Duurzame onbestendigheid: Deel 1 - 2 - Packed

2. Digitale archivering
2.1. technologisch drijfzand
“Our time is the Golden Age of Deadmedia, most of them with the working lifespan of a pack of Twinkies.”
Bruce Sterling 1
“While many arguments for digitization are propagated by vendors and corporate technocrats (who may have
other agendas of their own), the reality is that there is no "one" form of digitization, just as there is no one "truth"
Jim Lindner 2
“Whether we like it or not, we are today on the doorstep of an all-digital world” 3 , zo stelt professor Aleksandar
Todorovic in zijn paper New Tendencies in television technology. De mogelijkheid om beeld en geluid te
representeren in een stroom van bits en bytes, met nieuwe mogelijkheden voor productie, consultatie, distributie
en reproductie als gevolg, heeft grote implicaties op alle vlakken van de culturele ordening. Digitale archivering –
dat refereert naar verschillende methodes om digitaal materiaal levend te houden voor de toekomst 4 - lijkt een
evident en onafwendbaar uitvloeisel van het ‘mediaonafhankelijke’ digitale tijdperk. Het komt er op aan om er op
een efficiënte manier mee om te gaan – en net op dat vlak zijn er nog heel wat barrières te overbruggen. De
wrijving tussen het idee van een veilig en weerbaar archief en het technologisch drijfzand dat digitalisering met
zich meebrengt is een van de belangrijkste kwesties voor mediacollecties. Het centrale thema bij het cultureel
gebruik van deze technologieën is de lange termijn overleving en overlevering van informatie en de vraag hoe die
weelde aan tekst, beeld en klank efficiënt kan gestructureerd en gerelateerd worden. Parallel groeit echter ook
een algemene verontrusting dat cultureel waardevol materiaal reeds verloren is gegaan of op dit eigenste moment
verdwijnt en meer nog, dat de informatie die vandaag aan een steeds sneller tempo wordt aangemaakt nog veel
complexer is om consequent en consistent te archiveren.
Bruce Sterling : “Bits have no archival medium. We haven’t invented one yet. If you print something on acid-free
paper with stable ink, and you put it in a dry dark closet, you can read it in 200 years. We have no way to archive
bits that we know will be readable in even 50 years. Tape demagnetizes. CDs delaminate. Networks go down.” 5
Digitale archivering beoogt idealiter het behoud en beheer van data voor decennia, eeuwen en zelf langer. De
opslagmedia, input en output elementen, programmeertalen, software applicaties en standaarden, noodzakelijk
om informatie te vinden en interpreteren worden echter om de zoveel jaar herzien of vervangen. Lange termijn
perspectieven zijn in die zin relatief en onvatbaar. Met die wetenschap definieert het invloedrijke OAIS
referentiemodel ‘lange termijn’ als volgt:
“A period of time long enough for there to be a concern about the impacts of changing technologies, including
support for new media and data formats, and of a changing user community, on the information being held in a
repository. This period extends into the indefinite future.” 6
De voortdurend aangroeiende archiefcollecties en creatie van content en de evoluerende complexiteit van digitale
informatiebronnen zorgen ervoor dat de bestaande archiveringsmethodes drastisch moeten herzien worden.
Digitale objecten vergen immers een complexer apparatus om gebruikt te kunnen worden: ze moeten zowel door
1 The Dead Media Project (http://www.wps.com/dead-media/index.html)
2 Lindner, J., ‘Digitization Reconsidered’, AMIA Newsletter 33, 22-23, 29-30, 1996
(http://palimpsest.stanford.edu/byauth/lindner/digirecon.html).
3 Todorovic, A., New Tendencies in television technology, 2003. (http://161.58.124.223/todorovic.pdf)
4 Waters, D. , ‘Digital Preservation’, CLIR Issues, november/December 1998.
(http://www.clir.org/pubs/issues/issues.html)
5 Sterling, B., ‘Digital Decay’ in Depocas, A., Ippolito, J. , Caitlin J. (Ed.), Permanence Through Change, The
Variable Media approach, 2003, p. 20. (http://variablemedia.net/e/preserving/html/var_pub_index.html)
6 OAIS Resources (http://www.rlg.org/longterm/oais.html)
73

machines als door mensen kunnen gelezen worden. In tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen is digitale
informatie allesbehalve secuur, maar in grote mate efemeer. Filip Boudrez van het David project van Stadsarchief
Antwerpen: “Pas wanneer men vanaf het digitaliseringsmoment met digitale archivering op lange termijn rekening
houdt, is het mogelijk om gedigitaliseerde documenten in de toekomst te blijven raadplegen en de kwaliteit ervan
intact te houden. Zonder een duidelijke bewaarstrategie voor digitale documenten loopt men het risico meer
informatie en kwaliteit te verliezen in vergelijking met het 'generatieverlies' in de analoge wereld, of zelfs het hele
document kwijt te raken. Niet meer raadpleegbare gedigitaliseerde audio-visuele opnamen worden immers als
verloren beschouwd” 7 .
Digitalisering is dus absoluut geen oplossing voor de technologische veroudering van analoge afspeelapparatuur,
wel integendeel. Door te digitaliseren wordt men afhankelijk van hard- en software voor de reconstructie van
geluid- en beeldopnamen. Bovendien evolueren de formaten, standaarden, software etc. voor de verschillende
types van digitale (net als elektronische) informatie aan verschillende tempo’s, wat de complexiteit voor het
ontwikkelen van efficiënte lange termijn preservatiestrategieën nog bemoeilijkt. Dit probleem berust op twee
belangrijke punten 8 :
• Product life cycle: de snelle en continue ontwikkeling van technologie in alle domeinen vergroot de nood om
nieuwe producten te ontwikkelen, met betere karakteristieken. Dit betekent dat de levensduur van producten in
de toekomst steeds korter wordt.
• Product support cycle: de technische ondersteuning van een product verandert ook in termen van tijd. In het
verleden werd steeds een garantie gegeven van meer dan tien jaar. Vandaag is dat tussen vijf en tien jaar en
dalend.
Figuur 1: preservatie in de digitale wereld, “the irony of modern media” 9
Paul Conwey schetste in de bovenstaande figuur de grote paradox: de mogelijkheden op het gebied van opslag en
ontsluiting worden groter, de levensduur wordt schrikwekkend kleiner. De grote afhankelijkheid van complexe
systemen die om de zoveel jaar aan een upgrade of vervanging toe zijn, brengen aldus een constant en
7 Boudrez, F., Videoarchivering: bruggen bouwen op technologisch drijfzand, DAVID/Stadsarchief Antwerpen, 2004
(http://www.antwerpen.be/david/website/teksten/Presentaties/Abstract_Technologisch_Drijfzand.pdf)
8 FIRST, State of the art reports, 2003, p. 205 (http://www.film-first.org)
9 Conway, P., Preservation in the Digital World, Washington, D.C.: Commission on Preservation and Access, 1996.
(http://www.clir.org/cpa/reports/conway2/)
74

perpetueel onderhoud in het vooruitzicht.
Paul Conway: “Future access depends on an unbroken chain of such migrations frequent enough to prevent
media from becoming physically unreadable or obsolete before they are copied. (…) A single break in this chain
renders digital information inaccessible, short of heroic effort. 10 "
Een veel geciteerd voorbeeld in dit verband is BBC’s Contemporary Doomsday Project. In 1986 publiceerde de
BBC een laserdisk met een multimediale database die een statistisch en visueel beeld schetste van het
toenmalige Groot-Brittannië. Amper 15 jaar na de beëindiging van het project bleek de data niet meer leesbaar
zijn, door een gebrek aan de nodige apparatuur en technologische ondersteuning. Het document moest gered
worden met behulp van emulatietechnieken, ontwikkeld door verschillende universiteiten.
Digitalisering en digitale archivering bieden dus veel mogelijkheden en voordelen, maar minstens evenveel
gevaren. In de Guidelines for the preservation of digital heritage, een rapport dat de UNESCO opstelde in 2003,
worden een aantal gevaren aangegeven, zoals de natuurlijke foutengeneratie, het verval van de drager, het gevaar
van hacking en virussen, natuurrampen en, niet te vergeten, “business failure” 11 . Zoals Jeff Rothenberg stelt
“Digital Records last forever – or five years, whichever comes first.”. Hij stelde een shortlist van grote gevaren van
digitale archivering op 12 :
• Verval of ‘evaporatie’ van bits door fysieke, chemische en magnetische effecten
• Gelimiteerde levensduur van media
= fysieke en logische formaat incompatibiliteit
= onbeschikbaarheid van geschikte ‘drives’ of ‘controllers’
• Afhankelijkheid van incompatibele of gedateerde software. Digitale (=gecodeerde) data kan immers maar
geïnterpreteerd worden met behulp van een software programma
• Afhankelijkheid van gedateerde software omgevingen: I/O drivers etc. voor de software
• Afhankelijkheid van gedateerde hardware. Je hebt hardware nodig om de geschikte software te kunnen
draaien
Tot zover een beeld van de doemscenario’s, die echter zowel voor digital-born documenten als gedigitaliseerd
materiaal in bedwang kunnen worden gehouden mits het consequent implementeren en hanteren van digitale
archiveringsprocedures en bewaarstrategieën.
2.2. digitale archiveringsprocedures 13
Voor de archivering van digitale archiefdocumenten zijn in principe diverse archiveringsprocedures toepasbaar.
Voor de archiefbeheerder is het van belang om de archiveringsprocedure te kiezen die het meest efficiënt is voor
haar organisatie en haar archiefdocumenten. Het uittekenen van een goede archiveringsprocedure is een proces
dat globaal gezien in twee stappen opsplitsbaar is:
1. het definiëren van de algemene criteria waaraan een archiveringsprocedure moet beantwoorden
2. het concreet invullen van de archiveringsprocedure op basis van een beslissingsmodel
10 In Rothenberg, J., Ensuring the longevity of digital information, Santa Monica, 1999
(http://www.clir.org/pubs/archives/ensuring.pdf)
11 UNESCO, Guidelines for the preservation of digital heritage, 2003
(http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001300/130071e.pdf)
12 Rothenberg, J., Digital Preservation Summary, presentatie, april 2003
(http://www.pro.gov.uk/about/preservation/ digital/conference/slides/rothenberg.pdf)
13 Dit deel werd in grote mate overgenomen uit Boudrez, F., Dekeyser, H., DAVID. Digitaal Archiveren in de
Praktijk. Handboek, Stadsarchief Antwerpen/ICRI, Antwerpen – Leuven, 2003. (http://www.antwerpen.be/david/)
75

2.2.1. Het OAIS Model
Een invloedrijk preservatiemodel voor digitale documenten werd door de NASA geconstrueerd: het OAIS (Open
Archival Information Systems) model 14 , niet opgemaakt als blauwdruk voor een werksysteem maar als een
conceptuele structuur. Het model werd inmiddels als ISO-standaard vastgelegd en staat aan de wieg van het gros
van de huidige modellen voor digitale archivering. De belangrijkste realisering van OAIS is het sensibiliseren van
het begrip van de fundamentele voorwaarden die moeten voorzien worden bij de lange termijn bewaring van
digitaal materiaal. Het complexe model kan gesimplificeerd weergegeven worden in een overzicht van de primaire
onderdelen van een archiveringssysteem:
• inname (‘ingest’): kwaliteitscontrole, registratie, beschrijving, extractie metadata, transformatie
archiefdocumenten, enz.
• lange termijn opslag (‘archival storage’) (fysiek beheer): goede materiële omstandigheden voorzien, vervangen
dragers, foutopsporing (checksums), rampenplan, back-ups maken, leesbaar houden, enz.
• toegankelijk maken (‘Acces’)(intellectueel beheer): beheren en bijwerken beschrijvingen en metadata,
zoekmogelijkheden voorzien
• beheer (‘data management’): formuleren beleid, overleggen met archiefvormers, standaarden vastleggen,
beheer digitaal depot, bijhouden documentatie, opvolgen technologische veranderingen, enz.
• ter beschikking stelling: archieftoegangen en archiefdocumenten beschikbaar stellen
Figuur 2: schematische voorstelling van het OAIS model
AIP = Archival Information Package: de metadata structuur voor langetermijnopslag.
SIP = Submission Information Package: wat opgeslagen moet worden
DIP = Dissemination Information Package: wat op vraag ontsloten wordt.
Deze vijf functies vormen de sleutelprocessen in elke archiveringsprocedure voor digitale archiefdocumenten en
overbruggen de documentenstroom tussen archiefvormer en archiefgebruiker. Hoe deze processen vorm krijgen
is afhankelijk van de concrete invulling van de archiveringsprocedures.
2.2.2. Het DAVID-beslissingsmodel
Het David project, gestart onder de vleugels van het Stadsarchief Antwerpen geeft drie soorten criteria waaraan
elke archiveringsprocedure moet beantwoorden:
14 http://ssdoo.gsfc.nasa.gov/nost/isoas/
76

