Sport is het doel van sport, integratie een welkom effect van een ...

Het Portaal is het platform voor politiek, economisch en maatschappelijk debat. Voor meer informatie zie www.het-portaal.net
Sport is het doel van sport,
integratie een welkom effect van een goed sportbeleid!
Verslag debat ‘Sport & Integratie: huwelijk of mismatch’
Donderdag 9 juni
Skateland Rotterdam
Belangrijkste debatconclusies
Wat is waar Integreert sport of werkt het juist segregatie
in de hand Over deze vraag debatteerde een bont
gezelschap deskundigen en geïnteresseerden donderdag 9
juni in Skateland Rotterdam op uitnodiging van Stichting
Het Portaal. ‘Sportieve integratie’ was het tweede
debatthema dat in het kader van Rotterdam Sportjaar 2005
op de agenda stond. Verenigingsbestuurders, beleidsmakers,
wetenschappers, welzijnswerkers, migrantenorganisaties,
allen waren ze aanwezig om te bepalen of én hoe sport als
geschikt integratie-instrument kan worden ontwikkeld. De
conclusie loog er niet om. Sport bevordert de integratie
alleen als de politiek investeert in de kwaliteit van de
sportontmoeting. Voor niets gaat de zon op, maar voor
integratie moet je als overheid de handen uit de mouwen
steken. Alle aanwezigen stelden dat de overheid met sport
goud in handen heeft maar dat dit niet wil zeggen dat ze lui
achterover kan hangen. Het is een fictie dat sport ‘zomaar’
tot integratie leidt. Als de overheid niets doet, leidt sport
evenzeer tot segregatie. Sport integreert alleen als de
randvoorwaarden kloppen. Het appel aan de overheid was
duidelijk: zorg voor goede trainers en jongerenwerkers,
stimuleer samenwerking tussen gemeente, welzijnswerk
en scholen, bied verenigingen hulp bij het opengooien van
hun traditionele clubcultuur en ga niet uit van dwang maar
van kwaliteit. Gedwongen integratie leidt tot negatieve
effecten. Het is schadelijk voor de sport en breekt in op de
keuzevrijheid van burgers. Deze mogen zelf weten waar en
met wie ze sporten. Om toch ‘menging’ tot stand te brengen
moet de overheid inzetten op goed personeel dat met
enthousiasme een interculturele sportpraktijk vormgeeft.
Investeer in mensen en faciliteiten, niet in regels!
In tegenstelling tot de strenge integratieopvatting
waar Rotterdam zich als stad mee profileert, klonk er in
de zaal van Skateland een ander geluid. Er ging een luid
applaus op toen Jan Janssens, één van de hoofdgasten en
directeur van het Mulier Instituut, zijn inleiding afsloot
met het advies om ‘weer terug te keren naar de politieke
correctheid van het verleden.’ Volgens de onderzoeker moet
het in de sportwereld afgelopen zijn met het opstellen van
‘allochtonen moeten dit en dat’ lijstjes. Het is tijd om de
hand in eigen boezem te steken: autochtonen moeten dit
en dat. Sportverenigingen dienen van onneembare witte
bolwerken te veranderen in open structuren die allochtonen
een kans geven. De overheid moet de sportparticipatie
met man en macht faciliteren, niet inzetten op sport
als integratiemiddel. Als integratie doel wordt van het
sportbeleid, dan bezwijkt de sport al snel onder een dikke
en stroperige laag bureaucratie. Ja, sport integreert, maar
dat doet het pas echt als de sport zich inzet voor de sport,
niet voor een ander maatschappelijk doel.
Daarnaast mag sport niet als heilsmiddel voor
de maatschappij worden gezien. Alle deelnemers aan
het debat waren het erover eens dat het mooi is dat de
maatschappelijke functie van sport de laatste paar jaar
steeds meer in de schijnwerpers komt te staan. Dit wil
echter niet zeggen dat sport alles oplost. Maatschappelijke
wondermiddelen bestaan niet. De teneur in het debat was
tweeslachtig: leuk al die aandacht voor sport, maar koester
geen onrealistische verwachtingen.
