Verslag ASEAN-bijeenkomst

Verslag ASEAN-bijeenkomst
Donderdag 24 mei 2012, Ministerie van Buitenlandse Zaken, Den Haag
Jonge Atlantici organiseerde op 24 mei in samenwerking met het ministerie van
Buitenlandse Zaken een bijeenkomst over de Association of South-East Asian Nations
(ASEAN). Peter Noordermeer (directie Azië, ministerie van Buitenlandse Zaken) en dr.
Frans-Paul van der Putten (Clingendael Security and Conflict Programme, Clingendael Asia
Studies) bespraken voor de 20 deelnemers recente ontwikkelingen op politiek, strategisch
en economisch gebied aangaande de organisatie. In de daaropvolgende discussieronde
schoof ook Annelies Faro (directie Veiligheidsbeleid, ministerie van Buitenlandse Zaken)
aan, om dieper in te gaan op defensievraagstukken omtrent ASEAN.
Peter Noordermeer opende het bal met een brede introductie over de huidige
verschuivingen en ontwikkelingen op het Aziatische continent, al dan niet in verhouding tot
de rest van de wereld. Zo wees hij de aanwezigen op de gigantische economische groei die
de landen in het gebied hebben doorgemaakt, en de onrust die dat in sommige delen van de
wereld – vooral in de VS – teweeg brengt. Ook benadrukte Noordermeer de groeiende
instabiliteit in het gebied.
Deze instabiliteit wordt in de eerste plaats veroorzaakt door een toename aan nucleaire
grootmachten in Azië, zoals China, India, Pakistan en – uiteraard – Noord-Korea. In de
tweede plaats voeden daarnaast enkele interne en regionale conflicten deze instabiliteit,
zoals die tussen India en Pakistan, China en Taiwan, en de twee Korea’s. Ook ging
Noordermeer uitgebreid in op de spanningen rondom de Zuid-Chinese Zee. Omdat veel
landen tegelijkertijd aanspraak maken op verschillende eilanden – en daarmee stukken zee –
ontstaat er toenemende onrust in de regio. Tot nu toe heeft het niet tot verregaande
escalaties geleid, maar een mogelijk conflict ligt continu op de loer. Een
samenwerkingsverband als ASEAN is, gezien de economische groei en de toenemende
instabiliteit in Azië, dan ook geen slecht idee, aldus Noordermeer.
Vervolgens nam Frans Paul van der Putten het woord. Hij begon met een kort inhoudelijk
overzicht over het ontstaan van ASEAN. Het genootschap werd opgericht in 1967 door vijf
landen, te weten de Filipijnen, Indonesië, Maleisië, Singapore en Thailand. Hier kwamen in
de jaren erna nog vijf landen bij: Brunei in 1984, Vietnam in 1995, Laos en Myanmar (Birma)
in 1997 en Cambodja in 1999. In eerste instantie ging het vooral om economische
samenwerking tussen de landen. Later kwamen hier ook culturele, politieke en
veiligheidskwesties bij. Van der Putten benadrukte echter dat het vaak kan lijken alsof het de
deelnemende landen in eerste instantie gaat om economische samenwerking, maar er vaak
ook veiligheidsoverwegingen achter schuilgaan. Dat is ook het geval met ASEAN. De angst
voor het communisme dreef de landen tijdens de Koude Oorlog bijeen. Economische
samenwerking werd in deze context gekozen als veiligheidsstrategie. Toch heeft ASEAN nog
1

altijd geen veiligheidsovereenkomst getekend. De landen zijn voor een groot deel afhankelijk
van losse bilaterale of trilaterale allianties onderling, of in samenwerking met de VS dan wel
China.
Wat zijn nu eigenlijk de geopolitieke gevolgen van zo’n hechter Azië voor de directe
omgeving en de rest van de wereld In Azië zelf is de ASEAN vooral belangrijk voor de
stabiliteit in het gebied, aldus Van der Putten. Dit geldt met name voor de problematische
situatie rond de Zuid-Chinese Zee. ASEAN biedt een platform voor multilaterale
bijeenkomsten en brengt zo een dialoog op gang, waarin eventuele spanningen snel in de
kiem kunnen worden gesmoord. Zo is ASEAN ook belangrijk voor de grotere landen
eromheen – China, India, Australië – om de rust in het gebied te waarborgen.
Voor de rest van de wereld is een hechter Azië ook belangrijk, vervolgde Van der Putten.
Allereerst voor de relatie tussen China en de VS. De VS zien de groei van China de laatste
jaren met argusogen toenemen, en hebben er belang bij dat ook andere landen in de regio
zich sterk maken. Op die manier zal de dominantie van China door de buren beter in de
gaten worden gehouden. Verder is stabiliteit in Zuidoost-Azië – en dus de samenwerking
binnen ASEAN – belangrijk voor de economische groei in het gebied. Hoe meer rust in de
regio, hoe aantrekkelijker de landen worden voor buitenlandse investeerders. Tot slot is
stabiliteit van belang voor het in stand houden van gezonde en veilige handelsroutes in
Zuidoost-Azië.
Hoe zal Azië zich in de toekomst gaan ontwikkelen Van der Putten kwam met drie
voorspellingen voor de regio. In de eerste plaats zal het multilateralisme een nieuwe impuls
krijgen door veranderende wereldverhoudingen en structuren. Een concreet voorbeeld
hiervan is dat zowel Rusland als de VS inmiddels lid zijn geworden van de East-Asia Summit,
om hun invloed in het gebied te vergroten. In de tweede plaats hebben de economische
ontwikkelingen gezorgd voor een nieuwe dynamiek. Nu de Chinese economie de Japanse
economie heeft ingehaald, is de grootste Aziatische economische macht niet langer een
bondgenoot van de VS. Hierdoor moeten de VS zich ook in toenemende mate gaan richten
op andere landen in de regio. Tot slot vindt er binnen de VS een strategische heroriëntatie
plaats richting Azië. Steeds meer troepen zullen worden teruggetrokken uit Europa, en
worden ondergebracht in Azië. Ook dit zal de komende jaren van invloed zijn op de kleinere
– ASEAN – landen in de regio.
Na deze uiteenzettingen was het tijd voor de deelnemers om vragen te stellen. Een vraag
was of ASEAN-landen zich meer gaan richten op de ontwikkelingen van expeditionaire
machten, nu zij zich bewust zijn van de verschuivingen op het wereldtoneel. Faro
antwoordde dat er wel degelijk geïnvesteerd en ook geëxperimenteerd wordt op dit gebied,
maar dat dit eigenlijk nog in de kinderschoenen staat. Voorlopig ligt de focus van de ASEANlanden
nog op de ontwikkeling van een defensieve strijdmacht.
Een andere vraag ging over de relatie tussen China, de VS en ASEAN. Is het zo dat de twee
grootmachten dingen naar de invloed van bepaalde landen binnen ASEAN, en er spanningen
optreden wanneer bepaalde landen een ‘kant’ kiezen Van der Putten en Noordermeer
beaamden dat de VS en China wel degelijk om gunsten van ASEAN-landen vragen, en zij op
2

hun beurt vaak ook hun voorkeur uitspreken. Tot op heden is het ASEAN-verband op zichzelf
echter sterk genoeg om met deze interne spanningen om te kunnen gaan.
De discussie werd afgesloten met een borrel, waarbij nagepraat werd over de kwesties die
eerder aan bod waren gekomen. Opnieuw werd duidelijk dat we niet om de rol van een
groeiend Azië heen kunnen, en dit een interessant onderwerp is – en zal blijven.
Larissa Versloot
3