1. juridisch: het juridisch kader waarbinnen de archiveringsprocedure plaats vindt, houdt doorgaans een aantal
beperkingen en/of verplichtingen in waaraan moet voldaan worden. In het algemeen dient rekening gehouden
te worden met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, de openbaarheidsverplichtingen, de
bescherming van het auteursrecht. Bovendien kan voor elk type archiefdocument nog andere specifieke weten
regelgeving gelden.
2. archiefwetenschappelijk: de digitale archiefdocumenten dienen te beantwoorden aan een aantal
archivistische kwaliteitsvereisten zoals digitale duurzaamheid, zo autonoom en zelfvoorzienig mogelijk,
voorzien van de nodige metadata, gecontextualiseerd, enz.
3. implementatie: technologische infrastructuur, schaalbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, medewerking en
bereidwilligheid gebruikers, enz.
Figuur 3: het DAVID beslissingsmodel
Eens de algemene criteria gedefinieerd zijn, legt men in een volgende stap de bouwstenen van de eigenlijke
archiveringsprocedure vast. Het DAVID-beslissingsmodel kan hierbij als leidraad dienen. Dit beslissingsmodel kan
worden toegepast voor de archivering van allerlei soorten digitale archiefdocumenten.
Op basis van het beslissingsmodel worden concrete keuzes gemaakt en wordt een antwoord geformuleerd op vier
vragen:
- WAT archiveren
- HOE archiveren
- WIE archiveert
- WANNEER archiveren
77

Figuur 4: het DAVID beslissingsmodel 2
De vertrekbasis voor het beantwoorden van deze vier vragen is het informatiesysteem waarbinnen de
archiefdocumenten worden opgemaakt, ontvangen of beheerd. Typisch voor het beslissingsmodel is dat het
antwoord op één van de deelvragen mee het antwoord van de andere deelvragen zal/kan bepalen. Een antwoord
op de HOE-vraag – de keuze van een bewaarstrategie en formaat – zal mee vastleggen WAT wordt gearchiveerd.
2.3. Bewaarstrategieën 15
“When all data are recorded as 0s and 1s, there is, essentially, no object that exists outside the act of retrieval.
The demand for access creates the 'object', that is, the act of retrieval precipitates the temporary reassembling of
0s and 1s into a meaningful sequence that can be decoded by software and hardware.”
Abby Smith, Preservation in the Future Tense 16
De laatste jaren werden een aantal uitgebreide initiatieven opgestart om het probleem van preservatie van digitale
content te ontwarren. Het Library of Congress in de VS heeft recent 100 miljoen dollar ter beschikking gekregen
voor het uitwerken van een National Digital Information Infrastructure and Preservation Program (NDIIPP) 17 . Het
eerste onderdeel van het programma was een survey van de status van digitale preservatie binnen de
Amerikaanse archieven. Tegelijk werden een aantal experts aangezocht om papers te schrijven over de
preservatie van web sites, elektronische tijdschriften, digitaal opgenomen klank, digitaal bewegend beeld en
digitale televisie 18 . Ook andere initiatieven zoals het CEDARS project 19 , CAMiLEON 20 , NEDLIB 21 , de OCLC/RLG 22
15 het grootste deel van dit hoofdstuk werd letterlijk overgenomen uit Boudrez, Filip, Digitale archivering: bruggen
bouwen op technologisch drijfzand, Studiedag 'Video in Vraag: van analoge naar digitale beeldconservering',
SMAK, 19 maart 2004. (http://www.antwerpen.be/david/website/teksten/Presentaties/
Abstract_Technologisch_Drijfzand.pdf)
16 Smith, A., Preservation in the Future Tense, Council on Library and Information Resources, 1998.
(http://www.clir.org/)
17 http://www.digitalpreservation.gov/ndiipp
18 Building a National Strategy for Preservation: Issues in Digital Media Archiving, commissioned for and
sponsored by the National Digital Information Infrastructure and Preservation Program, Library of Congress, 2002
(http://www.clir.org/pubs/reports/pub106/contents.html)
19 CEDARS, CURL Exemplars in Digital Archives. (http:/:www.leeds.ac.uk/cedars/)
20 CAMiLEON (http:/:www.si.umich.edu/CAMILEON/)
21 Networked European Deposits Library (NEDLIB) (http://www.kb.nl/coop/nedlib/)
22 OCLC/RLG Working Group on Preservation Metadata (http://www.oclc.org/research/pmwg/)
78

werkgroepen en in Vlaanderen, het DAVID project hebben gewerkt aan onderzoek rond preservatiestrategieën,
voornamelijk gefocust op twee pistes: emulatie en migratie – of een amalgaam daarvan.
2.3.1. Migratie
Auteur: Filip Boudrez, DAVID project, Stadsarchief Antwerpen 23
Migratie is de bewaarstrategie waarbij digitale documenten naar een geschikt archiveringsformaat worden
omgezet. Op die manier verzekert men zich ervan dat de digitale documenten kunnen geraadpleegd worden met
andere hard- en software dan diegene waarmee ze werden gecreëerd. Aangezien geschikte
archiveringsformaten bij voorkeur standaardformaten zijn, is dit de bewaarstrategie waarbij de digitale
documenten naar een standaardformaat worden omgezet. Standaarden zijn in principe gedocumenteerd, stabiel
en niet afhankelijk van één producent. Migratie wordt soms ook wel aangeduid met ‘transformatie’ of
‘normalisatie’ wanneer standaarden als doelformaat worden gebruikt.
Voordelen van migratie als bewaarstrategie zijn onder meer:
• archiefbeherende instellingen kunnen zelfstandig de migratiestrategie toepassen
• digitale archiefdocumenten worden niet in een producent-, software- of versiegebonden bestand formaat
bewaard
• de specificatie van het bestandsformaat is beschikbaar: op basis van deze documentatie kan ten allen tijd een
nieuwe viewer geprogrammeerd worden
• beschikbaarheid van omzettingstools: er zijn niet alleen veel omzettingstools op de markt, migraties zijn ook
gemakkelijk te realiseren met behulp van wijdverspreide computerprogramma’s
De migratiestrategie heeft ook een aantal nadelen:
• afhankelijkheid van beschikbare standaarden
• kans op informatieverlies (bijv. wanneer het doelformaat bepaalde componenten van het oorspronkelijk formaat
niet kan overnemen)
Tot op heden is migratie de meest toegepaste bewaarstrategie voor digitale
archiefdocumenten.Archiefinstellingen hebben ondertussen al een vrij veel expertise en ervaring inzake het
gebruik van migratie opgebouwd zodat de risico's en de minpunten vrij goed ingeschat kunnen worden.
2.3.2. Emulatie
Auteur: Filip Boudrez, DAVID project, Stadsarchief Antwerpen 24
Bij emulatie wordt niet de originele hard- en software bewaard, maar wordt het vereiste platform op een
toekomstige computerconfiguratie gereconstrueerd zodat de computerbestanden in hun oorspronkelijk formaat
raadpleegbaar zijn. Emulatie kan op diverse niveaus worden toegepast. Men kan computerhardware,
besturingssystemen, specifieke software of een combinatie van dit alles nabootsen. Emulatie is mogelijk op basis
van configureerbare chips (emulatie door hardware) of op basis van computerprogramma’s (emulatie door
software).
Inmiddels bestaan verschillende visies op de wijze waarop emulatie voor digitale archivering kan worden
toegepast:
- Jeff Rohenberg: Emulation Virtual Machine 25
23 verscheen eerder in Boudrez, F., Dekeyser, H., DAVID. Digitaal Archiveren in de praktijk. Een handboek,
Stadsarchief Antwerpen/ICRI, Antwerpen/Leuven, 2003.
24 Ibid.
79

- Steve Gilheany: Turing Machine 26
- Raymond Lorie: Universal Virtual Machine (data preservatie, programma preservatie 27 )
- Cedars & Camileon project: Migration on request 28
Emulatie heeft een aantal interessante voordelen:
• in theorie kunnen de documenten in hun oorspronkelijk formaat gearchiveerd worden
• alle originele eigenschappen en functionaliteiten blijven behouden
• er gaan geen elementen verloren ten gevolge van omzettingen
• de authenticiteit van de digitale archiefdocumenten is gemakkelijker te garanderen
• documenten hoeven niet omgezet te worden telkens hun formaat in onbruik raakt
• de kostprijs is niet afhankelijk van het aantal gearchiveerde digitale documenten
Anderzijds zijn er ook een aantal nadelen aan emulatie verbonden:
• emulatie is technisch complex: de nodige know-how en expertise voor ontwikkeling en onderhoud zijn niet
intern aanwezig. Archiefbeherende instellingen zijn bijgevolg afhankelijk van externe diensten en partners.
• emulatie heeft hoge ontwikkeling- en onderhoudskosten: kunnen archieven die nu voor deze benadering
kiezen de financiële inspanningen in de toekomst blijven leveren
• de platformen waarop emulatieprogramma’s draaien, evolueren, wat op termijn omzettingen van of
aanpassingen aan emulatieprogramma’s zal vergen
• overkill: bepaalde emulatiebenaderingen gaan uit van de volledige reconstructie van de oorspronkelijke
applicaties met alle functionaliteiten, terwijl in principe een viewer volstaat om het (statisch) archiefdocument
weer te geven. Emulatie richt zich hoofdzakelijk op de lange termijn bewaring van systemen en software,
terwijl de archivaris in eerste plaats de archivering van het digitaal archiefdocument beoogt.
• de bescherming van het auteursrecht op hard- en software houdt restricties in voor reverse engineering en het
bouwen van emulatoren
• archiefvormers maken gebruik van tal van verschillende informatiesystemen, waarvan een aantal op maat van
de organisatie zijn gesneden of ad hoc ontwikkeld zijn: archieven dienen over tal van emulatoren te beschikken
en kunnen bepaalde kosten niet delen met andere archieven
• emulatie van viewers voor gesloten of niet gedocumenteerde bestandsformaten op basis van reverse
engineering is risicovol. Emulatie van viewers voor gestandaardiseerde en gedocumenteerde formaten is
gemakkelijker en veiliger, maar blijft hoe dan ook technisch complex. Wordt emulatie dan toch voorafgegaan
door een migratie naar een open, gedocumenteerd en gestandaardiseerd archiveringsformaat
• gebruikers werken met oude software en kunnen geen gebruik maken van technologische vernieuwingen
• archieven beheren niet alleen digitale archiefdocumenten, maar ook emulatiehardware en -software en
bijhorende documentatie de praktische haalbaarheid van bepaalde emulatiepistes zal pas in de toekomst
blijken
De promotoren van emulatie als digitale bewaarstrategie schuiven voornamelijk het behoud van het oorspronkelijk
computerbestand met alle originele eigenschappen als belangrijkste argument naar voor. Men beklemtoont in het
bijzonder de mogelijkheid tot bewaring van de ‘look and feel’ en de functionaliteiten, terwijl deze eigenschappen
bij migratie veelal gewijzigd worden of verloren gaan. Ze stellen niet de vraag of alle ‘originele’ eigenschappen
25 Rothenberg, J., Bikson, T., Digital preservation: carrying authentic, understandable and usable digital records
hrough time. report to the dutch national archives and ministry of the interior, 1999.
(http://www.digitaleduurzaamheid.nl/bibliotheek/docs/final-report_4.pdf); Rothenberg, J., An
experiment in using emulation to preserve digital publications, Den Haag, 2000
(http://www.kb.nl/coop/nedlib/results/emulationpreservationreport.pdf); Rothenberg, J., Avoiding technological
quicksand: finding a viable technical foundation for digital preservation. a report to the council on library and
information resources, Washington, 1999 (http://www.clir.org/pubs/reports/rothenberg/pub77.pdf); Rothenberg,
J., Ensuring the longevity of digital information, Santa Monica, 1999
(http://www.clir.org/pubs/archives/ensuring.pdf).
26 http://www.archivebuilders.com/aba010.html
27 http://www.rlg.org/preserv/diginews/diginews5-3.html#feature2
28 http:/:www.rlg.org/preserv/diginews/diginews5-4.html#feature2
80