Stellingen nader uitgewerkt
Hieronder volgt een verslag van de stellingen zoals die in
het debat zijn besproken. Deze samenvatting geeft een
goed beeld van de begrip- en meningsvorming die tijdens de
discussie gestalte heeft gekregen.
1. Sport is doel op zich, nooit een middel om
maatschappelijke vraagstukken mee op te lossen.
Het ‘nooit’ in bovenstaande stelling is veel te expliciet.
Sport is heel goed in staat om maatschappelijke problemen
aan te pakken. Alle deelnemers beaamden dat sport -
mits goed gefaciliteerd- veel ‘maatschappelijke spin-off’
genereert. Sport draagt bij aan de collectieve gezondheid,
vervult als ‘samenlevingscement’ een belangrijke
sociale functie en draagt bij aan de toenadering tussen
verschillende etniciteiten. Maar sport krijgt pas waarde
voor integratie als het eerst als doel op zich goed
functioneert. Sociale integratie is een positief neveneffect
Juni 2005, pagina 1 van 4

Het Portaal is het platform voor politiek, economisch en maatschappelijk debat. Voor meer informatie zie www.het-portaal.net
van sportparticipatie in algemene zin.
2. De integrerende werking van sport kan en moet vanuit
de overheid worden aangestuurd.
Zeker! De vraag is hoe Over wat voor soort sturing hebben
we het Moet de overheid regels invoeren die bepalen
dat een sportvereniging zoveel procent allochtone leden
moet hebben om voor subsidie in aanmerking te komen
Dient de overheid welzijnsorganisaties te straffen die geen
visie op sport ontwikkelen Alle deelnemers stellen dat de
overheid niet moet dwingen maar moet faciliteren. Schep
mogelijkheden, in plaats van voortdurend met het vingertje
te wijzen. Speel in op initiatieven die de samenleving
onderneemt. Laat deze niet dood bloeden door inefficiënte
en tegendraadse regelgeving. Veel welzijnsorganisaties
hebben sportbuurtwerkers in dienst. Saneer deze niet
weg. Zorg voor betere opleidingen. Vertrouw als overheid
op de competentie van de professionals die werken in en
met de praktijk. Integratie door sport werkt alleen als
ze wordt begeleid door vakkundig personeel. Kortom,
het is de taak van de overheid om die randvoorwaarden
te creëren waarbinnen vakmensen ‘integratie door sport’
op de werkvloer kunnen uitdragen. Ga als overheid
niet zelf ellenlange beleidsnota’s schrijven maar help
sportverenigingen, scholen en welzijnsorganisaties bij het
opstellen en uitvoeren van hún beleid.
3. Integratie is het leren leven met diversiteit, niet het
egaliseren van verschil.
Moet Rotterdam gemengd sporten Hier verschilden de
meningen over. Voor sommigen is menging een doel dat we
actief moeten stimuleren. Sportparticipatie is niet genoeg,
etnisch gemengde participatie datgene wat moet worden
nagestreefd. In het debat bleef het onduidelijk hoe we
deze menging moeten bevorderen. Willen we in de sport
even vergaan als in het onderwijs Krijgen we dubbele
inschrijflijsten voor witte én zwarte sportverenigingen
Voor anderen valt sport niet te vergelijken met het domein
van het onderwijs. Sport speelt zich in de privé-sfeer af,
terwijl het onderwijs een openbare aangelegenheid is. Je
sport in je vrije tijd terwijl je verplicht bent naar school
te gaan. Het is logisch dat je in de tijd waarin je ontspant
zoekt naar een sociale omgeving waar je je prettig bij voelt.
Dit geldt voor allochtonen en autochtonen. Veel onderzoek
wijst uit dat mensen, of ze nu van oorsprong uit Spangen
komen of uit Ghana, het liefst onder gelijkgestemden
sporten.
Als je discussieert over sport en integratie moet
je vooraf bepalen welke vorm en mate van integratie je
met sport wilt bevorderen. Het debat maakte duidelijk
dat je als overheid van sport niet meer mag verwachten
dan het creëren van de mogelijkheid tot intercultureel
contact. Je kunt deze niet afdwingen. Wel kun je met
goede sportinvesteringen de setting waarin de ontmoeting
plaatsvindt zo optimaal mogelijk maken.
