Noodzaak: energielasten beheersbaar houden voor lagere ... - Nibud

Kompas, energiebewust wonen en werken
Woonlastenonderzoek
Noodzaak: energielasten
beheersbaar houden voor
lagere inkomens
De kosten voor gas en elektriciteit drukken steeds zwaarder op het besteedbare inkomen
van huishoudens die het niet breed hebben. Vooral gezinnen met lage inkomens zijn
de dupe. Gemeenten en corporaties kunnen hen ondersteunen.
SenterNovem heeft onderzoek gedaan naar de verschillen in energielasten tussen huishoudens. Uit dat onderzoek – uitgevoerd door
het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) – blijkt dat die verschillen groot zijn.
Zo zijn de laagste inkomensgroepen (met een besteedbaar inkomen tot 16.900 euro per jaar) inmiddels 7,5 procent van hun inkomen
kwijt aan gas en elektriciteit. Ter vergelijking: bij de hoogste inkomensgroepen (meer dan 46.100 euro) gaat circa 2,5 procent van het
inkomen op aan energielasten.
Deze en meer resultaten staan in het rapport ‘Energielastenbeschouwing: verschillen in energielasten tussen huishoudens nader
onderzocht’ (SenterNovem, 2009). Voor deze uitgave is tevens gebruik gemaakt van ‘Cijfers over Wonen, Wijken en Integratie 2009’
(VROM WWI, 2009) en het onderzoek ‘HOME 2008’.

Noodzaak: energielasten beheersbaar voor lagere inkomens
Lastenverlaging door energiebesparing
Het is voor het eerst dat op basis van praktijkgegevens – elk jaar
houden circa 1500 huishoudens hun energieverbruik zelf bij -
kan worden geconcludeerd dat mensen met een lager inkomen
een relatief groter deel van hun inkomen kwijt zijn aan
energielasten. Verder wordt voor het eerst onderbouwd dat
huishoudens met lage inkomens in flats en in mindere mate,
rijtjeswoningen in verhouding het meeste geld betalen voor
gas en elektriciteit.
Subsidieregelingen
Volgens SenterNovem dragen substantiële verbeteringen aan
woningen bij aan een structurele verlaging van het energieverbruik,
en dus van de energielasten. Huishoudens met lage inkomens
hebben vaak niet de ruimte om zelf te investeren.
Via subsidieregelingen en advies op maat kunnen gemeenten en
corporaties deze groepen ondersteunen. Lagere energielasten
door energiebesparing betekent twee vliegen in één klap: het
zorgt voor extra euro’s in de portemonnee, én winst voor
het milieu!
Het onderzoek baseert zich op gegevens uit de periode 2000-
2006. Er is echter, gezien de ontwikkelingen van de energieprijs
en het inkomen, geen reden om aan te nemen dat deze toename
tussen 2006 en 2009 anders zal zijn. De onderzoekers
concluderen dat lastenverlaging door energiebesparing voor
de meest kwetsbare groepen - laag inkomen, laagopgeleid,
woonachtig in niet-energiezuinige huizen - kansen biedt.
Op basis van dit onderzoek kunnen de rijksoverheid, woningcorporaties,
particuliere verhuurders en gemeenten deze
groepen gericht ondersteunen.
Gezinnen met lage inkomens
financieel kwetsbaar
Het gemiddelde budgetaandeel energie – dat deel
van het inkomen dat aan gas en elektriciteit wordt
besteed – bedroeg in 2006 iets meer dan 4 procent.
Voor de meeste inkomensgroepen bleef dat budgetaandeel
in de onderzoeksperiode 2000-2006
nagenoeg gelijk over de tijd. Behalve bij de laagste
inkomens. Zij besteden relatief steeds meer van
hun budget aan energie. Inmiddels gaat 7,5 procent
van hun inkomen op aan energie.
Figuur 1 en 2
Gemiddelde budgetaandeel energie tussen 2000 en 2006 naar inkomensklassen
Het budgetaandeel wordt het sterkst beïnvloed
door het inkomen, woningtype en aantal kinderen.
Kortom: gezinnen met lage inkomens in een
Gemiddelde budgetaandeel energie tussen 2000 en 2006
flatwoning en in mindere mate in een rijtjeshuis
6%
vormen de meest kwetsbare groep. Volgens
SenterNovem dragen substantiële verbeteringen
5%
aan woningen bij aan een structurele verlaging van
4%
het energieverbruik, en dus van de energielasten. 3,69%
3,84% 3,87%
8%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
3%
2000 2003 2004 2005 2006
4,18%
I minder dan € 16.900
II € 16.900 - € 24.000
III € 24.000 - € 33.400
IV € 33.400 - € 46.100
V € 46.100 en meer
4,37%
2%
2000 2003 2004 2005 2006
Onderzoekers Nibud: ‘Inspelen op de praktijk’
De maandelijkse energielasten treffen vooral de lage inkomens,
concluderen onderzoekers Sanne Lamers en Anna van
der Schors van het Nibud. Zij hebben vaak amper ‘financiële
speling’. Sanne Lamers: “We hebben het over groepen huishoudens
die niet veel financiële ruimte hebben, zeker niet
voor de aanschaf van extra energiezuinige producten.”
