Hier brandt de lamp! - Stroomopwaarts

Inhoud:1. Inleiding2. Opzet van het pakket3. Gebruik van het pakket4. De opdrachten5. Stroom-Opwaarts heeft voor u nogmeer educatief materiaal

1Inleiding:Elektriciteit is overal ...ook in het vak WereldoriëntatieElektriciteit is één van de belangrijkste technologische ontwikkelingen vande samenleving. Een wereld zonder elektriciteit is al lang ondenkbaargeworden. Toch blijft elektriciteit vaak een abstract begrip. Heel wat jongerenkunnen er zich nauwelijks iets bij voorstellen. Het is echter belangrijk datkinderen al snel de essentie van elektriciteit leren kennen. Waarom? Omdatze er een leven lang mee geconfronteerd worden en omdat kennis van debasisprincipes onmisbaar wordt in hun verdere ontwikkeling.Elektriciteit is bovendien boeiend en fascinerend. Toch vertaalt zich dit nietaltijd naar aantrekkelijk lesmateriaal. Daarom heeft de elektrotechnischesector nu ook een aanbod ontwikkeld, dat wel de mogelijkheid geeft omspannende lessen over elektriciteit te geven.Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs3

Hier brandt de lamp! maakt deel uit van Stroom-Opwaarts, de campagnedie jongeren warm wil maken voor elektrotechnische opleidingen en beroepen. Erzijn initiatieven voor jongeren en hun ouders, en voor scholen, opleidingscentraen werkgevers. Stroom-Opwaarts is een realisatie van Vormelek en zijn socialepartners.> www.stroomopwaarts.be4 Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs

2Opzet van het pakket:2.1. Doelstelling:Met het pakket kunt u uw leerlingen op een aantrekkelijke en educatief verantwoordemanier laten kennismaken met eenvoudige principes en toepassingen van elektriciteit.Het pakket kan perfect worden geïntegreerd in de lessen wereldoriëntatie vande 3e graad.Dit pakket heeft niet de ambitie om de bestaande leerboeken te vervangen, nochom volledig te zijn en in te gaan op alle onderwerpen die de eindtermen overelektriciteit aanstippen. Het is wel een handig instrument om aanvullend of ondersteunendbij de verschillende lesonderwerpen te gebruiken.2.2. Pedagogisch verantwoorde benadering:Hier brandt de lamp! draait geheel rond elektriciteit (basisbegrippen, beroepen,proefjes, tekeningen enzovoorts). Het is op de eindtermen van het vak Wereldoriëntatieafgestemd, zodat het in de 3e graad basisonderwijs een plaats binnenhet bestaande lessenpakket kan krijgen.Met dit pakket kunt u een deel van de eindtermen wereldoriëntatie concreet realiseren.De eindtermen die aan bod komen, worden hieronder vermeld.Dit pakket integreert de volgende eindtermen.1. Leergebied Wereldoriëntatie – TechniekKerncomponenten van techniekDe leerlingen kunnen2.2 specifieke functies van onderdelen bij eenvoudige technische systemen onderzoekendoor middel van hanteren, monteren of demonteren;2.3 onderzoeken hoe het komt dat een zelf gebruikt technisch systeem niet ofslecht functioneert;2.6 illustreren hoe technische systemen onder meer gebaseerd zijn op kennisover eigenschappen van materialen of over natuurlijke verschijnselen;2.7 in concrete ervaringen stappen van het technisch proces herkennen (het probleemstellen, oplossingen ontwikkelen, maken, in gebruik nemen, evalueren);Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs5

