JAAR- VERSLAG 2007 - Bozar.be

JAAR-
VERSLAG
2007
Candida Höfer - The Brussels Series

I. Grenzen oversteken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
II. Een waaier aan stijlen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
- BOZAR FESTIVAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
- BOZAR MUSIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
- BOZAR EXPO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
- BOZAR ARCHITECURE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
- BOZAR THEATRE, DANCE, LITERATURE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
- BOZAR CINEMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
- BOZAR STUDIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
III. Vrienden van het huis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
IV. BOZAR en zijn publiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
V. De coulissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
VI. Beheer en beleid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
VII. Cijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Foto’s :
Danielle D’Haese
Mikaël Falke
Koenraad Impens
Julien Lanoo
Lydie Nesvadba
Vinciane Pierart
Olivier Rouxhet

I Grenzen
oversteken

Grenzen oversteken
Dialoog, uitwisseling, creatieve versmelting: het BOZAR-programma
stond in 2007 in het teken van grenzen oversteken.
Dat mag ook best letterlijk geïnterpreteerd worden. De wereld kwam
een stukje dichterbij. In zijn verbeelding kon de bezoeker van het Paleis
voor Schone Kunsten duizenden kilometers afleggen en bijzondere
ontdekkingen doen vanop de eerste rij. Hij kon dit jaar een comfortabele
culturele excursie maken langs de oude en de nieuwe Europese lidstaten,
met de 16de-eeuwse Portugese avonturiers op ontdekkingstocht
trekken of de fijnzinnige symboliek van de traditionele Chinese kunst
leren appreciëren.
De tentoonstelling Het Verboden Rijk was op velerlei vlakken
een hoogtepunt van het seizoen. Er gingen lange diplomatieke
onderhandelingen tussen China en verschillende Belgische overheden
aan vooraf. Luc Tuymans ontwikkelde het concept, samen met
curator Yu Hui, vanuit een sensibiliteit en raffinement die je alleen
bij raskunstenaars aantreft. Het werd geen radicale clash tussen twee
tradities, maar een subtiel aftasten van verschillen en verbanden. Vijf
eeuwen kunst uit China en uit de Zuidelijke Nederlanden stonden hier
op een verrassende en verhelderende manier naast elkaar.
Met een selectie van exquise kunstvoorwerpen maakte de expo
De wereld rond overigens duidelijk hoe de Portugezen als eersten de
wereld bij elkaar probeerden te brengen.
Met Balkan Trafik begaf het Paleis voor Schone Kunsten zich
midden in een hype. Balkanritmes zijn een exportproduct geworden.
Gipsymuziek, met haar knetterende blazers en emoties die pendelen
tussen melodrama en tristesse, wordt steeds vaker geremixt en
gesampled. Tijdens een propvol tweedaags festival stapten jonge
groepen quasi rechtstreeks vanuit de undergroundscène het grote
podium op. Hoogtepunt was Forgive me, is this the way to the Future,
een opdrachtwerk van enkele Europese concerthuizen aan de Servisch-
Kroatische muzikant Goran Bregovic. Met zijn Europese première
boorde hij vele inspiratiebronnen aan. Zijn muzikale brieven aan drie
religieuze tradities werden onthaald als een feestlied van verzoening,
over grenzen en muzikale smaken heen. Bregovic bracht een sfeervolle
lofzang op het universele.
Rond het thema Portugal was een rijk en gediversifieerd festival
opgebouwd met kunst, literatuur, muziek, film, architectuur en dans.
Het is een bewuste strategie van het Paleis voor Schone Kunsten om ook
tussen de verschillende disciplines in huis de grenzen uit te gommen.
De ontmoeting tussen diverse makers en artistieke stemmen werkt juist
versterkend. Het festival werd een uitwisseling van kennis, kunst en
ideeën van de 16de eeuw tot vandaag.

I. Grenzen oversteken

Étienne Davignon,
Voorzitter van de Raad
van Bestuur
Lessen uit een jonge
geschiedenis
Een nieuw statuut, een jonge maar ervaren directeur, een overkoepelend
cultureel project, een versterkte en gereorganiseerde ploeg, heldere
opdrachten en krijtlijnen, een gebouwenpatrimonium dat moest
gerestaureerd en geherwaardeerd, een publiek dat moest opgebouwd
en bediend worden, … Toen het nieuwe Paleis voor Schone Kunsten
op 1 januari 2002 zijn deuren opende, stond het voor een reeks niet te
onderschatten uitdagingen. Het moeilijkste was die allemaal tegelijk het
hoofd te bieden, want elke daad had gevolgen voor de rest.
Wie het traject de afgelopen zes jaar gevolgd heeft, kent het verhaal:
avontuurlijk, vurig, niet zonder risico’s, maar finaal succesvol. Want in
2007, aan het eind van het eerste mandaat van Directeur-generaal Paul
Dujardin, werden de belangrijkste doelstellingen bereikt. Veeleer dan
een eindpunt, is dit een halte op de weg, of nog een vertrekpunt voor de
toekomst. Die toekomst dient zich aan als een nieuw mandaat van zes
jaar, vanaf 1 januari 2008. We gaan voort op de ingeslagen weg.
Zoals de voorbije jaren moeten de taken van het Paleis voor Schone
Kunsten ook nu weer begrepen worden binnen de context van een
publieke dienstverlening die meegaat met haar tijd. De artistieke
ambities zijn internationaal. Aan het gebouw zijn aanpassingen nodig
om het nog efficiënter, solider en gastvrijer te maken. Twee omvangrijke
restauratiefasen werden tot een goed einde gebracht, namelijk het grote
noordelijke tentoonstellingsparcours en de BOZARSHOP aan de
Ravensteinstraat. De uitgraving van de nieuwe zalen van het Koninklijk
Filmarchief en de herdefiniëring van het Filmmuseum blijven aan de
orde van de dag; de afwerking is gepland in de loop van 2008.
De vier beleidslijnen die het nieuwe Paleis voor Schone Kunsten sinds
de opening volgt, bleken in 2007 zelfs nog sterker dan in de eerste zes
jaar. De facto is het Paleis voor Schone Kunsten een ‘ontmoetingsplek
voor alle kunsten’ geworden. Dit door de voortdurende klemtoon
op het interdisciplinaire en de ‘transversaliteit’, denk maar aan het
Portugal Festival. De veelzijdigheid van de programmering ‘verlaagde de
drempel voor het grote publiek’ door ook zonder verpinken zaken aan
te bieden die toegankelijk zijn voor de massa. Het miljoen bezoekers
vormt daarvan het levende bewijs. Men ging ook ‘kwaliteitsvolle
samenwerkingsverbanden’ aan met een uitgebreide reeks spelers uit
het Belgische culturele veld, zoals de Koningin Elisabethwedstrijd,
het KlaraFestival en de Hallen van Schaarbeek. Maar net zo goed
met buitenlandse instellingen zoals de Smithsonian Institution en
het Natural World Museum. Via de programmering rond Duitsland
en Portugal, het Europalia Festival en de ‘architecturale visie voor de
hoofdstad van Europa’ bereidden we het culturele Europa van morgen
niet alleen voor, maar bouwden we er actief aan mee.
Het jaar 2007 was een uitstekend jaar voor het verantwoorde beheer
dat sinds 2002 van kracht is; de sociale vrede en het financiële
evenwicht van de instelling getuigen ervan. Artistiek kenden we een
nieuw hoogtepunt wat het aantal activiteiten betreft. Door onze
contacten, producties en coproducties in het buitenland kende ook
de internationale uitstraling een gevoelige expansie. Denk maar aan
Magritte en Het Verboden Rijk in Beijing, Encompassing the Globe in
Washington, Ingenium in Lissabon, Melting Ice in Oslo, of Views on
Europe in München.
De resultatenrekeningen van 2007 en van het eerste mandaat van de
Directeur-generaal en zijn ploeg wijzen in dezelfde richting. Samen
vormen ze de ideale basis voor een nieuwe sprong voorwaarts van het
Paleis voor Schone Kunsten richting 2014.

I. Grenzen oversteken
Krachten bundelen
restauratie van het gebouw voort, waardoor we het erfgoed actief maar
met respect kunnen beheren.
Foto : Julien Lanoo
Paul Dujardin,
Directeur-generaal
De opdracht van een instelling als het Paleis voor Schone Kunsten,
namelijk een culturele uitstraling garanderen op nationaal en
internationaal vlak, is een uitdaging die men niet alleen kan dragen.
Dat het Paleis voor Schone Kunsten vandaag zijn kruissnelheid bereikt
heeft, is alleen mogelijk doordat het steunt op een solide structuur en
kan rekenen op de inbreng en medewerking van velen.
Het vertrouwen en de steun van de Raad van Bestuur, onder het
voorzitterschap van burggraaf Davignon, stelden ons dit jaar in staat
de juiste beslissingen te nemen en vooruitgang te boeken in het
overkoepelende project. Ik wil hen hiervoor welgemeend danken.
De investeringen en het volgehouden evenwicht op de begroting waren
niet mogelijk geweest zonder de tussenkomst van de eerste minister,
de heer Guy Verhofstadt, van mevrouw Laurette Onkelinx, vice-eerste
minister en minister van Justitie, van de heer Didier Reynders, viceeerste
minister en minister van Financiën, van mevrouw Freya Van den
Bossche, vice-eerste minister en minister van Begroting, en zonder de
inbreng van het Beliris-fonds (Federaal-regionale samenwerking) via de
Brusselse Hoofdstedelijke Regering. Allen willen we hiervoor van harte
danken.
Maar het welslagen danken wij ook aan onze ploeg, 365 medewerkers
die intern zorg dragen voor de administratie, het gebouw en de culturele
programmering van dit grote multidisciplinaire huis. Al deze taken
worden volledig door de instelling verzorgd. Naast het culturele luik
wil ik ook de nadruk leggen op het werk dat, in samenwerking met de
Regie der Gebouwen, verricht wordt door de verantwoordelijken van
de werven, architecten, beheerders en technici. Dankzij hen gaat de
De activiteiten in coproductie met de gebruikelijke culturele partners
of via samenwerkingsverbanden boden eenheid in verscheidenheid; ze
betekenden een kwalitatieve troef die bijdroeg tot de grote diversiteit
van ons culturele aanbod. Op alle vlakken konden we ook rekenen op
culturele en financiële samenwerking vanuit het buitenland, dit met de
steun van de heer Karel De Gucht, minister van Buitenlandse Zaken,
en de medewerking van instanties verantwoordelijk voor cultuur en
internationale betrekkingen, meer bepaald in China, Duitsland en
Portugal. Ook naar hen gaat onze oprechte dank uit.
Trouw aan haar internationale niveau, bevestigde onze programmering
de belangrijke krijtlijnen met klassieke concerten, jazz, wereldmuziek
en zelfs rock. Behalve de grote tentoonstellingen van oude en moderne
kunst ging bijzondere aandacht uit naar Belgische kunstenaars. De
filmevenementen kenden een hoge vlucht, net zoals het architectuurluik
en de literaire activiteiten. Tot slot kwamen ook de podiumkunsten
goed voor de dag, zowel afzonderlijk als binnen de context van festivals.
De volledige programmering omvatte 5.480 activiteiten.
De dynamiek die zo ontstaat, maakt een pad zichtbaar dat we met veel
toewijding willen blijven bewandelen om zo de toekomst van het Paleis
voor Schone Kunsten veilig te stellen.

Jan Lauwers en Needcompany, Deconstruction ©Needcompany/Luc Galle
II. Een waaier aan stijlen

II Een waaier
aan stijlen

BO
ZAR
FES
TI
VAL!
Alle genres die samenkomen: transversaliteit
is in het Paleis voor Schone Kunsten geen ijdel
begrip. Het artistieke programma zoekt constant
naar kruisbestuivingen die elk project in een
bredere context plaatsen.
Soms vertrekt de verbreding vanuit de kunstenaars zelf, omdat ze zich
vaak niet langer tot één medium beperken. In andere gevallen is een
geografisch gegeven het uitgangspunt.
In 2006 kon het Indiafestival een voltreffer worden genoemd, zowel qua
opkomst van het publiek als appreciatie door de pers. Het festival eindigde
in januari 2007 in schoonheid met enkele belangrijke evenementen.
Een ‘Spiritual India’ weekend bracht een verkenningstocht door het
spirituele erfgoed van India via muziek, dans en poëzie. Sharmila Roy,
bekend van de muziek voor de film Mahabharata van Peter Brook, zong
composities van Rabindranath Tagore. Navtej Johar danste op soefiteksten.
De Baûls, zwervende muzikanten uit Bengalen (ook bekend als
‘de gekken van God’) schreeuwden de schoonheid uit. In het Paleis voor
Schone Kunsten, én uitzonderlijk ook onder de sterrenhemel van het
Brusselse Planetarium, weerklonk dhrupad, muziek gebaseerd op het
reciteren van de veda’s.
Orgelpunt van het Indiafestival was een concert met virtuoze
percussionisten als Zakir Hussain, Viku Vinayakram en de Drums of
Manipur.
Het Duitse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie werd in
het Paleis (én in het Cultuurcentrum ING op het Koningsplein) door
niet minder dan twee belangrijke tentoonstellingen in de verf gezet.
10

II. Een waaier aan stijlen
In de marge daarvan bloeide een Duitse Lente in Brussel: muziek, poëzie,
literatuur, dans en theater legden een direct verband met de thema’s van
de tentoonstellingen. BOZAR MUSIC exploreerde het romantische
repertoire. Zo kwamen Lieder van Schubert, Schumann en Brahms,
pianoconcerten van Beethoven, symfonische muziek van Brahms,
Mahler en Bruckner aan bod. De hedendaagse Duitse cultuurscène was
dan weer present met voorstellingen van de choreografe/danseres Antje
Pfundtner. Pfundtner combineert dans en gesproken woord. Ze spreekt
mensen aan op hun ijdelheid en doet dit op een zeer herkenbare manier.
An evening of dance bracht diverse dansers samen rond choreograaf
Martin Nachbar.
BOZAR THEATRE nodigde een van Duitslands meest vooraanstaande
gezelschappen, de Münchner Kammerspiele, uit voor de Belgische
première van Die Zehn Gebote. Regisseur Johan Simons baseerde zich op
de gelijknamige film van de Poolse cineast Krzysztof Kieslowski.
BOZAR CINEMA inviteerde Werner Herzog voor de presentatie van
een documentaire, Little Dieter learns to fly. De installatie Kristall van
Matthias Müller en Christoph Girardet bracht een meditatie op het
thema van spiegels in filmklassiekers.
BOZAR LITERATURE tenslotte bracht zes lezingen in het kader van
Literatuur op de Middag onder de gemeenschappelijke titel Duitslands
grootse eeuw.
brachten uit Kaap-Verdië hartverwarmende muziek mee die weigert te
kiezen tussen Europa en Afrika.
Op uitnodiging van BOZAR LITERATURE kwamen auteurs uit
Brazilië (João Ubaldo Ribeiro en Paulo Lins), Angola (José Eduardo
Agualusa) en Oost-Timor (Luis Cardoso) naar Brussel, in afwachting
van gastlezingen van auteurs uit het moederland waarmee het festival
in 2008 afsloot.
BOZAR THEATRE bracht met Banquete (regie en concept Patricia
Portela) een mix van theater, gastronomie, wetenschap en concert.
BOZAR DANCE confronteerde dan weer de studenten van de
dansschool PARTS met de elektronische jazz-improvisatie van het
Portugese ensemble Granular.
Indiafestival
Portugal and the world, een festival in het kader van het Portugese
voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie, verkende de
culturele vermenging en confrontatie die het gevolg was van de Portugese
ontdekkingsreizen. Ze laat tot vandaag toe sporen na. Eerst en vooral
in de muziek: de grenzeloze weemoed van ‘overal en nergens thuis zijn’
klinkt door in de fado.
BOZAR MUSIC bracht traditionele fado uit Coïmbra, maar ook
hedendaagse sterren als Mariza, Mísia en Maria de Medeiros. Mafalda
Arnauth liet een hedendaagse variant horen. Sarah Tavares en Tito Paris
11

BO
ZAR
MU
SIC
Huelgas Ensemble o. l. v. Paul van Nevel
© Huelgas Ensemble
Het project
Het Paleis voor Schone Kunsten heeft een lange
traditie in gevarieerde en kwaliteitsvolle concerten.
Namen waar je niet omheen kan staan in het
programma zij aan zij met jong en fris talent.
BOZAR MUSIC wil de muziekliefhebbers
laten genieten van hun favoriete repertoire en
hun lievelingsartiesten, en hen daarnaast ook
de weg wijzen naar het onbekende.
Naast klassieke muziek komen ook andere
genres in toenemende mate aan bod.
De concerten – BOZAR MUSIC organiseert er
ongeveer 250 per jaar - vinden plaats in het Paleis
voor Schone Kunsten zelf, of op andere locaties
zoals de Miniemenkerk en het Conservatorium.
In het programma zit een duidelijke lijn en
continuïteit. Thema’s en residenties bakenen
het seizoen af en geven het diepgang.
Het publiek apprecieert de waaier aan stijlen
en de brede horizon, zo blijkt uit de nog steeds
groeiende opkomst. De muziekprogrammering
van Bozar MUSIC geniet daarnaast ook op
Europees vlak een ruime erkenning.
Activiteiten
Het aanbod van 2007 telde dertig abonnementenreeksen en tien vrije
reeksen.
Symfonieorkesten De Belgische orkesten blijven als trouwe
partners nadrukkelijk aanwezig in het programma. Drie van deze
orkesten verwelkomden een nieuwe artistieke directeur. Walter Weller
vervangt sinds september 2007 Mikko Franck aan het hoofd van het
Nationaal Orkest van België (NOB). Bij het Orchestre Philharmonique
de Liège (OPL) heeft Pascal Rophé de plaats ingenomen van zijn
landgenoot Louis Langrée. In de Munt komt Mark Wigglesworth in de
plaats van Kazushi Ono; tijdens het seizoen 2007-2008 nemen de beide
chefs nog de symfonische concerten voor hun rekening.
De voortdurende inspanning van deze orkesten, en dat geldt evengoed
voor deFilharmonie onder leiding van Philippe Herreweghe en Daniele
Callegari, boekt resultaat en wordt door het publiek ten zeerste
gewaardeerd. Een troef voor het publieke succes is de aanwezigheid van
grote solisten: voormalige laureaten van de Koningin Elisabethwedstrijd
zoals Yuzuko Horigome, Severin von Eckardstein, Abdel Rahman
El Bacha, revelaties zoals de jonge violisten Arabella Steinbacher of
Patricia Kopatchinskaja, naast gevestigde waarden als Boris Berezovsky,
Elisabeth Leonskaya, of grote Belgische solisten als Bernard Lemmens.
Met de regelmaat van een klok waren de meest prestigieuze buitenlandse
orkesten te gast: de Wiener Philharmoniker onder leiding van Daniele
Gatti, de Berliner met Simon Rattle, het Cleveland Orchestra, het
Chamber Orchestra of Europe, het London Symphony Orchestra met
zijn nieuwe vaste dirigent Valery Gergiev, de Philharmonie van Sint-
Petersburg met Yuri Temirkanov, het Concertgebouw Amsterdam met
Mariss Jansons.
12

II. Een waaier aan stijlen
1.
2.
3.
1. Philippe Herreweghe © Miel Pieters
2. Magdalena Kozena © Kasskara / DG
3. Vadim Repin © Kasskara / DG
Recitals Pianisten, violisten, cellisten en zangers: het Paleis voor
Schone Kunsten ontving legendarische vertolkers zoals Alfred Brendel,
Itzhak Perlman, Grigory Sokolov of Radu Lupu, voormalige laureaten
van de Koningin Elisabethwedstrijd die intussen een schitterende
carrière uitgebouwd hebben zoals Gidon Kremer of Vadim Repin,
jonge sterren zoals Evgeny Kissin en Matthias Goerne.
Het publiek van het Conservatorium kon het onwaarschijnlijke talent
ontdekken van jonge artiesten als Patricia Kopatchinskaja, Leonidas
Kavakos of Laurent Korcia. Ook gevestigde waarden als Pieter
Wispelwey en Heinrich Schiff kwamen er langs.
Kamermuziek Het Alban Berg Kwartet speelde zijn voorlaatste
concert in Brussel. Na de dood van de altviolist besliste het ensemble
om zijn activiteiten in mei 2008 stop te zetten.
In het Conservatorium passeerden altvioliste Tabea Zimmermann en
haar Arcanto Kwartet voor een mini-festival van drie concerten, waarin
ze de kwintessens van de kamermuziek brachten. In deze cyclus kwamen
nog meer ensembles van topniveau aan bod: het Hagen Kwartet,
Artemis Kwartet, Takacs Kwartet, Pavel Haas Kwartet (getalenteerde
Rising Stars). In november 2007 wijdden Andras Schiff en het Quatuor
Mikrokosmos (dat bestaat uit vier van de beste Hongaarse solisten) drie
avonden aan Bartók. Daarbij waren zijn zes strijkkwartetten te horen,
de top in dit genre naast werken voor piano solo.
Oude muziek en barokmuziek In het intieme kader van de
Miniemenkerk kon het publiek aantrekkelijke programma’s van oude
muziek en barokmuziek meemaken, onder andere met het Ricercar
Consort, La Petite Bande, het Choeur de Chambre de Namur (met een
concert voor de twintigste verjaardag van dit uitstekende ensemble),
Stylus Phantasticus (in coproductie met de Barokke Lente van de Zavel),
het ensemble Daedalus.
BOZAR MUSIC wijdde verschillende concerten aan Buxtehude, ter
gelegenheid van de driehonderdste verjaardag van zijn dood. Geen
andere concertzaal in Europa heeft deze verjaardag zo uitvoerig gevierd.
De orgelcyclus had het integrale oeuvre van Buxtehude in petto, met
Bernard Foccroulle aan het orgel. Begin mei werden vier concerten
gegroepeerd in één weekend.
In de Protestantse Kapel kwamen de klavecinisten Laurent Stewart,
Nicolau de Figueiredo en het duo Skip Sempé en Olivier Fortin langs,
evenals de luitist Hopkinson Smith. In de cyclus oude muziek doken de
vertrouwde partners op: Paul Van Nevel en het Huelgas Ensemble (in
coproductie met Flagey), Jos Van Immerseel en Anima Eterna, Philippe
Pierlot en het Ricercar Consort, La Petite Bande en Sigiswald Kuijken.
Gespreid over twee seizoenen waren drie huisartiesten in 2007 in
residentie. Skip Sempé trad op als klavecinist en dirigent, met zijn
ensemble Capriccio Stravagante en het Belgische barokorkest B’rock.
Het orgelpunt van deze residentie was de grote productie La Pellegrina,
waarvan in de grote zaal Henry Le Boeuf een opname gemaakt werd.
Pierre Hantaï vonden we terug achter het klavecimel en te midden
van zijn ensemble Le Concert Français. Lorenzo Ghielmi bespeelde
het orgel en het klavecimbel en trad aan met zijn ensemble La Divina
Armonia. Ghielmi en Hantaï waren ook gasten van de Bach Academie,
een initiatief van Philippe Herreweghe in coproductie met BOZAR
MUSIC, deSingel in Antwerpen en het Concertgebouw in Brugge.
Herreweghe resideerde met zijn ensemble Collegium Vocale in het
Conservatorium voor masterclasses, concerten en conferenties.
Vocale muziek De grootste vocale meesterwerken, vooral barokke
en klassieke muziek, lokten een groot publiek naar het Paleis voor
Schone Kunsten: Vivaldi (Tito Manlio), door de Accademia Bizantina,
Rossini (Tancredi) door René Jacobs en het Orchestre des Champs-
Elysées, Händel (Jephta) door Opera Fuoco. We ontvingen ook William
Christie en zijn Arts Florissants, eerst met de jonge zangers van Le Jardin
des Voix daarna met Die Schöpfung van Haydn. John Eliot Gardiner, het
13

Foto © Universal/Decca Music Group
De Italiaanse mezzosopraan
Cecilia Bartoli is een vaste gast in
het Paleis voor Schone Kunsten.
In 2007 bracht ze een programma
rond haar illustere voorgangster
Maria Malibran.
Cecilia Bartoli
‘Ik keer altijd graag terug naar het Paleis
voor Schone Kunsten, maar dit keer had
mijn concert iets extra ontroerends. Het
thema was de hommage aan Maria Malibran,
die in Brussel leefde en er begraven werd.
Toen de aria die Mendelssohn voor Maria
en Charles Bériot schreef, in december voor
het eerst op deze plek weerklonk, was ik
diep geraakt. Idem voor een beweging uit
het Bériot-concerto dat misschien voor het
eerst in meer dan 150 jaar op historische
instrumenten uitgevoerd werd. Mijn dank
ook voor de steun en interesse van het
Belgische publiek dat een reprise van het
concert mogelijk maakte! Een tweede,
uitverkocht concert vond plaats in maart
- amper een week voor de tweehonderdste
verjaardag van Maria Malibran. Ziedaar wat
het seizoen dat mij naar Brussel bracht, zo
bijzonder en betekenisvol maakte. Ik hoop
dat u dat ook zo voelde. Ik kijk er naar uit
om snel terug te keren.’
Orchestre Révolutionnaire et Romantique en het Monteverdi Choir
waren te horen in mooie programma’s rond Bach en Brahms. Twee
briljante stemmen doken op in de cyclus vocale muziek: Magdalena
Kozena en Cecilia Bartoli.
Hedendaagse muziek Ars Musica blijft een belangrijke partner,
evenals de ensembles Ictus en Musiques Nouvelles. Pianist Pierre-
Laurent Aimard bracht een programma rond componist George
Benjamin in de Studio 4 van Flagey. Het samenwerkingsverband
ECHO (European Concert Hall Organisation) bracht twee bijzondere
producties naar Brussel: Forgive me, is this the way to the Future van Goran
Bregovic en zijn Wedding and Funeral Band, met Kristjan Järvi en het
Absolute Ensemble. In december bracht Jan Fabre (tekst, choreografie
en scenografie) de creatie van I am a mistake, waarvoor Wolfgang Rihm
de muziek schreef en Chantal Akerman een film draaide.
Evenementen Het Duitse voorzitterschap van de Europese Unie werd
officieel afgesloten door het Bayerisches Staatsorchester onder leiding
van Kent Nagano. In maart, naar aanleiding van de vijftigste verjaardag
van het Verdrag van Rome, bracht het Orchestre Philharmonique du
Luxembourg onder leiding van Emmanuel Krivine de Negende Symfonie
van Beethoven.
Gewoontegetrouw begint het seizoen met het KlaraFestival: een gebald
concertaanbod in samenwerking met het Festival van Vlaanderen
en Klara. Bij de invités vonden we prestigieuze orkesten zoals het
Philharmonisch Orkest van Israël met Zubin Mehta, het World
Orchestra for Peace met Valery Gergiev, de pianist Boris Berezovsky
in een Russisch programma en Rafal Blechac in een recital dat volledig
aan Chopin gewijd was. Tijdens het Festival werd ook het eerste seizoen
van Muntdirecteur Peter De Caluwe ingezet met de monumentale
Gurrelieder, gedirigeerd door Mark Wigglesworth.
Net als in augustus 2006 was het West-Eastern Divan Orchestra weer te
14