wel bijdragen tot de archiefstatus van een digitaal object en bijgevolg wel dienen gearchiveerd te worden, hoe de
originele ‘look and feel’ kan gedefinieerd worden en of het behouden van de oorspronkelijke functionaliteiten wel
noodzakelijk is. Ze beschouwen digitale archiefdocumenten louter als digitale artefacten waarvan alle
eigenschappen behouden dienen te worden. Het is niet toevallig dat de grote emulatievoorstanders in de eerste
plaats computerwetenschappers zijn, maar ook binnen de hedendaagse kunstwereld wordt emulatie voor heel
wat elektronische en digitale werken als de meest valabele methode aangewezen (zie verder, hoofdstuk 4).
Emulatie blijft globaal gezien een potentiële strategie die zijn nut voor de archivering van digitale
archiefdocumenten kan hebben. In ieder geval heeft men nog maar beperkte ervaringen met emulatie als digitale
bewaarstrategie. Er zijn nog maar weinig praktische en grootschalige emulatietoepassingen voor digitale
archivering operationeel
2.4. Formaten
Het Library of Congress definieert formaten als
“packages of information that can be stored as data files or sent via network as datastreams (aka bitstreams, byte
streams).” 29
Deze omschrijving omvat
• alle bestandsformaten
- aangeduid door bestandsextensies (bvb.mp3 )
- aangeduid als Internet MediaType (bvb. text/html)
- versies die evolueren over tijd (bvb. TIFF)
- afleidingen voor meer specifieke doeleinden (bvb. TIFF-EP voor elektronische fotografie)
• De gerelateerde formaten waarvan de familiale karakteristieken belangrijk zijn (bvb. WAVE als deel van
de RIFF klasse)
• De “wrappers” of containers, te onderscheiden op basis van hun onderliggende bitstreams (bvb. WAVE kan
zowel LPCM audio (Linear Pulse Code Modulated, zoals op een CD) bevatten als meer gecompresseerde audio
(zoals voor digitale telefonie))
• Gebundelde formaten, die verschillende bestanden bundelen tot een digitaal, multimediaal werkstuk (bvb.
MPEG21, MXF en AAF)
The Library of Congress werkt aan een theoretisch referentiekader dat alle digitale formaten identificeert en
documenteert die veelbelovend zijn voor langetermijnbewaring.
Er zijn zeven belangrijke factoren geïdentificeerd die in rekening moeten gebracht te worden bij de keuze van
doelformaten. Ze gelden voor alle soorten digitale informatie, onafhankelijk van de gebruikte bewaarstrategie:
migratie, emulatie of een hybride aanpak 30 .
• Ontsluiting: Zijn specificaties en tools om technische integriteit te valideren beschikbaar voor de producenten
en bewaarders van digitale content Preservatie is afhankelijk van het begrip hoe informatie in digitale
bestanden wordt gerepresenteerd in bits en bytes. Hier komt het belang van open formaten en Open Source
naar voren en dan vooral de documentatie ervan.
• Adoptie: Wordt dit formaat reeds gebruikt door de initiële producenten en gebruikers van informatiebronnen
Als een formaat wijdverbreid is, is de kans kleiner dat het formaat op korte termijn verdwijnt en zijn tools voor
migratie en emulatie sneller voorhanden.
• Transparatie: Is de digitale representatie of codering open voor directe analyse Digitale formaten waarbij de
onderliggende informatie simpel en direct beschikbaar is, zijn gemakkelijker om te migreren. Compressie
onderdrukt transparantie.
• Zelfdocumentatie: Bevat het bestandsformaat metadata om de data te lezen of zijn context te begrijpen
Zelfdocumenterende formaten, die descriptieve, technische en administratieve bevatten zijn duurzamer en
minder kwetsbaar dan diegenen die gescheiden zijn van hun belangrijkste metadata.
29 http://www.digitalpreservation.gov/formats/intro/format_eval_rel.shtml
30 zie http://www.digitalpreservation.gov/formats en http://www.loc.gov/rr/mopic/avprot/SoundSavings03.ppt
81

• Externe afhankelijkheden: refereert naar de mate waarin een specifiek formaat afhangt van specifieke hard-
en software en bestuurssysteem en de complexiteit om daar in toekomstige technische omgevingen mee om te
gaan. Voor dynamische content (interactief bvb.) is dit nog een stuk moeilijk en kostelijker dan statische
content.
• Impact van patenten: dit houdt verband met de softwarepatenten die in de V.S worden gehandhaafd en waar
nu ook in Europa fel voor gelobbyd wordt (zie 2.6). Het bestaan van die patenten kan de ontwikkeling van Open
Source encoders en decoders gevoelig dwarsliggen. Bovendien kunnen de prijzen voor commerciële software
om content te transcoderen hoge licensiekosten incorporeren. Wanneer die licenties gebruiksroyalties
aanrekenen, kan dat prijskaartje onvoorspelbaar en uitgebreid worden.
• Technische beschermingmaatregelen: zoals reeds gesteld vormen technische DRM systemen zoals encryptie
een hinderpaal voor archiveringspraktijk. Content mag niet beschermd worden door DRM systemen zoals
encryptie. Formaten die gebonden zijn aan een fysieke drager of enkele kunnen gebruikt worden door een
specifiek instrument zijn niet gepast voor preservatie, net als formaten die beperkt zijn in gebruik qua tijd of
netwerkgebruik. Het gebruik van dit soort mechanismen is in de meeste gevallen optioneel en eerder gebonden
aan de manier waarop een formaat wordt gebruikt in een commerciële context dan aan het formaat zelf.
Afhankelijk van de karakteristieken, de verwachte kwaliteit en de functionaliteit van de content, zijn nog
additionele factoren van toepassing. Voor klank en video zijn dit o.a. ook de ondersteuning van hoge resolutie,
stereo en surround sound. Enkele formaten hebben speciale kenmerken die door wordt aangeduid als
“functionality beyond normal rendering”, waarmee wordt verwezen naar de mogelijkheden om uitzonderlijke
versies aan te maken van bepaalde informatietypes, afhankelijk van de noden van de gebruiker. Dit is bijvoorbeeld
het geval voor MIDI files die nieuwe tonen en timbres mogelijk maken. Ook de zogenaamde rich-data content valt
onder deze categorie: wanneer een bestand als master dienst doet, als basis voor verder gebruik. Dit is mogelijk
van toepassing op klank en video.Op een rich-data klankopname is via normale afspeelapparatuur niet alle
informatie hoorbaar, maar zo’n bestand kan wel worden aangepast of uitgebreid met minder kans op fouten dan
wanneer ‘normale’ geluidskwaliteit zou toegepast zijn. In het geval van video kunnen bepaalde formaten (zoals
MXF en Motion JPEG) ongecompresseerde video opslaan, wat voor preservatiedoeleinden de beste oplossing is.
Maar de hoge datarate maakt dat de meeste computers dat bestand niet kunnen lezen. In een opslagsysteem
zouden dergelijke bestanden beheerd worden in minder dan real-time en overgezet worden naar
gecompreseerde files vooraleer ze te kunnen afspelen.
Voor verdere richtlijnen en formaten voor het digitaliseren van tekst, afbeeldingen, websites, emails etc. verwijzen
we naar de Digital Formats Web site van het Library of Congress en de richtlijnen van Filip Boudrez van het DAVID
project 31 . Voor audio en video verwijzen we naar 3.1.
2.5. Economische en beleidsmatige aspecten van digitale preservatie
“data archives do not do well with budget interruptions.”
Richard L. Hess 32
Digitaal archiveren vergt een uitgebreide onderbouw van technische oplossingen, standaarden, businessmodellen
en personeel. Zonder betaalbare economische modellen kunnen evenwel zelfs de meest efficiënte technische
oplossingen niet ingezet worden. Het grootste deel van het internationaal onderzoek is gefocust op de technische
en technologische kwesties, slechts weinig aandacht wordt besteed aan de analyse van de sociale en
economische mechanismen die digitale archivering moeten mogelijk maken. Een referentiemodel zoals OASIS
toont wel de meeste inherente activiteiten, maar niet hoe dit alles moet georganiseerd worden of welke financiële
implicaties dit heeft. De ervaringen met digitale archivering zijn nog jong en nog steeds in volle ontwikkeling, er is
dan ook nog geen sprake van een eenduidig kader van ‘best practices’. Empirische data over de kosten van
31 zie o.a. http://www.antwerpen.be/david/website/teksten/Richtlijn9.pdf en
http://www.antwerpen.be/david/website/teksten/DAVIDbijdragen/Standaarden.pdf
32 http://palimpsest.stanford.edu/byform/mailing-lists/amia-l/2004/01/msg00244.html
82

digitale preservatie zijn tot op heden niet beschikbaar, alhoewel instellingen zoals The Library of Congress 33 en
het Europese PrestoSpace project daar sinds kort werk van maken. Zeker is dat de kostcomponenten van digitale
preservatie in meer dan een opzicht verschillen van ‘fysieke’ preservatie. De levensduur van fysieke documenten
kan mits omzichtige behandeling of migratie naar stabiele dragers verlengd worden wanneer nodig, digitale
informatie vraagt echter een perpetueel onderhoud. De continuïteit van digitale collecties kan zelfs door korte
storingen in management en financiering bedreigd worden. Het Interpares project (International Research on
Permanent Authentic Records in Electronic Systems) heeft het in dit verband over het belang van het
ononderbroken archiefbeheer (‘unbroken custody’), naast de betrouwbare kwaliteiten van het archiefpersoneel
(‘trusted custodian’), als voorwaarden voor (het vertrouwen in) een lange termijn bewaring van digitale objecten 34 .
Figuur 5: de context van digitale preservatie 35
33 It’s about time, research challenges in digital archiving and long-term preservation, The National Science
Foundation / The Library of Congress, augustus 2003.
(http://www.digitalpreservation.gov/repor/NSF_LC_Final_Report.pdf)
34 http://www.interpares.org/
35 http://www.library.cornell.edu/iris/tutorial/dpm/foundation/oais/
83

Figuur 6: het digitale preservatieproces 36
Figuur 7: management en uitvoering van het preservatieproces 37
Zoals uit bovenstaande figuren - uit een studie van Interpares - blijkt, moet voor digitale preservatie heel wat
elementen in rekening genomen worden. Bovendien zijn er heel wat indicaties dat preservatie activiteiten in het
digitale tijdperk in stijgende mate niet alleen perpetueel maar ook acuut en grootschalig zullen zijn. Brian Lovoie
geeft in zijn rapport Of Mice and Memory: Economically Sustainable Preservation for the Twenty-first Century 38
drie sleuteldomeinen waarin preservatie vanuit een economisch oogpunt zal geredefinieerd worden.
36 Ibid.
37 Ibid.
38 Lovoie, B., ‘Of Mice and Memory: Economically Sustainable Preservation for the Twenty-first Century’, in:
Access in the Future Tense, Council on Library and Information Resources, Washington, D.C., april 2004.
(http://www.clir.org/pubs/abstract/pub126abst.html)
84

1. Verantwoordelijkheden: De nieuwe informatietechnologieën hebben gezorgd voor nieuwe beslissingsmodellen
binnen het preservatieproces. Dit heeft o.a. te maken met de diffusie tussen bewaarinstellingen en content
providers.
2. Begrotingen: digitale preservatie moet gebeuren met kennis van IT en het bewustzijn dat preservatie eerder
een ‘proces’ wordt dan een ‘event’. Dit heeft heel wat impact op de investeringspolitiek van instellingen en de
overheid.
3. Organisatie: de tijdshorizon van preservatie krimpt - in het extreemste geval begint het preservatieproces al bij
de creatie – met alle gevolgen vandien voor het collectiemanagement.
Een digitale omgeving heeft onmiskenbaar een indringende invloed op de beheersprocessen, van selectie tot
descriptie en kwaliteitszorg. Enkele traditionele procedures kunnen overbodig worden, andere kunnen
geautomatiseerd of aangepast worden. Voor digitale documenten is de link tussen creatie en preservatie, zoals
gesteld, veel belangrijker: de manier waarop een document is aangemaakt heeft een grote invloed op de
preservatiemethode. Op dezelfde manier hebben de beslissingen die op het moment van het conserveren worden
gemaakt een grote impact op de toegang tot de data.
Instellingen met verantwoordelijkheden op het vlak van lange-termijn preservatie hebben dus efficiënte modellen
nodig om het beheer en onderhoud van collecties richting te geven, om strategieën uit te bouwen en
ontsluitingsniveau’s te definiëren. Het feit dat de technologieën voor digitale preservatie nog niet op punt staan en
nog steeds in volle vaart evolueren maakt het echter moeilijk om over de nodige investeringen en kostenmodellen
te beslissen. In een rapport van het Erpanet project worden volgende belangrijke kwesties aangehaald 39 :
• De kosten beslaan alle activiteiten van creatie, registratie en ontsluiting.
• Preservatie is een continu en actief proces
• Preservatie is een lange termijn aangelegenheid die financieel consistent en consequent moet onderhouden
worden
In hetzelfde rapport wordt een overzicht gegeven van kostfactoren.
Objecten
Factoren/Aandachtspunten Financiële gevolgen Overwegingen
Invloed op de creatie
Bestaande objecten
Minder invloed betekent meestal
hogere kosten
Bestaande objecten vragen meer
voorbereidend werk voor
verwerking en opslag
Binnen een organisatie is het
eenvoudiger om de creatie van
documenten/informatieobjecten te
beïnvloeden dan van buitenaf.
Beleidsvoeringen, standaarden en
procedures kunnen ondersteunend
werken bij de creatie en het
beheer
Bestaande objecten, die vb.
gemaakt werden met
standaardsoftware vragen grotere
inspanning naar voorbereiding en
verwerking toe. Er bestaat ook
meer risico dat de contextuele
metadata ontoereikend zijn of zelfs
ontbreken
39 http://www.erpanet.org/www/products/tools/ERPANETCostingTool.pdf. Van 20 tot 22 september organiseert
Erpanet een nieuwe seminarie, deze keer met de focus op businessmodellen voor digitale preservatie.
85

