In en Out! Voor scholieren - Nibud

In en Out! Voor scholieren
Docentenhandleiding

Nibud
Het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) is een onafhankelijke stichting
die consumenten adviseert over hun inkomsten en uitgaven. Het doel is consumenten
inzicht te geven in hun bestedingspatroon, en vaardigheid te laten opdoen in het
planmatig omgaan met geld. Het Nibud geeft rechtstreeks voorlichting, zowel via de
pers als via eigen publicaties over diverse onderwerpen, zoals gebruik maken van
inkomensondersteunende maatregelen, begroten, en verstandig lenen. De benodigde
kennis en vaardigheden ontleent het Nibud aan feitelijke informatie, ervaringskennis en
eigen wetenschappelijk onderzoek naar de inkomsten en uitgaven van iedere denkbare
groep in de samenleving.
Colofon
In & Out! Omgaan met geld voor scholieren is samengesteld door het Nibud, Postbus
19250, 3501 DG Utrecht.
De regelingen, bedragen en cijfers in het docentenmateriaal zijn gebaseerd op
gegevens zoals die op 1 augustus 2012 bekend waren. Er kunnen zich sindsdien
veranderingen hebben voorgedaan. Het Nibud kan geen aansprakelijkheid aanvaarden
voor eventuele gevolgen van verkeerd gebruik of van opgetreden veranderingen, noch
voor eventuele (druk)fouten en/of onvolledigheden.
© Nibud, 2012
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel
van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van het Nibud.
In & Out! / 2

Inhoud
1 AANLEIDING VOOR HET LESMATERIAAL ............................... 4
2 AANSLUITING LESMATERIAAL BIJ HET ONDERWIJS ............ 5
2.1 Aansluiting bij de eindtermen onderbouw ..................................... 5
2.2 Aansluiting bij de eindtermen bovenbouw .................................... 5
2.3 Extra opdrachten ......................................................................... 6
3 NIBUD-LEERDOELEN ................................................................ 7
3.1 Hoofddoel van het Nibud.............................................................. 7
3.2 Nibud-leerdoelen en -competenties per leeftijdscategorie ............ 7
4 FINANCIEEL GEDRAG VAN SCHOLIEREN ............................. 11
4.1 Wat zeggen de cijfers .............................................................. 11
4.2 Sparen en Lenen ....................................................................... 13
4.3 Bijbaantjes ................................................................................. 15
4.4 Reclame .................................................................................... 17
5 WERKEN MET IN&OUT! ........................................................... 19
5.1 In&Out! in de onderbouw ........................................................... 19
5.2 In&Out! in de bovenbouw ........................................................... 25
3 / In & Out!

1 Aanleiding voor het lesmateriaal
Jong geleerd, is oud gedaan. Dat geldt zeker voor omgaan met geld, zo blijkt uit Nibud -
onderzoek. Het Nibud ziet het als één van zijn belangrijkste taken om ouders te helpen
bij de financiële opvoeding van hun kinderen. Het financiële leven van particuliere
huishoudens is er in de loop van de jaren niet gemakkelijker op geworden. Als
volwassene moet je steeds meer keuzes maken die financiële consequenties hebben,
waarvoor je over steeds meer financiële kennis moet beschikken. Je kinderen die
kennis bijbrengen, is geen eenvoudige opdracht. Ouders kunnen daarbij wel wat hulp
gebruiken, bijvoorbeeld van het onderwijs. Volgens het Nibud is het feit dat scholieren
zo makkelijk geld lenen, één van de oorzaken voor de alsmaar groeiende groep
jongeren die bij de schuldhulpverleningsbureaus aankloppen.
In & Out! Omgaan met geld voor het scholieren is in 2003 ontwikkeld door het Nibud.
Aanleiding was destijds dat veel jongeren gemakkelijk geld uitgeven; ze staan niet of
nauwelijks stil bij de gevolgen daarvan. Ruim de helft van alle scholieren leent wel ee ns
geld, zo blijkt uit het meest recente Nibud Scholierenonderzoek (2010-2011). Scholieren
geven zelf ook aan behoefte te hebben aan informatie. Slechts een kwart van de
scholieren zegt dat ze niets lastig vinden als het gaat over omgaan met geld. Een vijf de
van de jongeren zegt zelf moeite te hebben met overzicht houden.
In 2011 is In & Out! in een volledig herziene editie verschenen. De eerste editie was
destijds één van de eerste (na de Zakgeldkrant) lesmaterialen die het Nibud heeft
ontwikkeld. Sinds die tijd zijn de inzichten over het ontwikkelen van lesmaterialen
veranderd. Zo zijn er competenties en leerdoelen geformuleerd voor goed omgaan met
geld. Ook is er nu meer behoefte aan digitale leermiddelen. Dit zijn dan ook de
belangrijkste aanpassingen in het materiaal.
De inhoud van In & Out! is gebaseerd op de Nibud-leerdoelen voor 12- tot 17-jarigen en
het materiaal is uitgebreid met digitale werkbladen. Die laatste zijn bedoeld om het
materiaal actueel te houden en om de leerlingen verdieping van de lesstof aan te
kunnen bieden. Andere aanpassingen zijn dat het taalgebruik beter is afgestemd op de
leesvaardigheid van scholieren en dat de vormgeving is opgefrist. Het materiaal bestaat
uit twee magazines: één voor de onderbouw en één voor de bovenbouw.
In & Out! / 4

2 Aansluiting lesmateriaal bij het onderwijs
Dit lespakket heeft als doel scholieren te stimuleren een gezonde financiële
huishouding te voeren. De scholieren krijgen inzicht in hun inkomsten- en
uitgavenpatroon en leren de verleidingen van de commercie te doorzien. De scholieren
kunnen individueel en in groepjes aan de slag met het materiaal. U kunt een aantal
lessen besteden aan de verschillende thema’s uit het materiaal; u kunt ook een
complete themaweek organiseren over geld.
2.1 Aansluiting bij de eindtermen onderbouw
Het materiaal voor de onderbouw sluit aan bij het vak Verzorging. Daarnaast kan het
gebruikt worden tijdens de mentoruren, omdat geld voor veel leerlingen een belangrijk
onderwerp is.
In het onderbouwmagazine worden de volgende thema’s behandeld:
Papierwerk, Wat doe je met post (magazine pagina 3)
Jouw geld, Over geld en hoe je eraan komt (magazine pagina 4-7)
Wat kost het, Prijsbewust zijn (magazine pagina 8-9)
Reclame, De invloed van merken (magazine pagina 10-11)
De bank, Je rekeningen betalen (magazine pagina 12-13)
Sparen of lenen, Over uitstellen of meteen kopen (magazine pagina 14-15)
In de problemen, Over schulden en oplossingen (magazine pagina 16-17)
Je mobiel, Hoe houd je de kosten in de hand (magazine pagina 17)
Dromen over later, Je toekomst en je geld (magazine pagina 18-19)
2.2 Aansluiting bij de eindtermen bovenbouw
Het materiaal voor de bovenbouw sluit aan bij de vakken Economie (K/4/ consumptief)
en Maatschappijleer. Daarnaast kan het materiaal ook in de bovenbouw gebruikt
worden tijdens de mentoruren.
In het bovenbouwmagazine worden de volgende thema’s behandeld:
Baantjes, Over zelf geld verdienen (magazine pagina 3-5)
Alles op een rijtje, Jouw inkomsten en uitgaven (magazine pagina 6-9)
Alles kost geld, Het leven is duur (magazine pagina 10-11)
Dure smaak, Over reclame en geld (magazine pagina 12-13)
Je eigen bankrekening, Manieren om te betalen (magazine pagina 14-15)
Sparen en lenen, Meteen kopen (magazine pagina 16-19)
Schulden, Tekorten en terugbetalen (magazine pagina 20-22)
Webshoppen, Let op veiligheid (magazine pagina 23)
Op zeker, Over risico's en verzekeringen (magazine pagina 24-26)
Later!, Je financiële toekomst (magazine pagina 27)
5 / In & Out!