II. Een waaier aan stijlen
1.
gast, een orkest met jonge muzikanten van joodse en Arabische afkomst
onder leiding van Daniel Barenboim. Het werd een betekenisvol
concert, in een afgeladen volle zaal.
Kunstberg op Zondag De zondagochtendconcerten in het
kader van Kunstberg op Zondag laten het publiek kennismaken met
talentvolle vertolkers uit binnen- en buitenland. Het is een serie waarin
grote kwaliteit in een laagdrempelige formule wordt aangeboden. In
samenwerking met ECHO (European Concert Hall Organisation)
krijgen Rising Stars een kans. De cellist Christian Poltera en de pianiste
Polina Leschenko sloten eind juni het seizoen af. In september werd
de tiende verjaardag van de zondagochtendconcerten gevierd met
voormalige Rising Stars Yossif Ivanov, Marie Hallynck en Ronald Van
Spaendonck.
Muziek en poëzie Deze cyclus voerde luisteraars mee op een reis
naar het Indië van Rabindranath Tagore (tijdens het weekend rond
spiritualiteit waarmee het Indiafestival afsloot), naar het antieke
Griekenland van Sappho (een avond met Angélique Ionatos) en het
romantische universum van Friedrich Hölderlin (in het kader van de
tentoonstelling Kijk op Europa).
Ensemble), maar ook de hedendaagse muziek (met improvisaties van het
trio Min WuXu) en de klassieke Chinese muziek (drie oude meesters in
een solovoorstelling).
Jazz was goed vertegenwoordigd met Kris Defoort, Archie Shepp,
Sonny Rollins en Woody Allen. Het Balkan Trafik! Festival bracht op
twee dagen tijd meer dan drieduizend jongeren op de been die in een
feestelijke stemming genoten en dansten op fanfares en hedendaagse
muziek uit het zuiden van Oost-Europa.
Het najaar stond in het teken van de Portugeestalige muziek, met fado
uit Coïmbra, Sara Tavares in dubbelconcert met Tito Paris en Mariza
voor een uitverkochte Henry Le Boeufzaal.
Een Congodag met workshops, lezingen, documentaires, films,
animaties en concerten (Kasaï Allstars) werd als hoogtepunt beschouwd
van de Congolese herfst in het kader van het Yambiproject.
Het Moussemfestival in november bracht zowel jonge en nieuwe
stromingen als gevestigde waarden als Sabah Fakhri uit de Arabischtalige
wereld. Muziek werd er gecombineerd met documentaires, theater,
hedendaagse dans.
2.
1. Woody Allen © Sygma - 2. Kasaï All Stars
Wereldmuziek De wereldmuziek heeft een stevige plaats gekregen in
het Paleis voor Schone Kunsten. Themareeksen, festivals en themadagen
brachten meer dan 16.000 geïnteresseerden naar het Paleis.
In januari 2007 was er het afsluitende weekend van het Indiafestival,
waarbij de mystiek van de Bauls, de poëzie van Tagore en de meditatie
van de dhrupad aan bod kwamen, dit laatste met een dubbelconcert en
een filmprojectie in het Planetarium. De Henry Le Boeufzaal was het
toneel voor een percussiefeest onder leiding van Zakir Hussain.
In de lente was er een reeks van drie concerten rond Chinese muziek.
Daarin kwam de populaire muziek aan bod (met het Shanghaï Teahouse
15

BO
ZAR
EX
PO
Het project
De veelzijdige programmering van het
departement BOZAR EXPO is sterk op de
actualiteit gericht. Historische, moderne en
hedendaagse tentoonstellingen wisselen elkaar
af. Ook video, film en digitale technieken
komen aan bod. Projecten, installaties en
tentoonstellingen staan broederlijk naast
elkaar. Het gebouw van Victor Horta,
voor velen een inspiratiebron, biedt een reeks
ruimtes die zich kunnen aanpassen aan de
multipele eisen van vandaag.
Activiteiten
Ook 2007 kende een rijk gediversifieerde programmering met zeventien
tentoonstellingen, waarvan twee extra muros. Vooral de samenwerking
met China (Het Verboden Rijk en Magritte) verdient een bijzondere
melding.
Het Verboden Rijk
Wereldbeelden van Chinese en Vlaamse meesters
Van 15 februari tot 6 mei
Twee continenten, vijf eeuwen schilder- en tekenkunst, twee manieren
van omgaan met beelden. De Belgische kunstenaar Luc Tuymans en Yu
Hui, curator van het Palace Museum in Beijing brachten een dialoog op
gang tussen kunst uit de Zuidelijke Nederlanden en China. Tekeningen
en schilderijen van de 15de tot begin 20ste eeuw van o.a. Van Eyck,
Brueghel, Rubens, Van Dyck, Jordaens, Ensor, Mellery en Spilliaert
gingen een verbond aan met werken op papier en zijde uit de Ming- en
Qingdynastie en het begin van de Chinese Republiek.
Luc Tuymans: “Via het visuele beeld proberen we de dialoog open te
breken, zonder daarbij afbreuk te doen aan beide tradities. We werken
met ‘interpuncties’: twee beeldengroepen van bijvoorbeeld Chinese
kunst worden doorbroken door een westers werk.”
De tentoonstelling Het Verboden Rijk blies de oude meesters nieuw
leven in en sloeg een brug naar een volgend luik met hedendaagse kunst.
Na het Paleis voor Schone Kunsten reisde de tentoonstelling naar het
Palace Museum. Voor Europalia-China in 2009 bereidt Luc Tuymans
het tweede luik van deze tentoonstelling, over hedendaagse kunst in
China voor. Ook deze tentoonstelling reist daarna naar Beijing, in
2010.
Commissarissen: Yu Hui en Luc Tuymans • Coördinator: Anne Judong •
Productie: BOZAR EXPO en The Palace Museum, Beijing • Catalogus: Het
Verboden Rijk. Wereldbeelden van Chinese en Vlaamse meesters, BOZAR
BOOKS by fonds Mercator, Brussel, 2007, 207 p. • Steun/sponsoring: de
Vlaamse en Belgische federale overheden en het Ministerie van Cultuur van
China • Plaats: Koningsstraatcircuit • Toegang: ¤ 7,00 • Bezoekers: 44.323
1. Installatie San Keller, Clever and Smart
© Philippe De Gobert
16

II. Een waaier aan stijlen
Anoniem, De keizerlijke concubine van Keizer
Hongli, ca. 1750, Palace Museum, Beijing.
Het archief van de verbeelding
Het gezicht van de massa
Van 17 februari tot 25 maart
Het FotoMuseum Antwerpen bezit enkele duizenden glasnegatieven
uit de late jaren 1940 en 1950. Ze zijn afkomstig uit het archief van de
Antwerpse krant Volksgazet.
In vergelijking met de journalistieke meesterwerken uit die tijd van
Henri Cartier-Bresson of David Seymour ogen de foto’s misschien
bescheiden. Maar deze ‘humanistische’ fotografie heeft oog voor de
massa en boort daardoor de poëzie van het alledaagse aan.
Commissaris: Pool Andries • Coördinator: Frank Vanhaecke • Productie:
BOZAR EXPO en FotoMuseum Provincie Antwerpen • Steun/sponsoring:
FotoMuseum Provincie Antwerpen en de Nationale Loterij • Plaats:
Ravensteincircuit • Toegang: gratis
Jan Lauwers
Restlessness
Van 2 maart tot 6 mei
Jan Lauwers (1957) is beeldend kunstenaar, theater- en filmmaker.
Zijn theaterproducties met Needcompany zijn internationaal geroemd
als baanbrekend. Met zijn beeldend werk kwam hij tot nu toe maar
sporadisch naar buiten. Deze eerste solotentoonstelling opende zijn
atelier voor het publiek.
De tentoonstelling Restlessness focuste op zijn beeldend werk van 1996
tot 2006. Ze ging gepaard met evenementen die het multidisciplinaire
karakter van Lauwers’ werk en Needcompany in de verf zetten.
Jan Lauwers is, zoals hij zelf zegt, ‘gewoon een kunstenaar’, actief in
verschillende disciplines. In een wereld die zich heeft teruggeplooid
op een ‘oppervlakkig realisme’ om te overleven en te bestaan, bakent
Jan Lauwers met woorden en beelden een eigenzinnig territorium
af. Hysterie, het absurde, het onuitsprekelijke, de vrijheid en de
ontreddering kunnen er samengaan en zelfs een eenheid vormen.
Tijdens twee avonden nodigde hij - ‘just for Brussels’- associated artists
uit die naast de grotere producties van Needcompany allerlei projecten
opzetten. In diverse constellaties maakten deze ‘entrepreneurs in
entertainment’ films, installaties, performances en voorstellingen.
Commissaris: Jérôme Sans • Coördinator: Sophie Lauwers • Productie:
BOZAR EXPO en Needcompany • Catalogus: Restlessness. Engelse editie
(met Nederlandstalige katern van 11 pagina’s), BOZAR BOOKS by fonds
Mercator, Brussel, 2007, 176 p. • Plaats: Antichambres • Toegang: gratis
Faire un effort
San Keller. Clever and Smart
Van 2 maart tot 15 april
Het New International Cultural Centre (NICC) zet in samenspraak met
het Paleis voor Schone Kunsten het programma Faire un effort op. Het is
een reeks waarin ritme en tijd de belangrijkste onderdelen vormen.
Na Tris Vonna-Michell was San Keller (1971, Zwitserland) te gast.
Stefan Keller studeerde aan de universiteit voor kunst en design in
Zürich. Actie vormt de basisvorm van zijn artistiek werk. Zijn artificieel
alter ego San Keller leidt hem “weg uit de innerlijke beslotenheid van de
gedachte naar het koninkrijk van het echte leven, de wereld”.
De tentoonstelling Clever and Smart in het Paleis voor Schone Kunsten
bracht uiteenlopende werken en interventies samen die de toeschouwer
aanspoorden tot reflectie.
Coördinator: Anne Judong • Productie: BOZAR EXPO en NICC • Plaats:
Foyer I • Toegang: gratis
17

Isa Genzken, Lamp, 1994 © Courtesy Galerie
Daniel Buchholz, Köln
© Jacques Charlier
Kijk op Europa
Europa en de Duitse schilderkunst in de 19e eeuw
Van 8 maart tot 20 mei
De Staatliche Museen zu Berlin, de Staatliche Kunstsammlungen
Dresden en de Bayerische Staatsgemäldesammlungen München
sloegen, ter gelegenheid van het Duitse voorzitterschap van de Raad van
de Europese Unie, de handen in elkaar om de Duitse kunst uit de 19de
eeuw vanuit diverse invalshoeken te bekijken.
Belangrijke Europese landen en regio’s werden telkens gekoppeld aan
specifieke thema’s. Talloze impulsen uit de Europese kunst, geschiedenis
en actualiteit in de 19de eeuw weerspiegelden zich in de Duitse kunst.
De tentoonstelling maakte deze wisselwerkingen zichtbaar.
De reis begon in Griekenland, bakermat van de Europese cultuur.
Kunstenaars als Karl Friedrich Schinkel en Anselm Feuerbach
idealiseerden de antieke plaatsen en mythen. Italië was de geliefkoosde
bestemming voor meesters als Joseph Anton Koch, Friedrich Overbeck
en Carl Blechen; de Academie van Kopenhagen inspireerde Philipp
Otto Runge, Johan Christian Dahl en Caspar David Friedrich. Een
sterke aantrekkingspool vormden de Oostenrijkse en Zwitserse Alpen,
vereeuwigd in adembenemende vergezichten van Friedrich en Ludwig
Richter. Van Bohemen en Spanje ging de tentoonstelling langs de
Engelse portretkunst.
België liet sporen na met zijn historieschilderkunst. Max Liebermann
stileerde Hollandse genrestukken tot een sociale utopie. Carl Spitzweg en
Wilhelm Leibl haalden hun hart op aan de Franse pleinair schilderkunst.
De rondreis eindigde in Berlijn met een van de scherpzinnigste
waarnemers: Adolph Menzel, ster aan de Europese sterrenhemel.
Commissarissen: Bernhard Maaz, Joachim Kaak, Ulrich Bischoff •
Coördinator: Ann Flas • Productie: BOZAR EXPO en de Staatliche Museen
zu Berlin, de Staatliche Kunstsammlungen Dresden en de Bayerische
Staatsgemäldesammlungen München. Onder de hoge bescherming van Dr.
Angela Merkel, kanselier van de Bondsrepubliek Duitsland • Catalogus: Views
on Europe. Europe and German Painting in the Nineteenth Century. Engelse
editie (met een Nederlandstalige katern), Hatje Cantz, Ostfildern, 415 p.; Blicke
auf Europa. Europa und die deutsche Malerei des 19. Jahrhunderts. Duitse
uitgave(met een Nederlandstalige katern), Hatje Cantz, Ostfildern, 2007, 415 p.
Scenografie: Scala, Günter Krüger, Berlijn • Steun/sponsoring: German
Federal Cultural Foundation en de Kulturstiftung des Bundes • Plaats:
Ravensteincircuit • Toegang: ¤ 9,00 • Bezoekers: 21.295
Visit(e). Hedendaagse Kunst in Duitsland
Selectie uit de verzameling hedendaagse kunst van de
Bondsrepubliek Duitsland
Van 23 maart tot 1 juli
De Duitse Bondsrepubliek verzamelt sinds 1970 eigentijdse kunst. De
collectie bestaat inmiddels uit meer dan duizend kunstwerken die na
1949 tot stand kwamen. Het verzamelbeleid vertrekt van een brede visie.
Het concentreert zich niet op afzonderlijke kunstenaars maar op een
brede waaier aan artistieke uitgangspunten. Daarmee biedt de collectie
een boeiend overzicht van de artistieke creativiteit in Duitsland, zonder
te streven naar kunsthistorische volledigheid.
De tentoonstelling Visit(e) was opgevat als een levendig beeldessay. De
nadruk lag op de artistieke productie van de laatste 20 jaar met onder
meer werk van Isa Genzken, Andreas Gursky, Jonathan Meese, Neo
Rauch en Gregor Schneider.
Drie thema’s die in de hedendaagse kunst aan bod komen, stonden
centraal: de constructie van geschiedenis, het individuele en het
collectieve leven en de diverse manieren om de ruimte voor te stellen.
Er waren schilderijen te zien van Jonathan Meese en Daniel Richter,
tekeningen van Joseph Beuys en Johannes Kahrs, sculpturen van
Rebecca Horn en Nam June Paik, foto’s van Thomas Demand en
Wolfgang Tillmans en films en video’s van Tacita Dean en Omer Fast.
18

II. Een waaier aan stijlen
Willy Ronis, De vakbondsafgevaardigde, 1950
Commissarissen: Eugen Blume en Anette Hüsch • Coördinator: Ann Flas •
Productie: BOZAR EXPO • Catalogus: Visit[e]. Werke aus der Sammlung
zeitgenössicher Kunst der Bundesrepublik Deutschland. Tweetalige catalogus
in het Engels en het Duits, DuMont, Keulen, 2007, 200 p. • Steun/sponsoring:
de Gedelegeerde van de Bondsregering voor Cultuur en Media, in het kader van
het Duitse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie • Plaats: ING,
Cultuurcentrum ING, Brussel • Toegang: ¤ 5,00 • Bezoekers: 10.670
ikob
Verzameling van het Museum für Zeitgenössische Kunst Eupen
Van 29 maart tot 24 juni
Het ikob, het Internationale Kunstzentrum Ostbelgien is gevestigd in
een drukbezochte commerciële wijk in Eupen. Sedert een tiental jaar
de vitrine voor hedendaagse kunst van de Duitstalige Gemeenschap.
Het museum stelt sinds 2003 een verzameling samen met werk van
internationaal bekende kunstenaars.
Als aanzet schonken meer dan vijftig kunstenaars uit België, Nederland,
Luxemburg en Duitsland werken of gaven ze in bruikleen. Aankopen
en opdrachten vullen de verzameling aan. BOZAR EXPO toonde een
weloverwogen keuze met oog voor diverse media: installaties, videokunst,
schilderijen, sculpturen, tekeningen, foto’s en grafisch werk.
De tentoonstelling bevatte werk van internationale kunstenaars, al bleef
het accent op België liggen.
Christian Gottlieb Schick (1776-1812), Bildnis der Heinrike Dannecker, 1802,
Staatliche Museen zu Berlin – Nationalgalerie
Jan Lauwers, Restlessness
Commissaris: Wolfgang Becker • Coördinator: Frank Vanhaecke • Productie:
BOZAR EXPO en ikob, Museum für Zeitgenössische Kunst Eupen • Catalogus: Le
Frac Oriental de Belgique. The ikob collection. Viertalige catalogus (Frans, Duits,
Engels, Nederlands), ikob, Eupen, 128 p. • Steun/sponsoring: Deutschsprachige
Gemeinschaft Belgien, Stadt Eupen, BRF, Grenz-Echo Verlag, Culturele Dienst
van de Provincie Luik en Ethias • Plaats: Foyer I • Toegang: gratis
19

A4
Hell’O Monsters. Game on you
Van 27 april tot 16 september
A4, een initiatief van B.P.S.22 Project van Charleroi, geeft jonge
kunstenaars een podium. Het keerde voor de tweede keer terug naar het
Paleis voor Schone Kunsten met Hell’O Monsters, een collectief van vier
kunstenaars uit de graffiti-scène: Blastus, Desro, Ewing 33 en Tatone.
Zoals sommige graffitikunstenaars bouwvallige muren in de stad
opluisteren met hun creaties, zo willen Hell’O Monsters hun tekeningen
verspreiden om een niet bepaald gelukkige wereld op te vrolijken.
Intussen houden ze ons ook een spiegel voor: hun ironische karikaturen
vertonen maar al te menselijke trekken.
Tekenen doen ze met de pen, viltstift, spuitbus of verf.
In Brussel creëerden ze een hoogstpersoonlijk universum bewoond door
bizarre monsters. Een fantastische wereld met denkbeeldige personages
palmde de muren van het Paleis in. Een tweetalig A4-document lichtte
het werk van de kunstenaars toe.
Commissaris: Nancy Casielles • Coördinator: Anne Judong • Productie:
BOZAR EXPO en B.P.S.22 Project • Plaats: Ravensteincircuit • Toegang:
gratis
Prijs van de Jonge Belgische Schilderkunst 2007
Van 22 juni tot 9 september
De Prijs Jonge Belgische Schilderkunst is voor België wat de Turner Prize
betekent in Groot-Brittannië, de Prijs Marcel Duchamp in Frankrijk en
The Vincent in Nederland.
Voormalige laureaten als Pierre Alechinsky, Ann Veronica Janssens, Hans
Op de Beeck en Christophe Terlinden wijzen op de scherpe keuzes van
de jury en de impact van de prijs. Ook in 2007 stond een internationaal
samengestelde jury borg voor kwaliteit: Ann Demeester (De Appel,
Amsterdam), Eva Gonzalez-Sancho (FRAC Bourgogne, Dijon), Stijn
Huijts (Stedelijk Museum het Domein, Sittard), Jérôme Sans (BALTIC,
Gateshead) en Nicolaus Schafhausen (Witte de With, Rotterdam).
De zeven kandidaten kregen productiesteun om een werk te maken
dat een van de volgende vier prijzen kon winnen: de Prijs Jonge
Belgische Schilderkunst-Crowet (¤ 25.000), de Prijs Jonge Belgische
Schilderkunst-Émile en Stéphy Langui (¤ 12.500), de Prijs Paleis voor
Schone Kunsten (¤ 12.500) en de Prijs ING (¤ 12.500).
Coördinator: Laurence Leunen • Productie: BOZAR EXPO en de Stichting
Jonge Belgische Schilderkunst • Catalogus: Prix de la Jeune Peinture Belge.
Prijs Jonge Belgische Schilderkunst. Young Belgian Painters Award, BOZAR
BOOKS by fonds Mercator, Brussel, 2007, 96 p. • Steun/sponsoring: Brussels
Hoofdstedelijk Gewest, ING, Swift, Fondation Magritte Stichting • Plaats:
Ravensteincircuit • Toegang: gratis • Bezoekers: 7.860
Ingenium. De fotografie van het vernuft 1846-2006
Van 6 juli tot 9 september
Ingenium toonde de technische en industriële vindingrijkheid van de
mens aan de hand van 345 historische en hedendaagse foto’s. Er werd
werk getoond van in totaal 164 fotografen. De tentoonstelling bracht
zowel de scheppende als de vernietigende krachten in beeld.
De werken zoomden in op natuurkrachten en de betrachting van de
mens ze te beheersen en te gebruiken. Eerst werden de natuurkrachten
getoond: aardbevingen, overstromingen, tsunami’s, tornado’s,
vulkaanuitbarstingen en bosbranden. Tegen al dit geweld brengt de
mens ingenieuze constructies in stelling.
Ingenium omvatte de hele geschiedenis van de fotografie. Van pioniers
als Robert Howlett over modernisten als Albert Renger-Patzsch, Lifefotografe
Margaret Bourke-White en humanisten als W. Eugene Smith
en André Kertész tot hedendaagse kunstfotografen.
20

II. Een waaier aan stijlen
Commissaris: Jorge Calado • Coördinator: Frank Vanhaecke • Productie:
BOZAR EXPO en Fundação Calouste Gulbenkian • Catalogus: Ingenuity.
Photography and Engineering 1846 – 2006. Calouste Gulbenkian Foundation,
Lissabon, 620 p. • Steun/sponsoring: Federale Overheidsdienst Buitenlandse
Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Calouste
Gulbenkian Foundation 50 years • Plaats: Ravensteincircuit • Toegang: ¤ 7,00
• Bezoekers: 11.500
Candida Höfer
Brussels Series
Van 6 juli tot 9 september
Het fotografische oeuvre dat Candida Höfer sinds begin jaren 1970
opbouwde, vormt een uitgebreide catalogus van publieke interieurs,
bibliotheken, theaters, concertzalen, operafoyers en musea. Haar
werk is meer dan een rondgang door al deze gebouwen. Het biedt een
uitgelezen selectie van openbare interieurs.
Voortaan behoren ruimtes als het Prentenkabinet van de Koninklijke
Bibliotheek, het Muziekconservatorium, het Paleis voor Schone
Kunsten, de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, de
Muntschouwburg en het Omroepgebouw Flagey tot haar oeuvre. Ze
vormen samen de Brussels Series.
Uit de reeks van 22 architectuurfoto’s toonde het Paleis voor Schone
Kunsten in première vijf foto’s. In de afgebeelde Brusselse concertzalen
en tentoonstellingsruimtes, foyers en hallen, is geen mens te zien. Ze
zijn ondergedompeld in een sprekende stilte, kenmerkend voor de stijl
van Höfer.
Thomas Weinberger, Cracker, Esso Raffinerie, 2003 © Nusser & Baumgart Contemporary
Coördinator: Frank Vanhaecke • Productie: BOZAR EXPO en Patrick De Brock
Gallery • Catalogus: Candida Höfer. Brussels Series, Patrick De Brock Gallery,
Knokke, 2006 • Steun/sponsoring: Léon Eeckman n.v. • Plaats: Raadzaal •
Toegang: gratis
21

De kunstenaar Luc Tuymans was
in 2007 commissaris van
de tentoonstelling
Het Verboden Rijk.
Luc Tuymans
‘De tentoonstelling Het Verboden Rijk
was zowel voor mijzelf als voor het Paleis
voor Schone Kunsten een avontuur in het
onbekende. Het initiatief was onuitgegeven.
Vooral de samenwerking tussen de twee
landen en twee culturen heb ik ervaren als
een succesverhaal. Ook al kon het originele
concept wegens technische problemen in
de Verboden Stad niet volledig uitgevoerd
worden: wat blijft, is een goed gevoel over de
onderlinge band.
Het vervolgproject in 2009 kan vertrekken
vanuit een stevige basis.’
René Magritte
Van 30 april tot 5 juli
National Art Museum of China, Beijing
In afwachting van een René Magritte Museum in de Koninklijke Musea
voor Schone Kunsten, gehuisvest op de Kunstberg, reisde het werk
van de grootmeester van het surrealisme naar het Nationaal Museum
voor Schone Kunsten van China in Beijing. De tentoonstelling bracht
alle facetten van Magrittes kunst in beeld: schilderijen, tekeningen,
gouaches, litho’s, beschilderde objecten, foto’s… Een grootse première
in China, gecoördineerd door het Paleis voor Schone Kunsten.
Commissaris: Michel Draguet • Coördinators: Claude Lorent (PSK) en Pierre-
Yves Desaive (KMSKB) • Productie: BOZAR EXPO en Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten van België • Steun/sponsoring: Franse Gemeenschap van
België • Plaats: National Art Museum of China, Beijing • Toegang: gratis
Het Verboden Rijk
Wereldbeelden van Chinese en Vlaamse meesters
The Palace Museum, Beijing
Van 27 juni tot 5 september
In het voorjaar 2007 ontmoetten Vlaamse en Chinese meesters elkaar in
het Paleis voor Schone Kunsten. In de zomer reisde deze expositie naar
de Verboden Stad in Beijing. Naar aanleiding van de tentoonstelling
werd er ook een Chinese catalogus uitgegeven.
Commissarissen: Yu Hui en Luc Tuymans • Coördinator: Anne Judong •
Productie: BOZAR EXPO en The Palace Museum, Beijing • Catalogus: The
Forbidden Empire, The Forbidden City Publishing House, Beijing, 2007, 421 p. •
Steun/sponsoring: The Palace Museum, de Vlaamse Gemeenschap, Ministerie
van Cultuur van China, Federale overheid, Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Plaats: The Palace Museum, Beijing • Toegang: gratis
22