Complexiteit
Groeiende complexiteit van
Complexe objecten zijn vaak
objecten vragen meer onderhoud
multimedia objecten of
samengestelde objecten die
bestaan uit diverse soorten
formaten. Ze kunnen ook
dynamisch gedrag vertonen
Bewaarperiode
Objecten langer bijhouden brengt
meer onderhoud met zich mee
Het is van belang om objecten niet
langer dan nodig bij te houden
Evaluatie/waarde
De intrinsieke waarde van de
informatieobjecten moet bepaald
worden. Consequente en
Dit gaat samen met de bepaling
van het risico dat het object
verloren gaat
betrouwbare evaluatie helpt ook
om kosten te reduceren
Een consequent evaluatiebeleid
helpt ook om alleen het
hoogstnoodzakelijke over te
houden
Vaardigheden
Specifieke vaardigheiden vereist
Voorbeelden van specifieke
vaardigheden:
- begrip van de specifieke aard
van digitale objecten
- begrip van de beschikbare
conservatiemethodes
- Enz.
Beschikbare vaardigheden moeten
multidisciplinair zijn
Mensen
Kwaliteit
Goed getrainde, bekwame en
ervaren mensen zijn duur, maar
reduceren de totale kost
Kwaliteit valt moeilijk te definiëren
en is sterk afhankelijk van de
vereisten en de bedrijfscontext (i.e.
conservatie die van toepassing is.
Dit kan onder meer een voldoende
aantal mensen inhouden, nodig
om de vooropgestelde
kwaliteitsnormen te halen
Training
Training moet up-to-date zijn en
Snelle IT-ontwikkelingen en
afgestemd op de specifieke
functies van de job. Hiervoor zijn
de nodige fondsen vereist
nieuwe inzichten op het gebied
van digitale bewaring en
strategieën vereisen doorlopende
training
Ervaring
Naarmate de ervaring toeneemt,
De
kunnen minder onvoorziene
tegenslagen voorvallen
informatieconserveringsdiscipline
gaat voor op de technologie. Maar
zonder technologie is conservatie
onmogelijk
Standaarden
Standaarden
Door het gebruik van
standaarden is minder eigen
ontwikkeling nodig, dit maakt
tegelijk duurzame oplossingen
mogelijk
Standaarden blijven niet eeuwig
bestaan, en er is een wijd
keuzeaanbod
Toch helpen standaarden om de
kosten lager te houden
86

Standaardformaten vereisen ook
Metadata vormen een domein dat
minder onderhoud en ze maken
migratieprocedures eenvoudiger
speciale aandacht vraagt.
Algemeen gesproken: hoe minder
metadata, des te lager de kosten.
Standaardisering op het vlak van
metadata (zowel op het vlak van
syntax als semantiek) maken ook
onderlinge bruikbaarheid mogelijk
en efficiënte onderlinge
bruikbaarheid maken eenvoudige
en efficiënte uitwisseling,
interactie en handel mogelijk
Workflow
Moet coherent en consequent
zijn
Procedures en
conservatiestrategieën komen
samen in een workflow. Helpt om
een goed tijdschema op te stellen
Praktijk
Uitvoering
Kosten omvatten mensen,
materiaal. Geschikte en efficiënte
softwaretools minimaliseren
menselijke tussenkomst en laten
de processen sneller verlopen
Uitvoering en prestaties moeten
geëvalueerd en regelmatig
gecontroleerd worden
Processen
Elk proces zou op zich rendabel
moeten zijn
Dit veronderstelt een analyse van
te nemen stappen binnen elk
proces en een evaluatie van de
noodzakelijke vaardigheden en
tools (de geschiktheid van de
hulpbronnen)
Conservatiemethode
Elk type zal een ander
Mogelijke types methodes zijn
kostenprofiel hebben
Het kan nodig zijn om
verschillende
conservatiemethodes naast
elkaar te gebruiken
migratie, het gebruik van XML of
andere standaarden, procedures
voor harvesting of capture, UVCmethode,
enz. Redenen voor een
gamma van methodes zijn vb. een
heterogene verzameling van
Systemen, Methodes en Technologieën
Validering van de methodes
Validatie van de potentiële
slaagkans van een methode is
noodzakelijk voor er gebruik van
gemaakt wordt
verschillende objecttypes, of de
noodzaak om de slaagkans bij
conservatie te verhogen
Opvolging en validering moeten
voortdurend plaatsvinden. Dit zal
de kwaliteit van de conservatie van
objecten bevorderen. Op dit
moment staan de
conservatiemethodes nog in hun
kinderschoenen en ze zullen
evolueren
Duurzaamheid
Methodes moeten gekozen
worden vanuit de gedachte dat
ze verschillende IT-generaties
overleven
Essentieel om kosten te
reduceren. Het ligt voor de hand
dat methodes na verloop van tijd
zullen evolueren door allerlei
nieuwe inzichten, Het moet in zo'n
gevallen eenvoudig zijn om ze in
de praktijk aan te passen
87

Overdraagbaarheid
De gekozen
conservatiemethodes moeten
eenvoudige overdraagbaarheid
naar andere of nieuwe
systeemplatformen toelaten
Dit geldt zowel voor de methode
zelf als voor de objecten die ze
ondersteunen
Onderdelen
Onderhoud
Uitvoering
Technische infrastructuur moet
geïmplementeerd en
onderhouden worden
Het onderhoud van systemen,
zowel om ze operationeel te
houden als om ze actueel te
houden
Kosten omvatten mensen,
materiaal. Geschikte en efficiënte
softwaretools minimaliseren
menselijke tussenkomst en laten
de processen sneller verlopen
Welke componenten nodig zijn
hangt af van:
- De aspiraties
- De complexiteit van de objecten
- De gekozen
conservatiemethodes
- Topologie
Soms lijken standaardsystemen
goedkoper, maar op termijn zijn ze
duurder (vb. leveranciers proberen
eerst klanten van zich afhankelijk
te maken)
Flexibiliteit
Naar onderhoud op langere
termijn toe en door de evoluties
op het vlak van IT. Snelle evolutie
op IT-vlak vraagt flexibiliteit in
de toepassing
Het moet mogelijk zijn om tegen
een lage kostprijs nieuwe
componenten toe te voegen
Voorzieningen
Locatie, beveiliging,
veiligheidsvoorzieningen, backup
(beschikbare opslagruimte)
Conservatieklasse
Modulariteit
Er kan een onderscheid gemaakt
worden tussen het bewaren van
bitstreams en van functionaliteit
(dat het bewaren van bitstreams
mee omvat)
Tijdens het onderhoud en bij
vervanging van (delen van) de
infrastructuur kan modulariteit
het financiële rendement
verhogen
Het conserveren van bitstreams is
goedkoper en eenvoudiger te
realiseren dan het conserveren van
functionaliteit. Functionaliteit kan
tot op verschillende niveaus
geconserveerd worden (vb.
volledige functionaliteit
veronderstelt emulatie van de
originele technische omgeving)
88

Wetgeving
Organisaties en hun zaken
kunnen onderworpen zijn aan
specifieke wetgeving, mogelijk
moeten ze zich verantwoorden
Dit kan inhouden: verantwoording,
toegankelijkheid, auteursrecht en
privacykwesties
Wetgeving en beleid
Organisatie
Beleid
Relaties opbouwen
Capaciteit uitbouwen
Verantwoordelijkheden
Elke organisatie moet een
conservatiebeleid beleid hebben
om een consequent en financieel
efficiënt beheer mogelijk te
maken.
Samenwerking met andere
organisaties kan kostenverlagend
werken door synergieën en
economy-of-scale
Beleidsvoering moet ingebed
worden in en verbonden worden
aan de ondernemingsactiviteiten
(incl. risk management)
Ze moeten geactualiseerd worden
volgens nieuwe inzichten en de
evolutie van technologieën en
conservatiemethodes
Interne of externe audits kunnen er
toe bijdragen om beleid actueel te
houden
Samenwerking kan bereikt worden
via gezamenlijk onderzoek,
gemeenschappelijk
ondernemen,het delen van
technische tools, infrastructuur,
zowel als kennis. Vanuit een
commerciëler standpunt kunnen
activiteiten uitbesteed worden
Uitbouwen van capaciteit is
afhankelijk van de behoeftes van
de organisatie, haar rol en
verantwoordelijkheden
Omvat ook identificatie van alle
betrokkenen
Figuur 8: kostfactoren van digitale preservatie 40
Om deze factoren in te kunnen passen in een beleid, moet iedere organisatie zijn eigen behoeftes identificeren,
afhankelijk van de economische en culturele context:
• Behoeftes op institutioneel vlak en de conserverings- en archiveringsschaal
• Juridisch kader
• Types van documenten die gepreserveerd moeten worden
• Consequenties voor organisatie, structuur en beleid
• Te gebruiken methodes, standaarden, technologieën, systemen
De kosten voor digitale preservatie zullen afhangen van de invulling van deze vijf factoren. Stephen Chapman
stelde in een studie voor de Harvard University dat de inhoudelijke eigenschappen van het materiaal zelf in
principe niet van belang zijn in termen van kosten 41 , refererend naar Kevin Ashley van the University of London
Computer Centre die vaststelde dat preservatiekosten niet gelijk zullen zijn voor dezelfde materialen in
verschillende archieven met verschillende functies. Wat wel een grote invloed heeft is de keuze van datakwaliteit:
hoe meer compressie, hoe goedkoper. Hierdoor moeten vaak ook pragmatische curatoriale keuzes worden
gemaakt: hoeveel materiaal kan je veroorloven om niet te bewaren Moet er, ondanks grote risico’s, toch
compressie gebruikt worden om zoveel mogelijk materiaal te kunnen behouden Deze vragen spelen momenteel
40 http://www.erpanet.org/guidance/index.php
41 http://jodi.ecs.soton.ac.uk/Articles/v04/i02/Chapman/
89