2.3 Extra opdrachten
Op www.nibud.nl/scholieren vindt u een aantal pdf's met extra opdrachten. Deze
opdrachten kunt u gebruiken in plaats van of naast de opdrachten in het magazine. Het
Nibud ontwikkelt regelmatig nieuwe extra opdrachten.
In & Out! / 6

3 Nibud-leerdoelen
In & Out! is net als andere voorlichtingsproducten en -methodieken gebaseerd op de
leerdoelen en competenties die het Nibud heeft geformuleerd. Door de jaren heen zijn
deze steeds aangepast aan de maatschappelijke ontwikkelingen, ook op basis van
feedback van het onderwijs.
3.1 Hoofddoel van het Nibud
Kinderen en jongeren leren omgaan met geld, zodat zij als volwassene zelfstandig
kunnen leven en wonen, waarbij zij op korte en lange termijn alle
betalingsverplichtingen nakomen, de huishoudfinanciën in balans houden en
beschikken over een positief eigen vermogen zonder problematische schulden.
Leren omgaan met geld betreft de volgende onderwerpen:
Kennismaken met financiële begrippen
Leren keuzes maken
Reclame de baas blijven
Geldzaken op orde hebben
Zelf geld verdienen
Sparen
Lenen
Verzekeren
Bankzaken regelen
3.2 Nibud-leerdoelen en -competenties per
leeftijdscategorie
Per leeftijdscategorie verschillen de doeleinden, omdat kinderen van verschillende
leeftijden andere vaardigheden hebben. Bovendien houden kinderen zich op 6-jarige
leeftijd met andere dingen bezig dan 16-jarigen. De Nibud-leerdoelen houden met deze
verschillen rekening.
De onderwerpen zijn voor alle leeftijdscategorieën vergelijkbaar. De leerdoelen die
gelden voor de diverse leeftijden, sluiten dan ook op elkaar aan. Bovendien hebben de
leerdoelen een doorgaande lijn: de leerdoelen en competenties voor de oudere
leeftijden zijn een uitbreiding en/of een verdieping van de leerdoelen die voor de
jongere leeftijden gelden.
We onderscheiden de volgende leeftijdscategorieën:
6-9 jaar: middenbouw primair onderwijs
10-12 jaar: bovenbouw primair onderwijs
13-15 jaar: onderbouw voortgezet onderwijs
16-18 jaar: bovenbouw voortgezet onderwijs
19-23 jaar: jongvolwassenen
In deze handleiding geven we slechts de leerdoelen voor scholieren in de onderbouw
en die in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Een volledig overzicht van de
7 / In & Out!

leerdoelen vindt u op www.nibud.nl. Bij de bespreking van de lesonderdelen (hoofdstuk
5) vermelden we steeds welke leerdoelen erin behandeld worden.
3.2.1 Nibud-leerdoelen onderbouw (13 t/m 15 jaar)
Leren keuzes maken
De scholieren geven niet meer geld uit dan ze hebben.
De scholieren besteden hun kleedgeld aan het doel waarvoor het bestemd is.
De scholieren besteden hun belgeld aan het doel waarvoor het bestemd is.
De scholieren kunnen met een steeds groter budget omgaan.
De scholieren weten wat het verschil is tussen uitgaven die moeten en uitgaven
die mogen.
Reclame de baas blijven
De scholieren herkennen reclame, commercie en sociale druk.
De scholieren maken onderscheid tussen hun eigen wensen en wensen die hun
door reclame zijn ingegeven.
Geldzaken op orde hebben
De scholieren betalen hun rekeningen op tijd.
De scholieren bewaren hun belangrijke papieren.
De scholieren weten dat je bij sommige aankopen nog bijkomende kosten hebt.
De scholieren vergelijken verschillende producten voordat ze iets kopen.
De scholieren kunnen een inschatting maken van de prijs van een product en
kunnen inschatten of een bepaalde aanbieding echt een voordeel oplevert.
Zelf geld verdienen
De scholieren weten dat zij en de werkgever zich moeten houden aan bepaalde
regels als ze werken.
De scholieren weten wat wit en wat zwart werk is en wat belasting is.
De scholieren weten dat zij belasting terug kunnen vragen als ze werken.
Sparen
De scholieren kunnen langere tijd geld opzij zetten voor een bepaald doel.
Lenen
De scholieren weten wat de voor- en nadelen zijn van lenen en sparen, en
nemen die mee bij hun keuzes en beslissingen.
De scholieren betalen geleend geld terug.
Bankzaken regelen
De scholieren weten wat een bank is en voor welke zaken ze daar terecht
kunnen.
De scholieren pinnen op een veilige manier.
De scholieren weten wat internetbankieren is.
In & Out! / 8

Achtergrond
Vanaf ongeveer 12 jaar zijn scholieren in staat met een groter budget om te gaan. Ze
kunnen meer verantwoordelijkheden dragen. Daarom is 12 of 13 jaar ook een goede
leeftijd om met kleedgeld en belgeld te beginnen.
Middelbare scholieren zijn ook beter in staat om abstract te denken. Daardoor kunnen
ze ook voor een langere termijn sparen. Ook zijn ze dan in staat om te gaan met geld
op een bankrekening.
Vanaf de middelbare school krijgen jongeren meer belangstelling voor kleding,
sportartikelen en muziek. Scholieren zijn daardoor een interessante doelgroep voor
reclamemakers, ook omdat zij invloed hebben op het bestedingsgedrag van hun
ouders. Zij proberen scholieren te binden aan hun merk.
Ook de mening van leeftijdgenoten is voor pubers belangrijk. Pubers zijn bezig met het
ontwikkelen van een eigen persoonlijkheid. Ze trekken zich erg aan wat anderen van
hen vinden en ze willen er graag ‘bij horen’.
Vanaf 13 jaar mogen scholieren in loondienst werken. Er gelden bepaalde regels voor
arbeidstijden en voor het werk dat scholieren mogen doen. Elke werkgever is verplicht
zich hieraan te houden.
3.2.2 Nibud-leerdoelen bovenbouw (16 t/m 18 jaar)
Leren keuzes maken
De scholieren geven niet meer geld uit dan ze hebben.
De scholieren voldoen aan hun verplichte uitgaven.
Reclame de baas blijven
De scholieren maken onderscheid tussen hun eigen wensen en wensen die hun
door reclame, commercie of onder sociale druk zijn ingegeven.
Geldzaken op orde hebben
De scholieren zijn in staat al hun geldzaken zelfstandig te beheren.
De scholieren houden bij hun keuzes rekening met de bijkomende kosten van
een aankoop.
De scholieren vergelijken prijzen voordat ze een aankoop doen en letten daarbij
zowel op prijs als kwaliteit.
De scholieren hebben hun administratie op orde en betalen rekeningen op tijd.
De scholieren bewaren belangrijke papieren overzichtelijk.
De scholieren hebben een overzicht van hun inkomsten en uitgaven.
Zelf geld verdienen
De scholieren controleren of ze minimaal het minimumjeugdloon krijgen als ze
werken.
De scholieren die werken, weten wanneer ze mogen werken en welk werk ze
mogen doen.
De scholieren vragen belasting terug als zij hebben gewerkt.
9 / In & Out!