II. Een waaier aan stijlen
1.
2.
3.
1. René Magritte, Le retour, 1940. Verzameling
KMSKB © Charly Herscovici, 2007, per
courtesy
2. Galerij van kardinaal Silvio Valenti Gonzaga
© Musée des Beaux-Arts, Marseille,
foto J. Bernard
3. Yoshiaki Kahaitsu, Japan, Social Services
Project, Teahouse
Het meesterlijke atelier
Europese kunstroutes 5e – 18e eeuw
Van 5 oktober 2007 tot 20 januari 2008
De editie 2007 van Europalia, europalia.europa, was het grootste
festival gewijd aan Europa in het kader van de 50ste verjaardag van het
Verdrag van Rome. De Franse commissaris Roland Recht stelde de
hoofdtentoonstelling Het meesterlijke atelier samen.
Van de 5de tot de 18de eeuw was Europa één gigantisch atelier dankzij de
ontwikkeling van de handels- en waterwegen. Schilders, beeldhouwers,
edelsmeden, prinsen en opdrachtgevers reisden rond en beïnvloedden
elkaar. Aan de hand van meer dan 330 stukken, afkomstig uit honderd
Europese musea, schetste de tentoonstelling het ontstaan van deze
artistieke dialogen. Zij toonde de culturele wortels van het Europese
gedachtegoed en belichtte veertien typisch Europese fenomenen, die
zich in Europa verspreidden als schokgolven. De bezoeker ontdekte
hoe in de middeleeuwen Ierse monniken met hun schitterende
manuscripten het Europese vasteland beïnvloedden, hoe grote en
kleinere renaissancemeesters in dialoog traden of hoe metershoge
schetsen van gotische kathedralen circuleerden en bouwmeesters in
heel Europa inspireerden.
Commissarissen: Roland Recht, Catheline Périer-D’Ieteren, Pascal Griener
Productie: BOZAR EXPO en Europalia International. Onder de hoge bescherming
van Z.M. koning Albert II • Catalogus: Het meesterlijke atelier. Europese
kunstroutes 5e -18e eeuw, Europalia International en Mercatorfonds, 335 p. •
Scenografie: Repérages Architecture, Parijs • Steun/sponsoring: Suez, Thalys,
Total • Plaats: Ravensteincircuit • Toegang: ¤ 10,00 • Bezoekers: 78.274
Melting Ice
Verandering in beeld gebracht
Van 5 oktober 2007 tot 6 januari 2008
Melting Ice bracht de effecten van klimaatsverandering en de fragiele staat
van onze polaire ecosystemen onder de aandacht. Veertig internationale
kunstenaars bogen zich over het thema van de opwarming van de aarde.
Hun antwoorden formuleerden ze aan de hand van schilderkunst,
beeldhouwwerk, fotografie, multimedia en conceptuele installaties.
De tentoonstelling koesterde de ambitie om het bewustzijn over de
opwarming van de aarde en klimaatsverandering te verhogen. Ze wilde
een positieve mentaliteitsverandering teweeg brengen bij individuen,
samenlevingen en wereldleiders.
Commissaris: Randy Rosenberg • Coördinator: Axelle Ancion • Productie:
BOZAR EXPO, Natural World Museum en United Nations Environment
Programme • Steun/sponsoring: Nobel Peace Center, Norwegian Ministry of
Environment, Autodesk • Plaats: Raadzaal, Wandelgangen Henry Le Boeufzaal
Toegang: gratis • Bezoekers: 4.272
De wereld rond
Portugal, een wereldrijk in de 16e en 17e eeuw
Van 26 oktober 2007 tot 3 februari 2008
Naar aanleiding van het Portugese voorzitterschap van de Raad van
de Europese Unie, organiseerde het Paleis voor Schone Kunsten in
samenwerking met de Freer Gallery of Art and Arthur M. Sackler
Gallery, Smithsonian Institution, Washington DC, de tentoonstelling
De wereld rond. Portugal, een wereldrijk in de 16e en 17e eeuw.
De Portugese reizen in de zestiende en zeventiende eeuw brachten
mensen van over de hele wereld samen. Een nooit geziene uitwisseling
van kennis, technieken, beelden en ideeën deed hoogst originele
kunstwerken ontstaan.
De ontdekkingsreizen van Portugal gingen zuidwaarts naar de westkust
van Afrika, westwaarts naar Brazilië en in oostelijke richting over de
Indische Oceaan naar Indië, Sri Lanka, Indonesië, China en Japan. De
wereld rond toonde kunstschatten die de diversiteit illustreren van de
23

Tupinamba, Gevederde kroon,
National Museum of Denmark
culturen die deel uitmaakten van het Portugese handelsrijk. Aan de hand
van meer dan 160 kunstwerken, waaronder schilderijen, sculpturen,
manuscripten, landkaarten en andere uitzonderlijke creaties, kwam aan
het licht hoe een moderne kijk op de wereld ontstond.
Als motto citeerde de tentoonstellingscommissaris Devrim Bayar de
Japanse dramaturg Monzaemon Chikamatsu: “Kunst situeert zich in
het interval, dun als de huid die de waarheid van de leugen scheidt”. Een
tweetalig A4-document lichtte het werk van de kunstenaars toe.
Commissaris: Jay A. Levenson • Coördinator: Ann Flas • Productie: BOZAR
EXPO, Freer Gallery of Art and Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution,
Washington D.C. en National Museum of African Art, Washington D.C. •
Catalogus: De wereld rond. Portugal, een wereldrijk in de 16e en 17e eeuw,
BOZAR BOOKS by fonds Mercator en Paleis voor Schone Kunsten, Brussel,
2007, 368 p. • Scenografie: Lee Preedy, Antwerpen- Manchester U.K. • Steun/
sponsoring: Turismo de Portugal, Ministerie van Economie en Innovatie van
Portugal, Ministerie van Cultuur van Portugal, Calouste Gulbenkian Foundation
• Plaats: Koningsstraatcircuit • Toegang: ¤ 9,00 • Bezoekers : 39.229
Commissaris: Devrim Bayar • Coördinator: Alberta Sessa • Productie: BOZAR
EXPO en B.P.S. 22 Project • Steun/sponsoring: Levita Chemical International
NV, Finres Group, l’Atelier de restauration de La Cambre, Lukas en Art Gallery
Shop • Plaats: BN zalen • Toegang: gratis
Fabrice Samyn, reeks The Mausoleum Shop, 2006
A4
Kelly Schacht en Fabrice Samyn
Intervallen
Van 7 december 2007 tot 20 januari 2008
De nieuwe editie van A4, een initiatief van BPS 22 Project van Charleroi,
bracht twee jonge Belgische kunstenaars samen. Ze deelden het thema
van het ‘interval’.
In zijn tijdsintervallen neemt Fabrice Samyn oude werken onder handen.
Kelly Schacht onderzoekt in ruimtelijke intervallen de verborgen
geschiedenis van tentoonstellingsruimten. De werken van beide
kunstenaars verhouden zich tot elkaar als in een muzikale compositie,
een beetje zoals het harmonische interval tussen twee gelijktijdige
klanken of het melodische interval tussen twee opeenvolgende noten.
De tentoonstelling richtte zich op de overeenkomsten en verschillen
tussen opkomende kunstpraktijken. Ze maakte deel uit van de gevarieerde
interdisciplinaire programmering van het Paleis voor Schone Kunsten.
24

II. Een waaier aan stijlen
BO
ZAR
ARCHI
TEC
TURE
Het project
Voor tentoonstellingen, symposia, lezingen en
debatten over architectuur werkt het Paleis voor
Schone Kunsten samen met het tijdschrift A+
en de Orde van Architecten. Onder de noemer
BOZAR ARCHITECTURE geven de drie
partijen het brede architectuurdebat een vaste
stek in het Paleis voor Schone Kunsten.
Activiteiten
Tentoonstellingen
A Vision for Brussels
Imagining the Capital of Europe
Van 16 maart tot 16 september
Een internationaal team van zestien architecten en stedenbouwkundigen
verbonden aan het Berlage Instituut (Rotterdam) heeft drie jaar lang de
stad Brussel onder de loep genomen. De tentoonstelling viel samen met
de vijftigste verjaardag van de ondertekening van het Verdrag van Rome.
Ze markeerde op die manier een vijftig jaar durende zoektocht naar een
coherent Europees project voor Brussel. A Vision for Brussels stelde dat
Brussel de best denkbare plaats is om de hoofdstad van Europa uit te
bouwen. Met haar vele sociale, politieke en culturele lagen weerspiegelt
de stad perfect de diversiteit van het huidige Europa. Het project
doorbrak de vastgeroeste ideeën die Brussel als toevallige hoofdstad
van Europa zien. De al te abstracte discussie over de toekomst van de
hoofdstad van de Europese Unie werd concreet, tastbaar en toegankelijk
gemaakt. A Vision for Brussels nam een polemische stelling in, die het
actuele debat over de toekomst van Brussel en Europa voedde.
Op 9 mei - de Europese feestdag - organiseerden A+, BOZAR
ARCHITECTURE en het Berlage Instituut een colloquium met
sprekers als Pier Vittorio Aureli, Joachim Declerck, Eric Corijn, Lieven
De Cauter en Géry Leloutre.
Commissarissen: Pier Vittorio Aureli en Joachim Declerck • Coördinator: Iwan
Strauven • Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Berlage Instituut Rotterdam
en A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur • Catalogus: Brussels - A Manifesto.
Towards the Capital of Europe, NAi Publishers, Rotterdam / A+ Editions, Brussels,
s.d., 240 p. Bezoekersgids: 32 p. • Scenografie: Office Kersten Geers David
Sines Arts Centre
Manuel & Francisco Aires Mateus
25

Van Severen • Steun/sponsoring: Ministerie van Grootstedenbeleid, Brussels
Hoofdstedelijk Gewest, Nationale Loterij, Stimuleringfonds voor Architectuur
(NL), HGIS Cultuurmiddelen (NL), Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,
Vlaams Bouwmeester, de Communauté française Wallonie-Bruxelles, Regie der
Gebouwen en de Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in België. •
Plaats: Foyer 2 en 3, Klein Theater • Toegang: gratis
Gonçalo Byrne + Aires Mateus
the void
Van 10 oktober tot 30 november
Met een aantal reusachtige maquettes, talloze plannen en foto’s
illustreerde de tentoonstelling the void elf projecten van de architecten
Gonçalo Byrne en de gebroeders Aires Mateus. Het gemeenschappelijke
thema in de aanpak van beide Portugese bureaus is de ‘negatieve ruimte’,
die aan de oorsprong staat van hun architectuur. De leegte geeft
structuur aan de architectuur en de stad. Het is in de lege ruimtes dat
het samenleven mogelijk wordt en vorm krijgt. Op 9 oktober openden
Manuel Aires Mateus en Gonçalo Byrne de tentoonstelling met een
lezing.
Commissaris: Gonçalo Byrne • Coördinator: Iwan Strauven • Productie:
BOZAR ARCHITECTURE, Instituto Camões, A+ Belgisch tijdschrift voor
architectuur en de Orde van Architecten • Bezoekersgids: 32 p. • Steun/
sponsoring: Léon Eeckman n.v., Federatie van de Belgische cementnijverheid
(Febelcem), de Orde van Architecten en SigmaKalon Deco Belux nv • Plaats:
Foyer 1, 2 en 3, Klein Theater • Toegang: gratis
Michel Desvigne
26

II. Een waaier aan stijlen
House in Alenquer
Manuel & Francisco Aires Mateus
A Vision for Brussels
Imagining the Capital of Europe
Lezingenreeks
Een regelmatig ritme van lezingen en een selectie van sprekers op basis
van scherpe thema’s, moeten de hedendaagse architectuur toegankelijk
maken voor een breed publiek. De lezingen worden telkens gekoppeld
aan een uitvoerig dossier in A+.
Landscape Strategies
De gerenommeerde Franse landschapsarchitect Michel Desvigne
bood op 25 januari een geprivilegieerde blik op de werkwijze, motieven
en strategieën van zijn uitgebreide oeuvre. Op dat ogenblik werkte
Desvigne aan zeven projecten in België, waaronder de reconversie van
het militair hospitaal in Antwerpen, de heraanleg van de oevers van de
Oude Leiearm te Kortrijk en de Bavière-site in Luik. Hij won samen
met Xaveer De Geyter de wedstrijd voor het Rogierplein in Brussel.
Risky business
Juan Herreros (6 november) koppelt duurzame technologieën aan een
hedendaagse vormgeving. In Brussel kwam hij spreken over zijn recent
werk: bioklimatische gebouwen, afvalrecyclage-units, veelkleurige
torens rond publieke ruimtes en een woning van 90m 2 in Mallorca.
Productie: BOZAR ARCHITECTURE, A+ Belgisch tijdschrift voor
architectuur en de Orde van Architecten
Plaats: Henry Le Boeufzaal • Steun/sponsoring: Federatie van de Belgische
cementnijverheid (Febelcem) • Toegang: ¤ 7,00
Productie: BOZAR ARCHITECTURE, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur
en de Orde van Architecten • Steun/sponsoring: Project 2 en Ministerie van
Mobiliteit en Openbare Werken van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest •
Plaats: Henry Le Boeufzaal • Toegang: ¤ 7,00
After KM3
Met de verbouwing van de tentoonstellingsruimte van Argos, bracht
MVRDV de eerste opdracht in België tot een goed einde. Dit was de
uitgelezen gelegenheid om bij Argos een overzichtstentoonstelling aan
hun werk te wijden en in het Paleis voor Schone Kunsten een lezing van
Winy Maas (6 maart) te organiseren. Hun nieuwste publicatie, KM3
vormde het uitgangspunt.
Juan Herreros
Productie: BOZAR ARCHITECTURE, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur
en Argos V.Z.W. • Steun/sponsoring: Regie der Gebouwen • Plaats:
Kamermuziekzaal • Toegang: ¤ 7,00
27

BO
ZAR
THEA
TRE
DAN
CE
LITERA
TURE
Jan Fabre, I am a mistake
Het project
De podiumkunsten haken zoveel mogelijk in op
de thema’s van BOZAR EXPO en de festivals in
huis. In 2007 lag de klemtoon op:
- de dialoog tussen internationale makers en
podiumkunstenaars van hier
- het bespelen van ruimtes buiten de klassieke
theaterzaal
- transversaliteit
- interculturaliteit
- continuïteit en duurzame samenwerkingen
- traditie: de reeks Theater op de Middag.
Activiteiten
BOZAR DANCE en
BOZAR THEATRE
BOZAR DANCE en les Halles (in het kader van de Dimanches de la
Danse) focusten op jonge dans uit Duitsland, naar aanleiding van het
Duitse EU-voorzitterschap. De Duitse choreograaf Martin Nachbar
(ex-PARTS en C de la B) maakte een ongewoon locatieproject op maat
van de Terarkenzalen. Hij werkte er samen met de in Brussel wonende
dansers Lilia Mestre, Carlos Pez en met de Duitse choreografe Antje
Pfundtner. Publiek en dansers onderzochten samen de betekenis van het
dansidioom: de toeschouwers namen actief deel aan de ‘dansconferentie’.
Christian Vögel sloot de danszondag af met dissonante techno. Antje
Pfundtner liet zich als danseres opmerken in projecten van Michèle
Anne De Mey, Felix Ruckert en David Hernandez. In het Paleis voor
Schone Kunsten danste ze haar solo EigenSinn gebaseerd op het sprookje
van Grimm.
Met La Place du singe stonden de Franse choreografe Mathilde Monnier
en de Franse schrijfster Christine Angot als duo op de scène. Met hun
tweetjes ontleedden ze de rituelen van de beschaving en stelden ze zich
vragen bij de rol die de samenleving kan spelen in kunst.
From Inside, een interactieve multimediale installatie van Thierry De
Mey, stond opgesteld in de Hortahal. De installatie functioneerde als een
soort jukebox die aan de bezoeker de keuze liet tussen drie verschillende
choreografische (en geografische) werelden : de dansvoorstelling One
Flat Thing van William Forsythe, wervelende dans van Manuela Rastaldi
in de betonnen straten van de voormalige Siciliaanse stad Gibellina
en Kinshasa met opwindende muziek en dans uit deze gelijknamige
stad. BOZAR CINEMA toonde de film One Flat Thing Reproduced en
organiseerde een ontmoeting met Thierry De Mey.
Münchner
Kammerspiele,
Die Zehn Gebote
©Andreas
Pohlmann
Pippo Delbono,
Urlo
© Jean-Louis
Fernandez
28

II. Een waaier aan stijlen
De solotentoonstelling Restlessness van Jan Lauwers in het voorjaar
2007 ging gepaard met een reeks events die het multidisciplinaire
karakter van Lauwers’ werk en Needcompany in de verf zetten. Tijdens
BRXLBRAVO gaf Needcompany een andere kijk op haar twintigjarige
geschiedenis met een installatie in de Hortahal. Verschillende sideshows
onder de noemer ‘Just for Brussels’, naast onbekend werk van de
Needcompany, waren te zien in de Terarkenzalen: het Porcelain Project
van Lemm & Barkey, Maison Dahl Bonnema en de Ohno Cooperation
door de leden van de Needcompany samen met special guests als Davis
Freeman en Paul Lemp. Ook de film C Song Variations werd in avantpremière
getoond.
De beeldende kunstenaars Patrick Corillon, Dominique Roodthooft
en Johanna Korthals brachten een voorstelling voor poppenspeler en
vertelster. Le Diable abandonné/De verwaarloosde Duivel onderzocht de
wisselwerking tussen de klank, het beeld, de grafische vormgeving en
de betekenis van woorden. Corillon maakte een hedendaagse versie van
het Théâtre de la Coquille, een marionettentheater dat tijdens de Eerste
Wereldoorlog werd opgericht in Sérinan, een stadje aan de oevers van de
Maas. De voorstellingen werden zowel in het Nederlands als in het Frans
gepresenteerd. Een samenwerking met Théâtre de la Place in Luik.
Pippo Delbono is een van de meest ophefmakende Italiaanse
theatermakers. In Théâtre de la Place in Luik stond zijn nieuwste
creatie Questo buio feroce en in Brussel Urlo. Het theater van Pippo
Delbono neemt het op voor de zwakken en de meest kwetsbaren
in de maatschappij. Wat zijn onalledaagse en mindervalide acteurs
niet met woorden kunnen zeggen, drukken zij met hun lichaam
uit. Urlo was een groot opgezet spektakel dat het midden houdt
tussen volks cabaret en theater van de wreedheid. De muziek was
van Giovanna Marini met liederen die op dorpsfeesten werden
gezongen. Een (Belgische) fanfare nam deel aan dit gebeuren en
speelde processiemuziek uit Zuid-Italië. De voorstelling bereikte
900 toeschouwers.
Naar aanleiding van het Duitse EU-voorzitterschap nodigde BOZAR
THEATRE de Münchner Kammerspiele uit met Die Zehn Gebote,
een bewerking van de gelijknamige film van de Poolse cineast Krzysztof
Kieslowski. De regie was van Johan Simons. Het befaamde Duitse
gezelschap brengt eigentijds theater met een sterke betrokkenheid op
de wereld. In Die Zehn Gebote switchen twaalf acteurs van de ene rol naar
de andere. Ze kijken hun eigen zwakheid in de ogen en maken zich los
van geboden die van op afstand zeggen hoe te leven. Scenograaf Bert
Neumann liet de scène van de Henry Le Boeuf baden in verblindend
neonlicht. BOZAR CINEMA ondersteunde het project door de
integrale versie van de Dekaloog-films van Kieslowski te vertonen.
Fraction was te gast met Beards I – daemonie het eerste deel van een
trilogie rond de Europese mythes : Blauwbaard, Faust en Hamlet. De
productie kwam tot stand dankzij een nauwe samenwerking tussen
europalia.europa, Ars Musica, BOZAR THEATRE en Théâtre de la
Place van Luik. Dit muziekspektakel baseerde zich in grote lijnen op
de fabel Blauwbaard van Charles Perrault. Stefan Oertli wist een groep
artiesten rond zich te scharen uit de operawereld. Hijzelf was zowel
dirigent, regisseur, dramaturg en acteur en nam naast deze artistieke
taken ook de productionele kant op zich.
In het najaar van 2007 kregen jonge Portugese artiesten een podium.
Het programma was samengesteld in nauw overleg met Alkantara en
werd financieel ondersteund door Instituto Camões. De Portugese
Patrícia Portela, die interactief theater maakte, stelde in de
Hortahal tafels op in de vorm van een DNA. De toeschouwers konden
aanschuiven voor een uitgebreide maaltijd. Tussen de gangen van het
diner door kreeg het publiek filosofische verhalen voorgeschoteld
over thema’s als onsterfelijkheid, eindigheid, klonen en het toekomstige
mensbeeld. De voorstelling speelde zich af in een ijzige sfeer, als in een
laboratorium. De Belgische componist Christophe Deboeck schreef er
science-fictionmuziek voor. In de Hortahal improviseerden studenten
van PARTS op elektronische jazz, live gebracht door de Portugese
29

© Needcompany/Luc Galle
Theatermaker en beeldend
kunstenaar Jan Lauwers
was in 2007 te gast met een
solotentoonstelling en een
reeks evenementen die het
multidisciplinaire karakter van zijn
werk in de verf zetten.
Jan Lauwers
‘ Het is verbluffend hoe een (te) grote
instelling als het Paleis voor Schone Kunsten
er in slaagt om een zeer radicale vrijheid
te geven aan de artiesten die er uitgenodigd
worden. De zeer openhartige aanpak van
Paul Dujardin en enkele van zijn naaste
medewerkers maakt van dit gigantische
labyrint een transparante denk- en werkplek
met Marcel Broodthaers en zijn kameel als
waakzame portier. Tijdens de maanden van
intense arbeid voelde ik me zeer deskundig
omringd en is mijn werk erdoor verrijkt.’
formatie Granular. Dans en muziek haakten wonderwel op elkaar in
onder impuls van coach David Zambrano.
Tijdens europalia.europa was de Oostenrijkse choreograaf Chris
Haring te gast met zijn gezelschap Liquid Loft. In de Terarkenzalen
stond Running Sushi, een intimistische en bijzonder poëtische
voorstelling waarin alles draait om communicatie. Om dit te illustreren
knipte Haring het scenario in twaalf scènes. Het publiek bepaalde
zelf de volgorde waarin de delen van de voorstelling werden gespeeld.
De twee dansers lieten zich verleiden tot een pas-de-deux vol humor.
Ze haalden hun inspiratie uit de komische Japanse striptekeningen.
Ook vorig seizoen was Chris Haring te gast in het Paleis voor Schone
Kunsten; hij heeft intussen een publiek opgebouwd.
Moussem, een festival dat inhaakt op de multiculturele realiteit, was
een mooie aanleiding om Marokkaanse dans uit te nodigen. In Déserts,
Désir een choreografie door Cie Anania, dansten een man (Taroufiq
Izeddiou) en een vrouw (Bouchra Ouizguen) elk een solo. Ze deden dit
simultaan op een en hetzelfde podium, maar ze waren wel van elkaar
gescheiden door een gaasdoek. Ook het publiek werd opgesplitst in een
mannelijke en een vrouwelijke helft. In Last Night, het tweede deel van
de avond, kwam Latefa Ahrrare op voor de rechten van de vrouw, in een
theatermonoloog van Mohammed Said Al Danahani. Ook Le Fou naar
Khalil Gibran, door het Tunesische El Teatro, in een regie van Taoufik
Jebali was een interessant gebeuren. BOZAR MUSIC, de motor achter
dit Moussem Festival, organiseerde verschillende concerten.
BOZAR DANCE en BOZAR MUSIC gaven samen een creatieopdracht
aan Jan Fabre, Wolfgang Rihm en Chantal Akerman. I am a mistake
werd gemaakt voor het samenwerkingsverband ECHO (European
Concert Hall Organisation) met de steun van de Europese Commissie
(Culture 2000). Ze was te zien in de acht Europese grootsteden : Athene,
Wenen, Amsterdam, Birmingham, Luxemburg, Brussel, Keulen en
Parijs. Uitgangspunt was een tekst van Jan Fabre over de vrijheid van het
Jan Lauwers en Needcompany, Deconstruction
© Needcompany/Miel Verhasselt
30
Jan Lauwers end Needcompany, Just for Brussels
© Needcompany/Luc Galle

II. Een waaier aan stijlen
individu en van de kunstenaar. Het genot van het roken diende Fabre
daarbij als metafoor. Simultaan werd op de scène de zwart-witfilm van
de Belgische cineaste Chantal Akerman geprojecteerd. Het Ensemble
Recherche uit Freiburg, onder leiding van Lukas Vis, vertolkte de
originele muziek van de Duitse componist Wolfgang Rihm. Hilde Van
Mieghem declameerde de tekst, terwijl vier dansers op de voorscène de
choreografie van Fabre uitvoerden.
De reeks ‘Theater op de Middag’ werd verdergezet. Op de affiche
stonden bekende acteurs en regisseurs naast complete nieuwkomers.
Kamiel Vanhole deed Margaretha van Bourgondië herleven, Han
Kerckhoffs kroop in de huid van Judas, Oom Wanja werd gespeeld door
het collectief Mathilde, Eric De Volder bracht volkstoneel en het Bad
van Marie zette de toeschouwer op het verkeerde been.
Jan Fabre, I am a Mistake
De reeks lunchvoorstellingen speelt in op de theateractualiteit en is
het Vlaamse platform bij uitstek in het Paleis voor Schone Kunsten.
Ook binnen het podiumlandschap in Brussel heeft de reeks haar
plaats veroverd. Veel van deze producties zijn nergens anders te zien
in de hoofdstad. Het publiek was ook in 2007 steeds trouw en talrijk
aanwezig.
Patricia Portela
De Zus van ©Ben van Duin
EigenSinn © Iris Terzka
31

José Eduardo Agualusa © Jorge Simao
Christine Angot ©John Foley/Opale
BOZAR LITERATURE
Filosofenreeks In de loop van 2007 organiseerde de afdeling
literatuur een lezingenreeks met vier toonaangevende Franse filosofen
onder de noemer ‘Dans les plis du présent’ (In de plooien van het
heden). Het ging om filosofen met een uitgesproken maatschappelijke
betrokkenheid, die ook in de wereld van kunst en cultuur thuis zijn.
Alain Badiou stelde de vraag of ons heden net niet een gebrek aan heden
inhoudt. Hij hing zijn betoog op aan het theaterstuk Le balcon van Jean
Genet. Natacha Michel had het over het Frankrijk van Nicolas Sarkozy
en koos als veelzeggende titel een zin uit een van haar romans: ‘Ik zag
een leeg Frankrijk, bevolkt door wijngaarden, korenvelden en fabrieken,
waar honden en trucks waken’. Bernard Stiegler sprak op 26 september
op het podium van de Henry Le Boeufzaal over zorg (‘souci’) en betrok
in zijn uiteenzetting o.a. de recente Franse wetswijziging in verband met
jeugddelinquentie. Jacques Rancière sprak in een nokvolle Studio over
de teloorgang van het kritische denken.
Bij drie van de vier lezingen lazen acteurs (o.a. Jean-François Beukelaers
en Anny Czupper) vooraf tekstfragmenten van de filosofen. Deze
preludes boden niet alleen een introductie, ze beklemtoonden ook het
theatrale, retorische aspect van de lezingen. Vooral Alain Badiou en
Jacques Rancière blijken de nieuwe ‘sterren’ van de Franse filosofie. Ze
lokten elk een 200-tal toehoorders. De reeks genoot de steun van de
Franse ambassade.
Literair salon met Christine Angot Aan de vooravond van
de dansvoorstelling La Place du singe met Mathilde Monnier kwam
Christine Angot (1959) aan bod. De controversiële schrijfster ging
in op haar œuvre en in het bijzonder haar jongste roman Rendez-vous,
bekroond met de Prix de Flore 2006. Gilles Collard, hoofdredacteur
van het literaire en filosofische tijdschrift Pylône, leidde het gesprek in
goede banen.
Cinema racista Tijdens het nieuwe vierdaagse Passa Porta Festival
zetten BOZAR LITERATURE, het Koninklijk Belgisch Filmarchief
en Het beschrijf het avondvullende literaire filmprogramma Cinema
racista op het getouw. De schrijvers Tom Lanoye, Thomas Gunzig,
Eugène Savitzkaya, Moses Isegawa, Shahrnush Parsipur en Frank
Westerman kozen elk een filmklassieker uit de verzameling van het
Koninklijk Belgisch Filmarchief. Bij de selectie zat onder meer Broken
Blossoms or The Yellow Man and the Girl (1919), King Kong (1931) en
Fort Apache (1948). Tijdens en tussen de projecties gaven de schrijvers
live commentaar op het beeld dat wordt getoond van ‘de zwarten’,
‘het gele gevaar’ en ‘de roodhuiden’. Het werd een geletterde reis
door de filmgeschiedenis, met aandacht voor clichés, vooroordelen en
misverstanden. Het programma werd in de drie hoofdstukken Rood,
Geel en Zwart (met telkens 2 schrijvers en evenveel filmfragmenten)
herhaald tijdens Feest in het Paleis.
Res publica litterarum De meertalige literaire avond Res publica
litterarum was een coproductie met de Stichting Ons Erfdeel, die in 2007
haar vijftigste verjaardag vierde. Aan de avond ging een colloquium vooraf
in het Egmontpaleis. Vijf schrijvers lazen elk een fragment voor over
taal, grenzen en reizen: Abdelkader Benali (Nederlands en Berbers),
Caroline Lamarche (Frans), Olga Tokarczuk (Pools), de dichter
Zoran Anchevski (Macedonisch) en Adriaan Van Dis (Nederlands).
Vertalingen in het Frans en/of Nederlands werden geprojecteerd.
Tussendoor speelde de groep Melike Turkse muziek. Aan het begin en
het slot wekte actrice Chris Lomme de prinses Europa tot leven. De
meertalige voorstelling paste perfect in het profiel van het Paleis voor
Schone Kunsten en vormde de ideale opmaat tot europalia.europa.
32

