. (uitwerking 3.5)
ZNC-subcommissie PvdA&OS
vii

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
6. Weg met de afrekencultuur
Fouten maken mag, ervan leren moet. Er is nauwelijks een sector waar meer geëvalueerd
wordt dan de OS-sector. Tegenover cijferfetisjisme stellen wij daarom de strategische
evaluatie centraal Eindeloze berekeningen achter de komma en bureaucratie op dit terrein
moeten beëindigd worden. (uitwerking 3.6)
7. Geef de internationale instellingen hun slagkracht terug
Deze commissie kiest bij armoedebestrijding voor een centrale rol van de Verenigde Naties en
de Wereldbank. Daarbij streven wij naar vergaande democratisering en decentralisatie van de
Wereldbank, onder meer via het Parliamentary Network on the Worldbank. Ook pleiten we
voor een leningenbeleid voor midden- en lage inkomenslanden dat gericht is op hervormingen
op het terrein van bijvoorbeeld landbouw, belastingheffing, milieu en corruptiebestrijding met
veel meer ruimte van het IMF en de Wereldbank voor nationale beleidsalternatieven.
(uitwerking 3.7)
8. Noodhulp is multilaterale hulp
Nog steeds bedelen internationale hulporganisaties na iedere ramp en voedselcrisis bij alle
afzonderlijke regeringen om specifieke hulp. Bilaterale noodhulp heeft geen meerwaarde en
moet dus beperkt worden. Nederland moet het initiatief nemen tot een multilateraal
reservefonds voor noodhulp dat goed en tijdig gevuld wordt. (uitwerking 3.8)
9. Veel meer aandacht voor rurale ontwikkeling als belangrijke sector
De commissie pleit voor een gerichte en vanuit lokale,nationale en regionale prioriteiten
gevoede ondersteuning van rurale bedrijvigheid en werkgelegenheid. Deze sector is te veel
op de achtergrond geraakt. (uitwerking 3.11)
10. Inzet Nederlandse operationele militaire middelen bij vredesmissies in Afrika
Nederland moet bereid zijn haar eigen operationele militaire middelen in te zetten in
verantwoorde VN-missies in Afrika. Verder moet het initiatief worden genomen EU-
Battlegroups en de NAVO-Response Force in te zetten voor verantwoorde missies van de VN
en de Afrikaanse Unie. Falende staten in Afrika en elders dienen een belangrijke
buitenlandpolitiek prioriteit te worden. Security Sector Reform (veiligheidssectorhervorming)
wordt een belangrijkere prioriteit. Het officiële budget voor ontwikkelingssamenwerking
(ODA) wordt niet met militaire uitgaven vervuild; verbeterde defensiesamenwerking in
Europa is nodig. Het ontwikkelingsperspectief is daarbij nadrukkelijk van belang. (uitwerking
hoofdstuk 4)
11. Nederland komt met vergaande initiatieven voor additioneel gefinancierde
schuldverlichting, meer voorspelbare kapitaalstromen en eerlijkere handel
Daarbij hoort een uitgebreid plan met betrekking tot uitruil van handelspreferenties en
speciale en gedifferentieerde behandeling van ontwikkelingslanden, verdergaande hervorming
van het Europese landbouwbeleid en multilaterale regels voor intellectueel eigendom in het
belang van de ontwikkelingslanden (uitwerking 5.1 en 5.2.1)
ZNC-subcommissie PvdA&OS
viii

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
12. Arbeidsmigratie
Migratie is geen oplossing van de ontwikkelingsproblematiek. Wel wil de commissie
tijdelijke arbeidsmigratie om knelpunten in de arbeidsmarkt te helpen oplossen. Dat gaat
samen met gefaseerde opbouw van rechten, stimulering van terugkeer, en nationale en
Europese richtsnoeren ten aanzien van brain drain of de inzet van remittances voor
investeringen in armoedebestrijding. (uitwerking 5.2.3)
13. Beleidscoherentie
De commissie pleit voor de instelling van een (parlementaire) Commissie Coherentie, die op
nationaal en Europees niveau (in)coherentie in besluitvorming moet onderzoeken. Tevens
wordt de SER op dit terrein actief. (uitwerking 5.1)
ZNC-subcommissie PvdA&OS
ix

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
VOORWOORD
De Zuid-Noord Commissie (ZNC) van de Partij van de Arbeid en de Evert Vermeer Stichting
(EVS) hebben eind 2004 een commissie ingesteld, met als doelstelling een notitie te maken
die als leidraad kan dienen voor debat binnen de partij over armoedebestrijding en
ontwikkeling.
De afgelopen jaren hebben fundamentele veranderingen plaatsgevonden op internationaal
economisch en politiek terrein, die gevolgen hebben voor de manier waarop effectieve
armoedebestrijding en moderne ontwikkelingssamenwerking vorm moeten krijgen. Een
proces van perverse globalisering heeft het armoedevraagstuk nog urgenter gemaakt dan het
al was.
Ook in Nederland is het debat over ontwikkelingssamenwerking veranderd. Sommige partijen
zien steeds minder de noodzaak van ontwikkelingssamenwerking in; terwijl anderen juist
merken dat de wereldwijde consensus over de Millenniumdoelstellingen aansluit bij onze
inzet op het terrein van effectieve hulp, eerlijke handel, radicale schuldverlichting, goed en
democratisch bestuur en aandacht voor conflictpreventie in ontwikkelingslanden.
Opdracht van de commissie was een aantal van die ontwikkelingen te inventariseren en met
aanbevelingen te komen. De opdracht was ook te bezien hoe de sociaal-democratie nieuwe
allianties kan aangaan en effectiever kan opereren om de Millenniumdoelstellingen naderbij te
brengen. Het ging daarbij uitdrukkelijk niet om het opnieuw uitvinden van het wiel; wel om
het kritisch doorlichten van onze eigen ideeën en soms vastgeroeste stellingen in een snel
veranderende wereld.
Dit stuk begon met een inleiding en een plaatsbepaling: waar staat de wereld vanuit
ontwikkelingsperspectief, hoe kijken we daar tegenaan en wat zouden we eraan moeten doen
Vervolgens presenteerden we een aantal politieke aanbevelingen. In de komende
hoofdstukken gaan we wat gerichter in op achtereenvolgens:
• context (een korte inventarisatie van de meest kenmerkende veranderingen)
• grondslagen (hoe verhouden die veranderingen zich tot de beginselen van de sociaaldemocratie)
• wat betekent dit voor ons beleid ten aanzien van ontwikkelingssamenwerking op nationaal
en internationaal niveau
• wat betekent dit voor ons vredes- en veiligheidsbeleid
• wat betekent dit voor het brede ontwikkelingsbeleid en de coherentie van ons beleid
De commissie bestaat uit de volgende leden:
André Dellevoet, Jaap Dijkstra, Sjoera Dikkers, Paul Engel, Marita Hutjes, Ytha Kempkes,
Jeroen de Lange, Cees van Rest, Diederik Samsom, Lau Schulpen, Nina Tellegen, Varina
Tjon-a-Ten onder voorzitterschap van Bert Koenders.
Rachel Castermans (beleidsmedewerker Evert Vermeer Stichting) was ambtelijk secretaris en
dank gaat uit naar Frans Bieckmann (tekstbureau Wereld in Woorden) voor zijn bijdrage aan
de totstandkoming van deze nota.
ZNC-subcommissie PvdA&OS
x

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Alle commissieleden zijn werkzaam in verschillende organisaties, maar uiteraard hebben zij
zich op persoonlijke titel vanuit hun verbondenheid aan de Partij van de Arbeid ingezet voor
deze commissie.
Bert Koenders, Voorzitter
November 2005
ZNC-subcommissie PvdA&OS
xi

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Hoofdstuk 1. Context
De wereld van ontwikkelingssamenwerking is het laatste anderhalve decennium sterk
gewijzigd. Na het einde van de Koude Oorlog ontstonden optimistische verwachtingen over
het vredesdividend en de mogelijkheden van internationale samenwerking om armoede en
onderontwikkeling aan te pakken. Daarnaast markeerde deze periode zich door de
voortgaande privatisering van internationale kapitaalstromen; een nieuwe internationale
arbeidsdeling waarvan inmiddels ook veel opkomende ontwikkelingsmarkten deel uitmaken;
een toename van internationale migratiestromen met alle economische en sociale gevolgen
van dien; een verscherping van de internationale milieu- en energiecrisis; en het achterblijven
van effectieve internationale samenwerkingsmechanismen om de internationalisering te
begeleiden. Mondiaal doen zich steeds meer identiteitsconflicten voor, die politieke strijd
binnen en tussen landen markeren en die ontwikkeling vaak jaren achteruit zetten.
In dit hoofdstuk zetten we een aantal hoofdontwikkelingen op een rij. Die rij is niet uitputtend,
maar is opgesteld met de ontwikkelingsrelevantie in het achterhoofd.
Wereldwijd
De omstandigheden in de wereld zijn zo ingrijpend veranderd, dat een aantal oude
vanzelfsprekendheden niet langer opgaat. Het proces van globalisering brengt een steeds
groeiende onderlinge afhankelijkheid met zich mee en schept een wereld waarin we allemaal
samen verantwoordelijk zijn: met rechten en plichten voor alle staten, organisaties en burgers.
Die wereld is, zo blijkt in de afgelopen jaren, ook complexer geworden en gemakkelijke
oplossingen dienen zich niet zomaar aan. Blijvende oplossingen vereisen veelal een
langdurige inzet van geïntegreerd beleid: een adequate combinatie van politieke, diplomatieke,
economische, hulp- en veiligheidsinstrumenten. Ontwikkelingshulp vormt slechts een klein
deel van dit pakket. Om die bredere ontwikkelingsagenda beter te kunnen vatten, geven wij de
voorkeur aan de term internationale samenwerking.
1.1 Grotere onderlinge afhankelijkheid en ongelijkheid
Het lijkt een open deur, maar het is van essentieel belang te benadrukken dat globalisering de
wereld kleiner heeft gemaakt. Daarnaast is de onderlinge afhankelijkheid vergroot maar niet
iedereen is in gelijke mate afhankelijk van elkaar. Het proces van globalisering krijgt steeds
meer een perverse vorm, waardoor grote groepen mensen buiten de boot vallen. Die tendens
is al langer gaande, maar is het laatste decennium nog in intensiteit en omvang toegenomen.
Deze grotere interdependentie betekent ook dat het onmogelijk wordt je (als rijk land) af te
sluiten voor problemen ver weg. Conflicten, migratie, verspreiding van wapens, aantasting
van het milieu, criminele en terroristische netwerken, verspreiding van computervirussen en
tal van andere zaken zijn van invloed op iedereen. Afzijdigheid is geen optie meer. Wel
moeten we duidelijker prioriteiten stellen. Zo heeft de oorlog in Irak veel financieel en
politiek kapitaal verbruikt dat nu niet voor ontwikkeling kan worden ingezet. Ook betekent dit
dat het traditionele onderscheid tussen binnenlandse en internationale politiek definitief is
weggevallen. Voor de sociaal-democratie is geen weg terug achter de waterlinie.
1.2 Kansen en bedreigingen
Globalisering biedt naast deze bedreigingen ook grote kansen tot verbetering van de positie
van (arme) mensen. De wereld is kleiner en transparanter geworden. Misstanden kunnen
ZNC-subcommissie PvdA&OS 1