2.8 technische systemen, het technisch proces,hulpmiddelen en keuzen herkennenbinnen verschillende toepassingsgebiedenvan techniek.Techniek als menselijke activiteitDe leerlingen kunnen2.9 een probleem, ontstaan vanuit een behoefte,technisch oplossen door verschillendestappen van het technischproces te doorlopen;2.10 bepalen aan welke vereisten het technischsysteem dat ze willen gebruiken ofrealiseren, moet voldoen;2.11 ideeën genereren voor een ontwerp vaneen technisch systeem;2.12 keuzen maken bij het gebruiken of realiserenvan een technisch systeem,rekening houdend met de behoefte,met de vereisten en met de beschikbarehulpmiddelen;2.13 een eenvoudige werktekening of handleidingstap voor stap uitvoeren;2.14 werkwijzen en technische systemen vergelijkenen over beide een oordeel formulerenaan de hand van criteria;2.15 technische systemen in verschillendetoepassingsgebieden van techniek gebruikenen/of realiseren.De leerlingen zijn bereid2.16 hygiënisch, nauwkeurig, veilig en zorgzaamte werken.Techniek en samenlevingDe leerlingen kunnen2.17 illustreren dat techniek en samenlevingelkaar beïnvloeden;2.18 aan de hand van voorbeelden uit verschillendetoepassingsgebieden vantechniek illustreren dat technischesystemen nuttig, gevaarlijk en/of schadelijkkunnen zijn voor henzelf, vooranderen of voor natuur en milieu.Leergebiedoverschrijdend – Leren leren1. De leerlingen kunnen losse gegevensverwerven en gebruiken door ze betekeniste geven en te memoriseren.3. De leerlingen kunnen op systematischewijze samenhangende informatie (ookandere dan teksten) verwerven en gebruiken.4. De leerlingen kunnen eenvoudige problemenop systematische en inzichtelijkewijze oplossen.6. Houdingen en overtuigingenDe leerlingen kunnen op hun niveau lerenmet:• nauwkeurigheid• efficiëntie• wil tot zelfstandigheid• voldoende zelfvertrouwen• houding van openheid• kritische zinLeergebiedoverschrijdend – Socialevaardigheden1 Sociale vaardigheden – domeinrelatiewijzen1.2 De leerlingen kunnen in omgang met anderenrespect en waardering opbrengen.1.3 De leerlingen kunnen zorg opbrengenvoor iets of iemand anders.1.4 De leerlingen kunnen hulp vragen en zichlaten helpen.1.5 De leerlingen kunnen bij groepstakenleiding geven en onder leiding van eenmedeleerling meewerken.1.7 De leerlingen kunnen zich weerbaar opstellennaar leeftijdgenoten en volwassenentoe door signalen te geven die vooranderen begrijpelijk en aanvaardbaarzijn.1.8 De leerlingen kunnen zich discreetopstellen.1.9 De leerlingen kunnen ongelijk of onmachttoegeven, kritiek beluisteren en eruitleren.3 Sociale vaardigheden - domeinsamenwerking3. De leerlingen kunnen samenwerken metanderen, zonder onderscheid van socialeachtergrond, geslacht of etnische origine.6 Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs

+ Kennismaken staat voorop -Het pakket wil vooral leerlingen laten kennismakenmet de eenvoudige principes van elektriciteit.Het is niet de bedoeling leerlingen in te wijdenin de complexe geheimen van elektriciteit.Dit pakket bevat dan ook geen theoretischetoelichtingen.Het is uiteraard mogelijk dat u verkiest om opbasis van uw handboek bepaalde elektrischeaspecten diepgaander of anders te benaderen.Uw leshandboek is daarvoor het geschiktenaslagwerk.De kans bestaat dat leerlingen met bijkomendevragen over elektriciteit en wetenschap komen.Het is niet omdat dit pakket daar niet over uitweidt,dat u daar niet (uitvoerig) kunt op ingaan.Het is ook mogelijk dat door uitbreiding van deopdrachten vragen ontstaan waarop u in ditpakket geen (onmiddellijk) antwoord vindt. Gadeze vragen niet uit de weg. Uw basishandboekWereldoriëntatie, een encyclopedie of een leerkrachtmet technische bagage kan u zekerverder helpen.Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs 7

3Gebruik van het pakket:3.1. Doe-traject in drie delen:Met Hier brandt de lamp! kunt u in drie lestijden (al dan niet aansluitend) dejongeren met elektrische begrippen en toepassingen laten kennismaken.Het traject is in drie evenwichtige delen opgebouwd. In het eerste deel maken dekinderen kennis met de alomtegenwoordigheid van elektriciteit in hun dagelijkseleefomgeving en activiteiten. In het tweede deel ontdekken ze door middel van observeren,experimenteren, ordenen, tekenen en redeneren enkele basisprincipesvan elektriciteit. In het derde en laatste deel passen ze de opgedane kennis op eenalledaags elektrisch toestel toe.Voor elk van de verschillende onderdelen zijn opdrachtfiches uitgewerkt, die aande leerlingen uitgedeeld kunnen worden.U kunt ze downloaden via www.stroomopwaarts.be > voor scholen > basisonderwijs.Alle antwoorden bij de fiches kunt u daar eveneens downloaden.8 Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs

We gaan dieper in op de drie onderdelen:Deel 1: Meteen wakker!De leerlingen krijgen de opdracht om nauwkeurig alle toestellen, apparaten entransportmiddelen te inventariseren, die ze gebruikt hebben vanaf het ogenblik datze zijn wakker geworden tot het moment dat ze in het klaslokaal hebben plaatsgenomen.Deze inventarisatie kan als huistaak worden meegegeven. Maar ukunt ze ook in de klas laten uitvoeren. Een variant om de opdracht op school toete passen, is eveneens opgenomen.De leerlingen stellen via de inventaris vast dat de veelheid aan elektrische toestellenin hun onmiddellijke omgeving immens is en dat elektriciteit werkelijk overal is.Ze worden ertoe aangezet om over alternatieven na te denken, voor het geval datelektriciteit en de daarvan afhankelijke toestellen niet langer voorhanden zoudenzijn. De denkoefening levert wellicht inventieve, maar soms ook weinig praktischeof nauwelijks realiseerbare oplossingen op.Vervolgens mag elke leerling één favoriet toestel naar voren schuiven, dat hij/zijaan een grondig onderzoek wil onderwerpen. Waar mogelijk brengen ze hettoestel mee. Kan dat niet, dan geeft u ze de opdracht om enkele duidelijkeafbeeldingen mee te brengen. U kunt hun keuze sturen op basis van een voorafopgemaakt favorietenlijstje. Dan komen in de klas zoveel mogelijk verschillendetoestellen aan bod.De leerlingen mogen het toestel wel pas onderzoeken als ze de basisprincipesonder de knie hebben. Die leren ze in deel 2 (Word elektrisch inspecteur).Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs 9

Deel 2: Word elektrisch inspecteur!De leerlingen krijgen vier pakketjes met opdrachten. Telkens als ze eenopdracht tot een goed einde brengen, beloont u ze met een plusje op hetscoreblad (achteraan op de opdrachtenfiches). Als de leerlingen voorvoldoende opdrachten een ‘+’-teken behalen, ontvangen ze het diplomavan ‘elektrisch inspecteur’.De opdrachten behandelen de verschillende facetten van elektriciteit:Opdrachtenpakket 1: twee opdrachten tonen de leerlingen hoe elektriciteitopgewekt wordt, en maken het basisprincipe en het belang van beweging hierbijduidelijk. Of het nu gaat om water, wind, klassieke brandstoffen of kernenergie,deze energiebronnen worden allemaal aangewend om een mechanische bewegingop gang te brengen. Die beweging wordt via een generator in elektriciteitomgezet. Die relatie tussen beweging en elektriciteit wordt in de twee opdrachtenaangetoond. Het gaat om:• een observatie- en herkenningsopdracht;• een experiment (statische elektriciteit)• hierbij hebt u per groepje leerlingen de volgende materialen nodig: plasticmeetlat of buis, een ballon, een wollen of katoenen doek en een blad papierof een vel aluminiumfolieOpdrachtenpakket 2: via een opdracht en een zoekkaart maken de leerlingenkennis met symbolen en pictogrammen die in de elektriciteitssector gebruiktworden. Het gaat daarbij zowel om een waarschuwingsteken als om de basissymbolenuit elektrische schema’s. De opdracht is vooral gericht op het herkennen enonthouden van de symbolen. U kunt de opdracht uitbreiden door meer symbolenop te nemen. De symbolenkaart maakt het eveneens mogelijk om stil te staan bijde basisbegrippen van stroombron, geleider, weerstand en stroomkring.Opdrachtenpakket 3: het behandelt achtereenvolgens het feit dat stroom ineen gesloten kring loopt (vandaar: stroomkring), dat een schakelaar de stroomkan onderbreken en dat een batterij ook elektriciteit kan leveren. Alle opdrachtenbevatten experimentele onderdelen. Ook het tekenen van een stroomkring maaktdeel uit van de opdracht.10