II. Een waaier aan stijlen
King Kong
Portugal Naar aanleiding van de tentoonstelling De wereld rond.
Portugal, een wereldrijk in de 16de en 17de eeuw stonden schrijvers uit de
Portugeestalige wereld op het podium.
De reeks begon op 30 oktober met een ontmoeting tussen twee
Braziliaanse auteurs. João Ubaldo Ribeiro, een van de grootste en
meest gelezen schrijvers van Brazilië, heeft het in zijn magnum opus
Brazilië Brazilië (Viva o povo brasileiro) over de Braziliaanse geschiedenis
vanaf de Portugese ‘ontdekking’ tot midden 20ste eeuw. Samen
met Paulo Lins, auteur van de verfilmde roman Cidade de Deus over
jeugdbendes in Rio, sprak Ribeiro over de Braziliaanse identiteit, taal en
rassenvermenging. Na de ontmoeting werd Cidade de Deus van Fernando
Meirelles geprojecteerd.
De tweede avond begon in Angola, met José Eduardo Agualusa
(Independent Foreign Fiction Prize 2007). Deze schrijver-globetrotter
en rijzende ster van de Portugeestalige literatuur belichaamt als geen
ander de Portugese expansie.
De reis eindigde langs de Portugese ex-kolonies in Oost-Timor, met de
Oost-Timorees Luís Cardoso en de Portugees Pedro Rosa Mendes
te gast. Cardoso is sinds de Anjerrevolutie balling in Lissabon. Mendes
is de auteur van het explosieve Tijgerbaai, over zijn reis van Angola naar
Mozambique, en correspondent van het Portugese persagentschap
Lusa in Oost-Timor. De groep Wordsong sloot de avond af met een
multimediaal popconcert op poëzie van Pessoa en Al Berto. Beeldend
kunstenaar Rita Sá maakte bij de songs video’s die tijdens het optreden
werden geprojecteerd.
Literatuur op de Middag ‘Literatuur op de Middag’ nodigt
schrijvers uit om een boekje open te doen over klassiekers uit
de wereldliteratuur. De reeksen in 2007 sloten aan bij twee
hoofdtentoonstellingen. De cyclus is een coproductie met De
Middagen van Poëzie en Proza.
In het voorjaar stond de reeks in het teken van de grote dichters uit
de Duitse 19de en 20ste eeuw. Vlaamse dichters en één radiomaker
grasduinden in de Duitse literatuur van die tijd.
In het najaar haakten we in op het Portugal-luik.
Geluidsdichter Henri Chopin De Franse geluidsdichter Henri
Chopin (1922-2008) is als uitvinder van de ‘poésie sonore’ een levende
legende. Voor hij met microfoon, taperecorder en mengpaneel
aan de slag ging, werden twee films uit de jaren 1960, waaraan
Chopin meewerkte, én een fragment uit een nieuwe documentaire
geprojecteerd.
De drie avonden vonden plaats in het Portugees en werden simultaan
vertaald in het Frans en Nederlands. We werkten nauw samen met boek.
be. Tijdens de Boekenbeurs in Antwerpen verzorgden zowel Ribeiro als
Agualusa een signeersessie en een publiek gesprek.
33

BO
ZAR
CINE
MA
Foto : Vinciane Pierart
Het project
Het jonge departement, opgericht in 2004,
introduceert film en video in het Paleis voor
Schone Kunsten. Daarvoor werkt BOZAR
CINEMA samen met de andere afdelingen
en met het Koninklijk Belgisch Filmarchief.
Evenementen die het grensgebied tussen film
en andere kunstvormen verkennen, komen
regelmatig aan bod.
Activiteiten
BOZAR CINEMA verkent de kunstvorm in al zijn facetten. Film
voor een breed publiek hoort daarbij, maar ook het experiment.
Filmklassiekers en gevestigde waarden staan naast gedurfd werk van
cineasten die het goed doen bij de critici en op de grote festivals.
Kers op de taart zijn de avant-premières, maar er worden evengoed
hommages gebracht aan tijdloze artiesten. Het exclusieve karakter en
de ontmoeting met cineasten of acteurs maken van deze filmavonden
telkens een evenement. Het einddoel is film een forum bieden dat
prestigieus, kwalitatief hoogstaand en visionair is, met nationale en
internationale uitstraling. Zowel het publiek als de professionele sector
moeten zich aangesproken voelen.
1. Filmevenementen
11.01 Little Dieter needs to fly van Werner Herzog, in aanwezigheid
van de cineast. (Partner: Goethe Institut)
16.02 Avant-première van Khadak van Peter Brosens en Jessica
Woodworth. In aanwezigheid van beide regisseurs.
(Partners: Koninklijk Belgisch Filmarchief (KBF) en Cinéart)
01.03 Tokyo Chorus van Yasujiro Ozu, begeleid door een Japanse
verteller (bensji) en het Kumonosu Quartet (Japan).
(Partners: Maison de la culture du Japon à Paris en KBF)
09.03 Hommage aan Micheline Presle in haar aanwezigheid, met de
filmprojectie van Le Diable au corps van Claude Autant-Lara.
(Partner: KBF)
20.03 Avant-première van Goodbye Bafana, in aanwezigheid van
cineast Bille August en hoofdrolspeler Joseph Fiennes.
(Partners: KBF en Cinéart)
23.04 Avant-première van Here After van choreograaf, danser
en cineast Wim Vandekeybus. In aanwezigheid van Wim
Vandekeybus. (Partners : Ultima Vez en KBF)
20.06 Avant-première van Copying Beethoven, in aanwezigheid van
de cineaste Agnieszka Holland. (Partners: KBF, Benelux Film
Distributors. Belgacom evenement)
18.09 Avant-première van Gouden-Palmwinnaar 2007, 4 mois,
3 semaines et 2 jours van Christian Mungiu. In aanwezigheid van
producer Oleg Mutu. (Partners : KBF en Imagine)
08.10 Avant-première van de documentaire Retour en Normandie van
Nicolas Philibert, in aanwezigheid van de cineast.
(Partners: KBF en Cinéart)
05.11 Avant-première van Lions for Lambs van Robert Redford
(Partners : FOX. Belgacom evenement)
25.11 Avant-première van Cowboy van Benoît Mariage. In aanwezigheid
van de cineast en Benoît Poelvoorde. (Partners: KBF en Belga Films.)
34

II. Een waaier aan stijlen
Micheline Presle
Yellow Submarine
30.11 Avant-première van de documentaire Wujong van Jia Zhang-ké,
openingsavond van ‘Panorama van de documentaire’
20.12 Avant-première van Cassandra’s Dream van Woody Allen.
(Partners: Cinéart. Belgacom evenement)
2. Jonge Filmfans | Jeunes Fans de Ciné
In de Henry Le Boeufzaal waren telkens op zondag klassiekers uit de
filmgeschiedenis te zien voor jonge kijkers vanaf 6 jaar. Het ging om Willy
Wonka & the chocolate factory, Peter Pan (Belgacom evenement), The
Cameraman, Yellow Submarine, Jungle Book en The Gold Rush. De
vertoning werd telkens voorafgegaan door een tweetalige inleiding, een
initiatief van KBF en BOZAR STUDIOS.
3. Expanding Cinema
BOZAR CINEMA verkent ook de relatie tussen cinema, video en
andere kunstvormen (beeldende kunst, muziek, literatuur). Het
programma neemt de vorm aan van installaties of performances.
26.01 Sandra Gibson en Luis Recoder: Perf.Form (A Double-Projection
Feature in Three Parts). Sandra Gibson en Luis Recoder toonden
ook de installatie Atmos (27.01-25.02). (Partner: International
Film Festival Rotterdam)
04.03 Werk uit de videotheek van de Prijs Jonge Belgische Schilderkunst:
Jacques-Louis Nyst, Peter Campus, Charlemagne Palestine, Bill
Viola, Nam June Paik, Dara Birnbaum, Jacques Lizène, Ernest
Gusella. (Partner: Jeunesse et Arts Plastiques)
05.03 Matthias Müller en Christoph Girardet, screening en installatie
Kristall (05.03-25.03).
15.06 - 17.06 Malcolm Le Grice, Guy Sherwin, William Raban - Live
Cinema.
28.09 Beste films uit het Festival Pocket Films (Parijs).
(Partner: AT Production)
13.10 Tony Conrad en gastmuzikanten: Forty-five years on the infinite
plain. (Partner: Argos)
14.10 Een middag met Tony Conrad (voordracht). (Partner: Argos)
20.10 Ken Jacobs: Star Spangled to Death. (Partner: Argos)
21.10 Ken Jacobs en Aki Onda: Nervous Magic Lantern (live
performance). (Partner: Argos)
06.12 Invideo 2007 (Milan) festival opening. (Partners : Invideo en
Argos)
15.12 Henri Chopin: film en live performance.
4. Andere projecten
01.06 - 03.06 Integrale projectie van Dekaloog van Krzysztof
Kieslowski. (Partners : KBF en Ambassade van Polen)
20.10 Projectie van Congolese films in het kader van de Yambidag.
(Partners: Bureau de liaison de l’Espace francophone en
Commissariat général aux Relations internationales)
11.11 Documentaire Mariza and the Story of Fado van Simon Broughton
(UK).
24.10 Portret van Luc Ferrari. (Partner : Radiophonic festival)
28.10 Les Grandes Répétitions. Vijf films van Luc Ferrari over
componisten (Frankrijk, 1965-1966). (Partner: Radiophonic
festival)
02.11 Transes (Ahmed El Maanouni, 1981). Bellek en Sons of Osiris van
Bart Van Dijck, 2003 en 2004. In het kader van het Moussem
festival.
35

09.11 Archie Shepp and the 1st Panafrican festival. Film van Théo
Robichet over het eerste Panafrikaanse festival, in 1969 in Algiers.
Gevolgd door een soloconcert van jazzmuzikant Archie Shepp en
discussie met Archie Shepp, Théo Robichet en Philippe Carles.
29.11 Aperghis : tempête sous un crâne van Catherine Maximoff. In
aanwezigheid van Georges Aperghis en de cineast. (Partners: Ars
Musica en Les Films du Présent)
Matthias Müller en Christoph Girardet, Kristall
36

II. Een waaier aan stijlen
BO
ZAR
STU
DIOS
Het project
De afdeling kunsteducatie laat zich inspireren
door de ongelooflijke verscheidenheid van de
artistieke programmering. Bezoekers worden
meegenomen op ontdekkingsreis doorheen
het Paleis voor Schone Kunsten. Families en
kinderen, scholen, leerkrachten, jongeren,
medioren en senioren: voor elke bezoeker is er
een activiteit op maat.
Activiteiten
1. Families
BOZARSUNDAYS GOOD MORNING Het Paleis voor Schone Kunsten
serveert families een lekkere en culturele zondagochtend. Eerst wordt
er met z’n allen samen ontbeten. Kinderen (3 tot 10 jaar) trekken
vervolgens naar de BOZAR STUDIOS om zelf muziek te maken, terwijl
ouders naar het concert gaan. Tijdens enkele zondagen diepte het
Koninklijk Filmarchief pareltjes op uit zijn collectie. Ze werden telkens
ingeleid voor kinderen.
Partners: Jeugd en Muziek Brussel, Jeunesses Musicales de Bruxelles,
BOZAR CINEMA, Koninklijk Belgisch Filmarchief
BOZARSUNDAYS GOOD AFTERNOON Een namiddagvullend
programma voor volwassenen en kinderen. Volwassenen volgen
een gids naar twee tentoonstellingen. Kinderen trekken op actieve
ontdekkingstocht doorheen één tentoonstelling met een ‘piloot’. Daarna
gaan ze zelf aan de slag tijdens een workshop. Tijdens Kijk op Europa
maakten kinderen een kijkdoos en ontdekten ze de technieken van het
landschapsschilderen. In een reisatelier in de tentoonstelling De wereld
rond maakten kinderen een eigen vloot, ontdekten ze nieuwe territoria
en doorgrondden ze de geheimen van de cartografie. Tussendoor zit de
hele familie samen aan tafel voor het vieruurtje. De allerkleinsten (2 tot
5 jaar) kunnen terecht in een creatieve crèche.
Met de SUNDAYS-formule werden 7350 volwassenen en kinderen
bereikt.
Feest in het Paleis
INTERACTIEVE STUDIO’S Een STUDIO is een interactieve ruimte in
het tentoonstellingsparcours, toegankelijk voor iedereen vanaf 6 jaar.
Ze bestaat uit verschillende activiteitenstations met diverse creatieve
37

doe-, denk- en knutselopdrachten. Een uitgebreide documentatiehoek
informeert bezoekers. De STUDIO is toegankelijk op woensdag (14:00
> 18:00), zaterdag en zondag (10:00 > 18:00). In 2007 brachten 2500
kinderen (< 12 jaar) een bezoek aan de twee volgende tentoonstellingen,
waarvan de STUDIOS gemiddeld 1700 bezoekers ontvingen.
Studio China. In het kader van de tentoonstelling Het Verboden Rijk.
Wereldbeelden van Chinese en Vlaamse meesters. Een speelse ontdekking van
het rijke Chinese universum. Kinderen creëerden hun eigen muzikale
verhaal.
Partner: Amadeo Productions
ZOMERSTAGES Hedendaagse kunst en fotografie vormden een
inspiratiebron om zelf aan de slag te gaan. De resultaten werden
tentoongesteld tijdens een vernissage voor ouders en kinderen, in de
ruimtes van BOZAR STUDIOS. In totaal namen 184 kinderen deel
aan de stage.
Partner: Jeunesse et Arts Plastiques
VERJAARDAGSTOCHTEN In 2007 nodigden 50 kinderen hun vriendjes
uit (750 kinderen) om hun verjaardag op een originele manier te vieren
in het Paleis voor Schone Kunsten. Ze verkenden het gebouw van boven
tot onder, tot in de verborgen hoeken en kantjes.
Studio Europa. In het kader van de tentoonstelling Het meesterlijke
atelier. Europese kunstroutes 5e-18e eeuw. Een interactief parcours rond
Europese identiteit en culturele uitwisseling. Kinderen konden op reis
gaan langs de verschillende Europese landen, snuisteren in reiskoffers en
proeven van culturele diversiteit.
Partner: Rasa vzw
FAMILY KIT De Family Kit nodigde ouders en kinderen uit om de
tentoonstelling Ingenium. De fotografie van het vernuft 1846-2006 op
een ludieke manier te ontdekken en zo kennis te maken met de kracht
van het menselijke vernuft. Tijdens de zomer van 2007 werden 142
Family Kits verkocht en namen 122 kinderen deel aan de bijbehorende
wedstrijd.
2. Kinderen
DAGSTAGES Kinderen (6 > 12 jaar) komen een hele dag naar het Paleis
voor Schone Kunsten en brengen een bezoek aan de tentoonstelling
en aan de STUDIO. Dagstages vonden plaats tijdens de herfst-, kerst-,
krokus- en paasvakantie. Er namen gemiddeld 140 kinderen aan deel.
3. Scholen
BOZAR STUDIOS werkt een aanbod uit voor het basis- en secundair
onderwijs, en zoekt aansluiting bij de eindtermen en muzische
vorming.
MUZIEK Tijdens een muzikaal dagprogramma ‘Orkest op zijn Best’
wonen leerlingen uit het basisonderwijs een repetitie bij. Ze mogen
plaatsnemen middenin het orkest. Al 10 scholen (300 leerlingen) namen
hieraan deel.
Partner: Nationaal Orkest van België
Het muzikale scholenproject ‘Klassiek met Klasse’ brengt leerlingen
uit het secundair onderwijs naar de concertzalen. Een pedagogische
inleiding bereidt hen voor op het avondconcert. Klassiek met Klasse
bereikt jaarlijks 4500 leerlingen.
Partners: Jeugd en Muziek Brussel, Jeunesses Musicales de Bruxelles
Leerlingen uit het secundair onderwijs (121) wonen tijdens
‘Muziekparcours’ twee of drie concerten bij en maken zo nader kennis
38

II. Een waaier aan stijlen
met een muziekgenre of muzikant. Tijdens een dagworkshop aan de zijde
van (orkest)muzikanten maken ze een eigen muziekstuk, geïnspireerd
door de muziek die ze in de concertzaal hoorden.
EXPO Tijdens een dagprogramma brengen leerlingen uit het
basisonderwijs een hele dag door in een tentoonstelling en de STUDIO.
Al spelenderwijs maken ze kennis met de kunstwerken. In totaal
bezochten 3700 leerlingen de tentoonstellingen onder begeleiding van
een gids/piloot.
4. Jongeren
FINISSAGE Club India – 19.01
Elke grote tentoonstelling wordt afgesloten met een Finissage voor een
jong publiek. De tentoonstelling Eeuwige Energie. 1500 jaar Indische kunst
bleef open tot 1 uur ’s nachts. Jongeren kregen een gratis rondleiding
aangeboden en konden deelnemen aan thematische workshops (yoga,
massage). Dans en DJ in de Hortahal: Timaxx, DJ Shanu, PANJABI
MC (2200 bezoekers).
ARCHITECTUUR De leerlingen trekken samen met een piloot op
avontuur, schetsboek en pen in de hand. Aan de hand van kijk-, luisteren
doemomenten ontdekken ze wie Victor Horta was. Ongeveer 1500
leerlingen brachten een bezoek aan het gebouw.
START Jongeren kunnen aan een voordeeltarief de activiteiten bijwonen
in het Paleis voor Schone Kunsten. Met BOZARSTART betalen ze
slechts ¤5,00 voor een tentoonstelling, concert of voorstelling (504
START-boekjes verkocht in 2007).
Foto : Lydie Nesvadba
THEATER, DANS, LITERATUUR en CINEMA BOZAR STUDIOS pikt
uit het aanbod theater, dans, literatuur en cinema voorstellingen die een
jong publiek aanspreken. Via inleidingen en ontmoetingen nemen zij een
kijkje achter de schermen. Een regisseur, acteur, danser of choreograaf
laat zien hoe een eerste aanzet van een creatie een voorstelling wordt.
An Inconvenient Truth trok 460 leerlingen aan, de zevende kunst in
zakformaat, de Pocket Film, 50 leerlingen en Theater op de Middag
450 leerlingen.
LEERKRACHTEN Telkens bij het begin van een nieuwe
tentoonstellingsperiode en concertseizoen organiseert BOZAR
STUDIOS leerkrachtendagen (1500 deelnemers). Leerkrachten
genieten ook een voordeeltarief voor de tentoonstellingen. 1194
leerkrachten maakten er gebruik van. Voor de grote tentoonstellingen
en muziekevenementen worden er lesmappen voor het basis- en
secundair onderwijs opgemaakt.
STUDIO ICTUS Studio Modern – 18.03
Solisten van het Ictus Ensemble staan studenten uit de Muziekkapel
Koningin Elisabeth en uit de Belgische conservatoria met raad en
daad bij. Het resultaat was te horen tijdens drie miniconcerten (200
concertbezoekers en 22 deelnemende muzikanten).
Partner: Ictus
5. Medioren en Senioren
RONDLEIDINGEN EXPO en GEBOUW O.l.v. de gidsencoördinator
leiden 55 freelance gidsen groepen rond zowel in de tentoonstellingen
als in het gebouw. De gidsen zijn kunsthistorici. Ze worden opgeleid
tijdens studiedagen en typerondleidingen. De studiedagen bestaan uit
lezingen door specialisten en rondleidingen in andere tentoonstellingen
of musea. De typerondleidingen worden gegeven door de curators van
de tentoonstellingen. Elke zondag zijn er vaste rondleidingen voor een
39

individueel publiek (gebouw: 12:00 (ENG, NL en FR) – expo: 13:30
(ENG), 15:00 (NL) en 15:30 (FR)).
BOZARPLUSDAYS De seniorendagen zijn de geknipte manier om het
Paleis voor Schone Kunsten en zijn culturele activiteiten te ontdekken.
Op een theatervoorstelling of concert, voorafgegaan door een inleiding,
volgen een tentoonstellingsbezoek en een warme lunch (deelname van
750 senioren).
6. Events
FEEST IN HET PALEIS - 22.04. Deze veelkleurige dag heeft activiteiten
in petto voor het hele gezin. Voor een luttele ¤ 5,00 komt de bezoeker
overal in, kinderen onder 12 jaar mogen gratis binnen. De rode draad
was in 2007 China, met de tentoonstelling Het Verboden Rijk als
blikvanger. Voorstellingen, tentoonstellingen, concerten, workshops
muziek, kalligrafie, rondleidingen, animatie in de Hortahal, de Chinese
leeuwendans: ze trokken meer dan 2700 bezoekers.
FESTIVAL-WEEKENDS BOZAR STUDIOS organiseert workshops met
artiesten (dans, muziek, koken, vertellingen) en lezingen voor kinderen,
families en volwassenen.
Festival Balkan – 14.04 (304 deelnemers)
Festival Congo – 20.10 (250 deelnemers)
een omkaderd bezoek. Houders van een ‘Article 27’-ticket kunnen alle
tentoonstellingen en voorstellingen bijwonen aan een tarief van ¤ 1,25.
Aan personen die betrokken zijn bij het sociale project van de Munt,
biedt BOZAR STUDIOS samen met de Koninklijke Muntschouwburg
tien gratis tickets aan.
Organisatie BOZAR STUDIOS heeft een eigen ruimte in het Paleis
voor Schone Kunsten: een onthaalruimte, multifunctionele ateliers en
een picknickplek voor scholen en families. De allerkleinsten kunnen
terecht in de crèche. Een eigen keuken en kleine tuin maken van de
STUDIOS een gezellige plek. Tijdens elke tentoonstellingsperiode
bouwt BOZAR STUDIOS ook een studio, een doe-ruimte in het
tentoonstellingsparcours.
De samenwerking met talrijke partners wordt verdergezet: Jeugd en
Muziek Brussel, Jeunesses Musicales de Bruxelles, Nationaal Orkest
van België, Rideau de Bruxelles, BRONKS, ReMuA, ART BASICS for
CHILDREN, Jeunesse et Arts Plastiques, Ictus, Recyclart, Rasa vzw,
ea. Stuk voor stuk partners met de nodige expertise in hun werkdomein:
muziek, theater, hedendaagse kunst, ...
ANDERE Het Paleis voor Schone Kunsten neemt deel aan diverse
drempelverlagende initiatieven. Op initiatief van de federale minister
van Maatschappelijke Integratie ontvangen de Belgische OCMW’s een
extra subsidie voor de organisatie van culturele- en/of sportactiviteiten.
Samen met de tien andere federale wetenschappelijke instellingen
worden i.s.m. de sociale werkers speciale formules uitgewerkt voor
40

II. Een waaier aan stijlen
41

III Vrienden
van het huis
43

BO
ZAR
FUN
DING
Het project
Het Paleis voor Schone Kunsten haalt zijn
middelen uit overheidssubsidies, ticketverkoop
en voor een deel ook uit commerciële
activiteiten. Voor dat laatste aspect is BOZAR
FUNDING verantwoordelijk. Het departement
ontwikkelt en onderhoudt de relaties met de
bedrijfswereld. Het speelt daarbij alle troeven
van het Paleis voor Schone Kunsten uit, en
heeft oog voor de strategieën en wensen van de
corporate partners. De commerciële activiteiten
spelen zich af op volgende domeinen:
• advertising
• sponsoring
• corporate events
Advertising
In 2007 bedroeg de omzet van de publiciteit in de huispublicaties
4,2 procent van de totale omzet. In het pakket zitten het
BOZARMAGAZINE (maandelijks magazine, verschijnt 10 keer
per jaar), concertprogramma’s en jaarbrochures (BOZAR MUSIC,
BOZAR EXPO, BOZAR STAGE AND SCREEN). In 2007 werd
de publiciteit in BOZARMAGAZINE uitbesteed aan de regie Media
Selling Space. Zij zorgden voor een stijging van 30 procent van de
advertentie-inkomsten.
Sponsoring
Ongeveer 66 procent van de omzet van BOZAR FUNDING komt uit
sponsoring. Met een beperkt aantal bedrijven wordt een structureel
partnership ontwikkeld (horizontale aanpak). Daarnaast worden er voor
concerten en tentoonstellingen ook specifieke sponsors aangetrokken
(verticale benadering). Ook de returns voor de Nationale Loterij, in ruil
voor steun, worden beheerd door BOZAR FUNDING.
- Structureel: het Paleis voor Schone Kunsten telt vijf grote sponsors.
In 2007 trad er een wijziging op in de groep structurele partners. Akzo
Nobel beëindigde zijn partnership. In de plaats kwam SIGMA Coatings.
SONY werd een nieuwe partner naast Belgacom, BMW en SUEZ.
- Gericht: het succesjaar 2006, met bedrijfssteun aan twee grote
tentoonstellingen, vond geen voortzetting in 2007. Voor geen enkel
tentoonstellingsproject werd een sponsor gevonden. Het heeft wellicht
te maken met het sterke aanbod in de andere culturele instellingen; 2007
was ook een Europalia-jaar. Er werden wel privébezoeken georganiseerd
voor de tentoonstellingen.
Het aandeel van inkomsten uit tentoonstellingen bedraagt 6 procent.
Voor de concertsponsoring was 2007 een prachtig jaar, met topconcerten
zoals dat van Cecilia Bartoli. De concertsponsoring en de formule van
business seats waren in 2007 goed voor 11 procent van de inkomsten.
Een stijging van 30,8 procent ten opzichte van 2006.
Corporate events
Steeds vaker ontvangt het Paleis voor Schone Kunsten aanvragen uit de
bedrijfswereld voor de organisatie van evenementen. Naast de standaard
packages van nocturnes en concertavonden groeit de aanvraag voor het
huren van één of meer ruimtes van het Paleis voor Schone Kunsten voor
een privé-evenement. In 2007 verwelkomde het Paleis voor Schone
44