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
makkelijker in de openbaarheid gebracht worden, nieuwe vormen van (internationaal,
nationaal en lokaal) bestuur kunnen ontstaan. Er ontstaan mogelijkheden voor het opzetten
van transnationale verbanden en bondgenootschappen, niet alleen tussen staten, maar ook
toegespitst op de nieuwe verhoudingen. De verspreiding van kennis en kapitaal over steeds
grotere delen van de wereldbevolking, heeft geleid tot meer banen en hogere inkomens. Er is
een nieuwe internationale arbeidsdeling ontstaan, waarbij multinationale bedrijven niet alleen
lage-lonen-werk uitbesteden aan ontwikkelingslanden, maar ook hoger geschoold werk in
bijvoorbeeld de IT-sector. Deze tendens heeft grote gevolgen voor de maatschappelijke
verhoudingen in de wereld. Er vormen zich elites die niet alleen in de rijke landen wonen,
maar ook in de ontwikkelingslanden. Vooral in Azië lijkt ook een internationale middenklasse
te ontstaan, die qua belangen en politieke invalshoeken wereldwijde overeenkomsten vertoont.
De uitdaging voor de sociaal-democratie is de kansen van globalisering te maximaliseren,
maar tegelijkertijd de perverse effecten van globalisering te bestrijden.
1.3 Andere machtsverdeling
In deze nieuwe wereldverhoudingen is ook de macht anders verdeeld. Niet alleen staten, maar
ook internationale verbanden en meer lokaal georganiseerde groepen strijden voor hun
belangen en visies en weten soms invloedrijke politieke lobbies op te zetten. In veel staten is
de democratische invloed van parlementariërs afgenomen, soms ten bate van regeringen,
NGO's en vooral grote bedrijven. Ook is op nationaal en internationaal niveau sprake van een
democratisch tekort. Media spelen een emanciperende en positieve, maar soms ook te
eenzijdige rol.
Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft een unipolaire wereld voortgebracht: de Verenigde
Staten spelen vooral op militair gebied een dominante rol. Daartegenover staat een soms sterk
verdeeld en vaak op de nationale belangen van de afzonderlijke EU-lidstaten gericht Europa.
Ook spelen opkomende markten en staten, zoals China, India, maar ook Brazilië een steeds
belangrijkere rol binnen de internationale economische en politieke verhoudingen. De simpele
tegenstelling tussen het rijke Noorden en het arme Zuiden gaat dus allang niet meer op. Voor
de sociaal-democratie betekent dit het actief zoeken naar bondgenoten met gelijkgezinde
landen, groepen en bedrijven over de grenzen heen.
1.4 Internationaal terrorisme en de veiligheidsagenda: verschillende prioriteiten
in Noord en Zuid
Veiligheid heeft de laatste jaren topprioriteit gekregen in de internationale politiek en de
prioriteiten binnen internationale samenwerking zijn hierdoor mede bepaald. Deze focus op
veiligheid is het gevolg van de begrijpelijke angst voor terroristische aanslagen als 11
september, maar komt ook voort uit onzekerheid over de snelle veranderingen die
globalisering met zich meebrengt. Het risico is dat ontwikkelingssamenwerking (in
traditionele zin: de armoedebestrijding) door deze trend naar de marge wordt gedrukt. Het is
van belang ons te realiseren dat veiligheid voor mensen in het Westen een veel beperktere
betekenis heeft dan voor mensen in ontwikkelingslanden: human security met een veilig huis,
bestaansmiddelen, voldoende voedsel en rechtszekerheid. Ook een veilig leefmilieu waarin de
natuurlijke leefomgeving wordt beschermd, is van groot belang voor de veiligheid in het
Westen.
In de wereldwijde machtsverhoudingen hebben vrede en veiligheid meer prioriteit gekregen.
Gewaakt moet worden voor het onnodig en onterecht aanwakkeren en vergroten van
tegenstellingen. Na 11 september worden wereldwijde conflicten en tegenstellingen steeds
meer geanalyseerd in ideologische, religieuze en culturele termen; in een 'wij' en 'zij'
ZNC-subcommissie PvdA&OS 2

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
tegenstelling. Terrorisme moet met man en macht ingedamd worden, maar het gaat ook om de
bestrijding van de complexe oorzaken van terrorisme. Daarbij hoort het stoppen van steun aan
autoritaire regimes, het ondersteunen van democratiserings- jongeren- en vrouwenbewegingen,
plus de aanpak van onderontwikkeling en culturele conflicten.
1.5 Effecten van internationale epidemieën
AIDS, malaria en TBC hebben een verwoestende werking op grote delen van de productieve
bevolkingsgroepen in ontwikkelingslanden. Niet alleen in Sub-Sahara Afrika, waar dagelijks
tienduizenden aan de gevolgen van HIV-besmetting overlijden, maar ook in Azië en de
voormalige Sovjet-Unie richt AIDS een ravage aan. Dit heeft naast grote maatschappelijke
gevolgen, ook enorme implicaties voor het economische potentieel van de getroffen landen.
Ook andere epidemieën zoals de ziekte SARS en de vogelpest grijpen door de
voortschrijdende globalisering steeds sneller om zich heen.
Voor de sociaal-democratie leidt dit tot een toenemend belang van grootschalige
investeringen in internationale publieke goederen en gezondheidssystemen, en tot een veel
grotere urgentie van een effectieve bestrijding van ziektes in samenwerking met internationale
organisaties, NGO's en de private sector.
1.6 Nationalisme en gebrek aan vertrouwen in multilaterale afspraken
Als gevolg van - en deels in reactie op - globalisering en het internationale terrorisme, is
overal in de wereld ook een opkomst te zien van nationalisme. Zowel 11 september als de
uitbreiding van Europa hebben bij veel mensen gevoelens van onbehagen aangewakkerd.
Tegelijkertijd brokkelt het vertrouwen in het multilateralisme van organisaties als de
Verenigde Naties af, mede door het solistische optreden van onder meer de Verenigde Staten.
Meer in het algemeen is er een wereldwijde vertrouwenscrisis in de politiek en in de
daadwerkelijke mogelijkheden voor democratische keuzes in een globaliserende wereld. De
sociaal-democratie moet zich hier veel meer bewust van zijn en zich richten op
daadwerkelijke verdieping van de democratisering binnen en tussen landen, op het aangaan
van nieuwe coalities en op het steeds weer agenderen van fundamentele hervormingen en
veranderingen van de internationale organisaties. De behoefte aan identiteit van mensen in
een veranderende internationale samenleving moet gekoppeld worden aan een solidaire en
naar buiten gerichte lokale politiek.
1.7 Regionalisering
Hoewel globalisering verder voortschrijdt, is er ook sprake van verdergaande regionalisering:
per werelddeel (Europa, Azië), grote landen met hun invloedssferen (China, VS) of kleinere
samenwerkingsverbanden (SADC, West-Afrikaanse Unie). Het is zaak ervoor te zorgen dat
deze regionalisering zo inclusief mogelijk is en niet beperkt wordt tot bepaalde blokken en zo
oneerlijke handelsverhoudingen in de hand werkt. Ook hebben ontwikkelingslanden
ondersteuning nodig bij de vorming van regionale handelsblokken, voor een zo optimaal
mogelijk effect.
1.8 Onrechtvaardige handels- en milieuverhoudingen
De nieuwe internationale arbeidsdeling en monetaire onevenwichtigheden in de wereld
onderstrepen het belang van eerlijke handel voor ontwikkeling. Handelsliberalisering is een
middel om armoede te bestrijden en ontwikkeling te bevorderen. Maar de internationale
ZNC-subcommissie PvdA&OS 3

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
handelsregels zorgen nog steeds voor zeer onrechtvaardige verhoudingen. Westerse landen
laten elkaars producten over het algemeen vrijelijk toe, maar ontwikkelingslanden hebben -
zeker als het gaat om bewerkte producten - nog steeds slechts mondjesmaat toegang tot de
Westerse markten. Door voorzichtige afbouw van invoertarieven worden weliswaar stappen
gezet richting eerlijkere handel, maar vaak komen er nieuwe belemmeringen voor in de plaats.
Bijvoorbeeld in de vorm van strenge milieu- en veiligheidseisen die met name de
consumenten en overheden in rijke landen aan producten stellen.
De druk tot verregaande liberalisering heeft vooral voor ontwikkelingslanden ook een
belangrijke keerzijde. In veel ontwikkelingslanden raken markten overspoeld door - vaak met
staatssubsidie - goedkoop geproduceerde producten uit het Westen. Dit heeft voor veel landen
slecht uitgepakt en in sommige gevallen zelfs tot een negatieve economische groei geleid,
onder meer door deïndustrialisatie. Ook het onevenwichtig gebruik van de internationale
milieugebruiksruimte draagt bij aan oneerlijke internationale verhoudingen waarbij
ontwikkelingslanden vaak een onevenredig groot gedeelte van de milieuschade op moeten
vangen.
1.9 Toename economische migratie
De toenemende economische migratie biedt voor Noord en Zuid zowel kansen als
beperkingen. Er is een wereldwijde liberalisering van de handel in producten en diensten,
maar niet van menselijk kapitaal. Dit leidt tot mensonterende uitwassen zoals grootschalige
mensensmokkel. Het is op zich begrijpelijk dat mensen op zoek gaan naar een beter bestaan.
Dat proces is niet eenvoudig te beheersen, maar in elk geval is een beleid van selectieve
arbeidsmigratie, integratie en greencards nodig. Tegelijkertijd moeten effecten zoals
braindrain tegengegaan worden, opdat ontwikkelingslanden niet verder achterop raken in hun
economische ontwikkeling.
1.10 Andere rol van overheden en internationale organisaties
De rol van de overheid is de laatste jaren veranderd. Niet alleen in Nederland en andere rijke
landen, maar ook in ontwikkelingslanden. De overheid is in het algemeen meer kaderstellend
en procesmatig geworden, minder centralistisch en directief. Deze veranderingen creëren
serieuze dilemma's wat betreft de macht van de natiestaat, de mate waarin moet worden
vertrouwd op overheidsregulering, en wat betreft de verhouding tussen staat en civil society.
Het is echter niet alleen maar een negatieve ontwikkeling. De toegenomen aandacht voor
good governance is immers een tegengestelde tendens: om de noodzakelijke voorwaarden
voor menselijke ontwikkeling te scheppen, is een goed functionerende en krachtige overheid
belangrijker dan ooit.
Ook op het terrein van mondiaal bestuur is een aantal tegengestelde bewegingen te zien.
Enerzijds verkeert het VN-systeem in crisis en is een hervorming erg nodig, aan de andere
kant is er een sterke roep om democratisering van internationale organisaties en een
versterking van global governance.
Nederland
Ook binnen Nederland is de context de afgelopen jaren heel erg veranderd. Met grote
gevolgen voor internationale samenwerking. We stippen slechts een aantal relevante
ontwikkelingen aan.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 4

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
1.11 Vertrouwenscrisis in nationale politiek
Door de opkomst van het internationaal terrorisme, maar zeker ook door de moorden op Pim
Fortuyn en Theo van Gogh zijn de onzekerheid en gevoelens van onveiligheid sterk
toegenomen. Dit heeft onder meer tot gevolg dat een groot deel van de Nederlandse bevolking
de prioriteiten vooral vanuit nationaal oogpunt bekijkt. Zowel dit bevolkingsdeel als de
politieke meerderheid zien het buitenland eerder als risico dan als kans. Op politiek en
maatschappelijk gebied zijn er tekenen van slijtage: voor de burger van vandaag duren
democratische processen veel te lang. Het gevaar hiervan is dat de internationale solidariteit
en het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking afnemen.
1.12 Positie van migranten
Deze angst voor het vreemde en de groeiende tegenstellingen tussen mensen, spelen ook in
Nederland een grote rol. De positie van migranten binnen de Nederlandse samenleving staat
steeds meer onder druk. Er heerst een klimaat van onbegrip. Dit heeft ook gevolgen voor de
manier waarop de maatschappij tegen politieke vluchtelingen aankijkt.
1.13 Slachtoffers van globalisering in Nederland
Deze veranderde politieke cultuur in Nederland wordt in aanzienlijke mate gedragen en
gevoed door de mensen die de hardste klappen krijgen door deze veranderingen. Deze mensen
nemen het minst deel aan de neo-liberale globalisering, maar hebben er het meest van te
vrezen. Deze ‘Modernisierungsverlierer’ krijgen te weinig kansen om hun positie in de
samenleving veilig te stellen.
Op algemeen politiek-maatschappelijk niveau speelt in Nederland een aantal tendensen. Zo is
er, analoog aan de internationale trend, sprake van een zoekende en terugtredende overheid.
Marktwerking zet niet alleen de toon als dat nuttig en zinnig is; in een sneltreinvaart worden
overheidsdiensten geprivatiseerd en radicale stelselherzieningen voorgesteld waarbij de
menselijke maat ontbreekt. Dit brengt, samen met het huidige adagio van de eigen
verantwoordelijkheid, bij veel mensen gevoelens van onzekerheid teweeg.
1.14 Internationale verdragen onder druk
Door de verharding van het Nederlandse politiek klimaat en een sterkere focus op nationale
problemen, staan internationale verdragen en de daarin vastgelegde rechten steeds vaker ter
discussie in het nationale debat. Juist Nederland moet, wil zij een internationale
voortrekkersrol kunnen vervullen, haar voorbeeldfunctie niet ondergeschikt maken aan
nationaal politiek opportunisme.
1.15 Individuele betrokkenheid bij ontwikkelingssamenwerking
Aan de andere kant valt op dat honderdduizenden Nederlanders op een heel persoonlijke
wijze vorm geven aan gevoelens van solidariteit en betrokkenheid. Vooral na de tsunamiramp
steunden Nederlanders de slachtoffers van deze natuurramp massaal. Deze individuele
betrokkenheid, die zich onder andere uit in 'doe-het-zelf hulp', is een teken dat
ontwikkelingssamenwerking vergaand is vermaatschappelijkt en verbreed. Via deze
individuele hulp gaan inmiddels honderden miljoenen euro's per jaar naar projecten in
ontwikkelingslanden. Hieruit blijkt dat het draagvlak voor internationale samenwerking wel
degelijk zeer groot is, ondanks de internationale context die door velen als bedreigend wordt
gezien.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 5

