inleiding van de heer Peeters - Bisdom Rotterdam

1
Bijlage Nieuwsbrief Samenwerking Geboden 2 – februari 2010
NIEUWE KANSEN VOOR HET EVANGELIE
ontmoetingsbijeenkomst leden pastoraatgroepen
Delft 13 maart 2010
Samenwerking Geboden 2, U heeft er vast van gehoord en misschien heeft U er al wel genoeg
van. Dat geregel en die focus op structúren. Wandelde Jezus niet gewoon met en tussen de
ménsen?
Ook ik vind het moeizaam en weerbarstig om bezig te zijn met schaalvergroting, om de
toekomst van de geloofsgemeenschap vorm te geven vanuit cijfers en prognoses, in
structuren van overleg en afstemming. En die weerbarstigheid wordt er, eerlijk gezegd, niet
minder op als ik lees wat U als leden van pastoraatgroepen geacht wordt te doen in het
krachtenspel tussen de nieuwe samengevoegde parochie en de verschillende
parochiekernen. De pastoraatgroep, zo staat hier, kan “een belangrijke rol vervullen met name in
coördinerende zin, door het signaleren en bespreken van pastorale behoeften, noden en wensen; het
voorbereiden en (doen) uitvoeren van pastoraal beleid; het ontwerpen en helpen opzetten van pastorale
projecten en activiteiten, juist ook met het oog op de ontwikkeling van de missionaire dynamiek...”
Hoe deze stevige taakomschrijving uitgevoerd kan worden en welke ervaringen daarbij door
U zijn opgedaan, zal in de groepsgesprekken na de pauze worden uitgewisseld. Ik kom er
zelf straks ook nog even op terug.
Weerbarstig vind ik het en moeizaam, ik zei het al, en vaker heb ik de behoefte even boven
mijzelf uitgetild te worden. Waarom? Omdat ik wil blijven werken aan de toekomst van de
Kerk, voor zover dat van ons afhankelijk is -de Geest doet ook nog wat!, en daarbij
voortdurend gevoed moet worden door de hoop en het geloof dat het kan en zinvol is; een
hoop en geloof die ik niet altijd in staat ben mijzelf te geven. Daarom is deze ochtend
belangrijk: om inspiratie op te doen aan elkaar. En als dat gebeurt staat de Spiritus tussen
ons in, zijn wij spiritueel bezig.
Boven jezelf uitgetild worden. Laat ik daar eens op doorgaan.
Eerst een persoonlijke noot. Ik woon met mijn gezin in Rotterdam-Oost, Alexander om
precies te zijn. Onze kinderen zijn in de eigen wijk naar de basisschool geweest en na lang
wikken en wegen is indertijd onze keuze gevallen op een christelijke basisschool. Het was
(en is) wat een zwarte school genoemd wordt. Een school bovendien waar vader- en
moederdag niet meer gevierd worden omdat een groot aantal kinderen uit iedere klas uit een
gebroken gezin komt. En dus valt alle aandacht op Valentijnsdag: om de onderlinge
genegenheid te kunnen blijven vieren.

2
Een jaar of drie geleden, onze jongste zat toen in groep 7, organiseerde de school een
projectweek over ‘de godsdiensten van de wereld’. Het was onder andere de bedoeling dat
ouders die op de een of andere manier een persoonlijke betrokkenheid hadden bij een
godsdienst in de klas iets kwamen vertellen. U voelt het al, nadat onze dochter enige
schroom had overwonnen, meldde zij aan de juffrouw: zo'n pa heb ik. Kortom, een
uitnodiging viel mij ten deel waar ik uiteraard ja op heb gezegd. Maar toen. Want wat bleek?
Mij werd gevraagd om in twee minuten iets te vertellen over het christendom en daarna
vragen van leerlingen te beantwoorden. Alles bij elkaar mocht het niet langer duren dan vijf
minuten, waarna de rekenles zou beginnen.