Sparen
De scholieren houden bij hun huidige uitgaven rekening met toekomstige
uitgaven.
Lenen
De scholieren die rood staan, weten wat dat betekent en welke rente ze betalen
over de roodstand.
De scholieren nemen de alternatieven voor lenen mee in hun overweging,
voordat ze gaan lenen.
De scholieren zijn op de hoogte van de rente, het bedrag aan aflossing en de
aflosperiode voordat zij gaan lenen.
De scholieren sluiten alleen een lening af als dit past binnen hun toekomstige
budget.
De scholieren beoordelen de verschillende kredietvormen aan de hand van hun
eigen situatie.
Verzekeren
De scholieren sluiten een bepaalde verzekering af als de situatie daar om
vraagt.
Bankzaken regelen
De scholieren beheren hun eigen bankzaken.
De scholieren doen overboekingen via het internetbankieren. Via het
internetbankieren houden ze hun transacties bij en doen ze, indien nodig,
automatisch overboekingen.
Achtergrond
Veel scholieren van 16 tot 18 jaar hebben een (bij-)baantje. Daardoor hebben ze vrij
veel geld te besteden, terwijl ze relatief weinig verplichte uitgaven hebben. Vaak wonen
zij immers nog bij hun ouders. Vanaf 15 jaar geldt het minimumjeugdloon. Dit is het loon
dat werkgevers minimaal moeten betalen.
Met de leeftijd nemen zowel het aantal uitgaven en de hoogte daarvan, toe. Jongeren
van deze leeftijd nemen uitgaven voor zichzelf steeds vaker over van hun ouders, zoals
hun eigen vakantie, een nieuwe computer of een brommer. Hoewel deze jongeren ook
meer te besteden hebben, wordt de kans dat ze gaan lenen en een schuld krijgen wel
groter. Dan gaat het vaak om grotere bedragen dan het geld dat zij in de eerste klassen
van de middelbare school lenen.
Bij sommige banken kunnen jongeren vanaf 16 jaar al rood staan. Hiervoor moeten
ouders wel toestemming geven. Ouders zijn aansprakelijk voor de schulden van
kinderen tot 18 jaar.
Veel jongeren gaan op deze leeftijd niet meer met hun ouders op vakantie. Dit betekent
dat zij meer zelf moeten regelen, bijvoorbeeld ook een reisverzekering. Bovendien
krijgen ze bij een vakantie met meer en grotere uitgaven te maken.
In & Out! / 10

4 Financieel gedrag van scholieren
Het Nibud publiceert iedere twee jaar het Nibud Scholierenonderzoek: de resultaten van
een onderzoek naar hoe middelbare scholieren met hun geld omgaan. Het meest
recente rapport dateert van april 2011. Hieronder vindt u enkele resultaten uit het
rapport. Het volledige rapport is te downloaden op www.nibud.nl.
Daarnaast vindt u in dit hoofdstuk inhoudelijke informatie die u kan helpen bij het
voorbereiden van de les. De teksten sluiten qua inhoud en vorm aan op de
belevingswereld van scholieren.
De drie basisregels voor jongeren voor goed geldgedrag zijn:
Weet wat je hebt
Zorg dat je weet hoeveel geld je hebt, zet daarom je inkomsten en uitgaven op een rij.
Je weet dan precies wat je nog kunt uit geven zonder in de problemen te komen
Blijf reclame de baas
Laat reclame niet bepalen wat je koopt, bepaal zelf wat je echt nodig hebt. Reclame is
overal en heeft op alle mensen invloed. Bedenk voor jezelf waardoor jij je wilt laten
verleiden, en wanneer niet. Dan ben je de reclame de baas.
OP=OP
Weet dat je je geld maar één keer kunt uitgeven, er zitten grenzen aan je budget.
4.1 Wat zeggen de cijfers
Scholieren op het voortgezet onderwijs hebben veel geld te besteden. Ze krijgen geld
van hun ouders en verdienen geld met een bijbaantje. Vmbo-ers en scholieren op de
havo hebben meer te besteden in vergelijking met hun leeftijdsgenoten op het vwo. Zo
heeft een vmbo-er tussen de 15 en 16 jaar € 155 per maand te besteden, een scholier
op de havo € 165 en een vwo-er € 138 per maand. Vmbo-ers in deze leeftijd komen al
eerder in aanraking met het volwassen leven dan hun leeftijdsgenoten op de havo en
het vwo. Ze moeten al op jonge leeftijd kiezen welke vervolgstudie ze gaan doen, ze
verlaten school eerder en stappen eerder het volwassen leven binnen. In de volgende
tabel staan de inkomsten naar leeftijd.
11 / In & Out!

Gemiddeld inkomsten per maand, naar leeftijd (inclusief 0)
Jongens
€
Meisjes
€
12 jaar 46 46 46
13 jaar 57 66 61
14 jaar 76 76 76
Totaal
€
15 jaar 124 120 122
16 jaar 173 179 176
17 jaar 203 209 206
18 jaar 226 227 226
Totaal 99 108 103
Bron: Nibud 2011
In de volgende tabel zien we de gemiddelde uitgaven per maand naar geslacht en
leeftijd. Er zijn ook verschillen naar schooltype. Gemiddeld geven jongens iets meer
geld uit dan meisjes. Dit verschil neemt toe met de leeftijd. Jongens van 14 jaar geven
gemiddeld 20 euro per maand meer uit dan meisjes van 14 jaar. Op 17-jarige leeftijd
geven jongens 50 euro per maand meer uit dan meisjes. Leerlingenop het vwo geven
duidelijk minder geld uit dan vmbo’ers van dezelfde leeftijd.
Gemiddelde uitgaven per maand, naar leeftijd (inclusief 0)
Leeftijd 12 jaar 93
13 jaar 80
14 jaar 92
15 jaar 112
16 jaar 151
17 jaar 172
18 jaar 268
Geslacht Jongens 125
Meisjes 101
Totaal 113
Bron: Nibud 2011
Gemiddelde
(€)
Scholieren hebben nog nauwelijks vast lasten; zij kunnen hun geld voornamelijk
uitgeven aan leuke dingen. Snoep en snacks, cadeaus, uitgaan, kleding en schoenen
zijn bij jongeren favoriete uitgavenposten.
In & Out! / 12

Top 10 uitgavenposten van scholieren
Scholieren die hier geld
aan uitgeven
%
Gemiddelde uitgaven
per maand (excl. 0)
€
Snoep en snacks 79 16
Cadeaus 64 9
Persoonlijke verzorging 50 10
Uitgaan, bioscoop, café 50 18
Kleding en schoenen 48 43
Prepaid mobiel 48 10
Sieraden en accessoires 44 7
Frisdrank 43 13
Kleine gadgets en accessoires 42 7
Dagje weg 35 9
Bron: Nibud 2011
4.2 Sparen en Lenen
4.2.1 Sparen
Veel jongeren sparen. Zo’n 88 procent van de jongeren spaart. Leren sparen kan je
kinderen al vroeg aanleren. Kinderen op de basisschool zijn vaak spaarzaam, als
kinderen wat ouder worden wordt geld uitgeven steeds belangrijker. Om jongeren ook in
deze fase bewust te maken van sparen, volgen hier enkele tips:
4.2.2 Spaartips voor jongeren
Zet extra inkomsten direct op een spaarrekening. Dan geef je het niet te snel uit.
Houd je elke maand wat geld over, spaar dan automatisch. Laat de bank elke
maand geld naar je spaarrekening storten.
Open een spaarrekening speciaal voor het artikel dat je wilt kopen. Dan weet je
waarvoor je spaart, en hoeveel je al hebt.
Over geld op een spaarrekening ontvang je rente.
4.2.3 Maak een spaarplan
Als je wilt gaan sparen voor iets, dan kun je het beste een spaarplan maken. Hoeveel
geld heb je nodig om het product te kunnen kopen. Hoeveel geld heb je per week te
13 / In & Out!