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
1.16 Nieuwe samenwerkingsverbanden
De overheid, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld hebben elkaar de laatste
jaren in toenemende mate opgezocht. Dit heeft geleid tot nieuwe vormen van (kritische)
dialoog, maar ook nieuwe vormen van duurzaam ondernemen, waarbij de expertise van de
verschillende betrokkenen elkaar aanvult.
Tegelijkertijd bundelt het maatschappelijk middenveld, inclusief de ontwikkelingsorganisaties,
in toenemende mate zijn krachten in nieuwe brede samenwerkingsverbanden. Deze
overstijgen de grenzen van de traditionele ontwikkelingssector evenals de landsgrenzen, om
antwoord te vinden op de vele uitdagingen waarvoor globalisering ons stelt.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 6

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Hoofdstuk 2. Grondslagen
Voor de PvdA is de centrale doelstelling van internationale samenwerking nog steeds:
structurele armoedebestrijding. Armoede hangt volgens de PvdA voor een groot gedeelte
samen met schending van de rechten van de mens. De rechtenbenadering van internationale
samenwerking wordt steeds belangrijker. Armoedebestrijding betekent het realiseren van
toegang tot:
a. het recht op duurzame middelen van bestaan; een fatsoenlijk inkomen, veilig en
betaald werk om dat te realiseren, voldoende en gezonde voeding, en een schone
leefomgeving (economische dimensie);
b. het recht op gezondheid, onderwijs en andere sociale voorzieningen (menselijke
dimensie);
c. het recht op status en waardigheid, recht op een eigen identiteit en vrijwaring van
discriminatie en uitsluiting (sociaal-culturele dimensie);
d. het recht op veiligheid, rechtszekerheid en vrijwaring van kwetsbaarheid
(beschermende dimensie);
e. het recht op inspraak, participatie, invloed, vrijheid van organisatie (politieke
dimensie).
Armoedebestrijding is dus niet het vervullen van behoeften, maar het strijden voor rechten.
Deze benadering betekent tegelijkertijd de plicht van iedereen om deze rechten te respecteren,
te beschermen en al het mogelijke te doen om de rechten te garanderen.
Met deze benadering in het achterhoofd, is het goed nader in te gaan op een aantal zaken uit
het Beginselmanifest, omdat hiermee duidelijk wordt wat de grondslagen van het sociaaldemocratische
beleid voor internationale samenwerking zouden moeten zijn. De beginselen
zijn niet allemaal opgeschreven voor de internationale context, maar zouden wat ons betreft
ook op internationaal vlak van toepassing moeten zijn.
2.1 Armoede is in grote mate politiek bepaald
Armoede is in grote mate politiek bepaald. Armoede is het gevolg van politieke keuzes die nu
en in het verleden gemaakt zijn. Ook het verminderen van armoede is afhankelijk van de
politieke wil zowel hier als daar. Voorop staat dat de politiek het verschil kan maken tussen
een marginaal en een fatsoenlijk bestaan, stelt de laatste paragraaf van het Beginselmanifest
van de Partij van de Arbeid. De politiek moet het in de ontwikkelingssamenwerking weer
winnen van de bureaucratie, de technocratie en het eigen institutionele belang.
2.2 De PvdA moet kiezen voor de armen in ontwikkelingslanden
Politieke keuzes voor het opheffen van armoede kunnen ten koste gaan van Nederlandse
belangen en van (mensen in) de eigen samenleving. Dit is een zeer lastig dilemma, waar de
PvdA zich terdege van bewust is. Afwegingen moeten steeds zeer weloverwogen gemaakt
worden. Immers: voor duurzame oplossingen van wereldproblemen hebben we elkaar nodig.
Vanuit het sociaal-democratisch principe van internationale solidariteit is werken aan het
opheffen van armoede een plicht, maar op de lange termijn ook een kwestie van (verlicht)
eigenbelang.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 7

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
2.3 Internationale samenwerking is een wederzijds proces
Voor de PvdA staat centraal dat internationale samenwerking een wederzijds proces is: een
gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheden en burgers in ontwikkelingslanden en rijke
landen. Daarbij spelen verschillende spelers elk hun eigen rol. Zo moeten overheden van
ontwikkelingslanden worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor het welzijn van
hun inwoners. Andersom moeten de rijke landen (inclusief hun burgers en bedrijven) ook
aangesproken worden op hun eigen rol. Niet alleen als donor, maar ook als economische en
politieke speler op het internationale toneel.
2.4 Mensen verdienen kansen
‘Het bieden van kansen, de spreiding van macht en inkomen en het investeren in kennis zijn
nodig om mensen in staat te stellen het beste uit zichzelf naar boven te halen’. ‘Vanuit de
onwrikbare overtuiging dat alle mensen gelijkwaardig zijn leidt dit tot een pleidooi voor het
recht op een fatsoenlijk bestaan. Iedereen heeft tenminste recht op een dusdanig niveau van
bestaanszekerheid dat men volwaardig aan de samenleving kan deelnemen.’
2.5 Macht en tegenmacht
‘Ondernemerschap en bedrijvigheid richten zich van nature meer naar de belangen van
kapitaal en kapitaalverschaffers dan naar de belangen van werknemers, natuur en milieu en
latere generaties. De internationalisering van de economie versterkt deze ontwikkeling. Een
tegenmacht is hierbij op zijn plaats.’ Wij staan achter het principe van de wereldwijde vrije
markt, maar daarbij zijn corrigerende maatregelen nodig; overheden stellen de kaders
waarbinnen geopereerd kan worden. Milieu- en sociale kosten moeten daarbij even zwaar
wegen als bedrijfseconomische criteria. Corruptie en bureaucratie moeten veel harder worden
aangepakt.
2.6 Rechtvaardige en duurzame mondialisering
‘Mondialisering moet rechtvaardig uitwerken en onrecht en ongelijkheid verkleinen in plaats
van vergroten. De beste remedie tegen uitsluiting van de Derde Wereld is het afbreken van
handelsbarrières. Zo krijgen ontwikkelingslanden eerlijke deelname aan de wereldeconomie.
Ontwikkelingslanden moeten ook op een eigen inspanning worden aangesproken: werken aan
goed bestuur, een democratische rechtstaat, corruptiebestrijding en interne herverdeling.
Daarnaast is effectieve ontwikkelingshulp, gerichte armoedebestrijding en emancipatie van
kwetsbare groepen van belang’. ‘In de mondiale economie dienen een duurzaam gebruik en
een eerlijke verdeling van ruimte en grondstoffen voorop te staan. Mondiale afspraken over
de beperking van het gebruik van fossiele brandstoffen en het behoud van soortenrijkdom zijn
van groot belang. Ook bedrijven en consumenten, individueel of gezamenlijk, spontaan of
daartoe aangespoord, kunnen door verantwoord gedrag een bijdrage leveren.’
2.7 Recht en macht
‘Vrede, Veiligheid en de rechten van de mens, zoals vastgelegd in de Universele Verklaring
van de rechten van de Mens, hebben grenzeloze betekenis. Daarom vragen internationale
kaders zoals de Verenigde Naties om versterking en democratisering. Pressie moet zorgen dat
álle landen zich bij deze kaders aansluiten. Als vreedzame initiatieven tekortschieten om de
internationale rechtsorde te verdedigen of herstellen is een effectief geweldsinstrument nodig.
Militaire interventie vereist echter een volkenrechtelijk mandaat. Bestrijding van terrorisme
ZNC-subcommissie PvdA&OS 8

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
en een effectieve aanpak van de oorzaken van terrorisme vragen om hechte internationale
samenwerking.’
2.8 Globalisering van democratie en mensenrechten
De PvdA is voor globalisering… ook van democratie, mensenrechten en emancipatie. Om
gelijke kansen te realiseren voor iedereen waar ook ter wereld, moeten de internationale
verhoudingen worden bijgesteld in de richting van een mondiale rechtsstaat, die
rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid en een zekere mate van sociale en materiële zekerheid
biedt. Daarom is het streven naar versterking van ‘global governance’ onlosmakelijk
onderdeel van ontwikkelingssamenwerking; de sociaal-democratie moet streven naar een
rechtvaardige internationale ordening, een herschikking en versterking van de wereldwijde
democratie, die de rechten van de zwaksten beschermt en hen vooral ook in staat stelt zelf
actief te kunnen handelen.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 9

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Hoofdstuk 3. Voorstellen Voor Verbeterde
Ontwikkelingssamenwerking
Internationale samenwerking is veel meer dan ontwikkelingshulp. Schuldbetalingen,
exportbelemmeringen- en kansen, bedrijfsinvesteringen en migratie-inkomsten leiden tot
grotere kapitaalstromen en zijn daarmee ook van grotere (negatieve en positieve) invloed op
de ontwikkelingsmogelijkheden voor arme landen. Het gaat er om armoede beter te bestrijden
via radicale schuldverlichting en landbouwhervormingen, stimulering van verantwoorde
private investeringen en herinvestering van inkomsten uit migratie(remittances). Dat neemt
echter niet weg dat we met grote aandacht moeten kijken naar de ontwikkelingshulp. Die hulp
moet verder gezuiverd worden (zoals bijvoorbeeld ten aanzien van eerste opvang asielzoekers;
additionele schuldverlichting) en moet blijven groeien met het nationale inkomen, bij
voorkeur in de richting van 1 procent van het BNP.
Economische ontwikkeling is nauwelijks mogelijk zonder een werkende overheid, een
betrouwbare infrastructuur, een functionerend onderwijssysteem en deugdelijke
gezondheidszorg. Bovendien is voor een stabiel en democratisch bestuur een sterke civil
society nodig, die een tegenmacht kan vormen tegen eventuele corrupte, dictatoriale en/of
militaristische neigingen van zittende machthebbers. Aan al deze aspecten van ontwikkeling
kan ontwikkelingshulp - mits goed en gericht ingezet - een cruciale bijdrage leveren en zo
mede de omstandigheden creëren waarin een land en haar bevolking zich aan armoede kunnen
ontworstelen. Het adagium 'geen hulp maar handel' verwerpen wij. Het omgekeerde overigens
evenzeer. Hulp en handel dienen samen op te trekken.
Het geven van effectieve hulp vergt echter wel uiterste alertheid. Voorbeelden van mislukte
hulp zijn te talrijk om te negeren. Deze commissie is zich bewust van het feit dat de inherente
valkuilen van ontwikkelingshulp - zoals het in de hand werken van corruptie, overbodige
bureaucratie en afhankelijkheid - niet voldoende onderkend zijn. Daar staat tegenover dat
onderzoek en ervaringen uit de praktijk overtuigend hebben aangetoond dat hulp wel degelijk
kán helpen wanneer aan de juiste randvoorwaarden wordt voldaan. Meestal is het geen
kwestie van onwetendheid, maar vooral politieke onwil, waardoor dit niet gebeurt. Hulp helpt,
maar is nog altijd lang niet zo effectief als ze zou kunnen zijn. Deze commissie vindt dat
onaanvaardbaar en wil op een aantal belangrijke punten verbeteringen aanbrengen.
3.1 Harmoniseer de bilaterale hulp op radicale wijze
Ontvangende landen worden vaak gek van de hoeveelheid donoren die ieder hun eigen
voorwaarden stellen aan de hulp die ze verstrekken. Al meer dan tien jaar staat
donorcoördinatie dan ook bovenaan de ontwikkelingsagenda. Poverty Reduction Strategy
Papers (PRSP’s, armoedebestrijdingsplannen), budgetsteun en ander modern instrumentarium
zijn het afgelopen decennium ontwikkeld om deze coördinatie vorm te geven. Maar ondanks
deze pogingen verloopt de coördinatie uiterst traag. De feitelijke situatie is nog steeds:
gefragmenteerde hulp in veel ontwikkelingslanden. Het Tanzaniaanse Ministerie van
Onderwijs moet nog altijd ieder kwartaal 1200 rapporten schrijven over de door haar
ontvangen hulpgelden en vormt daarmee geen uitzondering. Om hierin echt verandering aan
te brengen zijn drie zaken cruciaal:
ZNC-subcommissie PvdA&OS 10