4. Allochtone vrouwen moeten door de overheid geholpen
worden om binnen de eigen culturele kring te sporten.
Gespreksleider Jan Loorbach ondervraagt het panel
Hier was iedereen het mee eens. Wel werd er een nuance
aangebracht tussen allochtone vrouwen die al enigszins
in de maatschappij participeren en diegene die aan huis
zijn gekluisterd. Voor deze laatste groep dient de overheid
apart beleid te ontwerpen. Probleem bij deze specifieke
doelgroep is dat ze niet of nauwelijks ‘deelnemen’ aan de
samenleving en vaak niet eens over een sociaal netwerk
beschikken ‘in de eigen kring’. Ze zitten thuis en vallen
ten prooi aan vereenzaming. Sport vormt een uitstekend
middel om deze vrouwen ‘het huis uit te krijgen.’ Dit moet
gezien worden als een eerste stap op de lange weg van
maatschappelijke integratie. We mogen niet verwachten
dat allochtone vrouwen zich van de ene op de andere
dag gaan gedragen als super geëmancipeerde feministen,
gemodelleerd naar het westerse voorbeeld van de
onafhankelijke vrouw. Nederlandse vrouwen zijn vaak nog
niet eens zover en hebben er dik veertig jaar over gedaan
om te komen waar ze nu zijn: bij ‘vrouwen clubjes’ in witte
verenigingen die gescheiden van de mannen met elkaar
sporten. Integratie is een verhaal van de lange adem, niet
van de korte duur.
Op het moment dat de Gemeente Rotterdam voor
allochtone vrouwen geen aangepaste sportpraktijk creëert
en alleen maar hamert op hun eigen verantwoordelijkheid
(ze straft omdat ze niet meedoen in de praktijk zoals die
voor andere doelgroepen wel werkt), dan bevordert ze
Juni 2005, pagina 2 van 4

Het Portaal is het platform voor politiek, economisch en maatschappelijk debat. Voor meer informatie zie www.het-portaal.net
maatschappelijke uitsluiting. Dit kan nooit de bedoeling van
de overheid zijn.
Een concreet plan dat de sportparticipatie van
allochtone vrouwen kan stimuleren is de fitnessruimte
die naast of in de moskee wordt gebouwd. In overleg
met de moslimgemeenschap coördineert en subsidieert
de gemeente de aanleg van sportscholen in Islamitische
gebedsruimtes. Dit is voor veel allochtone moslimvrouwen
een ruimte waar ze zich veilig en op hun gemak voelen.
Tegelijkertijd is het voor hun mannen een plaats die dichtbij
de eigen identiteit staat. Het zou helemaal mooi zijn als
ziektekostenverzekeraars een aanzienlijk deel van de
financiering van dit plan voor hun rekening willen nemen.
In de pauze wordt driftig doorgediscussieerd
5. Buurtsport is beter in staat om integratie te bevorderen
dan verenigingssport.
Deze stelling werd door veel aanwezigen onderschreven.
Veel allochtonen zijn niet bekend met het typisch
Nederlandse fenomeen van de sportvereniging en de
daarbij behorende vrijwilligerscultuur. Daar komt nog
bij dat veel jongeren liever in ongeorganiseerd verband
sporten. Ze willen vrij zijn om van de ene sport naar
de andere te hoppen. Buurtsport is een lossere praktijk
dan de verenigingssport en gaat gepaard met minder
regelgeving. Hierdoor kunnen jongeren sneller hun eigen
‘sportinitiatieven’ ontplooien. Maar ook in de buurtsport
is er nog een lange weg te gaan. Probleem is dat veel
buurten gesegregeerd zijn. In Kralingen-Oost wonen veel
autochtonen, in West (Spangen, Bospolder, Tussendijken)
veel allochtonen. Met als gevolg dat in deze buurten
gescheiden wordt gesport. Maar ook als de buurt gemend is
vindt sport heel vaak plaats langs etnische scheidslijnen. De
Turken voetballen met de Turken, de Nederlanders met de
Nederlanders. Sport is van oudsher een praktijk die staat
of valt bij segregatie. Mannen sporten zelden met vrouwen,
iedere sport kent veel verschillende leeftijdscategorieën,
homo’s en gehandicapten hebben hun eigen sportkalender.