Stelt U zich dat eens voor: U wordt gevraagd in een heel korte tijd en in een omgeving
waarin U niets bekend mag veronderstellen iets te vertellen over wat U als gelovige
bezighoudt en aangaat. En dat tegen 11-jarigen! Peentjes heb ik gezweet. Wat doe je in zo'n
geval? Wat vertel je en wat laat je dus weg? Ik ben gewend om in lange teksten te denken en
aan breedvoerige gesprekken deel te nemen. De nuance is aan mij zeer besteed en ik oordeel
graag in termen van enerzijds-anderzijds. En nu is het...tak-tak...en uit. Probeert U het zelf
maar eens straks in de pauze of vanmiddag thuis. Wat brengt U in die twee minuten ter
sprake?
God is liefde, dat heb ik hen toen verteld. God houdt van mij en zoals Hij van mij houdt zo
vraagt Hij mij van jullie te houden. En wat dat inhoudt leer ik van Jezus.
God houdt van mij en zoals Hij van mij houdt zo vraagt Hij mij van U te houden. In de eerste
brief van Johannes is dat kort en bondig en treffend verwoord: “Wij hebben lief, omdat Hij ons
het eerst heeft liefgehad” (1 Joh. 4,19). Onze liefde voor de naaste is verankerd in Gods liefde
voor ons. Zo word ik boven mijzelf uitgetild.
Nu wij toch onder ons zijn wil ik het wel vertellen: daarmee is ook de kern aangegeven van
wat onder de missionaire dynamiek wordt verstaan, de uitdrukking die U zo prominent in
de uitnodiging voor deze ochtend tegenkomt. In woord en daad er getuigenis van afleggen
dat ik anderen draag en zelf gedragen wordt, ís missionaire dynamiek. Het maakt dat je
boven jezelf wordt uitgetild, dat je wat je hebt gekregen ook weer doorgeeft, dat je -als ik het
wat plechtstatig mag uitdrukken- excentrisch leeft.
Dat is een mooi en wat merkwaardig woord: excentrisch. Het is een samengesteld woord,
komt oorspronkelijk uit de astronomie en is afgeleid van het Griekse ekkentros (van:
) en betekent zoveel als: uit het centrum, van het centrum weg. Excentrisch staat
tegenover concentrisch. Excentrisch leven heeft dus de waarde van het centrum buiten jezelf
zoeken. Dat hoeft ons niet vreemd in de oren te klinken. In de Schrift lezen wij vaker dat wie
zijn leven verliest het zal winnen (vergelijk Mt.10,39; 16,25; Mc.8,35; Lc.9,24; Joh.12,25).
Daarmee is bedoeld een vorm van excentrisch leven; niet het eigen ik (leven) staat centraal,
maar het Evangelie, Christus in persoon. Als christenen zeggen wij daarom: wij zijn vol van
de ánder (God en onze naaste). Inderdaad: boven jezelf uitgetild worden. Bij excentrisch
denk ik ook aan excentriek (Van Dale: uitmiddelpuntig, raar, vreemd, grillig, buitenissig) en
excentriekeling. Onder dat laatste wordt in de volksmond verstaan: iemand die zich wat raar
en buitengewoon gedraagt of kleedt, iemand die afwijkt, onaangepast is. Is het tegen deze
achtergrond dan zo vreemd als ik zeg dat wij christenen in onze Nederlandse samenleving
steeds meer tot excentriekelingen worden en moeten worden? Wij leven in gerichtheid op
iemand búiten onszelf (God en de naaste) en precies dat woord en die daad werken
bevrijdend. Laat ons dan maar onaangepast zijn.
Boven jezelf uitgetild worden. Daar wil ik ook nog een organisatorische noot bij plaatsen.
Samenwerking Geboden 2, ik noem deze beleidsnota nog maar een keer, is nodig. De
geloofsgemeenschap in West-Europa en zeker in ons Zuid-Holland is in ander vaarwater

3
terecht gekomen. De vanzelfsprekendheid van geloof en kerkelijke betrokkenheid is
veranderd; de inrichting van ons bisdom is echter wel nog voor een belangrijk deel op die
vanzelfsprekendheid gebaseerd. En dat past niet meer. Er zijn te weinig kerkgangers om al
die gebouwen van ons enigszins te vullen; er zijn te weinig pastorale beroepskrachten om
aanwezig te zijn in en leiding te kunnen geven aan het relatief groot aantal parochies. Dat
alles past niet meer. En als het niet meer past, moet het worden aangepast. Want het aantal
parochies in een bisdom en de wijze hoe zij op hoofdlijnen georganiseerd zijn is een flexibel
gegeven, kan dus veranderen als de omstandigheden daar om vragen. Samenwerking Geboden
2 benoemt zo'n moment waarop het nodig is de zaak aan te passen, te herschikken. Menig
parochie heeft daarbij het gevoel, ik kan het U als coördinator SG2 verzekeren, inderdaad
boven zichzelf uitgetild te worden. En dat bedoelt men heel pregnant: zichzelf te verliezen.