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
a. Hervorm de hulpprogramma's tot een echt ontwikkelingsprogramma dat aansluit bij
PRSP's.
Coördinatie van hulpgelden zou moeten plaatsvinden rondom PRSP's. De vormgeving van
deze armoedebestrijdingsplannen is op dit moment echter onvoldoende. Nog steeds is er te
vaak sprake van een wensenlijstje zonder prioriteitsstelling; nog steeds hebben de donoren te
veel invloed; nog steeds is er te weinig vertaling naar de nationale budgetten; nog steeds
hebben parlementen te weinig controle op de gemaakte keuzes.Toch vormen de PRSP's, mits
democratisch vormgegeven en gestuurd vanuit het ontvangende land, het meest kansrijke
instrument om daadwerkelijk te komen tot donorcoördinatie. PRSP’s t bieden de meeste
kansen om donoren te verenigen rond één gezamenlijk programma. Donorcoördinatie
betekent in dit geval dat Nederland ook soevereiniteit opgeeft.
b. Herdefinieer 'samenwerking' en kijk meer naar democratie en respect voor
mensenrechten.
Een blijvend dilemma bij het geven van gecoördineerde hulp is de vraag hoe donoren en
ontvangende landen samenwerken. Hoe kan 'vraaggestuurde hulp' worden bijgestuurd vanuit
de aanbieder Hoe stel je voorwaarden aan hulp, waaraan je eigenlijk geen voorwaarden wilt
stellen Om dit op te lossen dienen de PRSP's nadrukkelijk voorzien te zijn van harde en
wederzijds aanvaarde politieke afspraken over democratisering, mensenrechten en corruptie.
Ervaringen met landen als Rwanda of Uganda leren dat wanneer donoren hierover los van
elkaar afspraken maken, of - als de afspraken gezamenlijk zijn gemaakt – iedere donor voor
zich besluit wanneer niet meer aan de voorwaarden voldaan wordt, het effect van dergelijke
afspraken geheel verloren gaat.
Deze commissie stelt voor om de afspraken voor ieder partnerland vast te leggen in een
Memorandum of Understanding, waarin zowel verplichtingen van het partnerland, als
(langdurige) verplichtingen van Nederlander als donor worden opgenomen. Dat is van belang
voor voorspelbaarheid en een meer gestructureerde politieke dialoog. Uiteraard staat ook hier
de noodzaak van samenwerking met andere donorlanden voorop.
c. Kies voor de 'Lead-donor'-benadering.
Ook andere hulp dan budgetsteun moet gecoördineerd worden. De Afrikaanse realiteit is er
een waarin matig bestuur de regel is, goed bestuur de uitzondering. Niet goed bestuurde
landen kunnen geen budgetsteun krijgen. In veel landen gaat het echter om grensgevallen: de
centrale overheid functioneert onvoldoende, maar op lokaal niveau zijn er aanknopingspunten
in de richting van goed bestuur. In dergelijke gevallen moeten donoren gezamenlijk besluiten
de hulp te verplaatsen van een macro naar een meso-niveau, naar een tussenlaag: steun op
concrete zaken binnen sectoren of ministeries. Ook in die landen dient de donorgemeenschap
te kiezen voor een radicale uitvoering van de lead-donor benadering. Daarbij wordt voor
iedere sector één donor aangewezen die de uitvoering - en bijbehorende dialoog met de
regering - voor zijn rekening neemt. Andere donoren onthouden zich van eigen programma's
op dat terrein. Daarnaast dienen voor deze landen vergaande afspraken over beperking van het
aantal projecten en het aantal donoren in een land gemaakt te worden. Zoals uit Hoofdstuk 4
zal blijken, stelt deze commissie voor vooral ook aandacht te geven aan landen die wegvallen
in conflict, privatisering van geweld en slecht bestuur. Naast de belangrijke rol van NGO's
moeten ook overheden gezamenlijk en geharmoniseerd bezien of ze bepaalde beter
functionerende sectoren in zo'n land boven water kunnen houden om toch eilanden van
verandering te creëren.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 11

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
3.2 Een minister van Internationale Samenwerking
Internationale samenwerking is alleen effectief wanneer er sprake is van een integrale aanpak.
Deze commissie pleit dan ook voor een minister van internationale samenwerking met een
volledige beleidscompetentie op voor ontwikkelingslanden relevante terreinen: internationale
samenwerking, handel, landbouwpolitiek maar ook veiligheids- en buitenlandspolitieke
aspecten van ontwikkelingslanden.
Deze minister heeft een eigen portefeuille, inclusief zeggenschap over benoeming van
ambassadeurs in ontwikkelingslanden en een competente groep ambtenaren die
gespecialiseerd zijn in ontwikkelingssamenwerking en die op basis van kwantiteit en kwaliteit
kunnen samenwerken met de ambtenaren van de buitenlandse dienst. Binnen de ministerraad
stelt deze bewindspersoon coherentie van beleid ten aanzien van ontwikkelingslanden aan de
orde.
3.3 Maak corruptiebestrijding de topprioriteit voor alle sectoren
Er bestaat een hardnekkige relatie tussen grote geldstromen (waaronder ontwikkelingshulp)
en corruptie. Er wordt te weinig gedaan om te voorkomen dat leiders in ontwikkelingslanden
hulpfondsen afromen, met medeplichtigheid van westerse overheden, bedrijven en nietgouvernementele
organisaties. Wij zijn hier zeer bezorgd over en stellen vast dat slechts een
minderheid van ontwikkelingslanden goed presteert op het gebied van corruptiebestrijding.
Vooral zogenoemde 'donor darlings' - ontwikkelingslanden die zich door goed bestuur
kwalificeren voor grote sommen hulp - zijn kwetsbaar voor corruptie. Zij hebben voor de
bestrijding daarvan extra ondersteuning nodig. Wij pleiten voor een zero-tolerance benadering
van corruptie bij internationale samenwerking. Iedereen moet via internet de geldstroom
kunnen volgen en zien wie waarvoor betaald heeft gekregen. Ter bestrijding van corruptie
stellen we concreet de volgende maatregelen voor:
• een veel groter accent op het gebied van institutionele versterking, met name op mesoniveau
(Centrale Bank, Ministerie van Financiën, accountancy, kadaster) ter vergroting van
de financiële transparantie en controle in ontvangende- en donorlanden;
• meer prioriteit voor corruptie bij internationale financiële instellingen en de instelling van
onafhankelijke watchdogs op dit terrein;
• samen met gelijkgezinde landen werken aan de oprichting van een Internationaal Hof tegen
Corruptie, waarmee alle actoren die zich op enige wijze schuldig maken aan corruptie waar
ook ter wereld, internationaal vervolgd kunnen worden;
• aanpassing van de Nederlandse wetgeving aan internationale verdragen voor
corruptiebestrijding;
• standaard aanleveren van informatie over corruptie aan het Openbaar Ministerie (OM)
zodat dit tot een actief vervolgingsbeleid kan overgaan. De capaciteit van het OM moet
hiertoe uitgebreid worden;
• verplichtstelling van een maatschappelijk jaarverslag zoals in het initiatiefwetsvoorstel
Koenders/Vendrik, zodat Nederlandse bedrijven openheid van zaken moeten geven over
kwetsbare activiteiten (bijvoorbeeld met conflictgrondstoffen). Daarbij dient het principe
'publish what you pay' gehanteerd te worden en dienen bedrijven actief mee te werken,
zoals bij het Kimberley-proces ten aanzien van de 'bloeddiamanten'. Daarnaast moet
Nederland het exportkredietinstrumentarium volledig compatibel maken met maatstaven
over maatschappelijk verantwoord ondernemen en corruptiebestrijding. Van Nederland
mag verwacht worden dat ze actief het Extractive Industries Transparency Initiative steunt
en maatschappelijke organisaties die dit beleid controleren actief ondersteunt.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 12

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
3.4 Een meer centrale rol voor het bedrijfsleven en de private sector
Wij zijn voorstander van een grotere rol voor de particuliere sector in ontwikkelingslanden,
als dit zorgt voor meer werkgelegenheid en noodzakelijke (belasting)opbrengsten voor de
verdere ontwikkeling van het land. Onder particuliere sector verstaan we in eerste instantie
het midden- en kleinbedrijf uit die landen, maar grote bedrijven kunnen eveneens partners
voor ontwikkeling zijn. Nederlandse en buitenlandse bedrijven kunnen bijdragen aan de
opbouw van de particuliere sector in ontwikkelingslanden: door joint ventures, overdracht van
kennis en technologie, financiering, ingangen in het buitenland, enz.. Buitenlandse
investeringen zijn dus van groot belang.
Om dit te kunnen bereiken is de opbouw van een lokale enabling environment met voldoende
kennis- en innovatiecapaciteit nodig. Daarbij kan ontwikkelingshulp een belangrijke rol
spelen in de opbouw van instituties, zoals een goed en betrouwbaar (economisch) bestuur,
goede opleidingen, kadasters en Kamers van Koophandel, gecombineerd met een adequate
financiële en juridische infrastructuur. Ook toegang tot kapitaal kan door donorlanden worden
gefaciliteerd. Daarnaast is het van groot belang dat vakbonden en eventueel sociaaleconomische
raden vanuit Nederland actief worden ondersteund. Met werkgevers en
werknemers kunnen daarover afspraken worden gemaakt.
Juist in een tijd van verdergaande globalisering zijn verzekering van sociale- en economische
mensenrechten cruciaal. Internationale samenwerking tussen ministeries van verschillende
landen op het terrein van vergrijzing, pensioenstelsels en sociale zekerheidswetgeving horen
daarbij.
Bij de directe bedrijfssteun door ontwikkelingshulp is er sprake van een patstelling.
Achterhaalde elementen in deze hulpvorm, zoals bijvoorbeeld de ORET-subsidies
(Ontwikkelingsrelevante Export Transacties), verhinderen een goede invulling van
bevordering van de particuliere sector. Die patstelling wil deze commissie doorbreken. De
ORET-subsidies moeten helemaal ontbonden worden en van exportsubsidies omgezet worden
naar investeringssubsidies en risicogarantiestellingen, gericht op landen die bij normale
directe investeringen buiten de boot vallen. Er moet meer aandacht komen voor het lokale
bedrijfsleven waarbij micro- of mesokredietverlening nadrukkelijker in beeld komt. De
ORET-gelden worden toegevoegd aan de portefeuille uiterst risicovolle leningen/schenkingen
van FMO (Nederlandse Financieringsmaatschappij Ontwikkelingslanden) die daarbij niet
meer louter als uitvoerder van ORET optreedt. Daarnaast moet geld besteed worden aan
microkredieten die speciaal gericht zijn op de meest kwetsbare groepen. De verdeling van de
gelden vindt plaats in afstemming met bijvoorbeeld het Microkredietplatform.
We zijn voorstander van het aangaan van (economische) partnerschappen. Sectoren als
gezondheidszorg en onderwijs kunnen gebaat zijn bij private investeringen in aanvulling op
de publieke middelen. Het is een gemiste kans dat (multilaterale) overheden en bedrijven
volledig langs elkaar heen werken. Waar bedrijven bijvoorbeeld investeren in een
gezondheidssysteem voor hun werknemers, kan dit een welkome aanvulling zijn op het
publieke algemene gezondheidszorgsysteem. Dit kan van doorslaggevend belang zijn bij
Aids-bestrijding. Om het publieke én private belang in de samenwerking te waarborgen, is het
echter van groot belang dat heldere afspraken worden gemaakt tussen alle partners, waarbij
wederzijdse verantwoordelijkheden en taken worden vastgelegd. Bij het grotere bedrijfsleven
en hun rol in ontwikkeling zijn initiatieven als de Equator-Principles van belang. Dit is een
initiatief van private banken om zich te houden aan strikte uitgangspunten m.b.t. milieu,
arbeidsvoorwaarden,en supervisie van projecten.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 13