esteden En hoeveel geld kun je daarvan opzij leggen Als je weet hoeveel geld je per
week kunt missen, dan kun je uitrekenen hoelang het duurt voor je het geld hebt
gespaard.
4.2.4 Lenen
Uit het Nibud-Scholierenonderzoek 2010-2011 blijkt dat 52 procent van de scholieren
‘soms’ geld leent. 44 procent leent nooit geld van anderen.
Leen je wel eens geld van anderen, naar geslacht
Jongens
%
Meisjes
%
Vaak 4 4 4
Soms 47 56 52
Nooit 49 40 44
Bron: Nibud 2011
Totaal
%
Veel scholieren lenen geld, maar het gaat vaak om kleine bedragen voor eten, drinken
en uitgaan. Scholieren mogen nog niet bij formele instellingen geld lenen. Bij sommige
banken mogen scholieren onder de 18 jaar een lening afsluiten met toestemming van
de ouders. Scholieren lenen voornamelijk bij vrienden en ouders.
We zien dat problematische schulden steeds vaker voorkomen bij jong-volwassenen.
Problematische schulden ontstaan onder andere doordat jongeren niet weten dat het
leven kost. Ook kunnen zij de risico’s van hun financiële gedrag niet goed inschatten.
Scholieren moeten juist in deze fase leren wat de risico’s zijn van lenen. Een lening is
een schuld. Lenen hoeft geen probleem te zijn, maar de lening moet wel terugbetaald
worden.
Lenen kan heel handig zijn. Maar als je gaat lenen, zijn er wel een paar regels waar je
je aan moet houden. De belangrijkste is, dat je uitrekent of je geld hebt om iedere
maand de aflossing te betalen. Je betaalt iedere maand een deel van het geleende geld
terug en betaalt ook rente. Een lening moet je immers ook kunnen afbetalen. Als je de
lening niet afbetaalt, kun je in de problemen komen. Schulden zijn vaak moeilijk op te
lossen en je bent dan lang bezig met afbetalen. Dat betekent dat je een groot deel van
je inkomen meteen moet inleveren.
Andere nadelen van schulden:
Geen huis kunnen kopen… met zoveel leningen krijg je geen hypotheek .
Je krijgt loonbeslag… en het gaat direct naar je schulden.
Je salaris is net gestort….maar je hebt geen geld om de rest van de maand
door te komen.
Je kunt geen leuke dingen doen met je geld… je moet afbetalen.
Het lukt niet meer om een rekening te krijgen bij de bank… ze vertrouwen je niet
meer.
Je kunt niet meer op vakantie… je moet je vakantiegeld gebruiken voor de
rekeningen.
In & Out! / 14

Je kunt niet zelfstandig gaan wonen… te duur met al die afbetalingen.
Je moet altijd fulltime werken… als je minder werkt kun je niet rondkomen.
Dus als je gaat lenen, zorg dan dat je weet waar je mee bezig bent.
Lenen van je ouders
Een lening van je ouders kan makkelijk zijn. Je betaalt hen dan elke week of maand een
bedrag terug. In plaats van lenen, kun je een voorschot op je zak - of kleedgeld vragen.
Houd er rekening dan mee dat je een tijd lang geen zak- of kleedgeld hebt. Spreek altijd
met je ouders af wanneer en hoe je het geld gaat terugbetalen. Schrijf je afspraken op,
dan weet je waar je aan toe bent. Als je vaak moet lenen, geef je te veel geld uit. Je
moet dan gaan bezuinigen.
Lenen van vrienden
Veel scholieren lenen van elkaar. Kleine bedragen voor een blikje fris, maar ook grotere
bedragen. Spreek af wanneer je het geld terugbetaalt en houd je aan die afspraak. Heb
je geld uitgeleend maar niet teruggekregen Vraag er om en maak duidelijk dat je je
geld terug wilt.
Lenen van de bank of financieringsmaatschappij
Je moet de lening kunnen afbetalen aan de bank of de financieringsmaatschappij. Je
betaalt veel rente. Kijk dus eerst of je genoeg geld hebt om de lening elke maand te
kunnen betalen. Anders kun je je aankoop beter uitstellen. Let ook op hoe lang je bezig
bent met afbetalen. Leen je geld voor een artikel dat je maar twee jaar kunt gebruiken
Zorg dan dat je de lening binnen die twee jaar hebt afbetaald.
4.3 Bijbaantjes
Tijdens de schoolweken heeft bijna de helft van de scholieren een bijbaantje (42%), 49
procent heeft een vakantiebaantje, zo blijkt uit het Nibud Scholierenonderzoek. Voor
jongeren is het belangrijk om te weten wat belasting is, wat het verschil is tussen wit en
zwart werken en dat de werkgever zich aan bepaalde regels moet houden.
Scholieren met een bijbaan naar leeftijd
Baantje
(%)
Vakantiewerk
(%)
Leeftijd 12 jaar 15 31
13-14 jaar 32 41
15-16 jaar 60 60
17-18 jaar 73 75
Totaal 42 49
Bron: Nibud 2011
15 / In & Out!

Als je werkt betaal je belasting en sociale premies. Deze worden ingehouden op je
bruto loon. Wat overblijft, is je netto loon. Dit is het bedrag dat op je bankrekening wordt
gestort. Op je loonstrookje kun je zien wat je bruto loon is, hoeveel belasting e r is
ingehouden en hoeveel je netto overhoudt. Betaal je belasting en sociale premies, dan
werk je wit. Je hebt dan ook recht op betaling bij vakantie en ziekte, als je een vast
aantal uren werkt.
Zwart werken betekent dat je geen belasting en sociale premies betaalt. Meestal
ontvang je je geld dan cash. Als je zwart werkt, ben je niet verzekerd voor de sociale
zekerheidswetten. Je krijgt bij ziekte en vakantie dan niet betaald. Zwart werken is
verboden. Als je zwart werkt en een ongeluk krijgt op je werk, dan hoeft je baas niks
voor je te doen. Als je zwart werkt, krijg je geen loon als je ziek bent en ook geen
vakantiegeld!
Loonstrook en jaaropgaaf
Als je een bijbaan hebt of al werkt krijg je een loonstrookje. Een hele hoop cijfers waar
je niet direct iets mee moet. Toch is het de moeite waard er eens naar te kijken.
Bijvoorbeeld of je uren wel kloppen. En welk bedrag krijg je aan vakantiegeld Bij ieder
bedrijf ziet een loonstrookje er weer anders uit. Elk bedrijf heeft namelijk andere
arbeidsvoorwaarden. In sommige functies krijg je bijvoorbeeld
onregelmatigheidstoeslag omdat je in de avond of het weekend werkt. Ook verschilt de
lay-out van een loonstrookje per bedrijf, en worden andere termen gebruikt.
In het eerste deel van je loonstrook staan gegevens over jezelf en je werkgever zoals
adressen en je burgerservicenummer. Daarnaast staan er gegevens over hoeveel uren
je werkt, het fulltime brutosalaris, de maand waarvoor het loonstrookje geldt en de
gebruikte belastingtabel (zie loonstrookje: witte tabel).
De betalingen beginnen met het brutoloon. Daarbij komen dan eventuele extra
toeslagen en vergoedingen die er worden afgetrokken of erbij worden geteld. Het
bedrag dat dan overblijft is het SVW-loon (zie loonstrookje: Bruto SVW). SVW staat
voor Sociale Verzekerings Wetten. Over dat bedrag betaal je
werknemersverzekeringen, inkomensafhankelijke ziektekostenpremie en WW -premie.
Naast de premie voor de basisverzekering, betaal je een nog een premie die afhankelijk
is van je inkomen. Deze premie bedraagt 6,9 procent van je bruto inkomen. Je
werkgever is verplicht deze premie aan je te vergoeden.
Je kunt in aanmerking komen voor de zorgtoeslag, als je ouder dan 18 bent. Deze
toeslag is afhankelijk van je belastbaar loon.
Brutoloon omrekenen naar netto Dat kan op www.jeugdloonwijzer.nl.
In & Out! / 16