Wat opvalt in het onderzoek is dat het verbruik van elektriciteit
vooral afhangt van huishoudkenmerken: gezinssamenstelling
en opleiding. Gasverbruik hangt vooral af van woningkenmerken,
zoals de grootte van het huis en de mate van isolatie.
Anna van der Schors: “Daar moet je in je advies aan de doelgroep
rekening mee houden. Pas het advies aan, aan het
kennis niveau en de belevingswereld van de groep waar
het voor bedoeld is.”
Top 5 van kenmerken met de meeste invloed op het elektriciteitsverbruik
• Leeftijd kinderen
• Aanwezigheid partner
• Aantal kinderen
• Opleidingsniveau: laagopgeleid
• Aanwezigheid 2e warmwatertoestel
Top 5 van kenmerken met de meeste invloed op het gasverbruik
• Type woning: flat en in mindere mate geschakelde woning
• Oppervlakte woonkamer
• Aantal vertrekken
• Bouwjaar woning uit 2000 tot heden
(t.o.v. van bouwjaar voor 1945)
• Huishouden waarvan hoofd jonger of ouder is dan 65 jaar

Noodzaak: energielasten beheersbaar voor lagere inkomens
Weinig isolatie Hogere rekening!
Huishoudens in (gedeeltelijk) geïsoleerde woningen besteden een minder groot
deel van hun inkomen aan gas en elektriciteit dan huishoudens in woningen
zonder isolatie van dak, muren en vloer. Uit cijfers blijkt in flats met name
huishoudens met lage inkomens wonen. Van de flats heeft 45 procent een
energielabel F of G, en is dus van energetisch slechte kwaliteit. Door woningen
energiezuiniger te maken zullen – logisch – de energiekosten dalen. Met name
voor laagopgeleide huurders met lage inkomens met kinderen zal dat positief
uitpakken. Zij krijgen meer bestedingsruimte!
Toegenomen
Uit het onderzoek blijkt dat het budgetaandeel energie van huishoudens met
een woning gebouwd tussen 1945 en 1990 is toegenomen, vooral bij
woningen die tussen 1970 en 1980 zijn gebouwd. Huishoudens in die
woningen betaalden in 2003 nog geen 4 procent van hun inkomen aan gas
en elektra, in 2006 was dat al toegenomen tot meer dan 5 procent.
Opvallend: ruim de helft (58 procent) van de huishoudens uit de twee laagste
inkomensgroepen (minder dan 24.000 euro per jaar) woont in een huis met
enkel glas. Hun kwetsbare financiële positie is dus snel te verbeteren door
beter te isoleren, bijvoorbeeld door het plaatsen van HR++-glas.
Huurders duurder uit dan eigenwoningbezitters
Figuur 5 en 6
Gemiddelde budgetaandeel energie tussen 2000 en 2006 naar koop- en huurwoning
6%
5%
4%
3%
2%
Inkomensverdeling naar koop- en huurwoning (huur, N=724; koop, N=794)
huurders
21%
2000 2003 2004 2005 2006
10% 5%
35%
kopers
34%
6%
12%
19%
huur
koop
I minder dan € 16.900
II € 16.900 - € 24.000
III € 24.000 - € 33.400
IV € 33.400 - € 46.100
V € 46.100 en meer
Het budgetaandeel energie neemt voor huurders
na 2005 sneller toe dan voor eigenwoningbezitters.
Bij de huurders gaat in 2006 5 procent van het
inkomen op aan energie, van kopers is dat 4 procent.
Daar komt bij dat huurders (financieel) kwetsbaarder
zijn: liefst 64 procent van de huurders behoort tot de
twee laagste inkomensgroepen, en heeft dus minder
dan 24.000 euro per jaar te besteden.
Energiebesparing zou voor hen dus extra euro’s
betekenen, die ze goed kunnen gebruiken.
De ervaring van SenterNovem is dat huurders vrezen
voor huurverhoging als gevolg van energiebesparende
maatregelen. Echter, in veel gevallen
zullen de maandelijkse netto woonlasten gelijk of niet
veel hoger voor de huurder uitvallen, omdat hun
energierekening daalt.