III. Vrienden van het huis
Kunsten een dertigtal bedrijven voor personeelsfeesten, conferenties,
recepties, privéconcerten, diners, prijsuitreikingen, enzovoort.
Het was een belangrijk jaar voor de zaalverhuur. In 2006 trad een event
coördinator in dienst, in 2007 een catering manager. Het betekende
een grote stap voor de dienstverlening. Sinds 2007 kunnen bedrijven
kiezen uit een cateringaanbod van tien verschillende traiteurs voor hun
recepties. Parameters zoals kwaliteit, prijs maar ook de tweetaligheid van
het personeel speelden daarbij een rol. In 2008 komt er een evaluatie,
op basis van efficiëntie en tevredenheid van de klanten.
De corporate events bedragen 8,3 procent van de totale omzet van
BOZAR FUNDING. Als de renovatiewerken afgerond zijn, zullen
er meer ruimtes ter beschikking komen. Het hoeft geen betoog dat
de organisatie ervan steeds gebeurt met respect voor de artistieke
programmering.
Membership
De groep ‘patrons’ van het Paleis voor Schone Kunsten vormt een
onmisbare steun voor de artistieke programmering. Sinds september
2007 bestaan er drie categorieën: de BOZAR PATRONS, de YOUNG
PATRONS en de CORPORATE PATRONS. In september 2007
werd de bestaande formule BOZAR FRIENDS omgedoopt in MY
BOZAR. De jaarlijkse bijdrage en de voordelen zijn ongeveer dezelfde
gebleven, maar deze categorie leden wordt voortaan beheerd door de
dienst Communicatie.
BOZAR PATRONS Zij kunnen alle concerten bijwonen, deelnemen
aan privénocturnes, vernissages, film- dans- en theatervoorstellingen.
Een eigen onthaaldesk, een privévestiaire en een eigen bar staan
ter beschikking. Zij kunnen deelnemen aan exclusieve culturele
buitenlandse reizen (in 2007: Leipzig, Dresden, Washington en New
York). De fiscale aftrekbaarheid is een belangrijke incentive voor de
leden die van deze formule gebruik kunnen maken. Kort na de jaarlijkse
persconferentie komen de Patrons samen op een diner waar het nieuwe
artistieke seizoen voorgesteld wordt. Op het einde van 2007 waren er
245 BOZAR PATRONS.
BOZAR CORPORATE PATRONS Een nieuwe formule, die in september
2007 werd ingevoerd. Ze is zowel bestemd voor de directie als voor de
medewerkers van éénzelfde onderneming. De leden van de directie
(4 personen per lidmaatschap) genieten dezelfde voordelen als de
BOZAR PATRONS. Ze krijgen ook de mogelijkheid een exclusieve
rondleiding te volgen achter de schermen van het Paleis. Één maal per
jaar krijgen ze 25 procent korting op de huur van de zalen. Ze worden
uitgenodigd op een lunch met de directie waar het programma van het
volgende seizoen in primeur onthuld wordt. Zo krijgen ze de gelegenheid
hun naam te verbinden aan het artistieke project.
De formule biedt de medewerkers van dezelfde onderneming de
gelegenheid zich persoonlijk in te schrijven als BOZAR PATRON of
YOUNG PATRON tegen een zeer voordelig tarief.
BOZAR YOUNG PATRONS Het jaar 2007 was het derde seizoen
voor de BOZAR YOUNG PATRONS. Deze kring bestaat uit jonge
leidinggevende werknemers, ondernemers en ambtenaren uit België
of het buitenland. De grote diversiteit maakt de contacten des te
boeiender. Per seizoen kunnen YOUNG PATRONS veertig gratis
tickets selecteren uit een maandelijkse lijst. Daarnaast worden ze ook
regelmatig uitgenodigd op openingen en exclusieve rondleidingen in de
grote tentoonstellingen, avant-premières van films en op het jaarlijks
diner waarop het volgende seizoen wordt voorgesteld.
De grote flexibiliteit van het reserveringssysteem wordt zeer op
prijs gesteld door de leden, die vaak een drukke en onvoorspelbare
agenda hebben. Eind 2007 telden de BOZAR YOUNG PATRONS
44 leden.
45

Culturele
partners
In België
In de loop van 2007 werkte het Paleis voor Schone Kunsten samen
met een groeiend aantal culturele partners. Het gaat om occasionele
partnerships en om structurele samenwerkingen met een twintigtal
instellingen.
De culturele partners waarmee op regelmatige basis wordt
samengewerkt, elk met hun eigen identiteit, zijn voor het grootste
deel gevestigd in dezelfde administratieve ruimtes als het team van
het Paleis voor Schone Kunsten. Op regelmatige basis brengen zij een
gevarieerde programmering waarvoor het Paleis alleen niet volledig kan
instaan. Hun activiteiten garanderen een beter evenwicht en trekken
een gevarieerd publiek aan. De bestaande contracten, in het bijzonder
met het Koninklijk Belgisch Filmarchief, Jeunesse et Arts plastiques,
het Informatiecentrum voor Architectuur, Stedenbouw en Design
(ICASD), het tijdschrift voor architectuur A+, Exploration du Monde
en de Rideau de Bruxelles werden in 2007 naar ieders tevredenheid
ingevuld. Het jaarlijks contract met de Jonge Belgische Schilderkunst
werd hernieuwd.
In afwachting van voltooiing van de vernieuwde ruimtes van het
Koninklijk Belgisch Filmarchief vonden de meeste filmprojecties
plaats in de vervangingsruimte, het auditorium Central Gate. Rideau
de Bruxelles krijgt een voorlopig onderkomen op het terrein naast het
Paleis voor Schone Kunsten, in de Villa Hermosastraat.
De belangrijkste culturele partners zijn:
Les Agrémens
Amadeo Productions
Amarant
AmuseeVous
Argos
Ars Musica
ART BASICS for
CHILDREN
Artexis
AT Production
Bari
Barokke Lente van de
Zavel
Het beschrijf
BITC
B.P.S.22 Project
Le Botanique
British Council
Broodje Brussel/OPB
BRONKS Jeugdtheater
Brusselse Museumraad
Centre international
de formation en arts
du spectacle/Bruxelles
(CIFAS)
Charleroi Danses
Chœur de Chambre de
Namur
Conseil bruxellois des
Musées
Conservatoire royal de
Musique de Bruxelles
Cultuur en Toerisme,
Sint-Michiels en
Sint-Goedelekathedraal
Cultuurcentrum ING
Cultuurnet Vlaanderen
Davidsfonds
deFilharmonie
Emigrative Art
Exploration du Monde
fABULEUS
Festival van Vlaanderen
Brussel – Europa
Festival de Wallonie
Flagey
Fondation Europalia
International
Fondation Magritte
Fonds Mercator
FotoMuseum Provincie
Antwerpen
Gezinsbond
Goethe Institut
Les Halles de
Schaerbeek
ICASD - CIAUD
Ictus
ikob (Museum für
Zeitgenössische Kunst
Eupen)
Jeugd en Muziek
Brussel
Jeunesse et Arts
Plastiques
Jeunesses Musicales de
Bruxelles
Kaaitheater
Klara
KlaraFestival
Klasse
Koninklijk Belgisch
Filmarchief
Koninklijke
Muntschouwburg
Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten van
Brussel
Koninklijk
Muziekconservatorium
van Brussel
Kunstberg
Kunstenplatform
Ligue des familles
MAC’s
Middagen van Poëzie
en Proza
Moussem
Musée de la
Photographie à
Charleroi
Musiques Nouvelles
Muziekkapel Koningin
Elisabeth
Muziekwedstrijd
Koningin Elisabeth
Nationaal Orkest van
Belgïe
Needcompany
NICC Antwerpen
Office de Promotion du
Tourisme
Onthaal en Promotie
Brussel
Opéra de Wallonie
Orfeus Instituut
Orchestre
Philharmonique de
Liège
Passa Porta
Patrick De Brock
Gallery
Prijs Jonge Belgische
Schilderkunst
Promotion des Lettres
belges de langue
française
Radiophonic Festival
Rasa vzw
ReMuA - Réseau de
Musiciens intervenants
en Ateliers
Ricercar Consort
Rideau de Bruxelles
RTBF Musiq’3
Toerisme Vlaanderen
Troubleyn/Jan Fabre
vlaamsekunstcollectie
Vlaamse Radio Orkest
Vaartkapoen
WCC Zuiderpershuis
46

III. Vrienden van het huis
In het buitenland
ECHO (European Concert Hall Organisation) is een vereniging
van de directeurs van de meest prestigieuze concertzalen in Europa.
Deze organisatie streeft meer culturele uitwisseling na en wil werken
op verschillende podia brengen. In 2007 groepeerde ECHO zestien
concertzalen, waaronder het Paleis voor Schone Kunsten.
De vereniging steunt jonge artiesten door middel van de Rising Starsconcerten
die op zondagvoormiddag in het Paleis voor Schone Kunsten
geprogrammeerd worden. ECHO geeft daarnaast ook opdrachten
aan componisten die interdisciplinair samenwerken met andere
kunstenaars. I am a mistake, een opdrachtwerk van Wolfgang Rihm, Jan
Fabre en Chantal Akerman, ging in december in première. Op het vlak
van de beeldende kunsten werden tijdelijke samenwerkingscontracten
afgesloten met buitenlandse musea of kunstencentra, die het Paleis voor
Schone Kunsten in een Europees netwerk situeren.
De leden van ECHO 2007 waren:
Het Concertgebouw Amsterdam
Athens Concert Hall Organization
L’Auditori de Barcelona
Festspielhaus Baden-Baden
Symphony Hall Birmingham
Paleis voor Schone Kunsten Brussel
Elbphilharmonie & Laeiszhalle
Hamburg
Kölner Philharmonie
Salle de Concerts Grande-Duchesse
Joséphine-Charlotte de Luxembourg
Barbican Centre London
South Bank Centre London
Cité de la Musique Paris
Théâtre des Champs-Elysées Paris
Konserthuset Stockholm
Gesellschaft der Musikfreunde in
Wien
Wiener Konzerthausgesellschaft
Andere internationale partners waarmee het Paleis voor Schone
Kunsten coproducties realiseerde zijn onder meer:
Bayerische Staatsgemäldesammlungen
München
British Council
BMEP - British Music Education
Project
Festival Temps d’Images / EU
Fundação Calouste Gulbenkian
German Federal Cultural Foundation
ICCR - Indian Council for Cultural
Relations
London Symphony Orchestra
Lille 3000
Ministerie van Cultuur van China
Ministerie van Economie en
Innovatie van Portugal
Ministry of Culture (India)
National Museum New Delhi
Natural World Museum San
Francisco
Opéra de Lille
The Palace Museum Beijing
Smithsonian Institution Washington
D.C.
Staatliche Museen zu Berlin
Staatliche Museen Dresden
Turismo de Portugal
United Nations Environment
Programme
Foto : Julien Lanoo
47

Internationale
opdracht
Het project
Een van de opdrachten van het Paleis voor Schone Kunsten bestaat erin
“een multidisciplinaire en geïntegreerde culturele programmering uit te
werken en uit te voeren, die bijdraagt tot de Europese en internationale
uitstraling van het federale België, de Gemeenschappen en het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest”.
Verder bepaalt de beheersovereenkomst: “Gelet op het statuut
van Brussel als Europese hoofdstad, legt de Vennootschap de
Europese Commissie en het Europees Parlement projecten voor die
de basis vormen van een Europese culturele activiteit, waarbij de
cultuurdiversiteit en de mobiliteit van de kunstenaars en kunstwerken
worden aangemoedigd. In die context zoekt de Vennootschap naar
een specifiek samenwerkingsverband en kan zij daartoe de passende
overeenkomsten sluiten”.
Met dit engagement streeft het Paleis voor Schone Kunsten ernaar
om een broedplaats te worden voor het culturele Europa van morgen.
Internationale initiatieven uitwerken hoort daarbij, net als het vitaliseren
van nieuwe artistieke stromingen in België.
Coproducties met het tweejaarlijkse Europaliafestival passen uitstekend
in deze opdracht. Het Paleis voor Schone Kunsten heeft zich dus met
veel enthousiasme ingezet voor het welslagen van de editie 2007,
gewijd aan de 27 lidstaten van de Europese Unie (in het kader van de
vijftigste verjaardag van het Verdrag van Rome). Daarnaast werkt het
Paleis andere projecten uit, die binnen de internationale profilering
passen. Zo groeide het Paleis voor Schone Kunsten uit tot hét
referentiepunt voor internationale overheids- en andere instellingen om
een samenwerkingsproject te realiseren in het hart van de hoofdstad van
Europa.
Activiteiten
Er werden contacten gelegd, onderhandelingen gevoerd en/of projecten
gerealiseerd met verschillende landen. In 2007 waren die contacten
er vooral met Duitsland en Portugal (telkens in het kader van het
voorzitterschap van deze landen van de Raad van de Europese Unie).
Intensieve onderhandelingen en werkzaamheden hadden plaats met
IJslandse, Koreaanse, Franse en Zwitserse instellingen ter voorbereiding
van tentoonstellingsprojecten in 2008. Daarnaast werden verkennende
gesprekken gevoerd voor projecten op langere termijn met de Palestijnse
Gebieden, Turkije, Brazilië, Tsjechië en Spanje. Met landen als Qatar,
Taiwan en Zuid-Afrika werden tevens contacten gelegd.
Samenwerkingen met het Europees Parlement en de Europese
Commissie werden voortgezet in 2007. Het Paleis voor Schone Kunsten
wil een inspanning leveren om de burger dichter bij Europa te brengen.
In 2006 groeide een projectmatig samenwerkingsverband met de
Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel
en Ontwikkelingssamenwerking. Het loopt over verschillende jaren en
werd in 2007 uitgebreid en geïmplementeerd.
48

III. Vrienden van het huis
Foto : Julien Lanoo
49

IV BOZAR
en zijn publiek
51

Marketing
Communicatie
Box office
Het project
Het departement Marketing en Communicatie
is verantwoordelijk voor de communicatie van
het BOZAR-project, de productmarketing en
promotie van alle publieksproducten (tickets,
horeca, shop). Het departement draagt bij tot de
positionering van de instelling als kunstenhuis,
werkt het cultuurmerk BOZAR uit en neemt het
onthaal van het publiek voor zijn rekening.
1. MYBOZAR
Een nieuwe formule, ter vervanging van de BOZARCARD,
BOZARCLUB en BOZARFRIENDS. Het is een combinatie van een
lidmaatschap en een klantenkaart (met bijbehorende reductie op de
ticketprijs).
Kostprijs: ¤ 49,00 per jaar
Voordelen:
• 10 procent korting op individuele tickets
• 10 procent korting op aankopen in de BOZARSHOP
• 1 gratis entree voor Feest in het Paleis
• 2 gratis entrees voor een of twee tentoonstellingen naar keuze
• 2 gratis entrees voor een of twee voorstellingen van Jonge Filmfans
• 1 gratis rondleiding Van Horta tot Horta op zondagnamiddag
• 1 uitnodiging voor het nieuwjaarsconcert
• Programma’s voor de concerten en de voorstellingen
• Uitnodigingen voor de vernissages van BOZAR EXPO
• Abonnement op BOZARMAGAZINE
• Exclusieve voordelen die per e-mail meegedeeld worden
2. Persdienst
Op de persdienst werken drie voltijdse Press Officers. Ze
vertegenwoordigen de departementen EXPO, MUSIC en TDLC
(THEATRE, DANCE, LITERATURE en CINEMA). De STUDIOS
sluiten voor de communicatie aan bij de andere disciplines. Deze
structuur maakt het mogelijk om in te spelen op de meest uiteenlopende
vragen van de gespecialiseerde pers.
De persdienst covert de nationale pers, zowel de geschreven als de
audiovisuele media, volledig. Voor de internationale pers worden
52

IV. BOZAR en zijn publiek
specifieke inspanningen geleverd. Buitenlandse correspondenten in
Brussel worden gecontacteerd voor de grote tentoonstellingen of voor
specifieke evenementen – de Portugese pers voor het Portugalfestival
bijvoorbeeld.
Sinds januari 2007 werkt de persdienst samen met een persbureau in
Parijs dat over gepersonaliseerde contacten beschikt met de Franse pers
op het gebied van cultuur, lifestyle of toerisme. Tijdens een persreis
bezochten twintig Franse journalisten de tentoonstellingen Kijk op
Europa, Visit[e] en Het Verboden Rijk. France 2, Connaissance des Arts,
L’oeil, Beaux Arts magazine, Arts Antiques Auctions en Art Actuel brachten
reportages.
In samenwerking met OPT (Office de promotion du tourisme Wallonie-
Bruxelles) en Toerisme Vlaanderen werden persreizen georganiseerd
voor de Duitse, Franse en Spaanse pers. Voor het festival over Portugal
waren er vanuit Brussel perstrips naar Washington en Lissabon. Voor
het festival over IJsland, dat in 2008 plaatsvindt, was er al in oktober
2007 een persreis met 17 journalisten van de belangrijkste Belgische
media.
De persdienst speelt ook een rol in de positionering van het Paleis voor
Schone Kunsten en het management. De renovatiewerken, de opening
van de BOZARSHOP, de nieuwe uniformen van het onthaalpersoneel
en het tweede mandaat van Paul Dujardin als directeur-generaal: het
waren sleutelmomenten om aan de diverse media te signaleren.
Er werden in totaal driehonderd persberichten verstuurd, dat is bijna
één per dag. De pers kan de informatie terugvinden in een aparte sectie
op de website en ontvangt per e-mail persberichten met geïllustreerde
templates.
De jaarlijkse persconferentie was in twee delen opgesplitst: de
voorstelling van de muziekprogrammering op 19 maart en de presentatie
van de algemene programmering op 22 mei. In totaal waren er in 2007
een dertigtal persconferenties, telkens op maat van een gloednieuw
project.
3.Audience development
1. BOZAR MUSIC
Het muziekpubliek informeren gebeurt met de beproefde middelen
zoals de jaarbrochure, het magazine, de website en de newsletter. Ook
nieuwe doelgroepen worden aangeboord. Dat gebeurt via gerichte
mailings op (aangekochte) bestanden, gerichte verspreiding van
drukwerk, acties bij sociaal-culturele partners (zoals het Davidsfonds,
overheden, universiteiten). Ook met commerciële partners (Atos
Worldline, Fortis, Fresh) worden acties uitgewerkt. Ambassades en
culturele instituten in België krijgen ondersteuning bij de promotie van
internationale artiesten die op onze podia staan.
Om een breder publiek aan te trekken, worden de concerten wel eens aan
algemene thema’s gekoppeld. Dat is het geval met eindejaarsconcerten,
een Closing concert, een Valentijnsconcert, of minifestivals met eigen
branding.
De ontdekkingsabonnementen werden dit jaar voor de tweede maal
gelanceerd. Ondanks het beperkte communicatiebudget werden er
opnieuw een 300-tal abonnementen verkocht.
De Classicarte-formule (selectie van 7 concerten voor 75 euro) was
ook in 2007 beschikbaar. Deze abonnementsformule wordt mede
ondersteund en gepromoot door Musiq’3. Dit jaar werden er 333
abonnementen verkocht, een daling ten opzichte van vorig seizoen. Bij
een actie naar de Franstalige muziekscholen werden meer dan 4000
tickets verkocht. Deze actie wordt gesubsidieerd door de Franstalige
Gemeenschap.
Het aanbod wereldmuziek is in 2007 aanzienlijk gestegen. Er
waren 16.000 bezoekers te gast op meer dan twintig concerten. De
gemeenschap in België van het land van herkomst van de artiesten
wordt daarbij expliciet als doelgroep benaderd. De communicatie
gebeurt thematisch: ze wordt gekoppeld aan de tentoonstellingen of
een festival.
53

2. BOZAR EXPO
Het aanbod aan tentoonstellingen was sterk internationaal getint. Ook
voor de promotie werd het buitenland opgezocht: voor workshops, de
Uitmarkt in Amsterdam en de Brussels Day in Parijs.
De communicatie en promotie zijn complex en arbeidsintensief, gezien
het sterk uiteenlopende karakter van de tentoonstellingen. Het potentieel
is nog bijzonder groot: voor meer gerichte acties, voor het aanboren
van publiek dat al vertrouwd is met het Paleis, voor de uitwerking van
bestaande en nieuwe partnerships. Een beperkte bezetting maakte dat
veel van dit potentieel in 2007 onontgonnen bleef.
Structurele partners zijn Toerisme Vlaanderen, OPT en BITC (die
respectievelijk instaan voor de promotie van Vlaanderen, Brussel/
Wallonië en Brussel als toeristische bestemming). Daarnaast groeiden
er partnerships in functie van de gepresenteerde onderwerpen en
mogelijk geïnteresseerde doelpublieken. De samenwerking met de
respectievelijke ambassades en toeristische diensten van Duitsland,
China en Portugal was in 2007 van cruciaal belang bij de promotie van de
tentoonstellingen. Met Countdown, de Nederlandse Museumjaarkaart
en het kunsttijdschrift (H)ART ontstonden nieuwe samenwerkingen.
Het Paleis voor Schone Kunsten engageert zich daarnaast in wijkgebonden
en/of Brusselse initiatieven zoals de MuseumNocturnes en de Nacht van de
Brusselse Musea ingericht door de Brusselse Museumraad, initiatieven
voor de instellingen op de kunstberg door Mont des Arts/Kunstberg vzw,
Brussels Day in Parijs door BITC, het project Cocon door BBOT/BNA
(Brussel behoort ons toe/Bruxelles nous appartient).
Onderzoek naar publieksprofiel en bezoekerstevredenheid moet
de communicatie helpen optimaliseren. Daarnaast zijn er nieuwe
initiatieven, zoals de uitgewerkte bezoekersgidsjes bij een aantal
tentoonstellingen, finissages voor een jeugdig publiek en de
nieuwe BOZARSTART-formule die massaal ingezet werd voor
tentoonstellingen. De opening van de langverwachte BOZARSHOP
is een extra trekpleister voor een bezoek aan de tentoonstellingen.
3. BOZAR THEATRE, DANCE, LITERATURE, CINEMA
De jaarbrochure Stage and Screen werd voor de derde keer
geproduceerd. De nieuwe indeling zet het grensoverschrijdende aspect
sterker in de verf. Onder andere om die reden werd voor 2007-2008 niet
geopteerd voor een abonnementsformule. Combi–tickets, per thema en
dus cross-disciplinair, werden echter wel gestimuleerd in de loop van het
seizoen. Ook groepen en verenigingen krijgen 10 procent korting.
De brochure werd deze keer verspreid vóór de zomervakantie. Op dat
moment kwamen ook de seizoensbrochures van de andere huizen uit en
kon BOZAR Stage and Screen zich positioneren in het landschap van de
podiumkunsten. Via promotiecampagnes, onder andere in De Morgen
en De Tijd, konden geïnteresseerden de nieuwe brochure aanvragen.
Het maakte ook een uitbreiding van het adressenbestand mogelijk. Via
direct mailing kregen 7.500 mensen de brochure toegestuurd.
De timing van de brochure heeft ook invloed op de voorverkoop. Daar
moet in de toekomst nog meer rekening mee gehouden worden. Ook
het uitwerken van tarieven voor de podiumkunsten en cinema verdient
in 2008 speciale aandacht.
In 2007 werden ook voor het eerst enquêtes gelanceerd voor het
publiek van de podiumkunsten en cinema. Een analyse is gepland voor
de tweede helft van 2008.
Voor Theater en Literatuur op de Middag werd de folder verspreid
op 12.000 exemplaren. Gezien het succes van de direct mailing, kwam
daar in oktober 2007 een extra oplage van 5.000 exemplaren bij. De
voorstellingen voor scholen zaten bijna meteen vol. Het trouwe
Middagpubliek werd, op het einde van het eerste semester, beloond met
een gratis ticket voor de lopende tentoonstelling. De vaste partner van
de lunchformule, Onthaal en promotie Brussel (OPB), vernieuwde de
lay-out van haar maandelijkse folder Broodje Brussel en kan op die manier
meer tekst besteden aan voorstellingen. Ook Fed+ (federale overheid)
nam het aanbod opnieuw op in haar kalender.
54

IV. BOZAR en zijn publiek
Foto : Vinciane Pierart
Cinema
Flagey, het Filmarchief en BOZAR CINEMA presenteerden opnieuw
een gemeenschappelijke brochure. Het Paleis voor Schone Kunsten
opteerde in 2007 voor een seizoensfolder in plaats van voor flyers
per voorstelling. Dit om het familiepubliek, na alle wijzigingen in de
formule Jonge Filmfans, opnieuw het overzicht op álle voorstellingen
te bieden.
De voorverkoop ging op deze manier vooruit. De folder werd op 10.000
exemplaren verspreid, niet enkel bij het familie -en cinemapubliek van
BOZAR, maar ook bij familie-evenementen. In de toekomst geldt er
voor Jonge Filmfans één tarief: dat van de BOZARSUNDAYS Good
Morning, ontbijt inbegrepen. De Jonge Filmfans zijn ook opgenomen
in de spaarkaart BOZARPASSPORT. Voor 2008 wordt er gedacht aan
gezamenlijke communicatie met andere cultuurhuizen die kinderfilms
programmeren en aan een Brussels kinderfilmfestival.
Expanding Cinema had dit jaar opnieuw een zeer uiteenlopend
programma. Coproducties met gespecialiseerde huizen zoals Argos
en Radiophonic betekenden dat een publiek zich vaak voor het eerst
naar het Paleis verplaatste. In de toekomst zal de communicatie voor
dit onderdeel vaker via mails verlopen. In plaats van flyers komen
er ook kleine affiches, formaat A3, voor de hogescholen in Brussel,
mediatheken enz. Het uitbouwen van een vast publiek en de uitbreiding
van de database blijft hier prioritair. De link met de communicatie
en perswerking rond de hedendaagse tentoonstellingen moet in 2008
nog meer worden aangehaald. Om geluidsdichter Henri Chopin aan te
kondigen was er een ongewoon initiatief: op de website verscheen een
Youtube-filmpje.
Het aantal Avant-premières met grote namen nam in 2007 gevoelig
toe. De communicatie gebeurde op een vrij klassieke manier: flyers in
oplage variërend tussen 5.000 en 7.000 exemplaren, direct mailing en/of
papieren mailings naar het cinemapubliek, radiospots en advertenties,
e–mails, vermeldingen in BOZARMAGAZINE en op website.
Er was ook ruimte voor een experiment voor een jong publiek: het
allereerste Festival van de Pocketfilm op Belgisch grondgebied. Het
kreeg veel aandacht in de Belgische pers. Hiervoor werd een flyer in de
vorm van een mobiele telefoon gemaakt. In samenwerking met partners
AT-production en Cinepocket kwam er een wedstrijd.
Voor 2008 moet BOZAR CINEMA knopen doorhakken. De plaats in
het Brusselse landschap, de samenwerking met partners, coproducenten
en sponsors, de frequentie van de filmvoorstellingen en de tarieven zijn
belangrijke factoren voor een nieuwe communicatiestrategie.
Literatuur
Voor Cinema Racista was de samenwerking met het Passa Portafestival
tot in de brochure voelbaar. Daarnaast waren er ook A3-affiches
gemaakt, e-mailings, radiospots en advertenties. De communicatie naar
de scholen toe verliep in samenwerking met BOZAR STUDIOS.
Voor het eerst werd een lezingenreeks met Franse filosofen
georganiseerd, Dans les Plis du Présent | In de Plooien van het heden.
Met de steun van partner Emigrative Art werd een universitair publiek
aangesproken. Ondersteuning kwam er van een affiche-campagne,
radiospots en advertenties en digitale nieuwsbrieven. Tijdens de reeks
groeide een trouw publiek dat nog niet eerder in het Paleis was voor dit
type van activiteiten.
Ons Erfdeel organiseerde een literair evenement rond schrijvers uit
Europa en nam BOZAR LITERATURE op in de uitnodiging naar haar
10.000 leden.
De lezingenreeks met bekende en minder bekende Portugese schrijvers
Le tour du monde lusophone | De Portugeestalige wereld rond werd
vermeld in de brochure Portugal Festival|EXPO. De Portugeestalige
gemeenschappen in België kregen een uitgebreide nieuwsbrief in de bus.
Het literair programma werd naar het Portugees vertaald en verspreid via
o.a. de Portugese boekhandel Orfeu en het literaire parcours in Brussel.
Voor het eerst werd het publiek van de Boekenbeurs in Antwerpen
55