vooral voor audiovisueel materiaal, waar overigens bij het overzetten van analoog naar digitaal ook een hoge
meerkost voor reiniging en restauratie meespeelt. Met digitaal archiveren wordt ongetwijfeld bespaard op ruimte
en onderhoud (klimaatscontrole etc.), maar momenteel wegen die kosten nog niet op tegen perpetuele
operationele kosten vanuit het perspectief van opslagmedia, IT management etc..
Als men het bovendien heeft over digitale archieven van ettelijk terabytes (wat voor video niet ondenkbaar is)
moet men vaststellen dat dit tot op dit moment het monopolie is van grote omroepen en IT departementen van
grote bedrijven, met goed opgeleid personeel en degelijke infrastructuur. De grote noden van videocollecties en
de komst van digitale opslagmethodes hebben als gevolg dat kleinschalige instellingen nu ook voor grootschalige
taken worden geplaatst en moeten beslissen uit de plethora van methodes, factoren en bijhorende (hoge) kosten
welke nu het meest opportuun en waardevol zijn op korte, middellange en lange termijn. Gerelateerd is de vraag
in hoeverre kan samengewerkt worden om kosten te besparen door het delen van bepaalde activiteiten,
faciliteiten – opslag, migratie, … - en referentieservices, binnen dezelfde sector en misschien zelfs tussen
verschillende sectoren. En dat zijn wellicht de moeilijkste beslissingen, ook omdat de keuzes een impact kunnen
hebben op het organisatieproces en de verantwoordelijkheden binnen de instelling zelf. Niemand wil nu eenmaal
macht of identiteit verliezen.
2.6. Juridische kwesties bij digitale archivering en ontsluiting
“Libraries want to share content; publishers want to sell it. Museums strive to preserve culture, and artists to
create it. Musicians compose and perform, but must license and collect. Users want access, regardless of where
or how content is held. What all of these stakeholders (and more) share is the need to identify content and its
owner, to agree on the terms and conditions of its use and reuse, and to be able to share this information in
reliable ways that make it easier to find.”
David Baerman 42
Digitale archivering komt op verschillende manieren in het vaarwater van het auteursrecht – of omgekeerd. Een
digitaal werk moet gekopieerd worden om in het archief opgenomen te kunnen worden, documenten moeten
gereformateerd worden om toegankelijk te blijven en ten slotte is het ook de bedoeling het werk aan het publiek
ter beschikking te stellen. Archiverende instellingen worden dus voor twee hamvragen gesteld:
1. hoe kun je op een legale manier documenten digitaliseren, reformatteren of digitaal ontsluiten
2. Hoe kun je garanderen dat niemand de gedigitaliseerde documenten kan gebruiken zonder toestemming
De complexe problematiek van digitale archivering en de realiteit van de voorgestelde bewaarstrategieën zorgen
voor heel wat juridische problemen en onduidelijkheden, zowel bij de digitalisering van analoog of ander
materiaal, als de reformattering van digital-born data. Zowel bij migratie als emulatie is het origineel materiaal
immers onderhevig aan manipulatie, waardoor de presentatie en de functionaliteit veranderd kunnen worden. De
intellectuele rechten – in de eerste plaats auteursrechten - verbonden aan de content of de gebruikte software
kunnen toebehoren aan verschillende individuen of organisaties. Digitale informatie kan beschermd zijn door een
Digital Rights Management systeem - ontwikkeld om het ongeoorloofd kopiëren of distribueren te verhinderen –
dat echter ook een hinderpaal kan zijn voor preservatie. In de Verenigde Staten is het hek reeds van de dam met
de Digital Millenium Copyright Act), die het omzeilen van DRM bescherming strafbaar maakt. Zelfs het onderzoek
naar de veiligheid van DRM systemen wordt strikt aan banden gelegd, waardoor ‘reverse engineering’ strafbaar
wordt. De Europese Commissie lijkt dezelfde weg op te gaan. In de meeste gevallen geldt dat als de archiverende
instelling niet over de toestemming beschikt van de rechtenhouders (auteur, producent of diegene bij wie de
rechten zich bevinden) of ze niet vallen onder juridische statutaire uitzonderingen, ze niet kan overzetten op een
digitaal formaat, migreren, emuleren of ontsluiten. Vooraleer gedigitaliseerd of gereformateerd kan worden moet
42 Bearman, D., G. Rust, S. Weibel, E. Miller, Trant, J., ‘A Common Model to Support Interoperable Metadata.
Progress Report on Reconciling Metadata Requirements from the Dublin Core and INDECS/DOI Communities’, D-
Lib Magazine 5, no. 1, Januari 1999. (http://www.dlib.org/dlib/january99/bearman/01bearman.html)
90

dus eerst de status van de auteursrechten van de documenten bepaald worden. Bij elke digitale bewaarstrategie
moeten juridische kwesties in rekening genomen worden 43 :
Juridische kwesties
Migratie
Emulatie of
regeneratie
Alle
bewaarstrategieën
Mogelijke alteratie van ‘look & feel’, functionaliteit of content.
Het maken van een nieuwe versie kan beschouwd worden als een vorm van
herpublicatie. Ook is het proces van ‘Reverse Engineering’ (uitzoeken hoe bvb.
een formaat werkt en op basis van die functies een nieuw formaat
construeren) in sommige wetgevingen (bvb. in de VS) en voor sommige
toepassingen uitdrukkelijk verboden.
Voor het herhaaldelijk kopiëren van bitstreams moet de
toestemming gevraagd worden aan de rechthebbende
‘Copy protected’ media kunnen het kopiëren of
preserveren belemmeren.
Het regelen van de rechten kan gecompliceerd worden
als de content verschillende rechthebbenden heeft of de rechten van de
software in handen zijn van een derde partij.
Figuur 9: juridische kwesties bij digitale bewaarstrategieën
Voor traditioneel archiefmateriaal bestaan er gevestigde juridische en institutionele kaders, wat in de meeste
landen niet het geval is voor digitale documenten. Daarbij komt dat er meestal ook geen legale regelingen – lees:
uitzonderingen - zijn bepaald voor archieven en bibliotheken (dit is bijvoorbeeld wel het geval voor het Koninklijk
Belgisch Filmarchief, maar ook beperkt). De noodzakelijke toestemming moet dus nog gevraagd worden bij de
houders van de auteursrechten. Alle twijfels kunnen uit de weg geruimd worden aan de hand van een licentie,
voor zover de titularis van het auteursrecht identificeerbaar is en bereid een licentie af te sluiten. In andere
gevallen kan het archief zich in sommige gevallen beroepen op de uitzondering voor wetenschappelijk onderzoek
om een beschermd werk in de collectie op te nemen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat een archief zich ooit voor een
rechtbank zal moeten verantwoorden louter omdat het een werk opneemt in het archief. Het belang van de houder
van een auteursrecht om een archief voor de rechter te slepen is vrij beperkt. Welke schade lijdt hij wanneer zijn
werk geconserveerd wordt voor de toekomst In welk opzicht verstoort de archivering de normale exploitatie van
een werk
Het enig teer punt vormt de terbeschikkingstelling aan het publiek, aangezien dit eventueel wel de exploitatie van
het werk in het gedrang kan brengen. Consultatie ter plaatse lijkt in elk geval tot de mogelijkheden te behoren,
aangezien openbare uitlening expliciet buiten het monopolie van het auteursrecht valt, terbeschikkingstelling via
het internet daarentegen ligt gevoeliger 44 . Soms wordt gekozen voor een pragmatische aanpak, als de
rechthebbenden niet geïdentificeerd kunnen worden bijvoorbeeld. Er wordt in dergelijke gevallen een
belangenafweging gemaakt tussen de belangen van de auteur (de exploitatierechten) en de belangen van het
archief. Het eerder vermelde Internet Archive is een uitstekend voorbeeld van deze pragmatische aanpak. Dit
archief verzamelt audio, video, software, teksten en websites die vrij beschikbaar gemaakt worden via het
internet, tenzij de eigenaar aangeeft dat hij dit niet wenst. De bezoeker van de site moet zich aan de
gebruiksvoorwaarden houden: het archief mag uitsluitend voor eigen studie en wetenschappelijke doeleinden
gebruikt worden, bovendien moet de gebruiker alle toepasselijke wetten naleven. Strikt genomen gaat het hier om
illegale kopies en illegale mededeling aan het publiek, maar omdat met ieders belangen rekening wordt
43 Schema op basis van Ayre, C., Muir, A., Right to Preserve, Department of Information Science, Loughborough
University. 2004. (http://www.lboro.ac.uk/departments/ls/disresearch/CLDP/DOCUMENTS/Final%20report.doc)
44 Dekeyser, H., Digitale Archivering: een juridische stand van zaken vanuit Belgisch perspectief, Deel 2:
Auteursrecht, technische beschermingsmaatregelen en wettelijk depot, Antwerpen-Leuven, 2003.
(http://www.antwerpen.be/david/website/nl/text_rapporten.htm)
91

gehouden, zijn er nog geen grote conflicten ontstaan 45 . De bestaande Open Acces en Open content-modellen
bieden naar de toekomst toe zeker mogelijkheden om schemerzone uit te klaren (zie 1.4.3).
In enkele landen werden reeds stappen ondernomen om uitzonderingen op te nemen in het auteursrecht. Uit het
onderzoek van Michael Norris 46 naar preservatieclausules in 25 landen, afgerond in juni 2004, kwamen enkele
relevante initiatieven naar voren.
• In Groot-Brittanië is er de Copyright, Designs and Patents Act van 1998,die stelt dat bibliotheken en archieven
kopieën mogen maken om te preserveren of herstellen, van elk item, ook digitaal. Echter slechts in het geval
dat de stukken eigendom zijn van de "permanent collection" en enkel "where it is not reasonably practicable to
purchase a copy of the item". Deze lancunes werden onderzocht door het Copyright and Licensing for Digital
Preservation Project (september 2002 – maart 2004), die mogelijke oplossingen voor de geïdentificeerde
problemen aangaf 47 .
• De US Digital Millennium Copyright Act van 1998 (DMCA) 48 maakt het mogelijk voor publieke archieven om drie
digitale kopieën te maken voor preservatie doeleinden en te kopiëren naar nieuwe formaten, maar enkel als de
originele formaten gedateerd zijn. Tegelijk wordt echter het omzeilen van DRM bescherming en ‘reverse
engineering’ verboden.De implicaties van de DMCA werden in 2003 onderzocht door Besek 49 .
• Door de Canadian Copyright Act 50 van 1997 kunnen archieven preservatiekopieën maken in andere formaten,
"if the original is currently in an obsolete format or the technology required to use the original is unavailable".
• Het auteursrecht in Australia 51 van 1968 laat archieven toe kopieën te maken van documenten die beschadigd
of in verval zijn, zonder vermelding van formaten. Digitale kopieën kunnen "[made] available online to be
accessed through the use of a computer terminal installed within the premises of the library or archives".
• In Nieuw Zeeland werd recent een verandering in de Copyright Act van 1994 voorgesteld 52 , om verheldering te
brengen over de bestaande "technology-neutral" archiveringsuitzondering. Er wordt aanbevolen om dit te
verduidelijken om digitale archivering door migratie of emulatie mogelijk te maken.
• De database rechten in de lidstaten van de Europese Unie die de Europese richtlijn 96/9/EC betreffende de
bescherming van databases hebben overgenomen maken het wettelijke gebruikers mogelijk om alles op een
database toe te passen "which is necessary for the purposes of access to the contents of the databases and
normal use of the contents by the lawful user"
• De Europese richtlijn 2001/29/EG auteursrecht in de informatiemaatschappij bepaalt dat de Europese lidstaten
een facultatieve uitzondering kunnen opnemen in het auteursrecht voor “de reproductie voor publiek
toegankelijke bibliotheken, onderwijsinstellingen of musea, of door archieven die niet het behalen van een
direct of indirect economisch of commercieel voordeel nastreven”, maar “die beperking of restrictie dient
evenwel beperkt te blijven tot bijzondere gevallen welke onder het reproductierecht vallen. Die beperking of
restrictie mag zich niet uitstrekken tot het gebruik in het kader van de onlinelevering van beschermde werken
en ander materiaal (..). Het is derhalve wenselijk specifieke contracten en licenties te bevorderen die op een
evenwichtige wijze deze instellingen begunstigen, evenals de doelstellingen die zij met deze verspreiding
nastreven.” Er worden een aantal mogelijke uitzonderingen op het exclusief recht gegeven, waarvan slechts
45 Ibid.
46 Norris, M., An International Survey of Archival, Preservation and Related Clauses in Copyright Law, 2004.
(http://www.lboro.ac.uk/departments/ls/disresearch/CLDP/DOCUMENTS/Copyright%20survey.doc)
47 Ayre, C., Muir, A., Right to Preserve, 2004.
(http://www.lboro.ac.uk/departments/ls/disresearch/CLDP/DOCUMENTS/Final%20report.doc)
48 United States, 1998. The Digital Millennium Copyright Act of 1998: U.S. Copyright Office Summary.
(http://www.copyright.gov/legislation/dmca.pdf)
49 Besek, J., 2003. Copyright issues relevant to the creation of a digital archive: a preliminary assessment.
(http://www.clir.org/pubs/reports/pub112/contents.html)
50 Canada, 1997. Statutes Of Canada, 1997. C. 24 An Act to amend the Copyright Act, Second Session, Thirtyfifth
Parliament, 45- 46 Elizabeth II. (http://laws.justice.gc.ca/en/C-42/)
51 Australia, 1968. Copyright Act 1968 (Act No. 63 of June 7, 1968 as amended in 2002). (http://clea.wipo.int/)
52 Tizard, J., Digital Technology and the Copyright Act 1994 : Policy Recommendations : Cabinet Paper, 2003.
(http://www.med.govt.nz/buslt/int_prop/digital/cabinet/index.html)
92