29%
29%
Figuur 3 en 4
Gemiddelde budgetaandeel energie tussen 2000 en 2006 naar bouwjaar
6%
Tussen de inkomensverdeling van huurders en kopers bestaat een
5%
4%
voor 1945
1945 - 1970
duidelijk verschil:
• Van de huurders valt 35% in de laagste inkomensklasse.
3%
2%
2000 2003 2004 2005 2006
1970 - 1980
1980 - 1990
1990 - heden
• Van de kopers heeft 6% een inkomen dat lager is dan € 16.900,-.
• Het merendeel van de kopers heeft juist weer een inkomen van
meer dan € 33.400,-.
Inkomensverdeling naar aanwezigheid dubbel glas
Alleen bij glasisolatie is een duidelijk
(enkel glas, N=152, dubbel glas, N=1370)
inkomens verschil:
• Van de huishoudens met volledig enkel
glas in de woning heeft 36% een inkomen
uit de laagste inkomensklasse en 5% een
inkomen uit de hoogste inkomensklasse.
enkel glas
11%
26%
5%
36%
dubbel glas
23%
16%
20%
I minder dan € 16.900
II € 16.900 - € 24.000
III € 24.000 - € 33.400
IV € 33.400 - € 46.100
V € 46.100 en meer
• Van de huishoudens met dubbele
beglazing heeft daarentegen 23% een
inkomen uit de hoogste inkomensklasse.
22%
22%
19%

Laagopgeleiden relatief meer kwijt dan
hoogopgeleiden
Huishoudens van wie het hoofd laag opgeleid
is, zijn een groter deel van hun inkomen kwijt
aan energielasten dan hoogopgeleide huishoudens.
Waar lageropgeleiden 5,5 procent
van hun inkomen betalen aan energie, ligt
dat percentage bij hoger opgeleiden op
3,5 procent.
Het figuur laat zien dat:
• van alle huurders is 44% laagopgeleid en 22% hoogopgeleid
• onder huishoudens met een koopwoning is 21% laagopgeleid
tegenover 41% hoogopgeleid
Voorbeelden huishoudens
Huishoudens met een minimuminkomen zijn kwetsbaar. Ze hebben een laag inkomen en wonen
relatief vaker in minder geïsoleerde woningen. De maandelijkse energielasten treffen hen het hardst
van alle groepen in de portemonnee, zo blijkt uit deze cijfers. Bron: Nibud, juli 2009
Lager opgeleiden besteden een groter deel
van hun budget aan energie dan hoger opgeleiden.
Dit kan samenhangen met het
kennisniveau over het gebruik van elektrische
apparaten.
Bovendien blijkt dat laagopgeleiden relatief
vaker wonen in naoorlogse woningen, die
zijn gebouwd tussen 1945 en 1970. Ofwel: zij
wonen vaker in minder energiezuinige
woningen, waardoor zij meer kwijt zijn van
hun budget aan energie.
Figuur 7 en 8
8%
Gemiddelde budgetaandeel energie tussen 2000 en 2006 naar opleidingsniveau
7%
6%
5%
4%
laag
3%
middelbaar
2%
hoog
2000 2003 2004 2005 2006
Opleidingsniveau naar koop- en huurwoning (huur, N=737; koop, N= 813)
huurders kopers laag
22%
midden
21%
hoog
Alleenstaande met AOW
Eenoudergezin met één kind
Een vader of moeder met een inkomen die een kind van 8 jaar opvoedt, heeft maandelijks een
Heeft een inkomen van 976 euro, wat aangevuld met toeslagen (vakantie- en
zorgtoeslag) op 1081 euro uitkomt. De alleenstaande 65-plusser betaalt voor
gas (51 euro) en elektriciteit (30 euro) 81 euro per maand. Van alle inkomsten
gaat dus 7,5 procent op aan energie. Voor tal van andere uitgaven zoals
vervoer, contributies en abonnementen, vakantie, cadeautjes en
huishoudelijke hulp, blijft 243 euro over.
44%
41%
besteedbaar inkomen van 1386 euro. Voor energie moet maandelijks 118 euro worden afgerekend: dat
betekent dat liefst 8,5 procent van het inkomen moet worden uitgegeven aan gas en elektriciteit.
Ook voor hen geldt: voor andere uitgaven – die voor velen heel normaal zijn – blijft nog geen 300 euro
34%
38%
per maand over. En voor uitgaven als kleding (80 euro) en telefoon/kabel/internet (46 euro) zijn
de geraamde kosten zo minimaal, dat extra inkomsten zeer welkom zijn. Bijvoorbeeld door een
lagere energierekening.