Samenwerking Geboden 2 wil parochies in positieve zin boven zichzelf uittillen. Dat betekent
dat zij opgaan in iets groters, een nieuwe parochie. Het betekent ook dat zij aan dat nieuwe
verband inspiratie mogen opdoen, mogen groeien aan het geloof, de hoop en de liefde van
ánderen. Dat klinkt als een warm bad, maar is het natuurlijk niet altijd. En toch, staat ons een
andere weg open? Wij zijn toch broeders en zusters van elkaar, één van hart en leven? Hoe
kunnen wij uitstraling hebben naar mensen buiten onze kerkelijke gemeenschap als wij
onszélf richting onze geloofsgenoten al niet weten te overwinnen?
Wat hebben wij tot nu toe gedaan? Wij hebben het gehad over de missionaire dynamiek als
een vorm van boven jezelf uitgetild worden, excentrisch leven. Zowel mijn persoonlijk
getuigenis als de organisatorische taak waar ik voor sta hebben die dieptedimensie en
brengen mij in een dynamiek waarin ik mijzelf niet genoeg kán zijn.
Er ontstaat iets nieuws, ik zei het al. Samenwerking Geboden 2 zet in op 23 clusters. Uiteindelijk
worden dat 23 nieuwe parochies, die op de vertrouwde manier worden ingericht. Met één
pastoor en pastoraal team, met één parochiebestuur, één parochiekerk (en waarschijnlijk
meerdere kerkgebouwen), geëngageerde vrijwilligers en een pastoraal aanbod dat als het
even kan gedifferentieerd, uitdagend en enthousiasmerend is. Een nieuwe parochie ook
waar elan niet een vanzelfsprekend gegeven is, maar ontstaat waar mensen zich aan elkaar
durven te geven, de ene nog excentrieker dan de ander. Dat is om ons heen al volop aan de
gang. De Sint Willibrord parochie in de noordelijke helft van de Bollenstreek (Lisse,
Hillegom en De Zilk), hier in Delft met de Sint Ursula of in Zoetermeer met de Heilige
Nicolaas, op de eilanden Goeree-Overflakkee en de Hoeksche Waard onder het patronaat
van De Heilige Familie. Allemaal, bijna allemaal, nieuwe grote parochies die ontstaan zijn als
uitvloeisel van Samenwerking Geboden 2. En binnenkort volgen er meer.
Nieuw bedoel ik ook nog op een andere manier. Als vroeger een parochie te groot werd, dan
vond er celdeling plaats. Een territorium werd afgesplitst, een bouwpastoor benoemd en de
gemeenschap kon van start gaan. Dat gaat nu niet meer zo. Nu is er in plaats van celdeling
sprake van celsamenvoeging. Niet langer worden van het geheel delen afgesplitst, maar
delen worden samengevoegd tot een nieuw geheel. En dat is nieuw, levert een andere
dynamiek op. Niet één centraal midden voert de boventoon, maar de werkelijkheid van de
nieuwe parochie bestaat uit meerdere geloofs- of parochiekernen en daarmee ook uit
meerdere zwaartepunten. Kan dat functioneren? De ervaring tot nu toe leert dat men in de
nieuwe structuur zoekt naar wegen om de parochiekernen (zeg maar de oude parochies) zo
goed mogelijk te ondersteunen. Dat is begrijpelijk, want de nieuwe parochie is vooralsnog
een abstractum dat met leven gevuld moet worden en dat leven speelt zich af rond de
parochiekernen. Daarom ontstaan daar onder de paraplu van één pastoraal team en één
parochiebestuur locale commissies die een belangrijk deel van de dagelijkse aansturende
zorg op zich nemen; daarom ontstaan daar pastoraatgroepen die een belangrijk deel van de

4
dagelijkse pastorale zorg op zich nemen. Motto: het geheel is zo sterk als de onderliggende
delen. In het beste geval is dat een eenheid in verscheidenheid.