• de opdracht over de stroomkring: hierbij hebt u per groepje leerlingen devolgende materialen nodig: twee elektriciteitsdraadjes (indien mogelijk zijn deuiteinden verbonden met klemmen), lampje (3 - 4,5 V), lamphoudertje, batterij(4,5 V), schroevendraaier.• de opdracht met de schakelaar: hierbij hebt u per groepje leerlingen de volgendematerialen nodig: een elektriciteitsdraad (1 m), lampje (3 - 4,5 V), lamphoudertje,een houten wasknijper, twee duimspijkers zonder beschermhoesje, kniptang,draadstriptang, batterij (4,5 V), schroevendraaier.Opdrachtenpakket 4: leerlingen maken kennis met beroepen uit de elektriciteitssector.Tegelijk komen ze meer te weten over de gereedschappen die in de elektrotechnischeberoepen gebruikt worden.De beroepenfilmpjes waarnaar verwezen wordt, staan op de website:http://elektroclub.stroomopwaarts.be/de-beroepen.De gereedschappen zijn terug te vinden ophttp://elektroclub.stroomopwaarts.be/de-gereedschapskist.Als alle opdrachten zijn uitgevoerd, kunt u de diploma’s uitreiken. U vindtbij de opdrachtfiches een modeldocument, dat u voor alle leerlingen kuntinvullen.Wie het diploma behaalt, mag het derde en laatste deel van de opdracht uitvoeren.Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs 11

Deel 3: Het onderzoek!In dit laatste deel mogen de leerlingen hun favoriete toestel aan een grondig onderzoekonderwerpen.Via het onderzoek passen ze de geleerde begrippen en principes toe. Ze gaan nawelke elektrische omzettingsprocessen (opwekking van warmte, verhitting leidt totverlichting, opwekking van beweging, geluid, ...) in het toestel plaatsvinden, welkestroombron gebruikt wordt, waar de schakelaars voor nodig zijn, enzovoorts.Op basis van een schets en een certificaat resumeren de leerlingen hun vaststellingen.Als erkend elektrisch inspecteur mogen ze het certificaat van het toestel zelfafleveren en handtekenen. Met het afleveren van het certificaat wordt de opdrachtbeëindigd. U vindt een modelcertificaat bij de opdrachtfiches. U kunt dit certificaatdoor de leerlingen laten invullen of ervoor kiezen om de leerlingen zelf een certificaatte laten maken. U kunt het certificaat downloaden via www.stroomopwaarts.be >voor scholen > basisonderwijs.12 Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs

3.2. Didactische werkvormen:Klasorganisatie:Het belangrijkste is om de leerlingen zelf aan het werk te zetten. Een goedeorganisatie van de klas is daarom onontbeerlijk. Vooral voor deel 2 is ditnoodzakelijk. Afhankelijk van de beschikbare tijd, de materialen en het aantalleerlingen kunt u gericht keuzes maken.• Gezamenlijk experimenteren: verdeel de klas in groepjes van 2 à 4leerlingen. Onder uw begeleiding gaan alle groepjes terzelfder tijd aande slag met dezelfde proef. U bepaalt het tempo van afwerking.• Het doorschuifsysteem: verdeel de klas in groepjes van 2 à 4 leerlingen.Na het uitvoeren van de proef of na een vaste tijdsspanneschuiven de leerlingen naar een volgende proef door. Alle leerlingengaan dus terzelfder tijd aan de slag, zij het telkens met een anderopdrachtenpakket. De leerlingen van een groepje helpen elkaar bij hetuitvoeren van de proef en overleggen over het resultaat of over eenmogelijke verklaring. Zij vullen daarbij allemaal de opdrachtfiches in.Kiest u bij deel 1 voor een inventarisatie thuis, laat dan elke leerling de opdrachtals voorbereiding uitvoeren. Doet u de oefening in de klas, dan kuntu de leerlingen in kleine groepjes laten werken.Bij deel 3 kunt u de groepsindeling behouden of elke leerling individueel deopdracht laten uitvoeren. Bij de laatste aanpak worden de leerlingen meerbetrokken, omdat het eigen favoriete toestel kan worden onderzocht.Nabespreking:Na de verschillende delen kunt u een nabespreking inlassen, zodat allebevindingen op een systematische manier voor de hele klas geordend ensamengevat worden. Hou de bespreking onmiddellijk na elk onderdeel. Bijdeel 2 kan de bespreking samenvallen met de uitreiking van de diploma’s.Bij deel 3 is het interessant om de bespreking te koppelen aan de opmaakvan het certificaat. De proefjes kunnen nog eens worden overlopen ensamengevat.Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs 13