Gezin met twee kinderen
Een ‘minimumgezin’ met twee kinderen (6 en 14 jaar) krijgt inclusief tegemoetkomingen en toeslagen
1723 euro per maand. Voor gas (70 euro) en elektriciteit (69 euro) moet maandelijks 139 euro worden
betaald. Ofwel, 8,1 procent van het inkomen gaat naar de energierekening. Het gezin heeft financieel
amper armslag: als alle vaste lasten zijn betaald en minimale bedragen voor zaken als kleding (155
euro) en verzekeringen (253 euro) zijn gereserveerd, blijft slechts 83 euro per maand over. Let wel: geld
waarvan zaken als vervoer, abonnementen, vakantie, cadeaus en overige vrijetijdsuitgaven nog van
moeten worden betaald.

Hulpmiddelen/subsidies
Steun is nodig, zeker voor kwetsbare groepen. Deze huishoudens hebben immers niet zelf de financiële middelen
om te investeren in zuiniger apparaten, installaties of woningverbetering. Ook hebben ze moeite het juiste loket te
vinden voor aantrekkelijke subsidieregelingen, of financiële ondersteuning. Gerichte voorlichting helpt hen
besparen op de gas- en elektriciteitsrekening. En door woningen energiezuiniger te maken, dalen de energiekosten.
Een overzicht van hulpmiddelen voor gemeenten en corporaties:
Maatwerkadvies
Het Maatwerkadvies energiebesparing geeft
snel en overzichtelijk weer welke energiebesparende
maatregelen mogelijk zijn voor een
woning. Met als doel: lagere maandlasten,
meer wooncomfort, vrijwel altijd een waardestijging
van het huis én een beter klimaat.
De overheid heeft een tijdelijke subsidieregeling
(tot 31 december 2010) opgesteld om
woningbezitters te stimuleren energiebesparende
maatregelen te nemen in de eigen,
bestaande woning. Huiseigenaren die een
Maatwerkadvies afnemen van een gecertificeerde
adviseur, komen in aanmerking voor
een subsidie van 200 euro.
Meer informatie:
www.senternovem.nl/maatwerkadvies
EnergieBesparingsVerkenner
voor Woningen
Wilt u snel en eenvoudig inzoomen op de
installatietechnische en bouwkundige besparingsmogelijkheden
in woningen Of meer
weten over verbetering van het energielabel
van woningen Dat kan met de EnergieBesparingsVerkenner
voor Woningen (EBVW). In
slechts vier muisklikken krijgt u een betrouwbaar
overzicht van alle energiebesparende
mogelijkheden, de investeringskosten én de
directe besparing op de maandelijkse woonlasten.
De Energiebesparingsverkenner is
beschikbaar voor zowel individuele woningen
als projecten.
Meer informatie:
www.energiebesparingsverkenner.nl
Energiesubsidiewijzer
De Energiesubsidiewijzer maakt voor woningbezitters
en –beheerders in één oogopslag
duidelijk welke regelingen en subsidies er zijn
voor energiebesparende maatregelen.
Gemeenten kunnen via de Energiesubsidiewijzer
hun inwoners informeren over financiële
steun middels regelingen. En bewoners kunnen
– naast de landelijke regelingen – makkelijk
per provincie en gemeenten zoeken naar
lokale subsidies.
Meer informatie:
www.energiesubsidiewijzer.nl
Meer weten over besparingsmogelijkheden Ga naar www.meermetminder.nl, www.nibud.nl of www.milieucentraal.nl
Kompas, energiebewust wonen en werken
SenterNovem voert in opdracht van VROM / Wonen, Wijken en Integratie
‘Kompas, energiebewust wonen en werken’ uit. Kompas heeft tot doel
bij te dragen aan de kabinetsdoelstellingen voor vermindering van de
CO 2
-uitstoot van de gebouwde omgeving, zoals vastgelegd in Schoon
en Zuinig. Het accent ligt hierbij op de grootschalige inzet van bewezen
praktijkvoorbeelden in woningbouw, utiliteitsbouw en lokaal klimaat beleid.
Kompas richt zich met kennis, advies en andere instrumenten op professionele
partijen in de bouw.
in opdracht van
Swentiboldstraat 21
Postbus 17
6130 AA Sittard
Telefoon (046) 420 22 02
Telefax (046) 452 82 60
www.senternovem.nl
info@senternovem.nl
www.senternovem.nl/kompas
Croeselaan 15
Postbus 8242
3503 RE Utrecht
Telefoon (030) 239 34 93
Telefax (030) 231 64 91
december 2009
2KPWB0917
Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan SenterNovem geen
enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Bij publicaties van SenterNovem die
informeren over subsidieregelingen geldt dat de beoordeling van subsidieaanvragen uitsluitend
plaatsvindt aan de hand van de officiële publicatie van het besluit in de Staatscourant.