Feest in het Paleis : Chinese muziek
aangesproken, via signeersessies en flyers. In samenwerking met de vijf
uitgeverijen van de Portugese schrijvers kwamen de folders naast de
boeken terecht.
Theater en Dans
Voor Antje Pfundtner en de samenwerking tussen Christine Angot
en Mathilde Monnier werd nauw samengewerkt met de Hallen van
Schaarbeek, via grote affiches. De zes deelnemende cultuurhuizen
aan het project France Dance lanceerden een brochure via de Franse
ambassade. Compagnia Pippo Delbono werd onthaald met een
grootscheepse affichecampagne, advertenties en radiospots en een
kleine flyer in samenwerking met Théâtre de la Place in Luik. Door
de goede samenwerking met het Istituto Italiano di Cultura woonden
opnieuw heel wat Italianen de voorstelling bij. De interactieve installatie
From Inside van Thierry De Mey werd vooral aangekondigd bij een
danspubliek: in de brochure van Charleroi-Danses, via e-mails en een
radiospot.
Voor de Münchner Kammerspiele, in regie van Johan Simons, werd in
twee communicatiegolven gewerkt. BOZAR maakte een eerste flyer op
5.000 exemplaren, die mee werd verspreid door NT Gent. De tweede
flyer bereikte vooral het cinemapubliek. Advertenties, radiospots
en digitale nieuwsbrieven vervolledigden de communicatie. Er werd
samengewerkt met de Poolse ambassade, de Nederlandse Ambassade,
de Bayerische Staatskanzlei, het EFA (European Festivals Association),
het ISPA (International Society for the Performing Arts) en het
Koninklijk Filmarchief.
Voor I am a mistake van Jan Fabre werd een flyer voorzien op
10.000 exemplaren, een papieren mailing naar het muziek-,
film-, en theaterpubliek. De acties werden ondersteund met een
affichecampagne, radiospots, advertenties en digitale nieuwsbrieven.
Ook het publiek van Ars Musica werd aangesproken.
BOZARCOM heeft in april met partner AmuseeVous de Soirée
Armée opgezet: een museumparty met dans, theater, literatuur,
muziek en performance. Veel van de jongeren (16 tot 26 jaar) hadden
het Paleis nog niet eerder bezocht. De formule BOZARSTART werd
op de avond zelf gepromoot. Tijdens de zomer nam BOZAR dankzij
AmuseeVous deel aan de polsbandjesactie voor de festivalbezoekers van
Werchter. Op vertoon van het bandje kreeg elke bezoeker gratis tickets
voor de lopende zomertentoonstellingen. Met stickertjes werden in
de tentoonstellingen de Coup de Coeurs van de BOZAR-medewerkers
aangegeven. Op de cd was de soundscape van Girls in Hawaï te horen,
die speciaal werd gecomponeerd naar aanleiding van het werk van Sara
Vanagt in de tentoonstelling van de Jonge Belgische Schilderkunst.
In samenwerking met Stichting Marketing werd op 5 en 6 november het
Studentencongres georganiseerd waarop 2.400 studenten te gast waren.
Tijdens die tweedaagse werden maar liefst 500 nieuwe BOZARSTARTadressen
verzameld.
Samen met NOK werd het Poetry Hacking Project gepromoot via
een banner op de website.
4. BOZAR STUDIOS
Kinderen, gezinnen, lagere en middelbare scholen, jongeren, volwassenen
en senioren: BOZAR STUDIOS richt zich tot uiteenlopende
doelgroepen. De activiteiten zijn nauw verbonden met die van andere
departementen van het Paleis, dat in toenemende mate aandacht
besteedt aan deze vormen van transversaliteit. De fidelisering van de
verschillende publieken, vooral dan de scholen en families, gebeurt via
vaste formules.
De activiteiten voor kinderen en gezinnen krijgen op de website een
icoontje, wat hen een grotere visibiliteit bezorgt.
Ook voor BOZARPASSPORT worden ze gebruikt. Deze formule
56

IV. BOZAR en zijn publiek
werd in 2007 gelanceerd tijdens Feest in het Paleis. Het is een gratis
ontdekkingspas voor kinderen tussen 6 en 12. Ze kunnen de pas
personaliseren en meebrengen naar de verschillende activiteiten.
Hebben ze vier stempeltjes verzameld, dan krijgen ze een cadeau. Ze
kunnen ook een stempeltje winnen door een tekening te maken van het
icoontje van BOZAR STUDIOS. BOZARPASSPORT is een ludiek
communicatiemiddel, al is de distributie nog een pijnpunt.
Voor Feest in het Paleis was er een aparte folder. Het publiek krijgt
een unieke kans om het Paleis voor Schone Kunsten in al zijn diversiteit
te ontdekken. Een pas van 5 euro geeft toegang tot de activiteiten.
Het evenement is vooral ook een middel om het departement BOZAR
STUDIOS te ontdekken, dat zich tijdens Feest in het Paleis 2007 voor
het eerst concentreerde op een thema: China.
De BOZARSUNDAYS, de familiezondagen, worden aangekondigd
in een folder die twee keer per jaar verschijnt. De samenwerking met
La Ligue des Familles en De Gezinsbond, de belangrijkste landelijke
partners, werd nog versterkt. Leden genieten van een korting van 25
procent op verschillende activiteiten. De folder van BOZARSUNDAYS
werd via Le Ligueur verspreid op 78.000 exemplaren.
BOZAR STUDIOS was ook present tijdens de Nationale Feestdag (een
gratis fotosessie en toegang tot de tentoonstelling Ingenium) en op de
Cultuurmarkt in Antwerpen. Naar aanleiding van het kerstconcert was
er gratis animatie.
Klasse, een overkoepelend tijdschrift dat voor het Franstalige onderwijs niet
bestaat. Daar gebeuren de inschrijvingen via de website. Er werd ook een
avond georganiseerd rond de formule Klassiek met Klasse. Het lerarentarief
is het hele jaar door geldig voor tentoonstellingen. De Nederlandstalige
Brusselse basisscholen genieten een korting van 50 procent voor
exposities, dankzij de steun van de Vlaamse Gemeenschapscommissie.
De formule BOZARSTART voor jongeren onder de 26 kreeg een
originele campagne. Thema: de reis en de toegang tot culturen. Een
bagagelabel werd verspreid in het Student Pack voor hogescholen
en universiteiten (100.000 exemplaren) en in het College Pack voor
laatstejaars (25.000 exemplaren). Er was een wedstrijd aan verbonden
waarmee men een vliegtuigticket Brussel-Lissabon kon winnen. Bijna
500 jongeren deden mee. BOZARSTART werd ook gepromoot tijdens
de zomerfestivals, op de Dag van de Student, tijdens evenementen in
het Paleis. De verkoop schoot de hoogte in, de formule raakt bekend.
De Finissage Club India, het jongerenevenement van het jaar, trok meer
dan duizend bezoekers aan.
De seniorendagen werden in 2007 herdoopt in BOZARPLUSDAYS.
De Nederlandstalige seniorenverenigingen zijn goed vertegenwoordigd.
Aan Franstalige zijde wordt samengewerkt met de Carte S, die haar
activiteiten weer opnam.
Voor scholen is er een jaarbrochure. Vanaf mei worden affiches verspreid
in de scholen, zodat leerkrachten hun brochures kunnen aanvragen.
Voor elk tentoonstellingsseizoen, in september en januari, gaan er
herinneringsmails de deur uit. Omdat het bijwerken van de database
en het direct contact uiterst belangrijk zijn, wordt er ook geregeld met
telemarketing gewerkt.
Voor leerkrachten waren er drie ontmoetingsdagen rond de
tentoonstellingen. Aan Nederlandstalige zijde gebeurde de werving via
4. Mediaplanning
De samenwerking met de structurele sponsors werd in 2007 verlengd :
Roularta Media Group, RTBF, VRT, TV Brussel, De Morgen, Le Soir.
Het Paleis werkte ook samen met nieuwe partners:
• Aankondiging en wedstrijd in het magazine Pays du Nord (Rijsel en het
noorden van Frankrijk) voor de tentoonstelling Kunstschatten van Wallonië.
57

• Jaarcontract met het magazine Afilyatis, verspreid bij eurofunctionarissen
in Brussel.
• Jaarcontract, promotioneel en redactioneel, met het Belgische
kunsttijdschrift (H)Art.
• Jaarcontract met het personeelsblad van de Navo.
Het partnership met Knack-Club is uitgebreid tot Club Vif. De korting
bedraagt 10 procent.
Voor het IJslandfestival On the Edge werd er samengewerkt met de jonge
videokunstenaar Thom Vander Beken, voor een spot op de RTBF en
TV Brussel. Ook voor de tentoonstellingen Het Verboden Rijk, Kijk op
Europa en De wereld rond waren er tv-spots.
Met het Franse magazine Connaissance des Arts is er een overeenkomst
om de tentoonstellingsbrochure op te sturen naar hun abonnees uit de
Parijse regio.
Een adressenlijst van geïnteresseerden werd aangelegd door deel te
nemen aan de actie ‘Cultuurbrochures’ van De Morgen, De Standaard,
Zone, De Tijd, L’écho en de Publicarto-titels.
5. Website
2007 stond volledig in het teken van de analyse en ontwikkeling van
MYBOZAR (site versie 2). Dat gebeurde in drie fasen: testontwikkeling,
update van de interne structuur, implementatie. Geregeld kwamen
er aanpassingen. Er werd ook een galerij tool geïnstalleerd. Foto’s die
genomen werden tijdens activiteiten zijn daarmee in hoge resolutie
toegankelijk voor pers en publiek.
Gemiddeld aantal bezoeken per dag : 2.800
Gemiddeld aantal unieke bezoekers per dag (unique IP’s): 1.700
Geografische oorsprong: Top 10 gemeenten/steden in België:
77% België Elsene
6,55% Nederland Schaarbeek
4,42% Luxemburg Brussel 1000
3,45% Frankrijk Etterbeek
1,54% UK Antwerpen
1,37% Duitsland Gent
Jette
Grimbergen
Leuven
Evere
Gemiddelde verblijfsduur: 3 minuten
Meest bezochte pagina’s :
1. activiteitenpagina (via search engines en links op ander sites)
2. agenda-pagina (zoeken op kalender)
3. homepage per discipline
4. infopagina’s
Aantal abonnees nieuwsbrief: 12.588
Verhouding FR/NL: 52/48%
Verhouding man/vrouw: 52/48 %
6. Totaal aantal bezoekers 2007
Producties van het Paleis voor Schone Kunsten 744.506
Producties van derden en evenementen 201.727
Fundingactiviteiten, filmmuseum, BOZARSHOP 100.000
Totaal 1.046.233
58

IV. BOZAR en zijn publiek
Box office
bozar tickets
In 2007 verkocht het bespreekbureau van het Paleis voor Schone
Kunsten bijna 700.000 tickets. De helft was bestemd voor de
tentoonstellingen.
De dienst BOZARTICKETS, maakte gebruik van vier verkooppunten:
de winkel in de Ravensteingalerij en het call center (waar alle producten
te koop zijn) en verder in de Hortahal en aan de ingang aan de
Koningsstraat (voor de tentoonstellingen). Tijdens de zomermaanden
kwam daar nog een plek bij: in het Cultuurcentrum ING werden
tickets verkocht voor de tentoonstelling Visit(e). In het Paleis werden
ook regelmatig extra desks geplaatst voor nocturnes, last minutes en
speciale evenementen zoals Feest in het Paleis. Een nieuw systeem van
barcodes maakt het mogelijk om de geldigheid van het ticket aan de
ingang van de tentoonstelling te controleren. Het werd ingevoerd voor
de herfsttentoonstellingen (europalia-europa en Portugal).
BOZARTICKETS garandeert ook een bespreekbureau voor derden.
De samenwerking met Flagey, Ars Musica, de Barokke Lente van de
Zavel en het Charlemagne Orchestra werd op een vruchtbare manier
verdergezet. Het Muziekconservatorium van Brussel en Théâtre du
Vaudeville deden een beroep op het bespreekbureau op maat.
De online verkoop gaat in stijgende lijn. In 2007 werden 29.000 tickets
op deze manier verkocht (+ 25%). Een overeenkomst met Classictic,
gespecialiseerd in klassieke muziek en opera, maakt het mogelijk om de
online verkoop op een internationale manier uit te werken.
Het call center blijft een (omgeleide) verkoops- en reserveringsdienst
bieden vanuit Flagey. Ook de oproepen voor Rideau de Bruxelles komen
er binnen, evenals de aanvragen voor rondleidingen georganiseerd door
BOZAR EXPO en BOZAR STUDIOS.
Voor BOZAR MUSIC ging een nieuw zaalplan met vier prijscategorieën
in voege. Het is beter aangepast aan de akoestische realiteit van de
Henry Le Boeufzaal. Het plan is ook geldig voor andere disciplines, wat
rechtlijnigheid mogelijk maakt in de ticketprijzen.
Nieuwe formules zoals de ontdekkingsabonnementen of BOZARGIFT
kenden een grote bijval. MYBOZAR, een lidmaatschap met aanzienlijke
financiële voordelen, werd met succes gelanceerd.
59

Het Paleis
voor
Schone
Kunsten
in de pers
Over BOZARSHOP
‘A l’instar du Palais de Tokyo à Paris ou du
MoMA à New York, le Palais des Beaux-Arts
à Bruxelles se dote d’une boutique qui vaut le
voyage. Sur près de 350 m², le tout nouveau
Bozarshop proposera la crème du livre d’art,
une offre pointue de CD et de DVD mais aussi
du design bien de chez nous.’
(Le Vif/L’Express, 02.11.2007)
Over de tentoonstelling
‘Kijk op Europa’
‘Kulturell präsentiert sich Deutschland in der
Europa-Hauptstadt mit dieser Ausstellung
einmal als grosse Nation und nicht als zankende
Kleinstaaterei.’
(Eckard Fuhr in Die Welt, 08.03.2007)
‘Seit zwanzig Jahren hat es keine solche
Gesamtschau mehr gegeben. Und überhaupt
noch nie gab es eine Ausstellung, für die sich,
wie jetzt in Brüssel, drei der grössten deutsche
Kunstmuseen (...) zusammengetan haben.’
(Andreas Kilb in Frankfurter Allgemeine
Zeitung, 09.03.2007)
Over de tentoonstelling
‘Het Verboden Rijk’
‘The Forbidden Empire is the first exhibition
anywhere to interleave Chinese and western
paintings across five centuries, from about
1450 to 1950. It has just opened at Bozar,
Brussels art deco people’s palace, before
travelling in the summer to the Palace Museum
in Beijing, and no one interested in east-west
cultural dialogue will want to miss it.
(Jackie Wullschlager in
The Financial Times, 02.02.2007)
‘Breng vijfhonderd jaar Vlaamse en Chinese
schilderkunst samen en je schept een wereld van
verschil. Toch wekt de artistieke confrontatie in
het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten niet
de indruk van een botsing tussen culturen, maar
creëert ze interacties van voorstellingen en hun
achterliggende visie op leven en wereld.’
(Sabine Alexander in Tertio, 07.03.2007)
‘Luc Tuymans en Yu Hui hebben een strakke
expo gemaakt. Met veel wit en ademruimte.
De kunst uit China is een ontdekking, en uit
Vlaanderen haalde Tuymans veel verborgens.
Het verboden rijk scherpt onze blik voor kunst
uit oost en west. En voor de kloof daartussen.’
(Eric Rinckhout in De Morgen, 21.02.2007)
‘Aucune nécessité interne n’irrigue ce propos,
pas le moindre fil rouge, aussi riche soit
l’exposition en oeuvres de qualité. Aucun
argument pour fonder cette confrontation. Un
peu comme si on mettait en parallèle et sans
autre forme de procès l’oiseau et le poisson, le
chien et le chat, l’eau et le feu.’
Over de tentoonstelling
‘De wereld rond’
‘Het is een boeiende, goed gedoseerde, ronduit schitterende
expositie vol sprankelend raffinement.’
(Eric Rinckhout in De Morgen, 26.10.2007)
‘Le contenu de l’exposition, présentée au Bozar après avoir
été créée à Washington, est d’une réelle densité. Il rappelle
surtout l’importance et la diversité de l’Empire portugais à
l’ère glorieuse des grands navigateurs partis à la découverte
et à la conquête du monde, très motivés, entre autres, par
le commerce des épices. D’où le parfum, émanant d’une
oeuvre contemporaine, qui embaume l’exposition.’
(Laurence Bertels in Le Soir, 26.10.2007)
‘Een kleine, maritieme natie schonk Europa vijfhonderd
jaar een enorme toevloed aan kennis over de wereld. Over
het wereldwijde netwerk van versterkte handelsposten van
de Portugezen loopt in Bozar de prachtige tentoonstelling
De wereld rond.’
(Eric Bracke in De Tijd, 27.10.2007)
(Danielle Gillemon in Le Soir, 21.02.2007)
60

IV. BOZAR en zijn publiek
Over de tentoonstelling
‘Het meesterlijke atelier’
‘Few shows of recent years have had the scope
and grandiose ambitions of this one.’
(Michael Glover in
The Independent, 16.10.2007)
‘Les peintres n’ont pas attendu les fondateurs
de la CEE pour bouger, ni les marchands
pour faire circuler les œuvres. Pour preuve,
la superbe mise en abyme de la dernière salle,
reconstruction du cabinet d’amateur, figure le
vertige d’un marché de l’art mondial à venir.’
(Sean James Rose, Libération, 08.01.2008)
‘Op het eerste gezicht biedt Het meesterlijke
atelier een verwarrende hoeveelheid stijlen
en vormen. Het onoverzichtelijke panorama
is samengesteld uit 350 objecten. Maar de
tentoonstelling heeft het onderwerp ook
goed afgebakend. Veertien sleutelmomenten,
bijeengebracht in evenveel ‘kamers’, bieden
telkens een ander perspectief op de Europese
kunstgeschiedenis. De scenografie is zonder
meer vernuftig.’
(Geert Van der Speeten in
De Standaard, 10.10.2007)
Over het concert van
Cecilia Bartoli
‘Bartoli sur scène, en chair et en os, c’est
l’étonnante symbiose d’une perfection
technique – à si peu de chose près – et d’une
virtuosité inouïe, un abattage tout en générosité
et de grande classe, l’alliage du plus minutieux
travail au plus parfait naturel.’
(Michèle Friche in
Le Soir, 19.12.2007)
‘Het concert van Bartoli draaide rond vocale
glitter, maar bood spektakel van de bovenste
plank.’
(Véronique Rubens in
De Standaard, 19.12.2007)
Over de installatie
‘From inside’
van Thierry De Mey
‘Le visiteur peut entrer dans la danse, choisir
son monde et sa musique. Une expérience
d’interactivité au sein de trois univers de
grande force.’
(Guy Duplat in
La Libre Belgique, 03.04.2007)
Over ‘the void’,
architectuurtentoonstelling
van Gonçalo Byrne en Aires
Mateus
’Leeg is more - Sterke architectuurexpo’s zijn
veeleer uitzondering dan regel. Bozar toont
stijlvolle stenen en bouwkunst die niet wil
opvallen uit de Portugese hoofdstad.’
(Els Fiers in
Focus Knack, 31.10.2007)
‘Het meesterlijke atelier moet vooral een
optimistische Europese boodschap uitdragen
en aantonen dat er binnen de landen van
de EU al eeuwenlang sprake is geweest van
een bloeiende uitwisseling van cultuur. Aan
bewijzen voor die stelling geen gebrek.’
(Erik Spaans in
Het Financieele Dagblad, 27.10.2007)
61

V De coulissen
63

Human
Resources
Cijfergegevens
Op 31 december 2007 telde het Paleis voor Schone Kunsten 222
voltijds equivalente werknemers, tijdelijk personeel inbegrepen. In het
totaal zijn er echter 365 medewerkers tewerk gesteld. Van de vaste
werknemers werd iets meer dan de helft sinds 2002 aangeworven door
de naamloze vennootschap.
89 procent van het personeel werkt in contractueel, 11 procent in
statutair dienstverband. 17 procent van de werknemers werkt deeltijds.
In het Paleis voor Schone Kunsten is er een goed evenwicht tussen het
aantal mannelijke en vrouwelijke werknemers: bij het vaste personeel zijn
er 50 procent mannen en 50 procent vrouwen. Binnen het Management
Team verschilt de verhouding licht: 40 procent vrouwen en 60 procent
mannen. Bij het tijdelijk personeel helt de balans in de andere richting
over: 59,2 procent vrouwen en 40,8 procent mannen.
Het Paleis voor Schone Kunsten voert een actief nondiscriminatiebeleid.
93,5 procent van het personeel heeft de Belgische
nationaliteit, 4,5 procent bestaat uit personen uit de rest van Europa
en 2 procent van niet-Europese landen. Wanneer de herkomst van de
werknemers onder de loep wordt genomen ziet men volgende cijfers:
85,3 procent is geboren in België, 6,1 procent is afkomstig uit een
ander Europees land en 8,6 procent is afkomstig van buiten Europa.
11%
89%
17%
83%
2%
5%
93%
Statuut
■ statutairen
■ contractuelen
Arbeidsstelsel
■ deeltijds
■ voltijds
Nationaliteit
■ België
■ andere EU - landen
■ niet EU - landen
50%
40%
59%
50%
60%
41%
M/V
Vast personeel
■ man
■ vrouw
M/V
Management Team
■ man
■ vrouw
M/V
Tijdelijk personeel
■ man
■ vrouw
In vergelijking met vorig jaar verschoven de leeftijdsgemiddelden
enigszins: het aantal 35 tot 44–jarigen steeg in 2007 verder tot 31
procent. De groep 45 tot 65-jarigen zakte naar 37 procent. Het aandeel
van de 20 tot 29-jarigen nam af naar 14 procent, de groep 30 tot 34-
jarigen steeg naar 17 procent.
Bij het tijdelijke personeel ligt de verhouding anders: de 18 tot 34–
jarigen vertegenwoordigen 61 procent van het personeelsbestand. Het
aantal 65-plussers nam aanzienlijk toe: 10 procent tegenover 4 procent
in 2006. De stijging situeert zich vooral bij het tijdelijk personeel dat
9%
6%
85%
Herkomst
■ België
■ andere EU-landen
■ niet EU-landen
5% 8%
4%
8%
8%
3%
16%
48%
Anciënniteit
vast personeel
■ 0 > 4 j.
■ 5 > 9 j.
■ 10 > 14 j.
■ 15 > 19 j.
■ 20 > 24 j.
■ 25 > 29 j.
■ 30 > 34 j.
■ 35 > 39 j.
64

V. De coulissen
20 %
15 %
10 %
Leeftijdspiramide vast personeel
het onthaal van de avondactiviteiten verzorgt.
De cijfers met betrekking tot de anciënniteit van het vaste personeel
volgden een gelijkaardige evolutie als de leeftijdspiramide. Aangezien
de meerderheid van het huidige personeelsbestand aangeworven werd
na 2002, is het percentage medewerkers met een anciënniteit van 0 tot
4 jaar relatief hoog: 48 procent. De mensen die tewerkgesteld waren
vóór 2002 daarentegen hebben een hoge anciënniteit: 36 procent heeft
een anciënniteit van minstens 10 jaar. Zes werknemers hebben een
anciënniteit tussen 35 en 40 jaar.
5 %
0
25 %
20 %
15 %
10 %
-20 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 +60
jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar
Leeftijdspiramide tijdelijk personeel
Personeel en aanwervingen
Selectie en rekrutering zijn en blijven de kerntaken van de dienst.
Niet minder dan 3211 kandidaten solliciteerden spontaan of voor een
openstaande functie. Er werden 462 sollicitatiegesprekken gehouden
die leidden tot 180 nieuwe (vaste en tijdelijke) contracten. Een groot
aandeel hierin is voor rekening van de diensten onthaal en Box Office
(ticketverkoop).
Momenteel zijn er een 15-tal vrijwilligers actief in de organisatie,
voornamelijk in de afdelingen Archief en Marketing, Communication
and Sales.
In totaal liepen 37 studenten stage in het Paleis, waaronder ook 3
internationale stagiaires, uit Griekenland, Duitsland en Amerika. Om
het vaste personeel te vervangen tijdens de vakantieperiodes werd een
beroep gedaan op 21 jobstudenten.
5 %
0
-20 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 +60
jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar
65