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
3.5 Kritische waardering van de niet-gouvernementele
ontwikkelingsorganisaties
Deze commissie is overtuigd van het grote belang van een actieve, mondiale civil society. In
de wereld van vandaag zetten bewegingen van burgers de toon, als het gaat om grote
maatschappelijke vraagstukken. Toonaangevende internationale VN-conferenties als in
Kopenhagen en Johannesburg, maar ook de Millenniumtop zouden er zonder actieve
deelname van de civil society heel anders uitgezien hebben.
Wij pleiten echter wel voor een kritische waardering van de rol van maatschappelijke
organisaties bij internationale samenwerking. Scherper moet gekeken worden naar wat wel
en wat niet werkt. Niet-gouvernementele organisaties hebben in ontwikkelingslanden de
bijzondere rol van change agents, aanjagers van maatschappelijke veranderingsprocessen.
Juist vanwege die rol van maatschappelijk hervormer, hoeft hun beleid niet in lijn te zijn met
hun overheid en ook niet met de bilaterale hulp. Het is van groot belang dat de NGO's ook in
Nederland autonoom maar creatief blijven.
Wij steunen in dat kader de zojuist ingestelde onafhankelijke commissie die tussen het
maatschappelijk middenveld en de overheid staat, zodat de autonomie, kwaliteit en
doelmatigheid van subsidieontvangers gewaarborgd is. Deze commissie beoordeelt de
ingediende subsidieaanvragen en verdeelt het geld op basis van een aantal criteria. Wij zijn
echter tegen een beoordeling op grond van absolute drempelcriteria zoals het verwerven van
vaste percentages eigen geld. Het gaat ons om dwingende eisen op het gebied van kwaliteit,
internationale gerichtheid, samenwerking, leervermogen en bereikte resultaten. De
marktwerking van eisen op het terrein van eigen geld werkt immers averechts, het gaat niet
om concurrentiekracht op de charitatieve markt, maar om het leveren van kwalitatieve
armoedebestrijding.
Om hun cruciale rol in de armoedebestrijding te versterken, vinden wij dat maatschappelijke
organisaties zich met urgentie moeten bezinnen op een aantal punten:
a. De worteling van de organisaties in ontwikkelingslanden (het lokale draagvlak) moet
veel meer aandacht krijgen.
Dat bevordert de legitimiteit, terwijl anders het tegendeel dreigt: NGO's worden gezien als
westers gefinancierd imperialisme. Westerse NGO’s moeten terughoudend zijn met het zelf
uitvoeren van activiteiten, kritischer kijken naar het draagvlak van (hun partner-)organisaties
in ontwikkelingslanden en ervoor waken dat niet alleen een verwesterde elite van
gelijkgezinden in de hoofdstad wordt gesteund.
b. Internationale samenwerking
De bepleite coördinatie zal ook vorm moeten krijgen binnen de NGO-gemeenschap. De grote
internationale netwerken (Oxfam, Caritas etc.) hebben al verdergaande stappen gezet op dit
terrein, maar evenals bij de donorlanden kan ook hier nog veel verbetering worden bereikt.
Bijvoorbeeld door te kiezen voor een vergelijkbare benadering als het lead-donor principe,
waarbij NGO's afspraken maken over wie welke sector voor zijn rekening neemt. Bovendien
kan door betere samenwerking het aantal westerse NGO's dat actief is in één land worden
beperkt: de situatie dat meerdere Oxfam’s in één ontwikkelingsland actief zijn, komt dan niet
meer voor. Ook coördinatie tussen NGO’s en overheidsdonoren moet verder vorm krijgen,
met name bij activiteiten die zich richten op directe armoedebestrijding en noodhulp. Die
coördinatie kan en moet ook zorgdragen voor goede accountantscontrole bij charitatieve
acties.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 14

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
c. De rol van de kleinschalige hulp tussen de professionele hulporganisaties:
Kleinschalige, particuliere hulp wint snel aan populariteit. Mensen die willen bijdragen aan
armoedebestrijding gaan steeds vaker over tot een vorm van ‘doe-het-zelf’hulp in plaats van
steun aan de geïnstitutionaliseerde organisaties. Deze vorm van ontwikkelingssamenwerking
is cruciaal voor het draagvlak in de Nederlandse samenleving en heeft ook op het gebied van
directe armoedebestrijding een aantal aantrekkelijke kanten, zoals een minimale bureaucratie.
Tegelijkertijd is deze vorm van hulp kwetsbaar door het ad-hoc karakter. Wij onderkennen
deze kwetsbaarheden, maar vinden dat de voordelen hier ruimschoots tegen opwegen. We
pleiten ervoor dat de loketfunctie die nu door de medefinancieringsorganisaties in stilte en
ieder voor zich wordt uitgevoerd, een meer prominente en eenduidige plaats krijgt in het
stelsel van medefinanciering. Niet alleen voor geld, maar ook voor advies moeten
particulieren ruimhartig terecht kunnen bij de ervaren NGO-sector in Nederland. Uiteraard
gelden ook hier criteria van duurzaamheid, kwaliteit, nauwkeurige financiële verantwoording
en ontwikkelingsrelevantie.
3.6 Weg met de afrekencultuur. Fouten maken mag, ervan leren moet
Er is nauwelijks een sector denkbaar waar grondiger gerapporteerd en meer geëvalueerd
wordt dan de OS-sector. Dat is prima, het afleggen van verantwoording door alle donoren is
een legitieme eis. Transparantie en verantwoording moeten voorop staan en aan de
rechtmatigheid van bestedingen mogen geen concessies worden gedaan. Echter, wanneer de
meetbaarheidscultuur doorslaat naar een afrekencultuur, is dat funest voor het doel van
evaluaties: veranderen, leren en innoveren. Tegenover de pure kwantiteitseisen van de
afrekencultuur stellen wij een leercultuur die recht doet aan het innovatieve karakter van
internationale samenwerking. De realiteit is vaak te complex om simpelweg in kwantitatieve
gegevens te vangen. In plaats van het cijferfetisjisme stellen wij daarom de strategische
evaluatie centraal. Is het geld uitgegeven zoals gepland Zijn de tussentijdse en uiteindelijke
projectdoelstellingen gehaald Maar vooral: is er een plausibele bijdrage geleverd aan het
dichterbij brengen van (bijvoorbeeld) een van de Millenniumdoelstellingen Hierover moet
een open en transparant debat gevoerd worden. Een organisatie moet een redenering kunnen
voorleggen waarom een bepaalde activiteit bijdraagt aan duurzame armoedebestrijding.
3.7 Geef de internationale instellingen hun slagkracht terug
Deze commissie kiest bij armoedebestrijding nadrukkelijk voor een centrale rol van de
Verenigde Naties en aanverwante instellingen. Multilaterale hulp is in theorie de meest
zuivere en meest gecoördineerde en dus efficiënte vorm van hulp. Helaas is de praktijk heel
anders. Wij willen ons niet neerleggen bij deze realiteit maar ons sterk maken voor
slagvaardige internationale instellingen als de VN en de Wereldbank. In onze ogen zou de
Wereldbank zich in de nauwst mogelijke samenwerking met het ontwikkelingsprogramma
van de VN (UNDP) moeten ontwikkelen tot de eerst aangewezen multilaterale partner in
ontwikkelingslanden. Er zijn positieve veranderingen in gang gezet tijdens het presidentschap
van Wolfensohn, maar de huidige beleidspraktijk van de Wereldbank is nog onvoldoende
veranderd. De focus dient nog meer verlegd te worden richting armoedebestrijding,
decentralisering en een effectievere samenwerking met VN- instellingen zoals UNFPA, ILO
en UNICEF. De VN blijven leidend ten aanzien van mensenrechten, arbeidsrechten en goed
bestuur maar een betere onderlinge afstemming is vereist.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 15

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Allereerst is een vergaande democratisering van het beleid van de Wereldbank (en het IMF)
nodig. Een eerlijker machtsverdeling tussen donoren en ontvangers dient daarbij centraal te
staan. Initiatieven als het Parliamentary Network on the WorldBank verdienen dan ook veel
meer steun. Parlementariërs dienen de uiteindelijke scheidsrechters te zijn van het
ontwikkelingsbeleid in een land waarbij reële alternatieven voorliggen.
Ook is deze commissie voorstander van de beperking van voorwaarden aan leningen en
schenkingen. De onderhandelingen over de voorwaarden moeten transparant gevoerd worden
en de uitkomsten daarvan moeten openbaar zijn. Ten slotte moeten de voorwaarden zich
direct verhouden tot brede armoededoelstellingen en verbonden worden aan de
Millenniumdoelstellingen en andere internationaal vastgelegd beleid, zoals bijvoorbeeld
reproductieve rechten. Er moet een einde gemaakt worden aan de one-size-fits-all
beleidscondities; landen moeten veel meer kunnen kiezen voor eigen economische
beleidsscenario's voor ontwikkeling (inclusief de keuze voor verantwoorde macro- en microeconomische
beleidsalternatieven). Ook is aansluiting nodig bij belangrijke maatschappelijke
hervormingen in een land (landhervorming;brede belastingbasis; anticorruptie; bescherming
van het milieu; gefaseerde opening voor internationale markten) en landenspecifieke situaties
(klimaat; grondstoffen; geschiedenis; genderrelaties). Het schuldenbeleid moet uitgaan van de
houdbaarheidsscenario's voor het behalen van de Millenniumdoelstellingen.
3.8 Noodhulp is multilaterale hulp
Nog steeds bedelen internationale hulporganisaties na iedere ramp en iedere (voedsel)crisis bij
alle afzonderlijke regeringen om specifieke hulp. De flash-appeals van de VN volgen elkaar
steeds sneller op, zoals recentelijk in Mali en Niger. Dit levert schandalige situaties op
waarbij de donorgemeenschap pas in beweging komt als stervende kinderen de TV-journaals
vullen en het eigenlijk al te laat is. Bij rampen die het nieuws niet halen, blijft hulp uit. Dit
moet op de kortst mogelijke termijn veranderen. Bilaterale noodhulp heeft geen meerwaarde
en moet worden beperkt. De financiële middelen die landen reserveren voor noodhulp, dienen
ter beschikking te worden gesteld aan de multilaterale organisaties (VN, ECHO), die daarmee
een reserve hebben om snel waar nodig in te kunnen grijpen.
3.9 De EU als tussenniveau richting echt multilaterale samenwerking
Nog steeds zitten er haken en ogen aan het Europese ontwikkelingsbeleid. De financiering is
gecompliceerd, de bureaucratie enorm, de armoede- en PRSP-benadering onvoldoende
geïntegreerd en de parlementaire controle diffuus. Toch staan we positief tegenover verdere
Europeanisering van het ontwikkelingsbeleid, mits de ingezette hervormingen daadwerkelijk
vruchten afwerpen: met een integrale armoedebestrijding die deel uitmaakt van het
gemeenschappelijk vredes- en veiligheidsbeleid van de Unie en gekoppeld is aan de
Millenniumdoelstellingen. Naast de rol van noodhulporganisatie ECHO, kan de EU ook op
het terrein van juridische- en politiemissies en de hervorming van de veiligheidssector een
belangrijke rol spelen in ontwikkelingslanden.
3.10 Belang van reproductieve rechten
In het kader van armoedebestrijding moet extra aandacht besteed worden aan de
reproductieve rechten van vrouwen. Vergeleken met tien jaar geleden sterven meer vrouwen
in het kraambed en kampen meer vrouwen met gezondheidsproblemen na een gecompliceerde
bevalling. Wereldwijd lopen meisjes en vrouwen bovendien een grotere kans op HIV-
ZNC-subcommissie PvdA&OS 16