Bruto minimumlonen per maand per 1 juli 2012
Uurloon
Uurloon incl.
vak.geld
Maandloon
€ € € €
Maandloon
incl. vak. geld
Vanaf 23 jaar 9,33 10,93 1.456,20 1572,70
22 jaar 7,93 9,29 1.237,75 1336,77
21 jaar 6,77 7,92 1.055,75 1140,21
20 jaar 5,74 6,72 895,55 967,20
19 jaar 4,90 5,74 764,50 825,66
18 jaar 4,25 4,97 662,55 715,56
17 jaar 3,69 4,32 575,20 621,22
16 jaar 3,22 3,77 502,40 542,60
15 jaar 2,80 3,28 436,85 471,80
Bron: www.rijksoverheid.nl
4.4 Reclame
Vanaf de middelbare school krijgen jongeren steeds meer belangstelling voor kleding,
muziek, sportartikelen, etc. Dit is voornamelijk omdat ze er graag 'bij willen horen'. De
meningen van vrienden zijn tijdens deze periode over het algemeen het belangrijks t.
4.4.1 Overal is reclame!
Een advertentie in je tijdschrift, reclame op tv, die leuke game op een site: reclame is
overal. De invloed van reclame is groot. Reclamemakers vertellen ons wie we kunnen
zijn en hoe we ons kunnen voelen. We moeten dan natuurlijk wel hun product kopen.
Reclame haalt je over om te kopen.
Bedrijven geven veel geld uit aan reclame. Slimme koppen bedenken hoe ze een
product het best kunnen verkopen. Zo verdient het bedrijf zijn geld. Veel reclame wordt
speciaal gemaakt voor jongeren. De reclame vertelt jou welke kleding je moet dragen
en met welk mobieltje je moet bellen. Of je dat doet is natuurlijk jouw keuze.
4.4.2 Waarom richt reclame zich op jongeren
Waarom richten bedrijven hun reclame op jongeren Jongeren zijn beïnvloedbaar en
hebben aardig wat geld te besteden. Jongeren denken na over wie zij zijn en wat zij
belangrijk vinden. Dat laten zij zien door bepaalde merken wel of juist niet te kopen.
Veel jongeren vinden dat een merk iets toevoegt aan hun persoonlijkheid. En daar
maken reclamemakers gebruik van.
4.4.3 Blijf reclame de baas!
Reclame is dus vooral uit op jouw geld. Misschien handig om te onthouden als je
volgende keer in de stad loopt. Je kunt best kiezen voor een spijkerbroek van een
bepaald merk. Maar bedenk wel dat reclame een trucje is om jou iets te laten kopen. De
17 / In & Out!

eclame belooft jou dat je er helemaal bijhoort als je dat speciale product koopt. Maar
de reclame noemt meestal alleen de voordelen van een product. Wat ze niet vertellen,
zijn de nadelen. Bijvoorbeeld dat een computerspel in werkelijkheid lang niet zo
spannend is als het in de reclame lijkt. Of dat je na de aanschafprijs ook nog elke
maand abonnementsgeld moet betalen. Ga zelf ook eens op zoek naar de minpunten
van een product.
Koop alleen een product als je het kunt betalen en als dat product voor jou de beste
keuze is. Zo blijf je reclame de baas.
Tips om reclame de baas te blijven
Vergelijk producten. Wat is precies het verschil tussen die merkspijkerbroek en
die goedkopere
Bedenk voor je een product koopt wat de nadelen zijn.
Probeer te bedenken waarom je het product graag wil hebben. Heb je het echt
nodig
In & Out! / 18

5 Werken met In&Out!
5.1 In&Out! in de onderbouw
Het onderbouwmagazine bestaat uit de volgende lesonderdelen:
5.1.1 Papierwerk
Wat doe je met post (magazine pagina 3)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Geldzaken op orde hebben
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 15 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Op deze bladzijde staan foto's van allerlei soorten post en belangrijke papieren.
Welke herken je Noem er vijf.
Rekeningafschriften/bankafschriften
Rekening/factuur
Aanslag van de gemeentelijke belastingen
Loonstrook
Folders/reclame
Brief van de Belastingdienst over je aangifte
Welke soorten post krijg je zelf Noem er drie.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Sommige post kun je meteen weggooien, met andere post moet je iets doen.
Rekeningen moet je betalen en belangrijke papieren opruimen. Hoe pak jij dat aan
Vertel je klas wat jij met jouw post doet vanaf het moment dat het bij jou bezorgd wordt.
Misschien krijg je sommige rekeningen per mail. Vertel ook wat je hiermee doet.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
5.1.2 Jouw geld
Over geld en hoe je eraan komt (magazine pagina 4-7)
In dit lesonderdeel komen de volgende competenties aan bod:
Leren keuzes maken
Zelf geld verdienen
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 30 minuten
19 / In & Out!

Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Welke soorten inkomsten heb jij En wat betaal je ervan
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Wat heb jij het liefst: één bedrag voor zakgeld, kleedgeld en belgeld Of toch liever drie
aparte bedragen Waarom
Het voordeel van één bedrag is dat je zelf kunt kiezen waar je het geld aan uitgeeft.
Heb je bijvoorbeeld een jas nodig, dan kun je die als je je totale budget als één bedrag
krijgt misschien wel kopen; krijg je je kleedgeld apart, dan is dat een lager bedrag en
moet je langer sparen. Nadeel van één bedrag is dat je je uitgaven veel beter moet
plannen en dat je minder overzicht hebt. Het is vaak moeilijk om te achterhalen hoe je
je geld hebt besteed. Tot slot loop je het risico dat je je totale budget verbruikt voor
bijvoorbeeld bellen en je vervolgens geen geld meer hebt voor kleding.
Welke afspraken heb jij met je ouders gemaakt over kleedgeld
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Welke afspraken wil je na vandaag nog maken
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Wat zijn de voordelen van een baantje En de nadelen
Mogelijke voordelen: geld, ervaring, sociale contacten.
Mogelijke nadelen: het kost tijd, je verdient relatief weinig geld: je moet veel werken om
een redelijk bedrag te verdienen, je gaat een verplichting aan: je moet het werk ook
echt doen.
Wat vind jij het leukste bijbaantje
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
5.1.3 Wat kost het
Prijsbewust zijn (magazine pagina 8-9)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Leren keuzes maken
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 50 minuten (incl. een bezoek aan een winkel)
In & Out! / 20

Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Wat kosten de dingen die hieronder staan Zoek de prijzen niet op, schrijf ze uit je hoofd op.
1 SMS-je versturen
10 minuten bellen met de vaste telefoon € 1,40
Een bioscoopkaartje € 8,80
Een jaarabonnement op een tijdschrift
Sim-only minimaal € 0,02, prepaid.
Minimaal 8 cent maar bij de grotere
providers ook wel 23 cent
€ 100 (weekblad) € 35 (maandblad)
10 minuten bellen met de mobiele telefoon € 0,26 sim-only, € 4,10 prepaid
Een dvd € 9,00
De spijkerbroek die jij wilt hebben € 30 tot € 120
De gymschoenen die jij wilt hebben € 30 tot € 100
5.1.4 Reclame
De invloed van merken (magazine pagina 10-11)
In dit lesonderdeel komen de volgende competenties aan bod:
Leren keuzes maken
Reclame de baas blijven
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 30 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Voor welk product wordt reclame gemaakt op dit reclamebord
Kleding (G-Star Raw).
Zou jij dit product kopen
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Waarom wel of waarom niet
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Welke reclamefilmpjes heb jij vandaag gezien
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Vertel van één reclamefilmpje wat de bedoeling ervan was.
Mogelijke antwoorden: bewustwording (bijvoorbeeld bij een spotje van Postbus 51),
proberen iets te verkopen.
Ben je het eens met de inhoud van dat filmpje Waarom wel of waarom n iet
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Welke groepen zijn er op jullie school Noem er drie.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
21 / In & Out!