De pastoraatgroep heeft bij dit alles een belangrijke functie, zij is een uitdrukking van het
zelfdragend vermogen van een parochiekern. Waar het pastoraal team voor het geheel staat
en dat overziet, daar staat de pastoraatgroep voor de locale kern. De pastoraatgroep heeft
een grote rol in de bereikbaarheid en de herkenbaarheid van de pastorale zorg ter plaatse. Zij
zal in toenemende mate voor velen het gezicht van een parochiekern worden, borg staan
voor een vorm van pastorale nabijheid. De Kaderregeling voor Pastoraatgroepen in het Bisdom
Rotterdam bepaalt dat de pastoraatgroep deelneemt in de uitoefening van de pastorale zorg
en het pastoraal team adviseert over het pastoraal beleid. Zij is verbonden met de
missionaire opdracht van de Kerk en stimuleert andere parochianen daarin ook hun
verantwoordelijkheid te nemen. Hoezeer de pastoraatgroep daarmee een plaats heeft in het
hart van een gemeenschap blijkt wel uit het feit dat de leden benoemd worden door de
bisschop.
Met dit alles is de pastoraatgroep geen pastoraal team. Dat onderscheid moet helder blijven.
De pastorale beroepskrachten vervullen hun opdracht weliswaar -doorgaans- in een team,
maar op basis van een ambtshalve en dus persoonlijke zending door de bisschop. Bij een
pastoraatsgroep wordt toch meer het collectief benadrukt. Ieder lid krijgt een eigen
benoeming, maar het gezag en het leiderschap hangt aan de groep als zodanig. De insteek
ambtshalve maakt dat de pastor en het pastoraal team bovendien als het ‘tegenover’ van de
gemeenschap moet worden gezien. De pastoraatsgroep vindt zijn taak en charisma veel meer
vanuit de gemeenschap.
Tegen deze achtergrond is het dienstig de taakomschrijving van de pastoraatgroep, zoals die
in de uitnodiging voor vanochtend staat vermeld, opnieuw naar voren te halen. De
pastoraatgroep kan “een belangrijke rol vervullen met name in coördinerende zin, door het
signaleren en bespreken van pastorale behoeften, noden en wensen; het voorbereiden en (doen)
uitvoeren van pastoraal beleid; het ontwerpen en helpen opzetten van pastorale projecten en
activiteiten, juist ook met het oog op de ontwikkeling van de missionaire dynamiek...”. De
pastoraatgroep coördineert en adviseert dus, is een uitvoeringsorgaan en een adviesorgaan.
Let wel, zij heeft daarmee niet alleen de taak, als ik het wat kort door de bocht mag
formuleren, om op de winkel te passen, maar om in een parochiekern ook kansen te
ontdekken en mogelijkheden te creëren voor de missionaire dynamiek. Onze omgeving
verandert voortdurend, geloven is geen statisch gebeuren maar een werkwoord, dat
meedeint met de omgeving waarin dat geloven handen en voeten krijgt. Constructief én
kritisch, want wij blijven excentriekelingen. De pastoraatgroep draagt daarmee actief bij aan
het op het spoor komen van nieuwe kansen voor het Evangelie. Hoe dat kan is afhankelijk
van de context waarin dat gebeurt en die is in een stad als Rotterdam anders dan in een dorp
als Noorden.
Leden van de pastoraatgroep kennen hun parochiekern goed, weten wat er leeft in de
goegemeente. Zij stellen zich toegankelijk op, open en uitnodigend. En met diezelfde
houding staan zij in het geloof. Daarom is de pastoraatgroep een werk-groep, een groep met
durf en creativiteit, en weet zij zich, al is het maar soms en even, boven zichzelf uitgetild. Zij
vormt iets van het dragend midden van een locale kern. Ik zou ze gloeikern willen noemen.
Pastoraatgroepen zijn gloeikernen. Er smeult iets, er gloeit langzaam iets op wat licht en
warmte kan geven. Zij lichten op opdat anderen licht en lucht krijgen. En dat alles natuurlijk
met vallen en opstaan.