een enkele verplicht is en twintig andere facultatief. De lidstaten kunnen zelf bepalen of ze die uitzonderingen
al dan niet zullen opnemen in de nationale wetgeving.
Geen enkele van de vermelde auteursrechtwetten laten echter toe om alle acties te ondernemen die nodig zijn
voor de preservatie van gedigitaliseerde of digitale collecties. Bestaande uitzonderingen zijn beperkt in waarde,
omdat ze slechts migratie of emulatie toelaten als de documenten in kwestie reeds verouderd of gedateerd zijn.
Internationaal wordt verder onderzoek gevoerd en initiatief genomen: de Zweedse overheid heeft een decreet
uitgevaardigd waarin de Koninklijke Bibliotheek gewettigd wordt om Zweedse websites te archiveren en de hele
collectie publiek te ontsluiten 53 . De Franse overheid heeft een wet gestemd waarin gesteld wordt dat elke Franse
website gearchiveerd moet worden. ‘The Joint Information Systems Committee’ (JISC) heeft ook een studie
uitgevaardigd betreffende internet archivering in de Groot-Brittanië, EU , VS en Australië 54 . Er worden dus
belangrijke signalen gegeven, maar er moet nog heel wat duidelijkheid komen vooraleer er kan sprake zijn van
een systematisch en continu digitaal archiveringsbeleid.
Ondanks of juist als gevolg van de manifestatie van Open Source en Open Content licenties, hebben enkele
evoluties in de internationale wetgeving een verdere obstructie van digitale preservatie teweeg te brengen: de
eerder vermelde bekrachtiging en bescherming van DRM systemen en de softwarepatenten. Vanuit de
commerciële cultuursectoren is de druk om technische beveiligingsmaatregelen juridisch te beschermen de
laatste jaren enorm opgevoerd. In hun visie moet de marktwerking het toetsingskader worden van het
auteursrecht in plaats van andersom. De wetgever heeft door halsstarrig vast te houden aan bestaande wetten en
zodoende het auteursrecht te drijven naar de hoogste mogelijke bescherming, alvast deze visie het voordeel van
de twijfel gegeven. Het evenwicht tussen de rechten en de interesses van de auteur en die van het grote publiek
is vervaarlijk aan het wankelen. Bovendien – maar dat is een ander verhaal – wordt de verhouding tussen het
auteursrecht en het privacyrecht in een digitale omgeving door allerlei maatregelen en beperkingen wel erg
fragiel. De rationaliteit van het recht op privacy kan immers doorgetrokken worden naar het toelaten van de
consumptie van beschermde werken 55 . De Europese richtlijnen 2001/29/EG en vooral 2004/48/EC, omtrent de
bekrachtiging van intellectuele eigendomsrechten (dient voor 29 april 2006 omgezet te worden) verbieden, net
zoals US Digital Millennium Copyright Act, het omzeilen van technische beschermingsmaatregelen, ongeacht of de
dader zich kan beroepen op een uitzondering van het auteursrecht. De lidstaten moeten er wel op toezien dat die
beveiligingsmaatregelen geen onwenselijke gevolgen heeft voor de uitoefening van de uitzonderingen. Er worden
momenteel nog discussies gevoerd rond privacykwesties, uitzonderingen en juridische standaardisering, maar de
voorgestelde maatregelen zouden er in praktijk op neerkomen dat archiverende instellingen vaak geen andere
keuze zullen hebben dan een licentie af te sluiten met de rechthebbenden. In sommige gevallen, wanneer content
bijvoorbeeld beperkt is in tijd of afhankelijk is van specifieke hardware, is het probleem vanuit preservatiehoek
nog wat complexer.
Momenteel woedt op Europees niveau een hevig debat rond de legalisering van software patenten. De European
Patent Office (EPO) is momenteel aan het lobbyen om in navolging van de Verenigde Staten en Japan ook in
Europa deze patenten toe te passen. Op 18 mei 2004 is door de Europese Commissie een voorstel goedgekeurd,
dat nog door het Europees Parlement moet worden gevaloriseerd. Het voorstel werd onthaald op een storm van
protest. Het fundamentele probleem met software patenten is dat ze, in tegenstelling tot traditionele patenten niet
gelden voor fysieke en concrete uitvindingen, maar voor ideeën. Een concept voor software is meestal heel breed
en triviaal, zoals bijvoorbeeld “Organizing and displaying photographs based on time” - waar op 29 juli 2004
effectief een patent voor toegekend werd door de Amerikaanse Patent Office. De implementatie ervan vereist
geen productielijnen, integendeel: een paar degelijke programmeurs kunnen in een beperkte tijd software
applicaties ontwikkelen en zo alle verdere ontwikkelingen en vernieuwingen die onder dat bepaald concept
53 New decree for Kulturarw3, 2002:287 (http://www.kb.se/Info/Pressmed/Arkiv/2002/020605_eng.htm)
54 Charlesworth, A., Legal issues relating to the archiving of internet resources in the UK, EU, USA and Australia: a
study undertaken for the Jisc and Wellcome Trust. Jisc; Wellcome Trust, 2003.
(http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/archiving_legal.pdf)
55 Thijm, C.A., Privacy vs. Auteursrecht in een Digitale Omgeving, ITeR, Nationaal Programma
Informatietechnologie en Recht, den Haag, 2001. (http://www.ivir.nl/publicaties/overig/alberdingk_thijm/ITeRprivacy-v-auteursrecht.pdf)
93

huizen, blokkeren 56 . Software patenten hebben vooral zware gevolgen voor de Open Source gemeenschap, maar
ook voor elke kleine ontwikkelaar of gebruiker van software en het internet. Het gebruik van simpele JPEG
bestanden bvb. kan een inbreuk op patenten betekenen, aangezien enkele JPEG extensies en codeerprincipes
reeds gepatenteerd zijn. Na een agressieve campagne van de patenteigenaar om zijn monopolierechten te
claimen, reageerde het JPEG Consortium met het statement dat JPEG niet langer een standaard is 57 . Ook voor de
archiefwereld staan de sofware patenten in de weg van een efficiënte digitale preservatiepraktijk. Het is niet
zozeer het bestaan va de patenten die een rol speelt, maar de voorwaarden die de patenteigenaar kiest op te
leggen, die de kosten voor het gebruik van bepaalde formaten of tools kunnen opdrijven en de ontwikkeling van
encoders en decoders kan bemoeilijken. De kerncomponenten van nieuwe standaarden zoals JPEG2000 en
MPEG4 zijn geassocieerd met zogenaamde ‘pools’ die licenties bieden in naam van een aantal patenteigenaars.
Dit simplificeert het licentieproces en verkleint de kans dat het ene patent agressiever zal worden uitgebuit dan de
andere. Maar met de uitbreiding van formaten kunnen wel telkens nieuwe patenten worden bijgevoegd, zodat het
risico bestaat dat die ‘pool’ langer bestaat dan de levensduur van de bevattende patenten. De ontwikkeling van
nieuwe tools (voor emulatie bvb.) wordt op die manier wel heel moeilijk.
2.7. Digitale archivering in een internationaal perspectief
2.7.1. Nationale initiatieven
Uit een studie naar nationale digitale archiveringsinitiatieven, in opdracht van het NDIIPP (National Digital
Information Infrastructure and Preservation Program) van de Library of Congress 58 , blijkt dat er in geen enkele van
de onderzochte landen een enkel nationaal initiatief bestaat, laat staan een ultieme oplossing. In de plaats zijn er
verschillende afzonderlijke institutionele missies die uitgebreid worden naar het digitale domein, in sommige
gevallen gecoördineerd door overkoepelende instellingen, zoals de Digital Preservation Coalition in Groot-
Brittannië, het Digitale Erfgoed Nederland (DEN) en vooral het NDIIPP programma 59 . Ongeacht de vele verschillen
in aanpak en visie, wijst Neil Beagrie in zijn rapport op enkele internationale tendensen:
• Het bewustzijn van de kwesties rond digitale preservatie in het publiek, het beleid en de betrokken instellingen
is laag.
• Het is gemakkelijker om financiering te verkrijgen voor digitalisering voor toegang dan voor preservatie. De
langtermijn behoeftes worden overschaduwd door het directe nut van ontsluitingsinitiatieven. In veel landen
worden de nadruk gelegd op kortetermijn financiering, terwijl verhogingen van structurele subsidiëring
noodzakelijk zullen zijn om digitale collecties te archiveren.
• Er wordt op verschillende niveaus samengewerkt tussen instellingen, vooral op het vlak van onderzoek.
Collaboratie en coördinatie van collectiebeleid blijkt moeilijker. Dergelijke overeenkomsten werken het best als
de verschillende instituties kunnen terugvallen op hun eigen initiatieven en expertise en als alle partijen een
win-win situatie kunnen bekomen. Het is zowel belangrijk om in-house expertise te ontwikkelen als om
externe ervaring in te roepen.
• Veranderende distributiepatronen. Steeds meer instellingen hebben geen fysieke kopieën meer, maar zorgen
via digitale weg voor toegang. Het vertrouwen in de toekomstperspectieven is onzeker.
• Een veranderende tijdshorizon voor preservatie. In het digitale domein moeten archiefinstellingen een veel
nauwere relatie aangaan met producenten en distributeurs dan voordien noodzakelijk was. De selectie is veel
56 zie http://swpat.ffii.org/
http://www.softwarepatenten.be/
http://eff.org/Patent/
57 Meer horrorverhalen op de website van de Foundation for a Free Information Infrastructure: http://www.ffii.org/)
58 Beagrie, N., National Digital Preservation Initiatives: An Overview of Developments in Australia, France, the
Netherlands, and the United Kingdom and of Related International Activity. Washington, D.C.: Council on Library
and Information Resources and Library of Congress, 2003. 51p.
(http://www.clir.org/pubs/reports/pub116/contents.html)
59 http://www.digitalpreservation.gov/
94

moeilijker omdat het vroeger moet gebeuren, zonder het voordeel van de tijd, die het historische belang van
documenten en trends verheldert.
• Zoals ook uit vorig hoofdstuk blijkt, heeft geen enkel onderzocht land eenduidige juridische oplossingen voor
het digitaal archiveren. De auteursrechten hebben in het algemeen aan belang gewonnen en de economische
waarde van de intellectuele rechten is gevoelig gestegen. De commerciële behoefte om die rechten te
beschermen kan dus in de weg staan van de noodzakelijke juridische uitzonderingen om digitaal te archiveren
en ontsluiten.
• Globalisatie. Steeds meer preservatie initiatieven worden genomen buiten het nationale kader. Ook de IT
industrie werkt op een globale schaal en speelt in op verschillende sectoren. Er zijn dus meer substantiële
gemeenschappelijke kenmerken en noden tussen instituties en sectoren, wat internationale samenwerking
meer potentieel bezorgt.
• Explosie van informatie. Het volume en de breedte van informatie vergroten drastisch. Digitale documenten
hebben de traditionele documenten niet vervangen, zodat er een continue aangroei is van beiden.
• In de digitale omgeving is het niet langer nodig om verschillende kopieën te maken om documenten te
publiceren. Een enkele kopie kan via een netwerk toegankelijk gemaakt worden voor iedereen met een PC en
een internetconnectie. De grenzen tussen een ‘document’, ‘publicatie’ of ‘archiefkopie’ zijn vervaagd.
• Private verzamelaars spelen vaak een vitale rol in de preservatie van materiaal, meestal efemere media die
niet gecureerd zijn in hedendaagse collecties, bijvoorbeeld het eerder aangehaalde Internet Archive of het
bewaren van vroege computergames en emulators. De uitdagingen die digitale preservatie met zich meebrengt
en de mechanismen tot bescherming van het auteursrecht kunnen dit in de toekomst vermoeilijken. Dit kan
resulteren in een grotere verantwoordelijkheid bij institutionele selecties of het ontwikkelen van instrumenten
ter ondersteuning van persoonlijke archieven.
Deze tendensen zullen op termijn een grote invloed hebben op verscheidene instellingen en sectoren en kunnen
een ingrijpend effect hebben op de individuen en de maatschappij waarin ze fungeren. Digitale preservatie, aldus
Beagrie, is niet enkel een kwestie van het cultureel erfgoed. Op lange termijn zal het ook het karakter van de
informatiemaatschappij beïnvloeden. Overheden stimuleren dan ook wereldwijd ontwikkelingen naar de
zogenaamde ‘eCultuur’, maar terwijl veel aandacht wordt besteed aan digitale ontsluiting en digitale
werkprocedures, worden lange termijn kwesties over het hoofd gezien. Het nationale digitaliseringprogramma in
Nederland is hier een uitzondering op. Sinds het verschijnen in 2002 van duidelijke, maar erg ambitieuze
beleidslijnen, is het erfgoedveld in Nederland nagenoeg volledig gemobiliseerd om een digitale inhaalslag aan te
vatten, waarbij vooral het idee van ‘interoperabiliteit’ en ‘samenwerking’ als fundamenteel gezien wordt.
Belangrijke impulsen werden gegeven door de projecten Het Geheugen van Nederland, dat zorgt voor de
gecentraliseerde digitalisering en ontsluiting van verschillende collecties van cultureel erfgoed en de
‘Cultuurwijzer’ van het DEN (Digitaal Erfgoed Nederland). Interoperabiliteit betekent idealiter dat de verschillende
systemen - gegevensstructuren, thesauri, fysieke koppelingen, bandbreedtes, transactiesnelheden, veiligheid,
privacy en intellectuele eigendomsrechten, metadata, software, …- op elkaar afgestemd worden, maar dat gaat
echter steeds gepaard met een gering verlies aan zichtbaarheid, dat samen met het gevoel van autonomieverlies,
het grootste obstakel vormt. In een studierapport van het Telematica Instituut wordt daarom een daadkrachtige
overheidsaansturing en een goed gecoördineerde voorlichtings- en trainingscampagne aanbevolen, om een
optimale interoperabiliteit te verkrijgen die het karakter en de behoeftes van gebruikers, aanbieders en
subsidiegevers zo goed mogelijk integreert. Seb Herman besluit in zijn studierapport Digitalisering van cultureel
erfgoed in Nederland dat “Nederland redelijk ver staat wat betreft het ontwikkelen van een nationaal sturend
beleid en het opstarten van verscheidene overkoepelende of integreerbare digitaliseringinitiatieven. Toch is de
kloof tussen beleid en onderzoek enerzijds en de dagelijkse problematiek van het praktijkveld anderzijds nog lang
niet gedicht, en is er van een goed gesmeerde en gestroomlijnde nationale digitaliseringinspanning nog geen
sprake.” 60
60 http://www.culturelestudies.be/student/portal/cultureelerfgoed/index.htm
95