Een modern beheer van het menselijk kapitaal
De inspanningen om de nieuwe medewerkers te integreren, werden
voortgezet. Er werden voor hen informatiesessies, intake-gesprekken
en rondleidingen georganiseerd. Ze kregen bij hun start ook een
BOZAR-onthaalpakket met een uitgebreide welkomstbrochure en een
geschenkje.
Om de retentie te verhogen, kwam er een intern mobiliteitsbeleid.
Met succes: in de loop van het jaar waren er 15 personen die van
functie veranderden of een bevordering kregen. Op het vlak van de
opleidingen werd een behoeftestudie uitgevoerd in alle diensten. Twee
medewerkers van de dienst HR volgden een opleiding in het nieuwe
informaticasysteem van OFO, het opleidingsinstituut van de overheid.
Het aantal inschrijvingen voor opleidingen werd aanzienlijk opgevoerd,
maar gezien de wachtlijsten zal het merendeel daarvan plaatsvinden in
2008. In 2007 waren er 262 opleidingsuren.
Veel aandacht ging naar een grondige wijziging van het organigram.
De directeur van de afdeling Production nam in september ook de
afdeling Technics onder zijn hoede. Hij wordt sindsdien bijgestaan
door drie managers (Production, Exhibitions & Performing Arts en
Cleaning/Maintenance & Stock). Binnen het departement werd ook
een cel opgericht die zich concentreert op investeringen, veiligheid en
beveiliging.
De creatie van een cel Business Development onder leiding van de
directeur-generaal moet het uitstippelen van de artistieke krachtlijnen
op lange termijn mogelijk maken.
Interne communicatie en arbeidsomstandigheden
In een steeds maar groeiende organisatie zoals het Paleis, is een degelijke
interne communicatie een noodzaak. Met de aanwerving van een nieuwe
Internal Communication Officer kreeg het interne communicatiebeleid
in 2007 een nieuw elan. Via een jaarplan wordt systematisch de
doorstroming van informatie verbeterd, het gevoel van betrokkenheid
en de motivatie van het personeel verhoogd en de constructieve dialoog
op gang gebracht tussen management en medewerkers.
Een greep uit de initiatieven: systematische verspreiding van informatieen
taakgerichte berichten en vacatures via mail, ad valvas en via het
intranet zodat een maximum aan publiek wordt bereikt. Nieuwsflitsen
per mail met persoonlijke berichten (geboortes, huwelijken) en algemene
nieuwtjes. Ombouw van het intranet tot een gebruiksvriendelijk en
actueel werkinstrument. Een bureaukalender voor 2008 met elke maand
een foto van de personeelsleden van een van de BOZAR-afdelingen.
Zowel voor de onthaalmedewerkers als voor de collega’s van Techniek
werd een nieuw uniform samengesteld. Bij de keuze waren visibiliteit,
gebruiksgemak en comfort de cruciale criteria. Er werd zoveel mogelijk
rekening gehouden met de wensen van het personeel.
In 2007 werd de personeelscafetaria grondig aangepakt. Het lokaal
werd heringericht en door het aantrekken van een nieuwe traiteur is er
nu een uitgebreide menukeuze. De Technische dienst verhuisde in 2007
als laatste naar de Ravensteingalerij, zodat iedereen opnieuw onder één
dak actief is.
De sociale dialoog en het globale preventieplan
Begin 2007 werd het akkoord uitgevoerd dat het Paritair Comité eind
2006 had gesloten. Personeelsleden met overuren kregen eenmalig de
kans om tot maximaal 50 procent van deze uren uitbetaald te krijgen.
De veranderingen in het arbeidsreglement die eind 2007 werden
goedgekeurd hadden vooral een invloed voor het personeel van de
technische diensten. Er werd veel aandacht besteed aan een duidelijke
communicatie over de wijzigingen: onder meer door een brief en een
66

V. De coulissen
collectieve mondelinge presentatie aan alle betrokkenen.
Eind 2007 werd een eerste evaluatie van het nieuwe arbeidsreglement
opgemaakt. Het effect op het totaal aantal overuren was nog moeilijk
in te schatten. Wel bleek dat er nog wat vragen bestonden rond
recuperatiemogelijkheden en vakantie. De dienst Human Resources
probeert dit op te lossen door nog duidelijker en frequenter te
communiceren. Verder kregen de diensthoofden een grotere
verantwoordelijkheid in het verlenen van vakantie en recuperatieverlof.
De overname van de activiteiten van de sociale dienst werd onderzocht.
De eerste resultaten hiervan werden op het Paritair Comité besproken.
In 2008 zal de constructieve dialoog hierover worden voortgezet,
evenals over het loonbeleid.
Het subcomité voor Preventie en Bescherming op het Werk
vergaderde 11 keer en legde zich toe op het actieplan 2007. Dit actieplan
maakt deel uit van het algemeen preventieplan ‘welzijn’ 2004-2008. Het
stelt zich tot doel het aantal ongevallen te beperken en de veiligheid en
het welzijn op het werk te verbeteren.
Begin november werd een nieuwe preventieadviseur aangeworven
op voltijdse basis. Hij nam de taken van de externe preventieadviseur
over en zal zich toeleggen op het verder bijstellen en uitvoeren van de
prioriteiten met betrekking tot de noodzakelijke investeringen inzake
veiligheid en werkinstrumenten.
Een performante sociale administratie en
loonadministratie
Een efficiënt loonbeheer
Om het hoofd te bieden aan de toenemende administratieve druk
binnen de personeelsdienst en om verder te professionaliseren door
de invoering van e-HRM, werd beslist om met een nieuw sociaal
secretariaat in zee te gaan. Na een aanbestedingsprocedure werd in
overleg met de diensten Finance en IT gekozen voor Partena. Het
nieuwe programma biedt uitgebreide mogelijkheden: een omvangrijke
database van personeelsgegevens, een grote waaier aan statistieken
en rapporteringsmogelijkheden, gedetailleerdere loonfiches, de
automatisering van vakantie- en recuperatieaanvragen, een volledig
geautomatiseerde en gedetailleerde gegevensoverdracht naar de
boekhouding inzake salarisuitgaven, een diepgaande budgetcontrole. In
2007 werd het voorbereidend werk gedaan, opdat op 1 januari 2008 het
nieuwe programma in gebruik kon worden genomen.
Het tijdsregistratiesysteem werd eveneens aangepast. Heel wat
compensatieregels en vergoedingen werden in de programmering
opgenomen, waardoor de manuele correcties aanzienlijk werden
beperkt. Verder kunnen de prestaties van het personeel beter worden
opgevolgd door de invoering van een uitgebreide geautomatiseerde
rapporteringsmodule.
De toekomst
Er moet verder geïnvesteerd worden in de ontwikkeling van het
personeel, vanuit een geïntegreerd systeem waarbij de functiebeschrijving
en het competentieprofiel het uitgangspunt vormen. Daarnaast zal de
automatisering worden voortgezet onder meer door de invoering van e-
HRM en de ingebruikname van bijkomende modules voor rekrutering,
opleidingen en evaluaties.
Een belangrijk project dat in 2008 concreet vorm zal krijgen is de nieuwe
personeelsplanningsmodule.
Het verhogen van de retentie blijft een bekommernis. Een objectief
loonbeleid, het invoeren van sociale maatregelen, het verbeteren van
de werkomgeving, het ontwikkelen van loopbaanperspectieven zijn
elementen die hierin een belangrijke rol spelen.
67

Organigram
P. Dujardin
CEO - Artistic Director
BUSINESS DEVELOPMENT GENERAL ADMINISTRATION HUMAN RESOURCES FUNDING
Administration
& Office Supplies
Archives
Legal Affairs
Mail
Subventions
Payroll Administration
Internal Communication
Legal-Social Affairs
HR Development
Corporate Development
Membership & Planned Giving
COMMUNICATION,
MARKETING & SALES
MUSIC ARTISTIC COORDINATION EXHIBITIONS FINANCE
TECHNICS, PRODUCTION,
INVESTMENTS/SAFETY/SECURITY
Box Office
Studios
Accountancy
Investments, Safety & Security
Audience Development
Press
Publications
IT
Cinema
Dance & Theatre
Literature
Architecture
Financial Control &
Internal Audits
Production
Front of House
Planning
Technics
Horeca & Shop
Cleaning
Maintenance & Repairs
Stock
Exhibitions & Performing Arts
68

V. De coulissen
69

Technische
dienst
Het aantal activiteiten van de technische dienst
bleef in 2007 stijgen. Daar waren drie redenen
voor:
1) het artistieke programma van BOZAR EXPO, met meestal drie à vier
gelijktijdige tentoonstellingen in verschillende circuits;
2) de diversificatie van de voorstellingen en activiteiten;
3) het groot aantal bouwwerkzaamheden in het Paleis voor Schone
Kunsten, met een aantal werven die gelijktijdig beheerd moeten
worden.
De dienst podiumtechniek stond in voor de op- en afbouw van eigen
producties in de verschillende zalen. Dit ging van podiuminrichting
en geluids- en lichtinstallaties tot het laden en lossen van materiaal.
In een aantal gevallen werden gespecialiseerde externe bedrijven
ingeschakeld. Het groeiend aantal evenementen vroeg ook in 2007 om
een nauwkeurige planning, zodat de kwaliteit gegarandeerd bleef en een
evenwicht bereikt werd tussen de menselijke inzet en de timing van de
programmering. De groep theatertechnici begeleidde meer dan 500
evenementen en voorstellingen. Het ging om theater, dans, literatuur,
film, maar vooral muziek.
De dienst economaat zorgde naast de schoonmaak van de diverse zalen
in het Hortagebouw en het bureaucomplex met vergaderzalen in de
Ravensteingalerij ook voor de aan- en afvoer van materiaal. De dienst
stond ervoor in dat de bezoekers tijdens de bouwwerkzaamheden steeds
in comfortabele omstandigheden de activiteiten konden bijwonen.
De dienst onderhoud van het gebouw en van de installaties telt
verschillende medewerkers: schrijnwerker, loodgieter, monteur,
schilders en elektriciens. Ze zorgden voor kleine herstellingen, de
montage van vitrines voor tentoonstellingen of het dagelijks onderhoud
van de technische installaties. De schildersequipe friste het gebouw op,
terwijl de elektriciens het onderhoud van de elektrische installaties en
de telefoons voor hun rekening namen.
Sinds 2005 werd het beheer van de technische installaties zoals
verwarming, airco, heftoestellen en hoogspanning, uitbesteed aan een
extern gespecialiseerd bedrijf. De verantwoordelijken kunnen dit bedrijf
oproepen via een hotlijn die zeven dagen op zeven en 365 dagen per jaar
bereikbaar is.
De dienst techniek voor de tentoonstellingen stond in voor de op- en
afbouw van de tentoonstellingen. Hij werd bijgestaan door externe
gespecialiseerde bedrijven.
Het ICT-Team
Tijdens het jaar 2007 zijn de ICT-projecten belangrijk geweest voor
de strategische ontwikkeling. Dankzij deze verwezenlijkingen werd
er een stabiele en evolutieve basis gecreëerd voor de technologische
ontwikkeling in het Paleis voor Schone Kunsten, op middellange en
lange termijn.
De verwezenlijkingen kunnen als volgt worden samengevat:
• het hart van het informaticanetwerk onderging een belangrijke –
materiële en softwarematige – migratie, zodat de informaticastructuur
kon evolueren en opengesteld worden voor de nieuwe informatica- en
communicatietechnologieën;
• er werd een centraal beheerssysteem in gebruik genomen dat het
dagelijkse werk van het ICT-team vereenvoudigt en voor de gebruikers
van de informaticasystemen een betere ondersteuning biedt;
• de veiligheid van het informaticanetwerk werd aangepast aan de
grotere openstelling van het netwerk. Daarnaast biedt een eerste
upgrade van de internetverbindingen een verhoogd werkcomfort aan
alle medewerkers.
Tijdens het jaar 2008 zullen de investeringen van het jaar 2007
geconsolideerd worden. De projecten die al lange tijd geleden geïnitieerd
werden, zullen concreet en zichtbaar uitgevoerd worden.
70

V. De coulissen
Horta
herontdekken
Stap voor stap ondergaat het meesterwerk van Victor Horta een grondige
restauratie. Het gebouw krijgt daardoor architecturaal eerherstel.
In 2003 trad een masterplan in werking, met de steun en de financiering
van de Bernheim Stichting. Het document bevat een strategie op lange
termijn voor de systematische renovatie van het Paleis voor Schone
Kunsten. De verschillende ingrepen zijn gespreid in de tijd, om te
voorkomen dat de artistieke activiteiten hinder zouden ondervinden
van de werken.
een internationale en multidisciplinaire kunstshop met een uitgebreide
keuze. In het ruime aanbod vindt de bezoeker boeken, CD’s, DVD’s,
tijdschriften, affiches, prentkaarten en diverse geschenkideeën. De
selectie van de verkochte items zal deels geïnspireerd zijn op het BOZARprogramma
en de affiche van het Koninklijk Belgisch Filmarchief. Het
uitzicht langs de straatkant bleef behouden, er kwam een rechtstreekse
doorgang naar de vestibule van het Paleis voor Schone Kunsten.
Een der duurste en meest ingrijpende fasen – ze kost afgerond 11
miljoen euro – is de renovatie van de daken van het noordelijke
tentoonstellingsparcours. Deze fase werd begin 2007 voltooid. Ze moet
het vlotte gebruik van de tentoonstellingsruimtes mogelijk maken.
Bovendien werd de klimaat- en lichtregeling aangepakt. De zalen voldoen
intussen aan de strengste normen inzake veiligheid en conservering van
de kunstwerken (de zogenaamde ICOM-normen). De binnendaken,
met een totale oppervlakte van meer dan 1000 m², werden zorgvuldig
gerestaureerd. Daarbovenop kwam een volledig nieuw aluminium
dak met lichtregeling. Zoals Horta het wilde, stroomt er overvloedig
daglicht in de tentoonstellingszalen, maar door de plaatsing van filters
en lamellen kan de intensiteit van het licht worden aangepast.
Hortaspecialiste Barbara Van der Wee en haar equipe verrichtten het
studiewerk. Ze werden bijgestaan door het bureau Ney & Partners voor
de stabiliteit, Ingenium voor de speciale technieken en Daidalos voor
de engineering. De ambitieuze werken verliepen in samenwerking met
de Regie der Gebouwen. Architect Luc Dubrulle nam de technische en
budgettaire coördinatie voor zijn rekening.
De voormalige winkels naast de hoofdingang aan de Ravensteinstraat
werden in de loop van 2007 geïntegreerd in het Paleis voor Schone
Kunsten. De scheidingswanden verdwenen, om plaats te maken voor
één grote BOZARSHOP met een winkelruimte van 360 m². Het is
De belangrijkste werken op een rijtje
1996: de Hortahal wordt in zijn oorspronkelijke staat hersteld.
1999: de Henry Le Boeufzaal vindt haar oorspronkelijke luister terug.
2002-2003: vernieuwing van de tentoonstellingszalen. Kantoren en
opslagruimtes verdwijnen, waardoor de originele, door Victor Horta
ontworpen zalen en gangen, weer vrijgemaakt worden voor artistieke
activiteiten. Achter de schotten blijken de ruimtes nog verrassend
intact.
2003: de passage tussen het hoge en het lage deel van het Paleis voor
Schone Kunsten wordt vereenvoudigd, met een gang doorheen de
Foyers 2 en 3.
2005: ingebruikname van de drie nieuwe ondergrondse Terarkenzalen
en inrichting van een nieuwe ingang Terarken.
2006: het Koninklijk Belgisch Filmarchief wordt grondig vernieuwd
met twee nieuwe bioscoopzalen die uitgegraven worden onder de
oorspronkelijke ‘zalen voor sierkunst’. De aankleding van de ruimtes
wordt toevertrouwd aan het Filmarchief, de ruwbouw aan het Paleis
voor Schone Kunsten. Het einde van de werken is voorzien voor het
laatste trimester van 2008.
2007: renovatie van de daken van het noordelijk tentoonstellingscircuit.
Inrichting van de BOZARSHOP.
71

Planning en
zaalbezetting
In 2007 waren er in het Paleis voor Schone Kunsten in totaal 5.480
publieke activiteiten. Dat is 21 procent meer dan in 2006. Telt men
er ook de activiteiten zonder publiek bij (repetities, op- en afbouw van
tentoonstellingen, opnames, stembeurten, audities en vergaderingen),
dan komt BOZAR uit op een totaal van 9.182 activiteiten zoals die
opgenomen zijn in de planningssoftware.
Onder publieke activiteiten verstaan we alle activiteiten waarbij publiek
aanwezig is en waarbij het onthaalpersoneel van het Paleis voor Schone
Kunsten voor de omkadering zorgt. Het gaat daarbij om een opening
van een tentoonstelling of een nocturne met privérondleiding, een
artistieke activiteit (concert, theater, dans, literatuur, film, enz.), een
receptie, een voordracht, ontmoeting, debat of inleiding tot een concert,
een opendeurdag, een rondleiding in het gebouw of een vernissage.
Bezetting per zaal
Henry Le Boeufzaal: de zaalbezetting nam toe, dankzij een druk
jaareinde. De publiekskomst lag ver boven die van de vorige jaren.
Kamermuziekzaal: lichte stijging, eveneens door een groot aantal
activiteiten in de herfst van 2007.
Studio: de belangrijkste gebruiker van deze zaal is de Rideau de
Bruxelles, die er zijn volledig theaterprogramma in voorstelt. De
repetities zijn extra bezettingsdagen. Deze situatie laat niet meteen toe
de zaalbezetting te verhogen.
Bezetting per zaal (jaren 2005 tot 2007)
600
100
90
500
400
223
220
241
Repetities
Publieke activiteiten
80
70
60
300
50
200
100
258
244
319
66
191
55
188
62
221
94
206
67
206
86
215
40
30
20
10
0
2005 2006 2007 2005 2006 2007 2005 2006 2007
0
Henry Le Boeufzaal Kamermuziek Studio
J
72

V. De coulissen
Voorstellingen en bezetting per maand
Tijdens het eerste trimester viel er een opmerkelijke daling van het aantal
activiteiten te noteren. Dat lag aan de sluiting (geheel of gedeeltelijk)
van de zalen om akoestische redenen tijdens de infrastructuurwerken,
aan de sluiting en ontmanteling van het Klein Theater.
De periodes waarin weinig activiteiten gepland zijn, vallen vooral samen
met de schoolvakanties en het heropstarten van de activiteiten in
september en januari.
In de zomermaanden zijn er haast uitsluitend workshops voor kinderen
en theaterrepetities. In augustus kwamen daar in de Henry Le Boeufzaal
nog een algemene vergadering van Fortis bij en een aanzienlijk
aantal repetities voor de Gurrelieder, de openingsproductie van het
Muntseizoen.
Bezetting Bezetting per maand per zaal (jaren (jaren 2005 2005 tot tot 2007) 2007) Voorstellingen per maand (jaren 2005 tot 2007)
300
250
200
600
500
400
223
220
241
Studio
Kamermuziek
Henry Le Boeuf
Repetities
Publieke activiteiten
100
90
80
70
60
Studio
Kamermuziek
Henry Le Boeuf
150
300
50
100
50
200
100
258
244
319
66
191
55
188
62
221
94
206
67
206
86
215
40
30
20
10
0
0
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
2005 2006 2007 2005 2006 2007 2005 2006 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
Henry Le Boeufzaal Kamermuziek Studio
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December
0
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
- 2005
- 2006
- 2007
Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December
73

VI Beheer en
beleid
75

Wettelijke
organisatie
van het Paleis
voor Schone
Kunsten
Het juridisch statuut
Het Paleis voor Schone Kunsten, dat op 4 april 1922 werd opgericht als
vereniging zonder winstoogmerk en in 1984 omgevormd tot instelling
van openbaar nut, is sinds 1 januari 2002 een naamloze vennootschap
van publiek recht met sociaal oogmerk .
Het jaar 2007 is dus het zesde boekjaar van het nieuwe Paleis voor
Schone Kunsten.
Ter gelegenheid van deze statutenwijziging is het maatschappelijk
doel van het Paleis voor Schone Kunsten aanzienlijk uitgebreid,
waardoor het een culturele hoofdrol speelt op het gebied van muziek
en tentoonstellingen, maar ook op dat van dans, theater, literatuur, film
en architectuur.
In de loop van dit zesde boekjaar zette de vennootschap de uitvoering
verder van de twee belangrijkste opdrachten die haar door het
beheerscontract zijn toegewezen (zie infra): het beheer van het gebouw
van meer dan 30.000 m² - een uniek bouwwerk van Victor Horta
- en de uitwerking van een multidisciplinair cultureel beleid, dat een
onmiskenbare internationale uitstraling geeft aan Brussel en Europa.
Naast het Nationaal Orkest van België en de Koninklijke
Muntschouwburg is het Paleis voor Schone Kunsten een van de drie
federale culturele instellingen .
Het maatschappelijk kapitaal
Bij de oprichting van de naamloze vennootschap in 2002 werd het
maatschappelijk kapitaal vastgesteld op 17.500.000,00 ¤, verhoogd met
een uitgiftepremie van 109.106,34 ¤. Het werd vertegenwoordigd door
Wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis voor Schone Kunsten
in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek recht met sociale doeleinden
en zijn uitvoeringsbesluiten van 19 december 2001.
Artikel 150 van de programmawet van 8 april 2003 en artikel 1, 1° van het
Koninklijk Besluit van 21 juli 2003.
17.500 aandelen zonder aanduiding van nominale waarde, in het bezit
van de Federale Staat. Dit kapitaal vertegenwoordigde hoofdzakelijk
de nettowaarde van het vruchtgebruik van het gebouw en verschafte de
vennootschap geen liquide middelen.
Aangezien in 2002 en 2003 een verlies van respectievelijk 1,8
miljoen ¤ en 3 miljoen ¤ werd geleden, kampte de vennootschap met
geldgebrek. Om de groei van de vennootschap te bevorderen besloten
de voogdijoverheden een kapitaalverhoging door te voeren. Tijdens een
buitengewone Algemene Vergadering van aandeelhouders op 11 april
2003 tekende de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij
in op een kapitaalverhoging van 5 miljoen ¤, en kreeg in ruil daarvoor
6.481 aandelen op naam zonder aanduiding van nominale waarde.
Het kapitaal bedraagt nu 22.500.000,00 ¤, vertegenwoordigd door
23.981 aandelen.
Het aandeelhouderschap
Zoals hierboven aangegeven heeft het Paleis voor Schone Kunsten twee
aandeelhouders:
— de Federale Staat bezit 17.500 aandelen (73%). De Federale Staat
is vertegenwoordigd door de Minister die de voogdij heeft over de drie
federale culturele instellingen; sinds 2003 en tot december 2007 was dit
de Eerste Minister, krachtens het Koninklijk Besluit van 21 juli 2003.
Sinds 21 december 2007 is dit de Minister van Binnenlandse zaken,
krachtens het Koninklijk Besluit van 27 december 2007 .
— de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij bezit 6.481
aandelen (27%).
Nieuwe benaming van de voormalige Federale Participatiemaatschappij, ontbonden
(fusie door overneming) door de Federale Investeringsmaatschappij
(wet 26 augustus 2006, B.S., 30 augustus 2006, inwerkingstreding 30 augustus
2006).
Artikel 4 van het Koninklijk Besluit van 27 december 2007 over bepaalde
ministeriële bevoegdheden, B.S. 31 december 2007
76

VI. Beheer en beleid
De Raad van Bestuur
De Raad van Bestuur van het Paleis voor Schone Kunsten is samengesteld
uit een gelijk aantal Nederlandstalige en Franstalige leden. De
bestuurders, de voorzitter en de vicevoorzitter van de Raad van Bestuur
zijn benoemd door de Koning, bij in Ministerraad overlegd Koninklijk
Besluit. Hun mandaat is onbezoldigd.
De eerste Raad van Bestuur van de vennootschap werd benoemd bij
Koninklijk Besluit van 19 december 2001, de helft van de leden voor zes
jaar en de andere helft voor drie jaar. Sindsdien hebben twee bestuurders
hun ontslag ingediend; zij zijn vervangen bij Koninklijk Besluit van 11
juli 2003.
Bij Koninklijk Besluit van 27 december 2004 verlengde de Koning met
zes jaar het mandaat van de zes bestuurders van wie het oorspronkelijke
mandaat afliep op 31 december 2004. Voortaan hebben alle bestuurders
een mandaat voor een termijn van zes jaar; voor de helft van hen loopt het
af op 31 december 2007 en voor de andere helft op 31 december 2010.
De Raad van Bestuur is samengesteld uit de 12 volgende stemgerechtigde
leden:
Voorzitter : De heer Étienne Davignon
Vicevoorzitter : De heer Michel Praet
Bestuurders : De heer Eric Antonis
De heer Jean Courtin
De heer Jean-Pierre de Bandt
De heer Jean-Pierre de Launoit
De heer Marc Didden
De heer Henry Ingberg († 14.10.2007)
Mevrouw Anne Monseu
Mevrouw Marleen Van Waeyenberge
Mevrouw Isabelle Verhaegen.
Mevrouw Geertrui Windels
Tevens zijn twee bestuurders aangeduid met raadgevende stem: de heer
Marc-Yves Blanpain en mevrouw Marie-Paule Quix.
Nemen ook deel aan de vergaderingen van de Raad van
Bestuur: de directeur-generaal, de secretaris-generaal en de drie
regeringscommissarissen (zie infra). Het secretariaat van de Raad wordt
door de juridische afdeling verzorgd.
In 2007 kwam de Raad van Bestuur zesmaal bijeen. De Raad
beraadslaagde over de financiële situatie van de vennootschap
(vastlegging van de jaarrekening 2006, budget 2007, driemaandelijkse en
semestriële staten), de culturele programmering zoals voorgesteld door
de directeur-generaal, de grote vastgoedinvesteringen (restauratie- en
renovatiewerken), de juridische en financiële aspecten van de Shop- en
Horecaprojecten. De BOZARSHOP heeft zijn deuren op 6 december
2007 geopend.
De Raad heeft de voorzitter, de vicevoorzitter en twee bestuurders, de
heren Courtin en de Bandt, belast met de eventuele voorbereiding van
de vergaderingen van de Raad.
Een auditcomité samengesteld uit mevrouw Geertrui Windels, de
heren Blanpain, Courtin en Praet is belast met het controleren van alle
financiële documenten die door de directie worden voorgelegd.
De directeur-generaal en het directiecomité
De heer Paul Dujardin is bij Koninklijk Besluit van 19 december 2001
benoemd tot directeur-generaal van het Paleis voor Schone Kunsten
voor een termijn van zes jaar, van 1 januari 2002 tot 31 december 2007,
eenmalig hernieuwbaar. Zijn mandaat werd hernieuwd bij Koninklijk
Besluit van 30 april 2007, voor een tweede termijn van zes jaar,
lopende van 1 januari 2008 tot 31 december 2013. Hij is belast met
het dagelijkse beheer van de vennootschap en wordt bijgestaan door een
directiecomité, dat hij voorzit.
77