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
besmetting dan mannen. De conservatieve politiek van de regering Bush en de aanvallen van
het Vaticaan op reproductieve rechten van vrouwen hebben de toegang tot voorlichting over
het voorkomen en beëindigen van zwangerschappen verminderd, en geleid tot een ernstig
tekort aan condooms in gebieden waar HIV/AIDS veel voorkomt. Prioriteit moet verder
gelegd worden bij het ontwikkelen van gezondheidssystemen in ontwikkelingslanden en in
dat kader aan de uitvoering van de Motie Terpstra/Koenders over verdubbeling van de AIDSuitgaven
per 2007.
3.11 Erkenning van het belang van rurale ontwikkeling als belangrijke sector
naast onderwijs, gezondheidszorg en sociale infrastructuur
Deze commissie hecht veel waarde aan onderwijs, gezondheidszorg en milieu als cruciale
sectoren in ontwikkelingssamenwerking om de Millenniumdoelstellingen te behalen.
Niettemin is het van belang om ervoor te zorgen dat ook de waarde van rurale ontwikkeling
en infrastructuur (zodat producten vermarkt kunnen worden) de volle aandacht krijgt.
Armoede in Afrika kan niet worden aangepakt zonder degelijke ondersteuning van de rurale
bedrijvigheid in met name de landbouw. Desondanks is de financiële en beleidsmatige
ondersteuning van boeren in Afrika de afgelopen 25 jaar dramatisch afgenomen. Dit komt
omdat nationale overheden zich terugtrekken in het kielzog van zich terugtrekkende donoren.
De landbouwbedrijvigheid zelf, evenals de ondersteunende diensten (landbouwkundig
onderzoek en voorlichting alsook landbouwonderwijs) zijn hierdoor zwaar getroffen.
Uitzonderingen vormen Zuid-Afrika, Ghana, Chili: landen die, tegen de stroom in, zijn
blijven investeren in zaken als landbouwkundig onderzoek.
Aangezien de meerderheid van de Afrikaanse boeren vrouw is, treft de afname van steun voor
de landbouw vooral vrouwen en de van hen afhankelijke kinderen. In veel gebieden zijn zij
nog afhankelijker geworden van voedselhulp. Voeg hierbij de vele conflicthaarden en de
HIV/AIDS pandemie en de situatie van het potentieel rijke Afrikaanse platteland wordt
pijnlijk duidelijk. De voedselproductie is historisch laag. Daarnaast eisen natuurrampen
regelmatig een hogere tol dan nodig is indien gebruik gemaakt zou worden van technisch
afgewogen, duurzaam gebruik van het rijke areaal van natuurlijke hulpbronnen. Indirect leidt
deze situatie tot verdere ontwrichting van rurale gemeenschappen, afname van lokale
ondernemerscapaciteit en steeds hogere kosten voor voedselimporten, tenzij deze door
gedumpte voorraden uit het Westen worden vervangen.
De commissie pleit voor een gerichte en vanuit lokale, nationale en continentale prioriteiten
gevoede ondersteuning van de rurale bedrijvigheid. Te beginnen bij de landbouw en de
hiervan afgeleide economische activiteiten. Hierbij staan een waardig bestaan,
voedselzekerheid en armoedebestrijding ten behoeve van de rurale bevolking in
ontwikkelingslanden voorop. Naast overheden en NGO’s spelen organisaties van boeren,
agrarische ondernemers en rurale vrouwen een sleutelrol bij de vaststelling van prioriteiten
via landelijke PRSP-processen.
Overheden moeten ondersteund worden bij het scheppen van voorwaarden voor lokaal
ondernemerschap, de ontwikkeling van lokale en regionale markten en investeringen in
landbouwkundig onderzoek en onderwijs. Het ontwikkelen van de eigen onderzoekscapaciteit,
verankerd in internationale netwerken, dient een speerpunt te worden. Uitgangspunt is dat
steeds allereerst wordt aangesloten bij de vele, bestaande lokale, nationale en continentale
initiatieven om de eigen voedselproductie veilig te stellen. Internationaal hoort daarbij een
radicale hervorming van het Europese landbouw- en handelsbeleid.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 17

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Hoofdstuk 4. Samenhang ontwikkelingssamenwerking met
vredes- en veiligheidsbeleid
Op geen enkel ander moment wordt ontwikkeling zozeer op de proef gesteld als in
conflictsituaties. Menselijke waardigheid, sociale rechtvaardigheid, duurzame vrede en
democratische verhoudingen staan dan onder sterke druk. Ontwikkeling, sociale
rechtvaardigheid, vrijheid en democratisering zijn niet mogelijk zonder een bepaalde mate
van vrede, veiligheid en stabiliteit. Het is daarom van belang in een notitie over armoede en
ontwikkeling hieraan een apart onderdeel te wijden. Daarbij gaan we niet gedetailleerd in op
de problemen van asymmetrische conflicten en stabilisatiemachten. Hiervoor verwijzen wij
naar de nog te verschijnen nota van de PvdA-projectgroep over internationale vrede en
veiligheid.
Sinds het einde van de Koude Oorlog is het beleidsterrein van vrede en veiligheid sterk in
beweging. Enkele belangrijke veranderingen zijn:
• dreigingen zijn allang niet meer zuiver militair van karakter. Naast verspreiding van
massavernietigingswapens, betreft het ook terrorisme, genocide en grootschalige
mensenrechtenschendingen, verspreiding van epidemieën en vernietiging van het milieu.
Het gaat dus ook niet meer om staatsveiligheid in enge zin maar om 'human security';
• conflicten vinden niet langer plaats tussen, maar vooral ook binnen staten, en zijn
tegelijkertijd transnationaal; veel regio's binnen landen worden gekenmerkt door
privatisering van geweld, een schemergebied tussen vrede en sluimerend conflict en een
totale afwezigheid van goed bestuur.
• niet zelden gaan internationale conflicten gepaard met het uiteenvallen van staten, waarbij
geen van de partijen nog in staat is zijn gezag te doen gelden over het hele land. Wanneer
de staat faalt, wordt in toenemende mate een beroep gedaan op het buitenland, in het
bijzonder op de VN, om in te grijpen. De aard van dergelijke conflicten vraagt om
langdurige bijstand, het delen van verantwoordelijkheid en het nemen van grotere risico's.
De vredesmissies in Afghanistan zijn hier een voorbeeld van.
Er is volgens de Commission on Human Security ook reden voor optimisme. Mede en vooral
dankzij VN-operaties is er in Afrika wel degelijk sprake van vooruitgang. De Nederlandse
regering onderkend dit echter volstrekt onvoldoende. Vredesoperaties blijken echter juist zeer
effectief te zijn indien toegespitst op een adequate mengvorm van militaire en civiele taken,
die het gehele spectrum kunnen omvatten van vredeshandhaving tot het afdwingen van vrede.
Ontwikkelingssamenwerking speelt daarbij een steeds belangrijkere rol. Daarbij moet bedacht
worden dat post-stabilisatie vaak de meest risicovolle en moeilijke fase van wederopbouw is.
Een realistische politieke (exit)strategie is essentieel. Tevens moet gewaakt worden voor
vermenging van humanitaire en militaire doelstellingen. Een duidelijke afbakening tussen
neutrale hulpverleningsorganisaties en vredesmissies is noodzakelijk. De stabilisatiefase is
vaak uiterst ingewikkeld en risicovol en vereist ook betere en nauwkeurige afspraken met
(vooral lokale) NGO’s.
Doel blijft duurzame vrede en het scheppen van voorwaarden voor ontwikkeling. Dit is niet
alleen een kwestie van mooie principes, maar bittere noodzaak. Vredesmissies slagen niet
wanneer het ontbreekt aan moreel gezag en legitimiteit. Daarbij is het onvoldoende om een
gewelddadig conflict tijdelijk te smoren. Ook de oorzaken van conflict moeten worden
weggenomen, onder meer door de (weder)opbouw van basisvoorzieningen zoals onderdak,
ZNC-subcommissie PvdA&OS 18

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
water en sanitair, plus ondersteuning van verzoeningsprocessen. Nederland kan, dankzij de
kennis die ons land op deze gebieden heeft, een belangrijke rol spelen in conflictgebieden
wereldwijd.
Dergelijke complexe vredesmissies vereisen een geïntegreerde aanpak, waarbij nauwe
samenwerking tot stand wordt gebracht tussen militaire, politieke-, diplomatieke, humanitaire
en sociaal-economische componenten. Van de internationale gemeenschap is een grotere
inspanning vereist om genoemde dreigingen het hoofd te bieden. Vredesoperaties van het type
'too-little-too-late' zijn tot mislukken gedoemd. Het ontbreekt VN-missies nog te vaak aan een
geïntegreerd commando, een Framework-Nation en op elkaar ingespeelde troepen. Deze
tekortkomingen baren ons grote zorgen. Er is immers een enorm tekort aan veiligheid en een
groeiende vraag aan VN-missies, vooral ook in Afrika.
4.1 Conflictpreventie
Deze commissie pleit voor meer nadruk op preventieve maatregelen. De gevolgen van
nalatigheid of halfslachtig beleid zijn te groot om te accepteren. In een systeem van
collectieve veiligheid waarin preventie van gewelddadige conflicten centraal staat, moet
duurzame ontwikkeling de eerste verdedigingslinie zijn. Armoedebestrijding neemt niet alleen
oorzaken van conflicten weg, maar vergroot ook de capaciteit van de staat om misdaad,
wetteloosheid en afbraak van milieu te voorkomen. Duurzame ontwikkeling vergroot de
human security.
Nederland en de EU dienen meer politieke en diplomatieke middelen in te zetten om geweld
tussen bevolkingsgroepen in ontwikkelingslanden te voorkomen. Vooral de bronnen van het
conflict moeten worden aangepakt. Voorwaarde is dat Nederland en de EU, maar ook
maatschappelijke organisaties, beter op de hoogte zijn van het conflictpotentieel en de
conflictdynamiek van een land. Dit vraagt om een politieke analyse van het betreffende land,
in tegenstelling tot de meer technocratische, a-politieke analyses aan de hand van IMF- en
Wereldbankcriteria. Op basis van een zorgvuldige inschatting van het conflictpotentieel moet
ontwikkelingssamenwerking ten dienste te staan van de politieke inzet voor conflictpreventie.
Dit betekent onder andere dat de ambassades in conflictgebieden meer deskundigheid moeten
ontwikkelen op het terrein van vrede en veiligheid en mensenrechtenschendingen op meer
kritische wijze moeten analyseren en rapporteren. Daarbij is het van belang dat een realistisch
ambitieniveau wordt gekozen. Vaak worden verkiezingen georganiseerd, ontwikkelingshulp
verstrekt en beleid uitgestippeld dat juist zelf conflictverhogend werkt. Verkiezingen zonder
het begin van een rechtstaat, gekoppeld aan bijvoorbeeld opgelegde bezuinigingen, kunnen al
snel leiden tot groeiende tegenstellingen.
Nederland kan bij conflictpreventie een belangrijke bemiddelende rol spelen. Weliswaar in
mindere mate dan Finland en Noorwegen maar toch geniet ons land vaak vertrouwen als
'neutrale' partij, die tevens over aanzienlijke middelen beschikt om zijn positie kracht bij te
zetten. De positie van Nederland als middelgrote EU-staat speelt daarbij ook een rol. Wij
pleiten voor meer differentiatie bij de toepassing van 'sticks en carrots', gebaseerd op een
coherente strategie. Op basis daarvan dient aansluiting gezocht te worden bij belangrijkere
spelers en regionale organisaties.
Nederland is te klein om zonder gelijkgezinden of Europese partners een verschil te maken.
Per conflictsituatie dient Nederland te bouwen aan internationale coalities, bij voorkeur in
ZNC-subcommissie PvdA&OS 19