En misschien denkt U nu wel: gaat dat nog steeds over mij? Ik ben mij ervan bewust dat ik
een sterk ideaaltypische omschrijving van een pastoraatgroep geef. De werkelijkheid is meer

5
divers, er zal in de verschillende clusters ongetwijfeld sprake zijn van maatwerk en
ongelijktijdigheid. Staan blijft: het is niet niks wat er aan een pastoraatgroep wordt
toevertrouwd. Het vraagt tijd en aandacht, volharding en discipline, een open hart en een
luisterend oor, een gelovige kijk op mens en maatschappij. Het is inderdaad niet niks en niet
iedereen zal het willen en kunnen. Dat hoeft ook niet.
Het werk is evenwel te belangrijk om het niet van harte en volledig te doen. De
pastoraatgroep levert een zeer te waarderen bijdrage aan de dynamiek van een
geloofsgemeenschap. Zij is het pastoraal team (en indirect ook het parochiebestuur) tot stut
en steun, functioneert als een antenne, vervult een soort brugfunctie tussen parochiekern en
pastoraal team.
Ik vind het ook aan de tijd om een verleiding te benoemen.
Een pastoraatgroep draagt bij aan het geheel door zorg te dragen voor een onderdeel. Daar
ligt het engagement, daar klopt het hart sneller van en lichten de ogen van op: de eigen
parochiekern. Dat is goed...en toch. Weet U het nog: boven jezelf uitgetild worden. Dat blijft
van belang. Een pastoraatgroep die alle energie steekt in de eigen parochiekern en
onvoldoende oog heeft voor het grotere geheel is net iets, vergeef mij het woord, te
kortzichtig. Want er is wél iets nieuws begonnen. Er is een nieuwe parochie ontstaan, en een
parochie wordt door de Kerk primair gedefinieerd als een ‘gemeenschap van gelovigen’ (CIC
515.1), een juridische organisatorische eenheid van pastorale zorg én een actieve plek van
gemeenschappelijk handelen van de kerkleden ten dienste van de missionaire inzet naar
binnen en naar buiten (vergelijk P. Stassen en A. van der Helm, Handboek voor
parochiebesturen, Heeswijk 2007, 23). Zonder het te willen romantiseren noem ik een parochie
een levend organisme, een pulserend geheel waarin mensen bij elkaar horen en bij elkaar
willen horen, waarin mensen elkaar ondersteunen en elkaar willen ondersteunen, waarin
mensen elkaar corrigeren en elkaar willen corrigeren. Een organisme kortom, waarin mensen
met elkaar begaan zijn. En die gemeenschap op parochieniveau is nog niet als
vanzelfsprekend voorhanden en zal moeten groeien. Dat vraagt om inspanning. Natuurlijk,
hier ligt een heel belangrijke opdracht voor het pastoraal team dat immers q.q., dat wil
zeggen ambtshalve, het geheel overziet. Maar ook de pastoraatgroep zal dit vizier mogen
hebben. Laat ik het scherp zeggen: in de optiek van Samenwerking Geboden 2 is de
pastoraatgroep niet bedoeld om locaal zoveel mogelijk van het oude in stand te houden. Het
gaat er eerder om een bloeiend onderdeel te koesteren waardoor vooral ook het geheel
sterker wordt.
Als er te weinig oog is voor het geheel is het gevaar niet ondenkbeeldig dat de parochie
(zij...de anderen) te eenzijdig in juridische zin wordt verstaan of gezien wordt als een
noodzaak met het oog op de randvoorwaarden. Er zullen dus, ook voor wat betreft de
missionaire dynamiek, heel bewust programma's ontwikkeld moeten worden om te werken
aan het gemeenschapskarakter van de nieuwe parochie.
Beste mensen,
hoop doet leven. Ik wil U graag zeggen: ook U bent die hoop! Allen die vanochtend als leden
van een pastoraatgroep of als direct betrokkenen, pastorale beroepskrachten en
bestuursleden, begaan bent met het (goed) functioneren van een pastoraatgroep, collectief
en individueel, zijn die hoop die leven doet. U stelt uw geloof ter beschikking, U stelt uw tijd
ter beschikking, U stelt uw betrokkenheid ter beschikking, opdat het verhaal doorgaat en het
Evangelie blijft klinken. Zo persoonlijk en concreet kan hoop zijn. Dank U wel voor alles wat
U voor uw gemeenschap en daarmee voor de Kerk van Rotterdam doet.
Robert Jan Peeters