Welke merken horen bij die groepen
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Ben jij gevoelig voor merken Waarom wel of niet
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Van welke merken draag je vandaag kleding
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
En van welke andere merken heb je spullen bij je Denk aan je mobieltje, mp3-speler,
je tas, agenda, iets lekkers voor in de pauze, etc.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
5.1.5 De bank
Je rekeningen betalen (magazine pagina 12-13)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Bankzaken regelen
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 15 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Bij een bankrekening krijg je een pinpas. Met een pinpas kun je overal betalen. Schrijf
hieronder twee voordelen en twee nadelen op van betalen met een pinpas.
Mogelijke voordelen: je pinpas is gemakkelijk mee te nemen, je hoeft vooraf niet te
bedenken hoeveel geld je gaat uitgeven, je kan je geld niet verliezen, je hebt minder
kleingeld in je portemonnee, je kan op je rekening precies zien waar je geld hebt
uitgegeven. Mogelijke nadelen: je geeft geld gemakkelijker uit omdat je niet ziet dat je
geld uitgeeft (i.t.t. contant geld, dan zie je dat je portemonnee leeg raakt), je moet
oppassen voor skimmen.
Welke inkomsten had Jim
Van Bizz Folders € 40, geld van zijn opa € 40 en zakgeld € 20
Wat heeft Jim allemaal uitgegeven
Bij de Compumarkt € 49, totaal € 40 gepind en bij de NS € 10.
Hoe duur was het computerspel van Jim
€ 49.
Welk bedrag heeft hij op 20 november gepind bij de geldautomaat
€ 20.
Hoeveel geld staat er op Jims rekening
€ 26.
In & Out! / 22

5.1.6 Sparen of lenen
Over uitstellen of meteen kopen (magazine pagina 14-15)
In dit lesonderdeel komen de volgende competenties aan bod:
Sparen
Lenen
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 20 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Bedenk iets wat je wilt kopen, maar waarvoor je geen geld hebt. Dat is je spaardoel.
Maak hiervoor een spaarplan.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
5.1.7 In de problemen
Over schulden en oplossingen (magazine pagina 16-17)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Lenen
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 15 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Als je problemen hebt met geld, bij wie kun jij dan terecht
Mogelijke antwoorden: ouders, leraren, mentor, vrienden.
Hoe wordt jij dan geholpen
Mogelijke antwoorden: geld lenen, afspraken over afbetalen, voorschot o p zak- en
kleedgeld.
Voor volwassenen bestaan er instanties die hun helpen met geldproblemen. Zoek uit
waar volwassenen in jouw woonplaats terecht kunnen als zij schulden hebben. Hoe
worden zij dan geholpen
Volwassenen kunnen terecht bij de kredietbank, de gemeente of het maatschappelijk
werk. Dit verschilt per gemeente. Dit kunnen de scholieren opzoeken op www.nvvk.eu.
De persoon die in de schulden zit krijgt dan een intake: er wordt dan gevraagd welke
schulden er zijn en welke inkomsten iemand heeft. Vervolgens proberen de
schuldhulpverleners een betalingsregeling te treffen met de schuldeisers. Zij geven dan
aan hoeveel de schuldenaar per maand zou kunnen aflossen. Soms kan iemand alles
aflossen, maar als de schulden hoger zijn dan de afloscapaciteit toelaat, wordt een deel
van de schulden kwijtgescholden. De afloscapaciteit zijn de inkomsten min de vaste
lasten en een bedrag voor levensonderhoud. De schuldenaar krijgt dan een minimum
bedrag om van te leven. Omdat zit zwaar is voor schuldenaar, is afgesproken dat dit
traject maximaal 36 maanden duurt.
23 / In & Out!

Stel dat jouw beste vriend geld leent aan andere jongeren. Je merkt dat sommige
jongeren hem niet terug betalen. Wat doe jij: ga je hem helpen Waarom wel of niet
En als je hem wel gaat helpen, wat doe je dan precies
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
5.1.8 Je mobiel
Hoe houd je de kosten in de hand (magazine pagina 17)
In dit lesonderdeel komen de volgende competenties aan bod:
Geldzaken op orde hebben
Leren keuzes maken
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 15 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Met een mobiele telefoon kun je veel meer dan alleen bellen. Wat vind jij belangrijk aan
je mobiele telefoon Noem drie punten:
Mogelijke antwoorden: mogelijkheid voor mobiel internet, een goede camera, je agenda
kunnen bijhouden op je mobiel.
Geef drie tips om je belkosten in de hand te houden:
Mogelijke antwoorden: Zet je voicemail uit. Dat bespaart je de kosten van het
afluisteren én van het terugbellen. Je laten sms'en is veel goedkoper. Stuur duidelijke
sms'jes die geen nieuwe vragen oproepen, anders blijf je heen-en-weer sms'en. Handig
bij afspraakjes: sms duidelijk de plek, tijd, met wie, hoe je er heen gaat, hoe laat je weer
weg gaat en dergelijke. Bellen via internet bellen, dat is vaak gratis. Spreek met je
vrienden af dat je de telefoon alleen laat overgaan; gebruik dat als sein om te gaan
MSN’en/Facebooken.
5.1.9 Dromen over later
Je toekomst en je geld (magazine pagina 18-19)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Leren keuzes maken
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 15 minuten (excl. de benodigde tijd voor het maken van een filmpje) /
ongeveer 50 minuten (incl. de benodigde tijd voor het maken van een filmpje). Deze
opdracht kunt u ook als huiswerkopdracht meegeven.
In & Out! / 24

5.2 In&Out! in de bovenbouw
Het bovenbouwmagazine bestaat uit de volgende lesonderdelen:
5.2.1 Baantjes
Over zelf geld verdienen (magazine pagina 3-5)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Zelf geld verdienen
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 35 minuten (incl. de benodigde tijd voor het opzoeken van het minimum
jeugdloon op internet)
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Met een baantje verdien je geld. Vanaf je 15-de heb je recht op het minimumjeugdloon.
Op nibudjong.nl staat hoe hoog het minimumjeugdloon is. Zoek op hoe hoog het bedrag
is per maand voor jongeren van jouw leeftijd.
Het minimum(jeugd)loon voor 15-jarigen bedraagt € 2,80 bruto per uur (2012).
Hoeveel meer ga je verdienen na je verjaardag (36-urige werkweek)
Leeftijd
Minimumloon (bruto)
15 jaar 2,80 per uur
16 jaar 3,22 per uur
17 jaar 3,69 per uur
18 jaar 4,25 per uur
19 jaar 4,90 per uur
20 jaar 5,74 per uur
21 jaar 6,77 per uur
22 jaar 7,93 per uur
23 jaar of ouder 9,33 per uur
5.2.2 Alles op een rijtje
Jouw inkomsten en uitgaven (magazine pagina 6-9)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Geldzaken op orde hebben
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 30 minuten
25 / In & Out!

Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Welke soorten post krijg je Noem er drie.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Veel bedrijven versturen hun rekeningen per mail. Weet je zeker dat je die rekeningen
altijd op tijd betaalt Bedenk een systeem om hiervan overzicht te houden.
Mogelijke antwoorden: automatisch incasso gebruiken, mail printen en bij je
administratie leggen, één keer per weekje mail checken op rekeningen, speciaal mapje
in je mail maken.
Maak je kleedgeldbegroting voor de komende drie maanden.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Jongeren van 16 jaar krijgen € 50 tot € 55 euro kleedgeld per maand. Kun je hiervan
alle kleding kopen die je nodig hebt
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Wanneer heb je meer geld nodig voor kleding: in de zomer of in de winter Wat
betekent dat voor je kleedgeldbegroting
Je zult daarvoor moeten sparen, dus zorgen dat je de maanden daarvoor minder geld
aan kleding uitgeeft, zodat je die winterjas kan kopen.
Wat kun je doen om beter uit te komen met je kleedgeld Bedenk drie acties.
Mogelijke antwoorden: Als je graag nieuwe kleding wilt, kun je een kledingruil houden
met je vriendinnen. Dingen die zij niet meer passen of leuk vinden, kun jij dan weer
gewoon dragen!
Koop kleding in de uitverkoop of bij een outletcenter. Zo houd je meer geld over.
Koop kleding die je gemakkelijk met andere kleding kan combineren. Bijvoorbeeld een
broek die past bij de shirts die je al in de kast hebt liggen. Zo kun je je overige geld
besparen voor andere leuke kledingstukken.
Samen met een vriend(in) letten op twee-voor-de-prijs-van-één- aanbiedingen. Dan
betaal je de helft van de oorspronkelijke prijs!
Koop niet altijd merkkleding, of mix merkkleding met goedkopere kleding.
5.2.3 Alles kost geld
Het leven is duur (magazine pagina 10-11)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Leren keuzes maken
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 20 minuten
In & Out! / 26

Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Alles wat je doet, kost geld. Weet jij hoeveel je ouders voor jou betalen
Nummer
afbeelding
Uitgavenpost
Kosten
1 Onder de douche € 0,30
2 Ontbijtje € 0,52
3 Stroomverbruik koelkast per maand € 5,25
4 Een appel € 0,30
5 Lunch uit de broodtrommel € 1,30
6 Met vrienden thuis: 1 fles cola en 1 zak chips € 1,50
7 Avondeten € 2,30
8 Uurtje internetten € 0,11
9 Licht aan op je kamer € 0,22
10 Trui in de wasmachine op 40° C € 0,82
11 Tijdschrift € 2,30
12 Anderhalf uur tv-kijken € 0,17
13 Vriend bellen vast naar mobiel, 15 minuten € 1,40
14 Een kaartje voor het zwembad € 3,75
15 Shampoo, gel, deo, tandpasta per dag € 0,45
Met een mobiele telefoon kun je veel meer dan alleen bellen. Wat vind jij belangrijk aan
je mobiele telefoon Noem drie punten:
Mogelijke antwoorden: mogelijkheid voor mobiel internet, een goede camera, je agenda
kunnen bijhouden op je mobiel.
Geef drie tips om je belkosten in de hand te houden:
Mogelijke antwoorden: Zet je voicemail uit. Dat bespaart je de kosten van het
afluisteren én van het terugbellen. Je laten sms'en is veel goedkoper
Stuur duidelijke sms'jes die geen nieuwe vragen oproepen, anders blijf je heen-en-weer
sms'en. Handig bij afspraakjes: sms duidelijk de plek, tijd, met wie, hoe je er heen gaat,
hoe laat je weer weg gaat e.d..
Bellen via internet bellen, dat is vaak gratis.
Spreek met je vrienden af dat je de telefoon alleen laat overgaan; gebruik dat als sein
om te gaan MSN’en.
5.2.4 Dure smaak
Over reclame en geld (magazine pagina 12-13)
In dit lesonderdeel komen de volgende competenties aan bod:
Leren keuzes maken
Reclame de baas blijven
27 / In & Out!

Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 50 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Welke kleren heb je nu aan Wat hebben die gekost Wie heeft ze betaald
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Maak groepjes van vier en verzin een reclamecampagne voor je klasgenoten over
shoppen. Maak een filmpje, poster, advertentie of wat je maar wilt. Hierin vertel je je
klasgenoten hoe zij superhip kunnen zijn zonder dure merkkleding te hoeven kopen.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
5.2.5 Je eigen bankrekening
Manieren om te betalen (magazine pagina 14-15)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Bankzaken regelen
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 20 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Op welke manieren kun je nog meer betalen Noem er twee:
Mogelijke antwoorden: I-deal, Wallie-card, Rabo mobielbankieren, Natura, Mini-tix.
Welke drie dingen moet je doen om veilig te internetbankieren
1. Check of de beveiliging van je pc klopt.
2. Check of de site van de bank klopt.
3. Check de betaling.
Criminelen zoeken altijd naar nieuwe manieren om fraude te plegen. Noem drie vormen
van fraude. Welke technieken gebruiken fraudeurs
1. Phishing. Dit is de verzamelnaam voor alle digitale activiteiten waarmee criminelen je
proberen persoonlijke informatie te ontfutselen. Met deze informatie kan fraude met
internetbankieren, pinpassen, creditcards of jouw identiteit worden gepleegd. Phishing
is vaak gericht op een grote groep personen, maar kan ook specifiek op één persoon of
een kleine groep zijn gericht. Hierbij wordt gebruik gemaakt van informatie die al van de
persoon of groep bekend is, zoals het e-mailadres, de naam of de functie.
2. Malware (kort voor malicious software) staat voor een veelheid aan vormen van
vijandige, schadelijke of irritante software en programmacode. Deze worden speciaal
ontworpen om een computer te infiltreren zonder dat de eigenaar daar toestemming
voor heeft verleend, of er zelfs maar van op de hoogte is. Malware kan de computer
binnenkomen via e-mail, afbeeldingen op websites, USB-sticks, etc.
3. Social engeneering. Criminelen proberen vertrouwelijke informatie van jou te
verkrijgen. Of je een bepaalde handeling te laten verrichten, zoals het invullen van
persoonlijke gegevens, beveiligingscodes of creditcardgegevens, het indrukken van een
knop of het installeren van malware.
In & Out! / 28

Identiteitsfraude is frauderen door iemands identiteit over te nemen. Vaak is dit het
gevolg van identiteitsdiefstal. Bij identiteitsfraude misbruiken criminelen persoonlijke
gegevens die ze hebben bemachtigd via social engineering of phishing. Bijvoorbeeld
om bankrekeningen te openen op naam van deze persoon, waarnaar crimineel geld kan
worden doorgesluisd. Of om aankopen op krediet te doen.
Money Mules: Criminelen werven money mules via internet, e-mail, chat, brief of
telefoon. Iemand vraagt je, vaak met een mooi verhaal, of jouw bank rekening gebruikt
mag worden om geld op te storten. Ze geven je (vaak buitenlandse) rekeningnummers
waarnaar je het geld vervolgens moet overmaken. Een percentage van het geld mag je
houden als vergoeding.
Goede money mules zijn schaars. De meesten kunnen hun rekening maar één keer
gebruiken voor het doorsluizen van illegaal geld, voordat deze door de bank wordt
afgesloten. Het werven van nieuwe money mules is van groot belang voor de crimineel.
Bron: 3xkloppen.nl.
5.2.6 Sparen en lenen
Meteen kopen (magazine pagina 16-19)
In dit lesonderdeel komen de volgende competenties aan bod:
Sparen
Lenen
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 40 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Hoelang moet Malika nog sparen
950 min 410 = 540.
540 / 25 = 21,6, dus nog 22 maanden.
Wat kan Malika doen om aan meer geld te komen
Mogelijke antwoorden: besparen op haar uitgaven, meer uren gaan werken, geld
vragen voor haar verjaardag etc.
Met de aanschafkosten van een scooter ben je er niet. Een scooter kost je iedere
maand geld. Wat is Malika per maand kwijt aan:
In deze opdracht draait het om de bewustwording van de extra kosten. De bedragen
kunnen verschillen per verzekering en de afstand die de scholier met een scooter rijdt.
Hieronder staat een voorbeeld, uitgaande van een tweedehands scooter van € 1943,
die allrisk verzekerd is en waarmee een scholier rond de 5000 km per jaar rijdt:
29 / In & Out!