Ook in de ongeorganiseerde buurtsport zien we dat
segregatie ‘makkelijk’ optreedt. Hier ligt een taak voor het
welzijnswerk en hun bataljon aan jongerenwerkers. Evenals
voor sportstimulering en hun sportbuurtwerkers. Juist
omdat de buurtsport ‘ongeorganiseerd’ is en tegemoet komt
aan de ‘vrijheidsdrang’ van de jeugd kan hij gebruikt worden
om integratie op een speelse manier vorm te geven. Niet
door als sportbuurtwerker met regels aan te komen -dat zou
de dood in de pot zijn- maar door verbindingen te leggen
tussen buurten en aansluiting te zoeken bij de sportbeleving
van jongeren. Ieder jonge Rotterdammer, maakt niet uit
van welke komaf, ervaart sport als ‘belevenis’, als manier
om invulling te geven aan zijn identiteit. Hier moeten het
jongerenwerk en sportstimulering op inspelen.
Bovenstaande wil echter niet zeggen dat de
verenigingssport geen enkele rol kan spelen in het
bevorderen van integratie. Een aantal verenigingen tonen
aan dat dit heel goed mogelijk is. Er zijn zogenaamde
‘best practices’: verenigingen die een duidelijke visie
ontwikkelen op de ‘multiculturalisering’ van de samenleving.
Zij werven allochtone bestuurders, stemmen hun PR en
marketing beleid af op het binnenhalen van allochtone
bevolkingsgroepen en passen hun verenigingscultuur aan.
Ze luisteren naar de ‘vragen’ van hun nieuwe klanten.
Zo regelen ze een tijdstip waarop allochtone vrouwen
onderling kunnen sporten, ze zorgen voor een afgesloten
doucheruimte voor leden die zich niet in het bijzijn van
anderen willen ontbloten. Volgens veel deelnemers aan
het debat is het deze flexibele mentaliteit die gemeengoed
moet worden in het Rotterdamse sportverenigingsleven.
Niet alleen omdat dit de integratie een stap vooruit
helpt maar ook omdat dit het ‘laatste redmiddel’ is voor
veel verenigingen. Zonder nieuwe allochtone leden
zijn ze ‘ten dode’ opgeschreven. Of ze nu willen of niet,
sportverenigingen moeten accepteren dat de samenleving
om hen heen verandert en dat zij daardoor ‘gedwongen’
moeten meeveranderen.
De speakerscorner van Theo Joosten (hoofd
breedtesportontwikkeling NOC*NSF)
Vervolgtraject
Een debat is leuk, maar het werkt pas echt als er ‘iets’
wordt gedaan met de uitkomsten. Hieronder volgt een
Juni 2005, pagina 3 van 4

Het Portaal is het platform voor politiek, economisch en maatschappelijk debat. Voor meer informatie zie www.het-portaal.net
stappenplan.
1. De dienst Sport & Recreatie van de Gemeente
Rotterdam neemt in haar strategisch beleidsplan
een passage op waarin sport primair als doel wordt
gedefinieerd, niet als middel. Dit is één van de
grondbeginselen van de dienst.
2. Sport & Recreatie gaat op basis van bovenstaand verslag
een discussie aan met het projectbureau Sociale Integratie
van de Gemeente Rotterdam. S & R zal hierin hard maken
dat allochtone vrouwen die lijden onder maatschappelijke
uitsluiting in eigen kring moeten kunnen sporten.
3. Op wezenlijke onderdelen uit bovenstaand verslag
ontplooit S & R initiatieven. Binnen het sportbuurtwerk
wordt de kwaliteit van de begeleiding verbeterd. De dienst
intensiveert de contacten met het sociaal cultureel werk.
Daarnaast overlegt S & R met de Stichting Sportsupport
over hoe verenigingen beter ondersteund kunnen worden.
Juni 2005, pagina 4 van 4