2.7.2. Europees en internationaal onderzoek naar preservatie van
audiovisuele media en digitale archivering
”Europe’s cultural and memory institutions are facing very rapid and dramatic transformations.These
transformations are not only due to the use of increasingly sophisticated technologies, which become obsolete
more and more rapidly, but also due to a re-examination of the role of modern public institutions in today’s
society and to related fast changing user demands. These trends affect all the functions of the modern cultural
institution, from collection management and scholarly study, through restoration and preservation, to providing
new forms of universal and dynamic access to their holdings.” 61
Digicult rapport, 2002
Op internationaal gebied neemt UNESCO 62 (‘United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization’) een
coördinerende functie in met betrekking tot behoud en beheer van cultureel erfgoed. In november 2001 werd de
European Convention for the protection of Audiovisual Heritage boven het doopvont gehouden, in Oktober 2003
was het de beurt aan het Charter on the Preservation of Digital Heritage. Beide documenten werden opgemaakt
als declaraties van principes, gebaseerd op een consensus. De opgestelde richtlijnen zijn niet bindend voor de
lidstaten maar zijn voornamelijk bedoeld om initiatieven te inspireren en ondersteunen. Er wordt aangegeven dat
niet alle documenten bewaard kunnen worden maar dat het verlies van erfgoedmateriaal “would waste much of
the economic, social, intellectual and cultural potential that is inherent in ongoing use of these resources. It would
also deny posterity the opportunity to build on current knowledge, and offer the future a distorted view of
history.” 63
Onder auspiciën van UNESCO wordt sinds 1983 ook het JTS Symposium georganiseerd, een internationale
vergadering voor alle specialisten op het gebied van audiovisueel erfgoed, cinema en klank. De zeven
organiserende ledenorganisaties zijn de op dit gebied internationaal hoogst aangeschreven instellingen, die
verzameld zijn in het CCAAA (Co-ordinating Council of Audiovisual Archives Associations) 64 platform, dat de taak
op zich heeft genomen om beleidsvoorbereidend werk te verrichten in het belang van audiovisuele archivering.
• AMIA - Association of Moving Image Archivists 65
AMIA is sinds 1991 de grootste non-profit professionele ledenorganisatie voor individuen en organisaties die
actief zijn op het gebied van preservatie van bewegend beeld. De activiteiten – o.a. publicaties, educatieve
programma’s, conferenties, ..- zijn gericht op samenwerking op het vlak van acquisitie, preservatie en
exhibitie, het ontwikkelen en promoten van standaarden en het organiseren en implementeren van nationale
preservatiestrategieën en –initiatieven in de V.S..
• FIAF - International Federation of Film Archives 66
Het FIAF verenigt de international meest vooraanstaande instellingen in het veld van audiovisueel erfgoed en is
gericht op het verzamelen, conserveren en vertonen van bewegend beeldmateriaal. Dit omhelst o.a. de
ethische en juridische context, het promoten van filmcultuur en –studie en het stimuleren van samenwerking
tussen de leden "to ensure the international availability of films and documents".
• FIAT/IFTA - Internationale des Archives de Télévision 67
Een internationale organisatie opgericht als een instrument om samenwerking te bekomen tussen omroepen en
nationale audiovisuele archieven en bibliotheken, voor preservatie en exploitatie van bewegend beeld en
klankmateriaal en geassocieerde documentatie.
61 The DigiCULT Report - Technological landscapes for tomorrow’s cultural economy - Unlocking the value of
cultural heritage, Executive summary, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities,
2002, p.5. (http://www.medicif.org/events/MEDICI_events/Www10/DigiCult%20findings.htm)
62 http://portal.unesco.or
63 http://www.nla.gov.au/ntwkpubs/gw/61/p04a01.html
64 http://www.ccaaa.org/
65 http://www.amianet.org/
66 http://www.fiafnet.org
67 http://www.www.fiatifta.org/
96

• IASA - International Association of Sound and Audiovisual Archives 68
Het IASA functioneert als een medium voor internationale samenwerking tussen archieven die klank- en
audiovisuele documenten bewaren, op het gebied van acquisitie en uitwisseling, documentatie en metadata,
toegang en distributie, rechten, conservatie en preservatie. IASA is lid van het coördinerende Council of
Audiovisual Archives Associations (CCAAA), een internationale alliantie die de belangen van overheden en
internationale instellingen wil representeren.
• ICA - International Council on Archives 69
Een professionele organisatie voor de internationale archiefgemeenschap, gericht op het promoten van de
preservatie, ontwikkeling en gebruik van het archieferfgoed.
• IFLA - International Federation of Library Associations and Institutions 70
De international leidende instelling die de belangen van de bibliotheken en informatieservices representeert.
• SEAPAVAA - Southeast Asia-Pacific Audiovisual Archive Association 71
Een forum voor kwesties rond preservatie en ontsluiting van audiovisueel erfgoed, gericht op de regio Zuidoost
Azië.
Betreffende digitale archivering dragen vooral het in de V.S. gebaseerde InterPARES (The International Research
on Permanent Authentic Records in Electronic Systems) 72 en het aan The National Library of Australia verbonden
PADI ( Preserving Access to Digital Information) 73 in belangrijke mate bij tot theoretische en methodologische
knowhow. Het consortium International Internet Preservation Consoritum richt zich specifiek op de preservatie van
websites 74 .
In Europa verzorgt het ECPA (European Commission on Preservation and Access) 75 een coördinerende functie als
platform gericht op overleg en samenwerking van bibliotheken, archieven en internationale instellingen en het
sensibiliseren van overheden en gebruikers. Een eerste stap met betrekking tot de coördinatie van
digitaliseringsprogramma's en beleid binnen de EU-lidstaten werd ondernomen in het kader van eEurope op de
Europese top van Ministers in Feira (juni 2000). Dit werd in april 2001 onder Zweeds voorzitterschap uitgewerkt
tot de zogenaamde Lund-afspraken 76 , die op hun beurt hebben geleid tot de oprichting van een Europees
ministerieel netwerk, in de schoot van IST (Information Society Technologies programme) programma van de
Europese commissie, Minerva en later MinervaPLUS 77 , gericht op het discussiëren, correleren en harmoniseren
van activiteiten in de digitalisering van culturele en wetenschappelijke content. Het uiteindelijke doel is het
ontwikkelen van een Europees platform voor het uitvaardigen van adviezen en richtlijnen over digitalisering,
metadata, ontsluiting en conservering coördineren van nationale programma’s.
Binnen datzelfde IST programma - vooral in het kader van het Fifth Framework Programme (1998-2002) en het
Sixth Framework Programme (2002-2006) - en andere programma’s onder de vleugels van de Europese
commissie werden onderzoeksprojecten gesubsidieerd die, zowel voor digitale archivering als preservatie van
audiovisuele media tot belangrijke en invloedrijke resultaten hebben geleid 78 .
• AURORA (AUtomated Restoration of ORiginal film and video Archives) | 1994 – 1999
voerde onderzoek naar tools om televisie archieven te restaureren.
• BRAVA (BRoadcast Archives trough Video Analysis) | 2000 - 2002
Het vervolg op Aurora, gericht op de ontwikkeling van tools voor digitale restauratie van grote
broadcastarchieven (video en film), voor herexploitatie doeleinden.
68 http://www.iasa-web.org/
69 http://www.ica.org/
70 http://www.ifla.org
71 http://www.geocities.com/seapavaa/
72 http://www.interpares.org
73 http://www.nla.gov.au/padi/
74 http://netpreserve.org
75 http://www.knaw.nl/ecpa/
76 http://www.cordis.lu/ist/ka3/digicult/lund_principles.htm
77 http://www.amitie.it/minerva
78 vanaf oktober 2004 lanceert Euclid International een on-line databank van projecten ondersteund met
Europese middelen. (http://www.cupid.culture.info)
97

Het project werd gecoördineerd door het Franse INA (Institut National de L'Audiovisuel), in samenwerking met
andere omroepen (RTP, RAI, BBC), universiteiten en expertisecentra op het gebied van audiovisuele media
(Snell&Wilcox en VidiPax).
• PRESTO 79 (Preservation Technology for European Archives) | 2000 - 2003
Aanleiding voor het project waren de grote conserveringsachterstanden bij audiovisuele archieven en de
daaraan verbonden technische, operationele en financiële problemen. Binnen het project werden
gereedschappen ontwikkeld die het mogelijk maken kostenbesparend en effectiever verouderde audio- en
videoformaten te digitaliseren. De gereedschappen hebben betrekking op alle aspecten van dit proces: selectie,
handling, conversie, distributie, toegangsautorisatie en lange-termijn opslag. De bedoeling was onderdelen
van de verschillende ‘conserveringsketens’ te optimaliseren of waar mogelijk te automatiseren. In PRESTO
hadden drie grote AV-archieven, BBC, INA en RAI de leiding. Zes andere AV-archieven (SWR, NRK, SVT, YLE,
ORF en Beeld en Geluid) namen deel als lid van de Broadcast Archive User Group, oftewel de ‘BAUG’. In 2001
werd een uitgebreid onderzoeksrapport vrijgegeven over ‘existing and emerging technologies’ 80 .
• Diamant 81 (Digital Film Manipulation System) | 2000 –2002
Diamant onderzocht en ontwikkelde digitale restauratietechnieken voor film, die momenteel wereldwijd in
prakrijk gebruikt worden, bijvoorbeeld voor de restauratie van Metrolopis en een recent ontdekte print van een
vroege John Ford Western.
• AMICITIA 82 (Management Integration of Cultural heritage In The Interexchange between Archives) | 2000 –
2002
Drie Europese omroepen (SWR, ORF en BBC) werkten samen met het Nederlands archief Beeld en Geluid en
drie technische partners aan de bouw van een asset management systeem dat het mogelijk maakt met één
zoekvraag snel en gelijktijdig de vier deelnemende archieven te doorzoeken en AV-materiaal uit deze collecties
opnieuw te gebruiken. Een van de doelstellingen van dit project was het faciliteren van toegang tot elkaars
audiovisuele collecties en het uitwisselen van gedigitaliseerde content, o.a. via een veeltalige thesaurus.
Aangezien voor hergebruik een correcte en uitgebreide registratie van auteursrecht een eerste vereiste is, werd
rechtenmanagement een speerpunt.
• OAF 83 : Open Archives Forum | 2001 - 2003
Een Europees informatie- en disseminatienetwerk rond open archieven en OAI (Open Archives Initiative) in het
bijzonder. Het doel is om de clustering van verschillende actieve of geïnteresseerde IST en nationale initiatieven
te faciliteren. Er werd o.a. een informatieve website ontwikkeld en vergelijkende studies van technische en
organisationele kwesties ondernomen. De partners zijn de University of Bath-UKOLN (U.K.), Instituto di Scienza
e Tecnologie dell'Informazione -CNR (Italië) en de Computer- and Media Service (Computing Center) van de
Humboldt University (Duitsland).
• ECHO 84 (European Chronicles On Line) | 2000 – 2004
Doelstelling van ECHO is het faciliteren van samenwerking tussen verschillende audiovisuele archieven door
middel van een gezamenlijke zoekstructuur. Het geselecteerde materiaal zal via een webinterface toegankelijk
zijn. Voor het automatisch extraheren van annotaties uit de content wordt gebruik gemaakt van een combinatie
van spraakherkenning, taalinterpretatie en beeldherkenning. Voordat ECHO de content kan analyseren dient
deze gedigitaliseerd te worden. Naast verschillende technische en academische organisaties participeren vier
nationale audiovisuele archieven: Beeld en Geluid (Nederland), Memoriav (Zwitserland), Institut National de
l'Audiovisuel (INA; Frankrijk) en Istituto di Luce (Italië).
• BIRTH 85 | 2003 – 2006
Diverse televisie-archiefdocumenten die tot op heden moeilijk toegankelijk zijn doordat de dragers verouderd
zijn of documentatie incompleet is, worden op een geavanceerde web-portal voor het eerst bijeen gebracht.
Gerichte diensten voor omroepprofessionals, academici en het grote publiek worden op de portal ingezet om de
uiteenlopende bronnen – ook foto’s, academische teksten, programmagidsen, uitzendschema’s en
79 http://presto.joanneum.ac.at
80 beschikbaar op http://presto.joanneum.ac.at
81 http://diamant.joanneum.at
82 http://www.amicitia-project.de
83 http://www.oaforum.org/
84 http://pc-erato2.iei.pi.cnr.it/echo.
85 http://www.birth-of-tv.org
98