Kosten scooter
Verzekering 30
Benzine 22
Onderhoud en reparatie 20
Afschrijving 34
€ / maand
Bron: http://www.ioscooter.nl/bespaarcalculator.html.
Tel alle kosten op. Wat kost Malika's scooter gemiddeld per maand
€ 106.
Kan Malika de scooter eigenlijk wel betalen
Nee, ze heeft maar € 25 euro in de maand beschikbaar voor de scooter.
Hoe zou jij Malika's probleem oplossen
Mogelijke antwoorden: meer werken, de afschrijving niet meerekenen: je hoeft toch
geen nieuwe scooter te kopen na deze scooter.
Leen jij wel eens geld aan vrienden Denk ook aan een paar € voorschieten op school.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Hoeveel geld heb je uitgeleend
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Aan hoeveel verschillende mensen
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Wat doe je als je je geld niet terugkrijgt
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Komt het voor dat je je geld niet terugvraagt Waarom niet
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Zoek de juiste omschrijving van het woord. Zet de juiste letter achter de cijfers
hieronder:
1. b, 2. a, 3. c.
Er bestaan een heleboel soorten leningen. Kruis hieronder aan of de woorden in het
linkerrijtje volgens jou leningen zijn.
Hypotheek
Huur
Persoonlijke lening
Rood staan bij de bank
Pinpas
Spaarkaart benzinepomp
Vragen of iemand iets voor jou betaalt.
Dit is een lening
X
X
X
X
Dit is geen lening
X
X
X
In & Out! / 30

Je belooft dat je het geld later terug
geeft.
Boete
Creditcard
Doorlopend krediet
Rekening die je nog moet betalen
Klantenkaart
Kopen op afbetaling
X
X
X
X
Soms, ligt eraan of je er geld op kunt lenen.
X
5.2.7 Schulden
Tekorten en terugbetalen (magazine pagina 20-22)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Lenen
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 30 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Tot je 18-de mag je niet rood staan bij de bank. Maar wat betekent 'rood staan' eigenlijk
volgens jou
De officiële betekenis is 'een negatief saldo hebben bij de bank'. Met andere woorden:
je bent geld schuldig aan de bank.
Over een roodstand betaal je rente aan de bank. Hoe hoog is die rente bij jouw bank
Dat verschilt per bank en per periode.
Wat zijn de voordelen van rood staan Noem er twee.
Mogelijke antwoorden: het is een simpele manier om korte tijd geld te lenen, ook als je
geen geld hebt, worden je vaste betalingen via je bankrekening betaald.
Wat zijn de nadelen van rood staan Noem er twee.
Mogelijke antwoorden: het kost geld, de rente is erg hoog, je moet het geld weer
terugbetalen.
Check of jij financieel gezond bent.
Vraag naar het persoonlijke leven van de scholier.
Zoek uit hoe schuldhulpverlening in jouw woonplaats voor jongeren geregeld is. Waar
kun je terecht
Dit verschilt erg per gemeente. Mogelijkheden zijn een jongerenloket, afdeling
schuldhulpverlening, maatschappelijk werk, bureau jeugdzorg.
Zijn er speciale regelingen voor jongeren
Ook verschilt erg per gemeente.
31 / In & Out!

Hoe zien die regelingen eruit
Ook verschilt erg per gemeente.
Wat moet je zelf doen
Ook verschilt erg per gemeente.
5.2.8 Webshoppen
Let op veiligheid (magazine pagina 23)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Geldzaken op orde hebben
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 15 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Ga naar drie verschillende webwinkels. Op welke manieren kun je de producten
betalen
Mogelijke antwoorden: i-deal, Pay-pal, geld overmaken, automatische machtiging.
Moet je verzendkosten betalen
Dat verschilt per webwinkel, maar meestal wel.
Hoeveel
Opzoekvraag.
5.2.9 Op zeker
Over risico's en verzekeringen (magazine pagina 24-26)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Verzekeren
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 25 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Welke verzekeringen ken je nog meer Noem er vijf.
Mogelijke antwoorden: arbeidsongeschiktheidsverzekering, tandartsverzekering,
aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren, rechtsbijstandsverzekering,
inboedelverzekering, gezinsongevallenverzekering, aanvullende zorgverzekering,
uitvaartverzekering, annuleringsverzekering, reisverzekering.
In & Out! / 32

Welke verzekeringen zou jij wel afsluiten Waarom
Bij deze vraag is het belangrijk dat de scholier afweegt of hij voordeel heeft bij de
verzekering. Op deze leeftijd liggen een reisverzekering, annuleringsverzekering, een
verzekering voor mobiel of scooter erg voor de hand.
Welke verzekeringen zou je absoluut niet afsluiten Waarom niet
Mogelijke antwoorden:
tandartsverzekering: deze is gratis voor jongeren tot 18 jaar, verzekeringen zoals
inboedel en aansprakelijkheid: scholieren zijn via hun ouders meeverzekerd.
5.2.10 Later!
Je financiële toekomst (magazine pagina 27)
In dit lesonderdeel komt de volgende competentie aan bod:
Geldzaken op orde hebben
Benodigde tijd voor dit lesonderdeel:
Ongeveer 10 minuten
Uitwerkingen van een aantal opdrachten in dit lesonderdeel:
Verzin twee vaste lasten, twee reserveringsuitgaven en twee huishoudelijke uitgaven.
Mogelijke antwoorden bij vaste lasten: huur, energie, telefoonabonnement, internet, tv,
gemeentelijke heffingen, zorgverzekering etc.
Mogelijke antwoorden bij reserveringsuitgaven: kleding, vakantie, uitgaan, vervanging
van meubels.
Mogelijke antwoorden bij huishoudelijke uitgaven: eten en drinken, persoonlijke
verzorging, roken, kosten voor huisdieren, cadeaus.
33 / In & Out!

Meer informatie
Informatie over alle thema's in de magazines
Nibud.nl, Nibud.n/scholieren (voor scholieren van 12 tot 18 jaar)
Informatie van de rijksoverheid
tel. 1400 (lokaal tarief)
Rijksoverheid.nl
Informatie over werk en inkomen
Belastingdienst
tel. 0800 0543 (gratis)
Belastingdienst.nl
UWV Werkbedrijf
UWV.nl
Prijzen vergelijken
Consumentenbond.nl, Kieskeurig.nl, Vergelijk.nl, Prijsvergelijk.nl
Informatie over bankzaken
Websites van de banken, Dnb.nl, 3xkloppen.nl (over veilig internetbankieren)
Vragen, klachten of opmerkingen over sparen, lenen, beleggen of verzekeren
Autoriteit Financiële Markten (AFM)
tel. 0900 5400 540 (€ 0,05 pm)
Afm.nl
Informatie over verzekeren
Allesoververzekeren.nl
Verzekeringspremies vergelijken
Independer.nl, Vergelijk.nl
Informatie over betalingsverplichtingen
Bureau Krediet Registratie (BKR)
tel. 0900 257 84 35 (€ 0,15 pm)
Bkr.nl
Informatie over schulden en schuldregelen
Zelfjeschuldenregelen.nl, Nvvk.eu
Informatie over extra inkomsten via de overheid
Berekenuwrecht.nl, Toeslagen.nl
Informatie over Tegemoetkoming schoolkosten en studiefinanciering
Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO)
tel. 050 599 77 55
Duo.nl
In & Out! / 34