Uitbreidingsmogelijkheden:Dit pakket geeft een basistraject aan. U kiest zelf hoe u het inzet om uwleerplandoelstellingen te bereiken. U kunt op eigen initiatief elementen toevoegen.Bij deel 1 kunt u bijkomende zoekopdrachten inlassen, die u aan een discussierondeover het veelvuldig gebruik van elektrische toestellen kuntkoppelen. U kunt enkele deelthema’s afbakenen (bijvoorbeeld soorten toestellen,comfort, milieu en verbruik). U kunt er ook voor opteren om de leerlingenover de inventarisatieopdracht een korte spreekbeurt te laten geven.Deel 2 leent er zich uitstekend toe om enkele opzoekings- en vergelijkingsopdrachtente doen. U kunt de leerlingen als huiswerk naar toestellen, symbolenof werkingsprincipes laten speuren, die gelijkenissen vertonen metdie uit de opdracht.Aansluitend op deel 3 kunt u met de leerlingen een uitstap naar een elektrowinkelmaken en daar bij de veelheid aan toestellen en de werking vanenkele verbruikers blijven stilstaan. U kunt er een inventarisatieopdracht aankoppelen, of ter plaatse de certificeringopdracht uitvoeren of herhalen. Enwaarom geen interviewopdracht met een elektrohandelaar of een elektricienuit de buurt? U stuurt de leerlingen onder uw begeleiding op pad met eenvragenlijstje dat u vooraf samen met hen hebt opgesteld.4De opdrachtenU vindt de drie delen van het educatief pakket als bijlage bij deze handleiding. Tevens vindt u ook debijhorende symbolenkaart, diploma ‘elektrisch inspecteur’ en het certificaat ‘goedgekeurd’.Hebt u het pakket via de post besteld? Dan vindt u bij deze handleiding de verschillende opdrachtfiches,evenals de bijbehorende symbolenkaart, het modeldocument voor het diploma Elektrisch inspecteur,en het document met het certificaat.Al deze bijlagen kunt u ook downloaden via www.stroomopwaarts.be > voor scholen > basisonderwijs.Veel lesgenot!14 Educatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs

5Stroom-Opwaarts heeft voor u nogmeer educatief materiaal- De e-brief StroomstootStroomstoot bevat proefjes en klasoefeningen, en brengt nieuws over de Stroom-Opwaartscampagne.> Inschrijven (gratis!) via www.stroomopwaarts.be > voor scholen >basisonderwijs.- Het educatieve pakket ElektroGREENboxDit modulaire pakket kunt u inzetten voor uw projecten over duurzaamheid enzuinig elektriciteitsverbruik. ElektroGREENbox bestaat uit vier hoofdstukken enéén afsluitende huistaak. Met opdrachtenfiches voor de leerlingen, volledige oplossingenen een leerkrachtenhandleiding.> Gratis te bestellen via info@stroomopwaarts.be.- Het doe-boek ElektrokickElektrofans tot 14 jaar kunnen alleen of met vrienden aan de slag met dit prikkelendedoe-boek. Alle proefjes zijn veilig en kunnen gemakkelijk thuis wordenuitgevoerd. Elektrokick trakteert ook op toffe weetjes en is sprankelend vormgegeven.> U kunt voor uw klasbibliotheek 3 exemplaren bestellen (gratis) viawww.stroomopwaarts.be/elektrokickvoorleerkrachten.Voor de technische knobbels in uw klas is er Elektroclub!Jongeren tussen 10 en 14 die alles willen weten over elektriciteit, moetenzeker lid worden van Elektroclub. Het clublokaal bevindt zich op internet.Daar vinden de jongeren alle info over de opleiding en het beroep. Hun elektriciteitskenniskunnen ze bijspijkeren via toegankelijke wedstrijdjes, waarmeemooie prijzen te winnen zijn.Lid worden kost niks en levert bovendien één exemplaar van Elektrokick op.> www.stroomopwaarts.be/elektroclubEducatief pakket elektriciteit - 3 e graad basisonderwijs 15

Hier brandt de lamp! werd ontwikkeld in opdracht vanVormelek.Meer info:vzw VORMELEKMarlylaan 151120 BrusselTel. 02 476 16 76Fax 02 476 17 76e-mail: info@vormelek-formelec.bewww.stroomopwaarts.be