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
VN-verband, maar eventueel ook bilateraal of in EU-verband. Waar het om gaat is dat een zo
krachtig mogelijke groep van internationale partners nauw samenwerkt en in onderlinge
harmonie optreedt. Dit vereist een grote mate van diplomatieke inzet van alle partners,
waaronder Nederland.
De Nederlandse inzet moet in principe gericht zijn op het ondersteunen of aanvullen van
acties van regionale organisaties, zoals de peace facility van de Afrikaanse Unie. Wij pleiten
daarom voor het vrijmaken van meer middelen om deze organisaties te versterken. Ook dient
het Nederlandse ministerie van Defensie samenwerking met dergelijke regionale organisaties
mogelijk te maken.
4.2 Meer aandacht voor conflictmanagement
Deze commissie pleit voor een Nederlandse bijdrage aan de operationele capaciteit van
regionale organisaties voor vredesmissies. Nederland dient tevens bereid te zijn om - in EUof
NAVO-verband - op een case-by-case-basis en in overeenstemming met de principes van
het VN-Handvest, haar eigen operationele middelen voor crisismanagement en
conflictpreventie in te zetten. Dit geldt met namen voor gebieden waar Nederland nauw bij
betrokken is, zoals in het Grote-Merengebied en Soedan. De missies moeten zowel over de
capaciteiten beschikken voor vredeshandhaving als voor het afdwingen van vrede. Naast
militaire middelen, moeten deze missies tevens civiele middelen kunnen inzetten, waaronder
politie- en justitiemensen. Deze commissie pleit ervoor dat Nederland permanent over de
capaciteit beschikt om zulke militair-civiele missies uit te sturen. Het zou niet misstaan de
EU-Battlegroups en de NAVO Response Force (NRF) vooral in te zetten voor missies van de
VN en van de Afrikaanse Unie. Nederland zou dit beleid binnen de EU en de NAVO moeten
propageren. Het is niet de bedoeling dat de EU en de NAVO onderaannemers van deze
organisaties worden, maar wel dat ze nauwe relaties met deze organisaties aangaan en meer
prioriteit leggen bij de problematiek van falende staten in Afrika en elders.
Met het oog op de beperkte militaire middelen dient Nederland zich beter te specialiseren. Zo
zou Nederland, met andere EU- of NAVO-landen, op basis van een verzoek van de VN of een
regionale organisatie, kunnen bijdragen aan de inzet van hoogwaardige, snelle reactiemachten
in conflictgebieden waar tijdig optreden essentieel is. Het hogere geweldsspectrum mag
daarbij niet worden geschuwd. Dit geeft regionale organisaties of de VN de kans om een
vredesmacht op te bouwen die op korte termijn de EU- of NAVO-troepen in het
conflictgebied aflost. Vervolgens kunnen deze dan een ondersteunende rol blijven spelen door
het verrichten van gespecialiseerde taken, zoals het arresteren van krijgsheren en
'intelligence'-activiteiten.
Naast de inzet van militair-civiele missies kan Nederland ook op andere manieren bijdragen
aan de beheersing van het conflict. Ondernemingen in conflictgebieden dienen te worden
gesteund bij het nemen van maatregelen om te voorkomen dat zij bij het conflict betrokken
raken of hieraan bijdragen. Kwaadwillende ondernemers, die misbruik maken van de
wetteloosheid in conflictgebieden, dienen zoveel mogelijk te worden aangepakt, zowel in de
landen waar het conflict zich afspeelt als in Europa. Transparantie van geldstromen en
versterking van toezichthoudende instellingen spelen hierbij een cruciale rol. We verwijzen
naar de in hoofdstuk 3 genoemde initiatieven met betrekking tot maatschappelijk verantwoord
ondernemen en het Extractive Industries Transparency Initiative.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 20

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
4.3 Meer aandacht voor wederopbouw
Landen die net een gewelddadig conflict achter de rug hebben, bevinden zich vaak in totale
ontreddering. Aan letterlijk alles is gebrek, maar het ontbreekt vooral aan vertrouwen tussen
bevolkingsgroepen. Het is duidelijk dat Nederland in zulke gebieden langdurig aanwezig
moet zijn. Geduld en lange termijn denken zijn essentieel om te voorkomen dat een land weer
terugvalt in conflict.
Lang niet alle vormen van ontwikkelingssamenwerking zijn geschikt voor
postconflictgebieden. De hulp zal zich met name moeten richten op het wegnemen van
bronnen van conflict, en op het helpen bij verzoening en het bieden van perspectief. Prioriteit
moet worden gegeven aan essentiële zaken als ontmijning, hervorming van de
veiligheidssector, demobilisatie, ontwapening en reïntegratie van ex-combattanten, en de
terugkeer van vluchtelingen. In samenhang hiermee kan de aandacht meer uitgaan naar
sociale sectoren als onderwijs en gezondheidszorg, economische groei of het milieu. Om te
voorkomen dat het land weer in conflict terugvalt, dienen ook zo snel mogelijk effectieve en
betrouwbare overheidsinstellingen en politieke organen te worden opgebouwd.
4.4 Bereidheid om militair te participeren in verantwoorde missies in Afrika;
Het belang dat deze commissie hecht aan vrede en veiligheid in ontwikkelingslanden,
impliceert ook de bereidheid de Nederlandse krijgsmacht in te zetten voor verantwoorde
missies in ontwikkelingslanden. Nu luistert de Nederlandse regering vooral naar Washington
(Verenigde Staten) en nauwelijks naar de verzoeken uit New York (Verenigde Naties). De
VN, de NAVO Response Force en de EU-Battlegroups dienen bij vredesmissies een grote rol
te spelen evenals de zich ontwikkelende Europese gendarmerie.
Het huidige kabinet kiest de verkeerde weg met het vervuilen van het budget van
ontwikkelingssamenwerking door er militaire trainingen en missies onder te willen schuiven.
Wel dient het Stabiliteitsfonds beter te worden ingevuld met duidelijke prioriteiten op basis
van een analyse van de conflicten waar Nederland een rol wenst te spelen. Op defensiegebied
moet in Europa beter samengewerkt worden aangezien veel strijdmachten nog vooral de
structuur van de tijd van de Koude Oorlog hebben behouden. Op basis van die samenwerking
dienen afspraken te worden gemaakt over een gewenst niveau van uitgaven. Het
ontwikkelingsperspectief is daarbij nadrukkelijk van belang.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 21

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
Hoofdstuk 5. Noodzaak coherentie voor ontwikkeling
5.1 Uitgangspunten
Armoedebestrijding is, zoals hiervoor gesteld, niet een zaak van ontwikkelingshulp alleen.
Duurzame armoedebestrijding en het bereiken van de Millenniumdoelstellingen vereisen een
samenhangende internationale aanpak van handel, investeringen, internationale veiligheid,
behoud van ons leefmilieu én ontwikkelingssamenwerking. In het nationale en internationale
debat is 'beleidscoherentie' daarom de laatste jaren een belangrijke factor geworden bij de
besluitvorming. Het is van groot belang dat maatregelen die genomen worden op het gebied
van ontwikkelingssamenwerking niet teniet gedaan worden door maatregelen op andere
beleidsterreinen.
Een bepaalde mate van incoherentie tussen verschillende beleidsterreinen is onvermijdelijk.
Er zijn regenstrijdige belangen tussen ontwikkelingssamenwerking en landbouw,
internationale handel, arbeidsmigratie, internationale veiligheid, wapenhandel, internationaal
milieubeleid et cetera. Het is zoeken naar compromissen, waarbij de belangen voor
ontwikkelingslanden benoemd moeten worden en prioriteit moeten krijgen. Coherentie van
beleid is geen doel op zich, maar een middel om te komen tot duurzame armoedebestrijding.
Politieke wil en samenwerking met niet-gouvernementele organisaties spelen hierbij een
cruciale rol. Een minister van Internationale Samenwerking kan er veel beter voor zorgen dat
beleidscoherentie hoog op de politieke agenda komt en blijft.
Coherentie dient overigens de verantwoordelijkheid van álle ministeries te zijn. Nu zijn veel
ministeries zich niet bewust van de impact die hun beleid heeft op de ontwikkelingskansen
van arme landen. De Nederlandse regering heeft als geheel de Millenniumdoelstellingen
onderschreven,en moet dus ook als geheel het coherentiedoel, zoals verwoord in de achtste
Millenniumdoelstelling, in de praktijk brengen.
Op bestuurlijk gebied is met voorrang versterking van het coherentiebeleid nodig. Deze
commissie bepleit vier concrete maatregelen:
• Nederland zoekt naar coalities met landen die coherentie van beleid voor ontwikkeling
eveneens tot hun prioriteit rekenen. Door samen op te trekken kan er op Europees en
internationaal gebied meer bereikt worden. Daarnaast gaat Nederland in dialoog met
landen waarvan het beleid indruist tegen de internationale ontwikkelingsdoelstellingen;
de minister van Internationale Samenwerking werkt samen met partnerlanden aan het
inzichtelijk maken van de gevolgen van beleidsincoherentie voor de kansen op
ontwikkeling. De resultaten van dergelijk onderzoek worden gebruikt om, goed
gedocumenteerd, incoherenties in het beleid aan te pakken;
• instelling van een ontkokerde parlementaire commissie Coherentie, die op nationaal en
Europees niveau (in)coherentie in de besluitvorming moet onderzoeken. Daarnaast zou de
Sociaal-Economische Raad uitgebreid moeten worden met relevantie organisaties en
wetenschappers die advies uitbrengen over concrete coherentie-issues;
• de huidige coherentie-eenheid van het ministerie van Buitenlandse Zaken werkt al op
verschillende dossiers samen met andere vakministeries, om het beleid ten aanzien van
ontwikkelingslanden coherent te maken. Het belang van beleidscoherentie dient bij andere
ministeries, zoals Economische Zaken, Landbouw, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en
Justitie, bevorderd te worden. Dit stelt de Minister van Internationale samenwerking in
staat te rapporteren ten aanzien van het regeringsbrede coherentiebeleid.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 22