krantenartikelen - op een dynamische wijze te presenteren.BIRTH wordt financieel ondersteund door het
MEDIA PLUS programma van de Europese Commissie. Onder leiding van het in Oostenrijk gevestigde
Joanneum Research zullen instellingen uit zes Europese landen het meest waardevolle materiaal uit hun
collecties digitaliseren: BBC, Sound & Vision, ORF, RTBF, Südwestrundfunk en Noterik Multimedia.
• FIRST 86 (Film Restoration and Conservation Strategies) | 2002 – 2004
FIRST wil de applicaties van digitale technieken voor het filmerfgoed onderzoeken, bestaande technieken
evalueren, nieuwe onderzoeksvelden aanreiken, bijhorende economische, technische en structurele scenario’s
schetsen en ‘best practices’ opstellen voor conservering, restauratie en distributie. Het consortium bestaat uit
ACE (Association des Cinémathèques Européennes), Belgacom, RTBF, INA, ORF en EMF (European Multimedia
Forum)
• DigiCULT 87 | 2002 – 2004
Digicult zorgt voor een “technology watch” met betrekking tot de digitalisering van culturele en
wetenschappelijk erfgoed. DigiCULT zal de huidige en toekomstige trends in verschillende
technologiedomeinen volgen en analyseren en toekomstig onderzoek stimuleren. Resultaten en aanbevelingen
worden vrijgegeven en gedistribueerd via Technology Watch Reports en nieuwsbrieven.
• ERPANET 88 (Electronic Resource Preservation and Acces Network) | 2002 – 2004
Europees Consortiumgericht op het ontwikkelen van ‘best practices’ en een centralisering van kennis op het
vlak van digitale preservatie van cultureel erfgoed en wetenschappelijke objecten. De partners zijn musea,
bibliotheken, archieven, IT en software industrie, onderzoeksinstituten, overheidsinstellingen, creative
industries, commerciële sectoren
• SCULPTEUR 89 (Semantic and content-based multimedia exploitation for European benefit) | 2002 _ 2005
Dit project is gericht op de ontwikkeling van technologie en expertise om verschillende culturele archieven te
beheren en ontsluiten. Het wordt gestuurd door tien partners, zowel uit de industriële, academische, R&D en
culturele sectoren. De focus ligt op 3D en semantische netwerken.
• PORTAL (Production Organised Research Tool for Audio-visual Libraries ) en NODAL 90
Het doel van Portal het spin-off project NODAL is het ontwikkelen van een pan-Europees netwerk die
Europese audiovisuele archieven linkt in een gemeenschappelijke e-commerce platform: filmlibrary.tv.
Partners zijn o.a. Belgavox, RTBF, RTL, ORF, INA en andere, technische partners.
• PRESTOSPACE 91 | 2004 – 2007
Dit project bouwt verder op de resultaten van een groot deel van de vernoemde initiatieven en beoogt
"Standardised Practices for Audiovisual Contents in Europe” en een “integrated solution for Audio-visual
preservation and access”. Het objectief is om technische oplossingen en geïntegreerde systemen te
ontwikkelen voor digitale preservatie van alle types van audiovisuele collecties, voor conservering, restauratie,
opslag, archiefmanagement, inhoudsbeschrijving, distributie en toegang. Ook worden economische modellen
uitgewerkt. Het principiële doel is het wegbereiden van zogenaamde “conserveringsfabrieken” die services
kunnen leveren voor het behoud, beheer en ontsluiting van collecties. Dit ambitieuze project wordt voornamelijk
voortgestuwd door de BBC, INA, RAI, 7 andere AV-archieven en instellingen, 15 Europese technische partners
uit de commerciële IT sector en 6 Europese universiteiten
• EPOCH 92 (European Research Network on Excellence in Processing Open Cultural Heritage) | 2004 -2008
EPOCH is een netwerk waar momenteel 85 Europese culturele instellingen (universiteitsdepartementen,
onderzoekscentra, musea, commerciële bedrijven, ..) hun krachten bundelen om de kwaliteit en efficiëntie van
het gebruik van informatie en communicatietechnologie voor het cultureel erfgoeddomein te verbeteren. Het
netwerk zal werken aan de interdisciplinaire integratie van onderzoeksinitiatieven in vijf domeinen:
- fieldrecording en datacapture
- Metadata en standaarden
- Reconstructie and Visualisatie
86 http://www.film-first.org
87 http://www.digicult.info
88 http://www.erpanet.org/
89 http://www.sculpteurweb.org
90 http://www.filmlibrary.tv
91 http://www.prestospace.org/
92 http://www.epoch-net.org/
99

- Onderwijs en communicatie van erfgoed
- Duurzaamheid van erfgoedprojecten
Belgische partners zijn Axell Communication scrlCulture, Heritage & Development – International, Ename
Center for Public Archaeology and Heritage Presentation, Instituut voor het Archeologisch Patrimonium, het
Sagalassos department van de K.U.L., de afdeling Monumenten en Landschappen van het Ministerie van de
Vlaamse Gemeenschap en Virtual and Augmented Reality Technologies NV
2.8 Interoperabiliteit
Zoals blijkt uit vorig hoofdstuk is niet enkel tussen de toenadering tussen de cultuursector en de IT industrie
belangrijk om de problematiek rond digitale preservatie op te lossen, maar ook de relatie tussen de verschillende
archiverende (en ontsluitende) instellingen. De uitbouw van overleg- en samenwerkingsmodellen kan leiden tot
meer efficiëntie en slagkracht: een uitwisseling van expertise, een centralisatie van middelen en infrastructuur,
een kostendeling of -verlaging. Interoperabiliteit tussen archieven komt uitgebreid aan bod in het
toonaangevende OAIS referentiemodel (zie 2.2.1) 93 . Er wordt een onderscheid gemaakt tussen vier conceptuele
modellen.
1. Onafhankelijke archieven
Een onafhankelijk archief dient een enkele specifieke gebruikersgroep en het beleid is volkomen aangepast aan
de behoeftes van die gebruikers, al dan niet met distributiemogelijkheden.
2. Coöpererende archieven
Op een minimaal niveau bestaat de mogelijkheid dat archieven informatie uitwisselen.
Ing
Acc
Ing
Acc
OAIS
OAIS
Figuur 10: OAIS model, samenwerkende archieven met een wederzijds uitwisselingsovereenkomst. (Ing=Ingest, Acc=Acces)
Dit houdt niet noodzakelijk in date er gemeenschappelijke methodes zijn voor ontsluiting en disseminatie. Een
hoger niveau van samenwerking kan bereikt worden als er gemeenschappelijke ontsluiting- en ingestmethodes
worden ontwikkeld:
93 http://ssdoo.gsfc.nasa.gov/nost/isoas/
100

Method B
Ing
OAIS
Acc
Method A
Producer
Adm Adm Adm
Consumer
Method B
Ing
Acc
OAIS
Adm Adm Adm
Method A
Figuur 11: OAIS model, samenwerkende archieven met gestandaardiseerde inname- en toegangsmethodes. (Ing=Ingest,
Acc=Acces, Adm=Administration)
3. Federatieve archieven
Deze vorm van samenwerking zou het mogelijk kunnen maken om informatie uit de verschillende archieven te
vinden via een enkele zoeksessie, via een gemeenschappelijk cataloogmanagement. Die activiteit kan beperkt zijn
tot een zoektool of het kan een gemeenschappelijke disseminatie zijn. Hier zijn verschillende digitale niveaus te
onderscheiden:
• Syntax en datastructuren (bvb. XML)
• Toegangsmechanismes (bvb. WSDL 94 )
• Protocols (bvb. SRW 95 )
• Taal van de query (bvb. CQL 96 )
• Semantiek van de velden (bvb. Dublin Core)
• Semantiek van de content (bvb. AAT 97 )
• Zoekmogelijkheden (bvb. contentanalyse op basis van vorm, kleur, textuur)
94 WSDL (Web Services Description Language) beschrijft web services met XML.
95 SRW (Search/Retrieve Webservice) is een op XML gebaseerd protocol, ontwikkeld om laagdrempelige
zoekopdrachten en andere informatieontsluiting via het internet mogelijk te maken. Zie
http://www.loc.gov/z3950/agency/zing/srwu/
96 CQL (Common Query Language) is een formele taal om queries te representeren voor ontsluitingssystemen
zoals webindexen, bibliografische catalogen, museumcollecties etc. zie http://zing.z3950.org/cql/intro.html
97 de Art & Architecture Thesaurus
101

Local
Consumer
Dissemination Information Package (optional)
Ing
Acc
OAIS 1
Adm DM Acc
Ing
Acc
OAIS 2
Adm DM Acc
Acc Ing Acc
Common Catalogue
Acc Adm
Global
Consumer
Local
Consumer
Dissemination Information Package (optional)
Figuur 12: een OAIS federatie gebruik makend van een gemeenschappelijke catalogus. (Ing=Ingest, Acc=Acces,
Adm=Administration, DM= Data Management)
4. Archieven met gedeelde functionele resources
Het laatste conceptuele model heeft de hoogste graad van interoperabiliteit en laat het gemeenschappelijk
gebruik van infrastructuur of informatiebronnen toe.
Management
~ OAIS 1
Administration
Producer
Producer
Ingest
Ingest
Archival
Storage &
Data
Management
Access
Access
Consumer
Consumer
~ OAIS 2
Administration
Figuur 13: OAIS model, archieven met gedeelde ressources.
Het uitbouwen van dergelijke modellen in de praktijk is gebaseerd op onderzoek naar enerzijds
gemeenschappelijke behoeftes, anderzijds gemeenschappelijke oplossingen. Die kunnen op verschillende
102

niveaus, in verschillende mate worden ingebouwd. In de Digicult rapporten van 2003 98 wordt er in het licht van de
huidige en toekomstige mogelijkheden voor kennisuitwisseling een grote mate van interoperabiliteit aanbevolen,
vooral op het gebied van digitale ‘asset management’ systemen, semantische systemen en ontsluiting van
informatie voor educationele en onderzoeksdoeleinden via het internet. De pertinente vraag is hoe verschillende
informatie, heterogeen in inhoud, vorm en structuur, kan samengebracht en geharmoniseerd worden in een
transparant model. Het eerder besproken OAI (Open Archives Initiative) is zo’n model, die het technisch mogelijk
maakt om, platform- en gegevensonafhankelijk, informatie met betrekking tot in databases beheerd cultureel
erfgoed online aan te bieden. Dit model is echter vooral toepasbaar voor collecties met een groot aantal, relatief
simpele en statische documenten. Het DEN (Digitaal Erfgoed Nederland) bouwt bijvoorbeeld op basis van het OAI
(mhp) – Metadata Harvesting Protocol - aan een nationale infrastructuur voor het sector- en
instellingsoverstijgend toegankelijk maken van informatie over cultureel erfgoed 99 . Het eerder besproken
semantische web (zie 1.4.4.2) biedt ook perspectieven voor interoperabiliteit, vooral dan voor meer complexere
objecten. Dit wordt onder andere gebruikt door het CIDOC Conceptual Reference Model (CIDOC CRM) 100 , waarmee
impliciete en expliciete concepten en relaties binnen cultureel erfgoed documentatie beschreven worden. (zie
4.6.9).
Figuur 14: Het OAI project van DEN
98 http://www.digicult.info/textonly/publications.php
99 http://www.den.nl/projecten/oai.html
100 http://cidoc.ics.forth.gr
103