Het directiecomité bestaat uit vier leden, waaronder de directeurgeneraal.
De drie andere leden zijn begin 2002 door de Raad van Bestuur
benoemd voor een termijn van zes jaar; één van de leden werd op het
einde van 2006 vervangen.
De secretaris-generaal staat in voor het secretariaat van het
directiecomité. In 2007 kwam het directiecomité negenmaal bijeen.
Het comité kan adviseurs of departementshoofden uitnodigen op de
vergaderingen. Het comité bespreekt culturele en artistieke projecten
en kwesties die verband houden met het dagelijks beheer.
Tot slot is er wekelijks een ‘Management Team Meeting’, samengesteld
uit de verantwoordelijken van de verschillende departementen van het
Paleis voor Schone Kunsten, teneinde hun activiteiten te coördineren.
De regeringscommissarissen
Het Paleis voor Schone Kunsten is onderworpen aan de controle van de
twee volgende Ministers:
• de federaal Minister bevoegd voor de federale culturele instellingen;
tussen juli 2003 en december 2007 is dit de Eerste Minister geweest;
sinds 1 januari 2008 ligt deze bevoegdheid bij de Minister van
Binnenlandse Zaken;
• de Minister van Begroting.
Het toezicht wordt uitgeoefend door bemiddeling van drie
regeringscommissarissen, benoemd door de Koning.
Twee regeringscommissarissen, een Nederlandstalige en een
Franstalige, zijn benoemd op voordracht van de Eerste Minister die
de voogdij kreeg over de federale culturele instellingen : het betreft de
heer Marc Boeykens en de heer Renaud Bellen, benoemd bij Koninklijk
Besluit van 31 maart 2004, ten gevolge van het in voege treden van de
Artikel 151 van de programmawet van 8 april 2003, in voege getreden op 19
april 2004 bij toepassing van het Koninklijk Besluit van 31 maart 2004.
programmawet van 8 april 2003 die de controle op de federale culturele
instellingen versterkt.
De derde regeringscommissaris wordt benoemd op voordracht van de
Minister van Begroting: het betreft mevrouw Rika Denduyver, benoemd
bij Koninklijk Besluit van 4 april 2003 .
De regeringscommissarissen worden uitgenodigd op alle vergaderingen
van de Raad van Bestuur van het Paleis voor Schone Kunsten en hebben
er een raadgevende stem . Ze zijn benoemd voor de duur van de regering
en hun mandaat is hernieuwbaar .
Het college van commissarissen
De controle op de financiële toestand, de jaarrekening en de
regelmatigheid van de verrichtingen die in de jaarrekening weergegeven
moeten worden, wordt aan een college van vier commissarissen
toevertrouwd.
Twee commissarissen worden door de Algemene Vergadering benoemd
onder de leden, natuurlijke personen of rechtspersonen, van het
Instituut der Bedrijfsrevisoren. Op de statutaire Algemene Vergadering
van 25 april 2006 werden de mandaten van de volgende twee revisoren
vernieuwd voor een termijn van 4 jaar:
• T.C.L.M.-Toelen, Cats, Morlie & Co CVBA, wettelijk
vertegenwoordigd door de heer Jean-François Cats;
• KPMG BCV, wettelijk vertegenwoordigd door de heer William Van
Aerde.
Artikel 14, §1 van de wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis
voor Schone Kunsten in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek
recht met sociale doeleinden (…), zoals gewijzigd door artikel 156, 1° van de
programmawet van 8 april 2003.
Artikel 14, §3 van de wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis
voor Schone Kunsten in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek
recht met sociale doeleinden (…), zoals gewijzigd door artikel 156, 2° van de
programmawet van 8 april 2003.
Artikel 5 van het Koninklijk Besluit van 31 maart 2004 tot regeling van het statuut
van de twee regeringscommissarissen bij de federale culturele instellingen.
78

VI. Beheer en beleid
Foto : Lydie Nesvadba
Twee commissarissen werden benoemd door de Algemene Vergadering
van het Rekenhof voor een termijn van 3 jaar vanaf 1 maart 2006.
Bij schrijven van 20 maart 2007 deelde de heer W. Dumazy, eerste
voorzitter van het Rekenhof, aan het Paleis voor Schone Kunsten de
benoeming mee van de volgende personen tot lid van het college
van commissarissen:
• de heer Jan Debucquoy, adviseur;
• de heer Franz Wascotte, adviseur (sinds 22 november 2007).
De commissarissen worden benoemd voor een hernieuwbare termijn
van vier jaar.
Het beheerscontract
Het beheerscontract van het Paleis voor Schone Kunsten is met de
Belgische Staat afgesloten op 18 november 2002 en goedgekeurd bij
Koninklijk Besluit van 2 december 2002. Het is in voege getreden op 21
december 2002, de dag van de publicatie in het Belgisch Staatsblad, en
is afgesloten voor een periode van vijf jaar, en van rechtswege verlengd
tot inwerktreding van het nieuwe beheerscontract.
Dit beheerscontract regelt onder andere volgende wettelijk opgelegde
aangelegenheden:
• de uitvoeringsmodaliteiten van de dienstverlenende opdracht van
de vennootschap, met name een multidisciplinaire en geïntegreerde
culturele programmering die bijdraagt tot de Europese en internationale
uitstraling van het federale België, de Gemeenschappen en het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest;
• de modaliteiten met betrekking tot het gebouw: enerzijds het beheer
en het onderhoud ten laste van het Paleis voor Schone Kunsten, en
anderzijds de grote herstel- en renovatiewerkzaamheden ten laste van
de Staat;
• de samenwerkingsmodaliteiten met andere instellingen, in het
bijzonder met de regelmatige gebruikers van het Paleis voor Schone
Kunsten;
• de modaliteiten met betrekking tot de dotatie van de Federale Staat;
• de verplichtingen inzake intern en extern toezicht.
In dit contract verbindt het Paleis voor Schone Kunsten zich ertoe
een coherente culturele programmering uit te werken, een actief
cultureel democratiseringsbeleid te voeren en een culturele, artistieke,
professionele en technische referentie te zijn. Het contract voorziet
echter dat deze verbintenissen rechtstreeks verbonden blijven aan de
financiële middelen waarover het Paleis beschikt en in het bijzonder aan
de dotaties die het toegewezen krijgt om zijn opdrachten te vervullen.
Het paritair comité
Het paritair comité is opgericht bij Koninklijk Besluit van 19 december
2001. Naast de voorzitter, de heer Étienne Davignon, is het samengesteld
uit twaalf effectieve leden: zes ter vertegenwoordiging van de directie en
zes die het personeel vertegenwoordigen (met zes plaatsvervangers).
In 2007 kwam het paritair comité zesmaal bijeen. Tijdens deze
vergaderingen behandelde het onder meer volgende punten:
• het ontwerp van arbeidsreglement dat uiteindelijk op 15 januari 2007
werd ondertekend;
• de opvolging van het subcomité voor Preventie en Bescherming op het
Werk (CPBW);
• de overuren;
• de tussenkomst woon-werkverkeer;
• de feestdagen van 2008.
79

Foto : Julien Lanoo
80

VII Cijfers
81

Financieel
Balans (in duizenden ¤)
verslag
ACTIVA 2007 2006
PASSIVA 2007 2006
VASTE ACTIVA 24.725 21.786
I. Materiële vaste activa 24.663 21.777
A. Terreinen en gebouwen 17.518 17.518
B. Installaties, machines et uitrusting 395 520
C. Meubilair en rollend materieel 680 556
D. Overige materiële vaste activa 5.376 2.513
E. Activa in aanbouw en vooruitbetalingen 693 670
II. Financiële vaste activa 63 9
VLOTTENDE ACTIVA 9.890 14.136
III. Vorderingen op ten hoogste één jaar 6.009 11.040
IV. Geldbeleggingen 997 1.418
V. Liquide middelen 2.774 1.286
VI. Overlopende rekeningen 110 392
EIGEN VERMOGEN 24.098 24.915
I. Kapitaal 22.500 22.500
II. Uitgiftepremies 109 109
III. Herwaarderingsmeerwaarden 385 385
IV. Overgedragen verlies (4.995) (4.948)
V. Kapitaalsubsidies 6.100 6.869
VOORZIENINGEN EN
UITGESTELDE BELASTINGEN 888 2.234
VI. Voorzieningen voor risico’s en kosten 888 2.234
SCHULDEN 9.629 8.774
VII. Schulden op ten hoogste één jaar 8.131 7.330
A. Handelsschulden 4.342 3.882
B. Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen 15 5
C. Schulden m.b.t. belastingen,
bezoldigingen en sociale lasten 2.940 2.734
D. Overige schulden 833 709
VIII. Overlopende rekeningen 1.498 1.444
TOTAAL DER ACTIVA 34.615 35.922
TOTAAL DER PASSIVA 34.615 35.922
82

VII. Cijfers
Resultatenrekening (in duizenden ¤)
RESULTATENREKENING 2007 2006
Ook dit jaar kan men stellen dat de rekeningen voor het boekjaar 2007 in
evenwicht zijn. Het verlies van het boekjaar, dat 47.855,93 ¤ bedraagt,
vertegenwoordigt immers slechts 0,19 % van de bedrijfskosten op de
resultatenrekening (26.595.218,50 ¤).
BEDRIJFSOPBRENGSTEN 25.569 23.343
I. Omzet 6.629 7.019
II. Andere bedrijfsopbrengsten 18.941 16.323
BEDRIJFSKOSTEN 26.595 23.895
III. Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen 13.155 11.800
IV. Diensten en diverse goederen 3.378 2.393
V. Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen 10.011 10.111
VI. Afschrijvingen en waardeverminderingen 1.298 930
VII. Waardeverminderingen op voorraden, bestellingen en handelsvorderingen 87 (52)
VIII. Voorzieningen voor risico’s en kosten (1.345) (1.292)
IX. Andere bedrijfskosten 12 5
BEDRIJFSVERLIES (1.026) (553)
FINANCIELE OPBRENGSTEN 859 454
FINANCIELE KOSTEN 4 26
VERLIES UIT DE GEWONE BEDRIJFSUITOEFENING VOOR BELASTING (170) (124)
UITZONDERLIJKE OPBRENGSTEN 168 191
UITZONDERLIJKE KOSTEN 45 (139)
VERLIES VAN HET BOEKJAAR VOOR BELASTING (48) (72)
BELASTINGEN OP HET RESULTAAT 0 0
VERLIES VAN HET BOEKJAAR (48) (72)
Bij de bedrijfskosten verdienen drie posten bijzondere aandacht :
• De handelsgoederen, grond- en hulpstoffen (13 miljoen ¤), die de basis
vormen voor de activiteiten van het Paleis voor Schone Kunsten, te
weten de kosten voor de volledige artistieke productie (8,6 miljoen ¤)
en de communicatie.
• De diensten en diverse goederen (3,3 miljoen ¤), die de kosten
behelzen voor de administratieve werking, zoals de huurgelden en de
verzekeringen.
• De bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (10 miljoen ¤), die alle
kosten omvatten met betrekking op het personeel.
Bij de evaluatie van de in de rekening 2007 geboekte bedrijfskosten
dient men ook rekening te houden met de activiteiten, die ten laste
worden genomen door de externe partners van het Paleis voor Schone
Kunsten. Dit geldt zowel voor het culturele project als voor de
onroerende investeringen.
Om zijn ambitieuze artistieke programmering te verwezenlijken streeft
het Paleis naar een zo groot mogelijke synergie en samenwerking,
onder meer via coproducties met structurele (of occasionele) partners,
of via het aantrekken van projecten die externe financiële middelen
krijgen. Deze partners zijn een steun voor het Paleis voor Schone
Kunsten en zijn globaal cultureel project. De financiële bijdrage van
de verschillende coproducenten is fundamenteel en verhoogt de
artistieke kwaliteit van de voorgestelde projecten.
83

De productiekosten van activiteiten, gedragen door de externe partners
van het Paleis voor Schone Kunsten, worden niet opgenomen in de
rekeningen van het Paleis, doch deze activiteiten veroorzaken wel andere
kosten voor het Paleis voor Schone Kunsten, zowel qua mankracht als
technische middelen of de ter beschikking gestelde infrastructuur. Dit
alles vindt zijn weerspiegeling in de hoge werkingskosten.
De onroerende investeringen konden gebeuren dankzij de hulp van
de verschillende interveniërende partijen, met name Beliris, de FPIM,
de Regie der Gebouwen, de Nationale Loterij of nog het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest. Ook al wordt niet alle financiële steun in de
rekeningen opgenomen, toch staat het Paleis voor Schone Kunsten in
voor het grootste deel van het beheer en de leiding van de werken die
kunnen gerealiseerd worden dankzij deze substantiële ondersteuning.
Het culturele project
Als voornaamste activiteit zijn er de eigen culturele evenementen van
het Paleis voor Schone Kunsten. Muziek en tentoonstellingen genieten
de grootste bekendheid, maar het Paleis wil multidisciplinair zijn. Film,
theater, dans, literatuur, architectuur maken integraal deel uit van onze
culturele activiteiten en komen vaak samen aan bod, zoals bij voorbeeld
tijdens Festivals. In de rekeningen voor 2007 van het Paleis voor Schone
Kunsten bedragen deze activiteiten een totaal van 8,6 miljoen ¤.
Naast deze eigen realisaties worden in het Paleis voor Schone Kunsten
nog andere artistieke activiteiten georganiseerd :
• de activiteiten in coproductie met een twintigtal partners, waaronder
het NOB, Europalia, de Munt, het Festival van Vlaanderen of de
Rideau de Bruxelles. Het Paleis voor Schone Kunsten staat in voor de
conceptie, de opvolging en de realisatie van deze activiteiten, deels met
zijn partners, maar anderzijds ook uitsluitend op eigen kracht. Dit is
het geval voor de volledige technische bijstand, maar geldt ook voor de
algemene diensten (bij voorbeeld de communicatie via de Internetsite
of de publicaties, maar ook de beveiliging of de verzekeringspolissen).
• de artistieke projecten met derden met een externe financiering.
Als voorbeeld vermelden we de tentoonstelling Blicke auf Europa, die
georganiseerd werd ter gelegenheid van het Duitse voorzitterschap
van de Europese Unie. Duitsland stond in voor het transport en de
verzekering van de tentoongestelde werken. Een som van 2.088.500 ¤
werd aldus rechtstreeks door de Bundeskulturstiftung beheerd. Dit
bedrag werd uiteraard niet opgenomen in de rekeningen van het Paleis
voor Schone Kunsten, maar was onontbeerlijk om deze kwalitatief
hoogstaande tentoonstelling te kunnen brengen. Het spreekt voor
zich dat alle kosten die het Paleis voor Schone Kunsten op zich
genomen heeft, integraal en waarheidsgetrouw zijn opgenomen in de
rekeningen.
Deze twee soorten activiteiten vertegenwoordigen samen het belangrijke
bedrag van 13,9 miljoen ¤, te voegen bij de eigen artistieke productie
van het Paleis voor Schone Kunsten ter waarde van 8,6 miljoen ¤.
De volledige som van de artistieke producties die georganiseerd worden
in het Paleis voor Schone Kunsten bedraagt dus 22,5 miljoen ¤
Naast de twee hoger vernoemde is er nog een derde soort activiteit :
• De producties van onze talrijke andere partners die plaatsgrijpen in de
zalen van het Paleis voor Schone Kunsten. Zo bij voorbeeld de activiteiten
van de Internationale Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth van België.
Ook in dit geval beperkt het ter beschikking stellen van de zalen zich
niet enkel tot het verhuren : de diensten van het Paleis voor Schone
Kunsten (techniek, planning,…), en alleen zij, staan in voor het onthaal,
het inlassen van deze evenementen tussen de andere activiteiten, het
84

VII. Cijfers
technisch beheer en het goede verloop. Deze activiteiten betekenen een
zware belasting voor het Paleis voor Schone Kunsten waarvan de impact
niet weerspiegeld wordt in de rekeningen van de vennootschap. Het
is moeilijk een juiste financiële raming te maken van deze activiteiten,
maar men moet er rekening mee houden als men de werkingskosten van
het Paleis voor Schone Kunsten evalueert.
Het beheer en de onroerende investeringen
• Deze rubriek omvat veelvuldige en complexe activiteiten. Eerst
en vooral zijn er de 33.000 m² van het Paleis zelf, die meer zijn dan
enkel maar een aantal lokalen. Het betekent eveneens het onderhoud
van de gevel en de prachtige en ruime gemeenschappelijke delen
die de faam ervan uitmaken (hal, trap…), maar die dus ook moeten
worden onderhouden. Dit gebeurt uitsluitend door het personeel
van het Paleis voor Schone Kunsten, alhoewel deze ruimtes ten
dienste staan van iedereen, coproducenten en derden. Dan zijn
er ook de administratieve kantoren, in totaal 4.000 m², met een
beveiligingssysteem, vergaderzalen, diverse faciliteiten voor het
personeel en de bezoekers, voor het Paleis voor Schone Kunsten zelf,
maar ook voor onze partners die dezelfde lokalen gebruiken (NOB,
Europalia, Rideau de Bruxelles…). Deze lokalen worden gehuurd, maar
het technisch personeel van het Paleis voor Schone Kunsten staat in
voor hun onderhoud.
• Bovendien vergde de realisatie van de investeringen van de laatste jaren
eveneens de oprichting van een structuur in het Paleis voor Schone
Kunsten, niettegenstaande het feit dat de financiering ervan niet via
de rekeningen van het Paleis loopt. Zo zijn er voor de renovatie van
het noordelijke circuit van de tentoonstellingen, bij voorbeeld maar
twee van de elf miljoen investeringen in onze rekeningen geboekt. Het
saldo van 9 miljoen werd toevertrouwd aan de Regie der Gebouwen,
die de ondernemers rechtstreeks betaald heeft. Uiteraard doet het
Paleis voor Schone Kunsten een beroep op partners, zoals de Regie der
Gebouwen, of op externe samenwerkingen (architect,…) om geholpen
te worden bij het beheer van deze investeringen. Maar de medewerkers
van het Paleis voor Schone Kunsten zorgen voor de opvolging van
deze dossiers, zowel op juridisch, financieel, administratief als
technisch vlak. Dit geldt voor het zoeken van investeringssubsidies,
het bepalen van onze desiderata tijdens de ontstaansgeschiedenis, het
bemiddelen gedurende de uitvoering om de begroting onder controle
te houden tot aan de oplevering van de werken, en het aanleren van
aangepaste vaardigheden bij het gebruik van nieuwe technieken. Alle
departementen zijn op de ene of andere manier betrokken bij het
beheer van deze investeringen.
Sinds het begin van het eerste mandaat van Paul Dujardin als directeurgeneraal
werden er belangrijke investeringen gedaan. En in de nabije
toekomst moeten er nog nieuwe en even grote investeringen gebeuren, niet
alleen om het gebouw te restaureren, maar ook om elementaire redenen
van veiligheid (elektriciteit,…). Zij zullen dezelfde zware inspanning vergen,
met als enig voordeel de reeds opgedane ervaring en de aanwezigheid van
een aangepaste structuur. Toch vergen deze investeringen steeds meer
ingewikkelde juridische en financiële constructies en moet er een beroep
gedaan worden op de privésector. Hieraan dient men toe te voegen dat
de evolutie van de techniek conform de Europese maatstaven, die voor
het Paleis voor Schone Kunsten van toepassing zijn, een steeds hogere
kwalificering van het personeel vereist.
Om een idee te geven van de orde van grootte hebben de overheid en
de privésector sinds 2000 een gecumuleerd bedrag van 44.546.000 ¤
op de site van het Paleis voor Schone Kunsten geïnvesteerd. Dit gaat
gepaard met het gebruik van complexe financiële constructies waarbij
85

de Regie der Gebouwen, Beliris, de SFPI, de Nationale Loterij, het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest of ook nog de Bernheimstichting
geïmpliceerd waren.
Zoals reeds eerder vermeld, kan het deel van de investeringen, dat
rechtstreeks beheerd werd door derden zoals de Regie der Gebouwen,
zonder directe financiële tussenkomst van het Paleis voor Schone
Kunsten, geraamd worden op 3 miljoen ¤ voor het jaar 2007 (afwerking
van het noordelijke circuit, BOZARSHOP, Cinematheek, e.a.).
overeen met de optelling van de Bedrijfskosten van 26,6 miljoen ¤
(zoals weergegeven in de rekeningen 2007 van het Paleis voor Schone
Kunsten), samen met de waarde van de culturele activiteiten die niet
door het Paleis voor Schone Kunsten werden geproduceerd, zijnde 13,9
miljoen ¤, en met de onroerende investeringen, zijnde 3 miljoen ¤.
Met deze som van 43,5 miljoen ¤ voor ogen, zijn de bezoldigingen
van het Paleis voor Schone Kunsten, ten bedrage van 10 miljoen ¤,
gerechtvaardigd.
Besluit
Zoals men ziet, houdt de traditionele opdracht van het Paleis voor
Schone Kunsten naast het organiseren van culturele activiteiten en het
beheren van het gebouw heel wat complexe facetten in.
De culturele activiteit behelst eigen producties, coproducties, producties
van derden in de zalen van het Paleis en artistieke projecten met derden
met een externe financiering. De bestaande organisatie van het Paleis
voor Schone Kunsten moet al deze activiteiten ondersteunen, waarvan
een deel niet gevaloriseerd wordt in de rekeningen en de begroting van
de vennootschap.
Hetzelfde geldt voor het beheer en de onroerende investeringen.
Sommige subsidies voor investeringen worden gedragen door derden
(vooral de Regie der Gebouwen in 2007), terwijl het Paleis voor Schone
Kunsten, zoals hoger gezegd, op een fundamentele manier bijdraagt tot
de realisatie van deze investeringen. Ook hier komen zij ten goede aan
allen, het Paleis voor Schone Kunsten, de coproducenten, de partners
en de bezoekers van deze activiteiten.
Men kan dan ook stellen dat de geconsolideerde activiteit (inclusief de
inbreng van externe partners) van het Paleis voor Schone Kunsten in
het jaar 2007 een totaal bedroeg van 43,5 miljoen ¤. Dit bedrag stemt
bemerkingen BIJ HET ACTIEF
- De materiële vaste activa zijn gestegen vanwege de renovatiewerken aan
de noordelijke daken, gefinancierd door het samenwerkingsakkoord
Beliris (Avenant 9).
- De verhoging van de financiële vaste activa is voornamelijk te wijten
aan de deelneming in het kapitaal van de vennootschap gecreëerd voor
BOZARSHOP en ook aan de borgstelling van de subisidie van de
Vlaamse Gemeenschap voor de tentoonstellingen georganiseerd rond
China.
- De vorderingen op ten hoogste één jaar zijn in dalende lijn. Dit
wordt verklaard door twee redenen. Ten eerste vertonen de
handelsvorderingen een stijging door meer coproducties. Ten tweede
zijn de overige vorderingen fors gedaald omdat de subsidies verminderd
zijn. In 2006 had het Paleis voor Schone Kunsten als nog te ontvangen
subsidies : Beliris (4,9 miljoen ¤), de uitzonderlijke subsidie op het
einde van het jaar van 800.000 ¤ en de steun van Buitenlandse Zaken
van 450.000 ¤. In 2007 daarentegen blijft er nog een klein bedrag van
Beliris over, het saldo van 20 % van de Nationale Loterij en een som
van 150.000 ¤ van de Vlaamse Gemeenschap.
- De geldbeleggingen zijn minder hoog.
- De overlopende rekeningen van de activa hernemen de over te dragen
kosten voor 102.000 ¤ en de verkregen opbrengsten voor 8.000 ¤.
86

VII. Cijfers
BEMERKINGEN BIJ HET PASSIEF
- Het overgedragen verlies is enkel van toepassing op het jaar 2002,
toen de vennootschap, die de activiteiten van meerdere verenigingen
heeft overgenomen, opgericht werd. Er was toen nog geen financieel
plan opgesteld en het Paleis voor Schone Kunsten was structureel
ondergefinancierd, wat de reden was voor een kapitaalsverhoging in
2003. De nieuwe vennootschap Paleis voor Schone Kunsten N.V.
heeft sindsdien nooit een operationeel verlies geleden.
- De voorzieningen voor risico’s en kosten van 888.000 ¤ zijn opgedeeld
als volgt :
• grote herstellingen en onderhoud : enkel de voorziening van
275.000 ¤ voor de werken aan het orgel blijft. In 2006 had het
Paleis reeds gebruik gemaakt van de voorziening van 1,2 miljoen
¤ voor de kosten in het kader van de werken aan de noordelijke
daken;
• andere risico’s en kosten : deze post omvat een voorziening
voor de herstructureringswerken (224.000 ¤) en de lopende
juridische geschillen (407.000 ¤). Deze laatste provisie is
hoofdzakelijk de voorziening voor het risico van de BTW op de
media-uitwisselingen.
- De handelsschulden zijn in stijgende lijn door meer coproducties.
- De schulden m.b.t. belastingen, bezoldigingen en sociale lasten
omvatten 816.000 ¤ voor overuren.
- De overige schulden op ten hoogste één jaar bevatten de schulden van
de box office t.o.v. derden.
- De overlopende rekeningen van de passiva bevatten 119.000 ¤ aan toe
te rekenen kosten en 1.379.000 ¤ aan over te dragen opbrengsten.
BEMERKINGEN BIJ DE RESULTATENREKENING
- De omzet vertegenwoordigt het operationeel product van het Paleis voor
Schone Kunsten en daalt met 5 % oftewel 390.000 ¤. De Funding en de
box office bleven status quo met uitzondering van BOZAR EXPO.
- De andere bedrijfsopbrengsten zijn in stijgende lijn. Deze verhoging kan
men verklaren door het bijkomende 1 miljoen ¤ van de federale dotatie,
de subsidie van de Portugese overheid voor de tentoonstelling De Wereld
rond en de subsidies voor de tentoonstellingen rond China.
- De aankopen zijn gestegen met 1.355.000 ¤ zijnde 11 % en zijn
verbonden aan de honoraria betaald aan de organisatoren van De
Wereld rond -tentoonstelling (1 miljoen ¤ ) en aan de ontwikkeling van
de artistieke activiteit, vooral muziek. De uitgaven m.b.t. het gebouw
en de administratie blijven stabiel.
- De diensten en diverse goederen omvatten de som van 1 miljoen ¤
die betaald werd aan de Regie der Gebouwen in het kader van
de renovatiewerken, zoals overeengekomen tussen de Regie der
Gebouwen, het Paleis voor Schone Kunsten en de Nationale Loterij.
- Als men rekening houdt met de aanwending van 128.000 ¤ van de
voorziening voor herstructureringen dan zijn de bezoldigingen stabiel
gebleven op 9,8 miljoen ¤.
- De verhoging van de afschrijvingen wordt gedeeltelijk gecompenseerd
door andere financiële producten die de kapitaalsubsidie Beliris
hernemen.
-De waardeverminderingen op handelsvorderingen zijn te wijten aan
een dossier betreffende een culturele partner.
- De voorzieningen voor risico’s en kosten omvatten hoofdzakelijk
de hernemingen van de voorziening voor de werken aan het dak (-1,1
miljoen ¤), de herstructureringskosten (-128.000 ¤) en de IT-licenties.
- De financiële opbrengsten zijn gestegen door de beleggingen en de
kapitaalsubsidie van Beliris.
- De overige uitzonderlijke opbrengsten zijn o.a. honoraria van 2006 die
omgeboekt werden als vaste activa of leveranciers van vóór 2003 die
nooit omgeboekt werden.
- De overige uitzonderlijke kosten vertegenwoordigen de afschrijvingen
op de honoraria van 2006 die omgeboekt werden en de vorderingen
die niet recupereerbaar zijn.
87

Foto : Lydie Nesvadba
88