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
5.2 Concrete coherentie-dossiers
De Commissie vindt dat beleidscoherentie moet worden nagestreefd op concrete dossiers. Het
belangrijkste criterium voor het kiezen van die dossiers is de invloed die daarmee kan worden
uitgeoefend op het bereiken van duurzame armoedebestrijding.
5.2.1 Internationale handel
De PvdA ijvert voor eerlijke kansen. Omdat de meerderheid van de allerarmsten voor hun
levensonderhoud afhankelijk zijn van landbouw, heeft de PvdA speciaal oog voor duurzame,
schone landbouw die voorziet in de groeiende behoefte aan voedsel van de wereldbevolking,
en ontwikkelingskansen biedt voor arme landen.
Op de langere duur zal liberalisering van de wereldhandel mondiale ontwikkeling ten goede
komen, maar de PvdA ziet in dat een verschillende graad van ontwikkeling een verschillende
mate van openheid vereist. Duurzame economische ontwikkeling is afhankelijk van een mix
van sociaal-economische, monetaire en financiële omstandigheden, plus gericht beleid
waarbij kwetsbare delen van de samenleving beschermd worden. De PvdA is dus geen
voorstander van liberalisering tegen elke prijs, maar voor speciale en gedifferentieerde
behandeling.
Concreet pleit deze commissie voor het volgende:
• ontwikkelingslanden moeten een beroep kunnen doen op een voorkeursbehandeling voor
bepaalde sectoren, en hebben het recht zich tijdelijk af te schermen van de wereldmarkt.
De handelsbesprekingen bieden de mogelijkheid tot een uitruil van concessies die in het
belang zijn van ontwikkelingslanden. Daarbij moet wel duidelijk verzekerd zijn dat de
ontwikkelingslanden een beroep kunnen doen op een voorkeursbehandeling in het kader
van speciale en gedifferentieerde behandeling voor ontwikkelingslanden. Regionele handel
tussen ontwikkelingslanden moet tevens gestimuleerd worden.
• versterken van de onderhandelingspositie van ontwikkelingslanden door aanvulling van het
kapitaalfonds van de WTO-rechtswinkel, training van ambtenaren uit ontwikkelingslanden;
blijvende gesubsidieerde tarieven voor ontwikkelingslanden bij het aangaan van WTOberoepsprocedures;
en sterkere multilaterale regels met betrekking tot intellectueel
eigendom waardoor de belangen van ontwikkelingslanden beter worden beschermd.
• het opheffen van handelsbarrières en handelsverstorende subsidies in Europa en Nederland,
die eerlijke markttoegang voor boeren en producenten in ontwikkelingslanden in de weg
staan. Bijzondere aandacht en steun worden hierbij gegeven aan de hervormingen die
nodig zijn in die ontwikkelingslanden die traditioneel in Europees verband preferenties
genieten;
• escalatie van tarieven - waarbij ontwikkelingslanden voor een nultarief ruwe grondstoffen
kunnen exporteren, maar voor bewerkte producten een hoger tarief moeten betalen - moet
uitgebannen worden;
• het beëindigen van dumping van Europese en Nederlandse producten in
ontwikkelingslanden omdat dit de ontwikkelingskansen van arme landen belemmert.
Zolang zulke schandalige praktijken voortduren, is gericht flankerend ontwikkelingsbeleid
nodig, dat zich richt op lange termijnondersteuning van met name die boeren in
ontwikkelingslanden die getroffen worden door dumping;
• blijvende ondersteuning van ontwikkelingslanden, om te kunnen voldoen aan de vele eisen
die deelname aan wereldhandel van hen eist, met name op het gebied van standaarden en
infrastructuur. Wij denken in het bijzonder aan het stimuleren van de ontwikkeling van
regionale markten. In dit kader heeft de PvdA grote twijfels over de huidige opzet van de
ZNC-subcommissie PvdA&OS 23

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
regionale verdragen (EPA's, Economic Partnership Agreements) die de EU onderhandelt
met 77 landen in Sub-Sahara Afrika, het Caribisch Gebied en gebieden in de Stille Zuidzee.
Deze verdragen dienen regionale ontwikkeling te ondersteunen en geen liberalisering af te
dwingen. Ook moeten deze verdragen niet vragen om liberalisering op terreinen die onder
druk van ontwikkelingslanden zijn afgevoerd van de WTO-agenda;
5.2.2 Arbeidsmigratie
Arbeidsmigratie neemt toe door globalisering. Tegelijkertijd wordt steeds duidelijker dat de
combinatie van immigratieland en verzorgingsstaat ons voor nieuwe uitdagingen plaatst.
Migratie is geen oplossing van de ontwikkelingsproblematiek.
Tijdelijke arbeidsmigratie biedt wel kansen voor alle betrokken partijen. Voor
bestemmingslanden kan tijdelijke arbeidsmigratie knelpunten in de arbeidsmarkt helpen
oplossen. Dit laat onverlet dat arbeid in geval van knelpunten allereerst wordt gerekruteerd in
eigen land. Voor herkomstlanden bevordert tijdelijke arbeidsmigratie circulaire migratie en
daarmee de kans voor migranten om kennis en vaardigheden op te doen en (via het
terugsturen van geld, de zogenaamde 'remittances') een bijdrage te leveren aan de
ontwikkeling van het land van herkomst.
Een flexibeler toelatingsbeleid voor tijdelijke arbeidsmigratie uit ontwikkelingslanden zal dan
mogelijk wel gepaard moeten gaan met een gefaseerde opbouw van rechten en met
veranderingen in het sociale zekerheidsstelsel. Deze benadering doet recht aan de ambities
van de migranten die hier niet voor een uitkering komen maar om te werken. Migratie kan
ook leiden tot 'brain drain'. Westerse landen maken zich hieraan schuldig door actief te
rekruteren uit kwetsbare sectoren in ontwikkelingslanden, zoals gezondheidszorg en
onderwijs.
Deze commissie pleit voor:
• verruiming van de mogelijkheden van tijdelijke arbeidsmigratie. arbeidsmigranten worden
toegelaten voor een vooraf vastgestelde contractperiode waarbij rechten langzaam worden
opgebouwd.
• het zoeken naar positieve prikkels om de terugkeer te stimuleren, bijvoorbeeld door
teruggave van opgebouwde AOW en pensioenpremies bij vertrek. Gezocht zal moeten
worden naar een evenwicht van prikkels en sancties om de tijdelijkheid te handhaven.
• het ontwikkelen van Europese richtsnoeren om actieve rekrutering uit deze kwetsbare
sectoren vanuit de EU tegen te gaan.
• het verder nadenken over compensatie voor opleidingskosten, die in het land van herkomst
gebruikt kunnen worden om meer mensen op te leiden of alternatieve werkgelegenheid te
creëren. Dit in combinatie met uitwisselingsprogramma's, zodat ervaring wordt opgedaan
in het Westen die men vervolgens in het land van herkomst weer kan toepassen.
5.2.3 Wapenhandel beperken
Nederland heeft bevordering van de internationale rechtsstaat en internationale veiligheid
gemaakt tot een van haar prioriteiten van het buitenlandse beleid. In hoofdstuk 4 is al nader
ingegaan op de relatie tussen vrede, veiligheid en ontwikkeling. Wapens spelen hierin een
cruciale rol. Nederland heeft internationaal gezien een goede reputatie wat betreft het
tegengaan van de verspreiding van kleine wapens. Op bilateraal en multilateraal niveau voert
de Nederlandse regering een actief beleid om de problemen die kleine wapens veroorzaken
ZNC-subcommissie PvdA&OS 24

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
aan te pakken. Ook bij de uitvoer van Nederlandse wapens wordt streng gecontroleerd. De
criteria voor wapenexporten zijn vastgelegd in de EU-Gedragscode voor de Wapenexport. Op
het gebied van doorvoer van kleine wapens schiet Nederland echter nog tekort. Bij langzame
doorvoer geldt een vergunningplicht, waardoor deze doorvoer getoetst wordt aan dezelfde
EU-Gedragscode als de wapenexport. Er wordt dan onder andere gekeken of er een
internationaal wapenembargo geldt tegen een land. Voor snelle doorvoer vindt deze controle
niet plaats. Dit meten met twee maten is niet logisch: er moet een algemene vergunningplicht
komen voor alle wapens die doorgevoerd worden via Nederland. Aangezien Nederland het
bevorderen van internationale veiligheid en de opbouw van de internationale rechtsorde hoog
in het vaandel heeft, moeten de bestaande regels ten aanzien van doorvoer van wapens
worden aangescherpt.
Deze commissie pleit voor:
• invoering van een algemene vergunningplicht voor alle doorvoer (snel en langzaam en
ongeacht het land van herkomst) van wapens en andere strategische goederen kan de
Nederlandse regering verhinderen dat wapens via Nederlands grondgebied in verkeerde
handen terechtkomen;
• aanscherping van de EU-Gedragscode voor wapenuitvoer (European Code of Conduct on
Arms Export) en deze juridisch bindend te maken. Volgens de Gedragscode mogen
wapens niet worden geëxporteerd naar landen waar een duidelijk risico bestaat dat ze
worden gebruikt voor binnenlandse onderdrukking of geweld, of waar ze bijdragen aan de
instabiliteit van de regio. Deze code is vooralsnog niet juridisch bindend. Bovendien laat
de formulering van de gedragscode veel ruimte voor verschillende interpretaties;
• een allesomvattend internationaal Wapenhandelsverdrag.
5.2.4 Milieugebruiksruimte reserveren voor ontwikkelingslanden
Kansen op ontwikkeling hangen direct samen met de beschikbaarheid van 'milieuruimte':
schoon en voldoende water, schone lucht, een leefbare omgeving en natuurlijke hulpbronnen.
In het voornamelijk sociaal-economische debat over armoedebestrijding krijgt deze
noodzakelijke ecologische voorwaarde nog veel te weinig aandacht. Een coherent
milieubeleid houdt in eerste instantie niet alleen rekening met de leefomgeving binnen de
Nederlandse grenzen, maar ook daarbuiten. Gaswinning dient niet alleen verantwoord te
gebeuren op de Noordzee, maar ook voor de kust van Nigeria en Angola. Als we
kokkelvisserij op de Waddenzee verbieden vanwege de milieuschade, moeten we ook
voorkomen dat Nederlandse vissers uitwijken naar de wateren van ontwikkelingslanden en
daar schade veroorzaken. Nederland heeft via exportvergunningen, kredietverlening,
internationale en bilaterale verdragen vele mogelijkheden om vorm te geven aan dit coherente
milieubeleid. Op dit moment gebeurt dat alleen mondjesmaat.
Een coherent milieubeleid gaat nog een stap verder dan het tegengaan van
milieuverontreiniging in ontwikkelingslanden. De belangrijkste bedreiging voor
ontwikkelingslanden komt niet van activiteiten die schadelijk zijn voor het milieu in eigen
land, maar van het snel stijgende beslag dat westerse landen leggen op de beschikbare
ecologische ruimte. Het meest schrijnende voorbeeld is de klimaatverandering.
Toonaangevende studies van het Intergouvernemental Panel on Climate Change tonen aan dat
ons economische systeem, met bijbehorende groei, al binnen enkele decennia leidt tot het
overschrijden van de kritische grens van klimaatverandering. De daarbij optredende
veranderende neerslagpatronen, verwoestijning, veranderingen in biodiversiteit en stijgende
zeespiegel, hebben niet alleen gevolgen voor ontwikkelde landen, maar met name voor
ZNC-subcommissie PvdA&OS 25

Een goede ontwikkeling - Internationale samenwerking in sociaal-democratisch perspectief
ontwikkelingslanden. Arme landen ontbreekt het aan de draagkracht om deze problemen op te
vangen.
Een coherent milieubeleid gaat dus verder dan het garanderen dat onze activiteiten in
ontwikkelingslanden het milieu niet bedreigen. Een coherent milieubeleid houdt rekening met
het feit dat ontwikkelingslanden voor het verkrijgen van hun welvaart ook aanspraak moeten
kunnen maken op beschikbare hulpbronnen. Dat betekent concreet dat wij binnen één
generatie onze uitstoot van broeikasgassen met meer dan 50% moeten terugdringen, om
ervoor te zorgen dat zich ontwikkelende landen en ontwikkelingslanden ook de hun
toekomende groeiruimte kunnen benutten. Tegelijkertijd zal een gigantische inspanning nodig
zijn om onze energiehuishouding te verduurzamen, en de benodigde technologie beschikbaar
te maken voor ontwikkelende landen en ontwikkelingslanden. Dit staat economische groei
van het Westen niet per se in de weg, maar stelt wel randvoorwaarden aan die groei.
Randvoorwaarden die nu niet worden gesteld.
Deze commissie pleit er dan ook voor dat:
• activiteiten in ontwikkelingslanden waar Nederland direct of indirect invloed op heeft,
voldoen aan criteria van duurzaamheid. Dat geldt met name voor grootschalige leningen
ten behoeve van grondstoffenwinning of energievoorziening. De voorwaarden van deze
leningen moeten zo worden vormgegeven dat ze duurzame investeringen mogelijk maken
en vervuilende investeringen voorkomen. Nederland moet het voortouw nemen voor
dergelijk beleid en zich hier internationaal (bij Wereldbank en IMF) voor hard maken;
• er een echte rechtvaardige allocatie van emissierechten plaatsvindt in combinatie met
werking van het marktmechanisme - ontwikkelingslanden kunnen dan rechten die ze niet
nodig hebben tijdelijk verkopen.
• in het belang van optimaal gebruik van de zeer beperkte internationale
milieugebruiksruimte, Nederland zelf een veel stringenter milieu- en
energiebesparingsbeleid voert.
ZNC-subcommissie PvdA&OS 26