Eerst - DePers

8
Perspectief
Fabeltjes Elf populaire onwaarheden
Carnaval der
misverstanden
Het leven is onvoorspelbaar en vaak teleurstellend.
Om ons daar tegen te wapenen en om het allemaal
draaglijk te maken, koesteren we heel veel heerlijke
illusies. De leukste elf op een rijtje.
Marcel Hulspas ...
‘Mijn kind heeft nu
eenmaal puberhersenen’
U bent er inmiddels wel mee
vertrouwd: deskundigen die in
praatprogramma’s uitgebreid komen
vertellen dat het puberbrein echt ‘anders’
is, en dan plechtig concluderen
dat het daarom geen wonder is dat
pubers zich zo onaangepast en onaangenaam
gedragen, totdat hun
brein ‘volgroeid’ is. Dergelijke theorieën
werden drie jaar geleden plotseling
populair, tijdens de discussie
over onderwijsvernieuwing. Toen
zouden neurologen (aangevoerd
door hoogleraar Jelle Jolles) wel even
laten zien dat dat verfoeide ‘nieuwe
leren’, met veel zelfstandig werken,
helemaal niks was voor pubers. Dat
klopt, het nieuwe leren is inderdaad
een ramp. Maar ligt dat aan het onvolgroeide
brein? Het is vast een hele
troost voor ouders die elk dag een
hysterisch reagerende, puisterige puber
te vreten moeten geven, maar ‘puberbrein’
is niet meer dan een modieus
maatschappelijk excuus. Wie
goed naar dat brein kijkt, en duizenden
breinen middelt, zal vast wel een
of ander verschil vinden. Maar is dat
daarmee het probleem? Slechts een
op de vijf tieners ondergaat tijdens de
tienerjaren een periode waarin hij of
zij zich verward en diep ongelukkig
voelt. Verreweg de meesten noemen
zichzelf gelukkig en hebben een goede
relatie met hun ouders. Dat zijn
westerse cijfers: elders op aarde is het
aantal puberale probleemgevallen
nog lager. En daarmee keren we terug
bij een momenteel niet-modieuze
conclusie: ‘puberen’ is grotendeels
een cultureel verschijnsel – waarschijnlijk
deels veroorzaakt door imitatie,
deels doordat ouders dergelijk
gedrag uitlokken en verergeren door
de reële problemen van hun kinderen
op te vatten als ‘puberen’. Dat is
ook om wild van te worden.
‘Ik behandel mijn kinderen
allemaal hetzelfde’
Ja toch? U houdt toch van allemaal
even veel? Misschien is
dat zo, maar ondertussen maken ou-
ders wel degelijk onderscheid. Vader
én moeder geven stiekem de voorkeur
aan een aantrekkelijk kind. Dat
krijgt meer aandacht, en minder straf,
dan zijn lelijke broertje of zusje.
Daarnaast zijn vaders onbewust aardiger
voor kinderen die op hen lijken.
(Wellicht omdat niet-gelijkende kinderen
van een andere vent kunnen
zijn?) Voor moeders speelt gelijkenis
geen rol (ze wéét dat ze de moeder is)
maar die geven weer duidelijk de
voorkeur aan kinderen die hetzelfde
karakter als zij hebben. Aldus de
Utrechtse psychologe Marianne
Heijkoop, die in februari hierop promoveerde.
‘Leren brengt je hogerop!’
Ja, dat denken ouders vaak.
Dat je kind door goed te leren,
door hoge cijfers te halen,
maatschappelijk carrière kan maken.
Klinkt logisch. Maar vergeet het maar.
De Nijmeegse sociologe Nicole Tieben
worstelde zich een jaar geleden
door de levengeschiedenissen van
7.500 mensen, geboren tussen 1914
en 1985, en constateerde dat onderwijs
wel iets heeft bijgedragen aan
vermenging van de lagere sociale regionen
(te vinden in vmbo-havo)
maar dat het vwo (en zijn voorgangers)
al een eeuw lang een onoverkomelijk
bolwerk is van de kinderen der
hoger opgeleiden. Kinderen uit ‘mindere’
milieus die vanwege hun intelligentie
toegelaten zouden kunnen
worden, kiezen toch voor de havo, of
ze redden het uiteindelijk niet of, als
ze het vwo tóch afmaken, kiezen ze
veel te vaak voor het hbo in plaats van
de universiteit. Wie voor een dubbeltje
geboren is, wordt op school nooit
een kwartje.
’k Heb geloof ik een
midlifecrisis…’
De term midlifecrisis had
aanvankelijk iets zeer sjieks.
Hij komt namelijk uit de kunstsociologie.
In 1965 beweerde de kunstcriticus
Elliott Jacques dat je het leven
van grote kunstenaars in drieën kon
delen: een zeer productieve, creatieve
vroege fase, een vergelijkbare ‘late
bloei’ – maar daartussenin, wanneer
Spannend begin
Zwangere vrouwen die regelmatig stress ervaren
(niet te veel, uiteraard) krijgen uiteindelijk gezondere
baby’s dan vrouwen die alle stress vermijden.
ze zo tussen de 40 en 50 jaar oud zijn,
zouden ze een artistiek magere, door
twijfel gedomineerde ‘midlifecrisis’
doormaken. Alleen grote kunstenaars,
uiteraard – maar dat is een rekbaar
begrip gebleken. Sinds een jaar
of dertig maakt elke vent een dergelijke
donkere periode door, gekenmerkt
door (ahum) existentiële twijfels
omtrent de zin van zijn bestaan.
Deze onvermijdelijke crisis zou gepaard
gaan met lichte depressies (verzopen
in de drank) dan wel euforische
buien waarbij ze leren broeken
en bloemetjesoverhemden gaan dragen,
en een versleten Harley aanschaffen.
Of hun vrouw inruilen voor
een strakker model.
Onvermijdelijk. Denkt men. Maar
er is niet veel (vooral geduldig) onderzoek
voor nodig om aan te tonen
dat a) dergelijke uitspattingen net zo
vaak voorkomen bij dertigers en vijftigers,
ofwel dat b) slechts een op de
vijf à tien van de veertigers zich op
een gegeven moment zo gedraagt, en
b) dat verreweg de meeste veertigers
hun leven juist zeer positief ervaren
en helemaal niks geks doen.
‘Dat heb ik verdrongen!’
Iedereen weet waar dat idee
vandaan komt: Freud. Die beweerde
dat de spontane uitlatingen
en gedragingen van zijn cliënten
(om maar te zwijgen van hun
dromen) allerlei nare, ‘verdrongen’
herinneringen en verlangens verrieden,
die hij dan vervolgens reconstrueerde
(waarna menige cliënt weigerde
om zijn ‘verklaring’ te aanvaarden –
maar dat had Freud wel voorzien).
Stapels onderzoek laten zien dat dit
helaas niet waar is. Verdringing bestaat
niet. Mensen die traumatische
ervaringen hebben doorstaan (oorlogen,
rampen, incest) kunnen zich dat
meestal goed (vaak maar ál te goed)
herinneren.
Ook de beroemde tweede hypothese
van Freud, dat men dergelijke
ervaringen moet ‘herbeleven’ om er
overheen te komen, ligt inmiddels op
de vuilnishoop der wetenschap. U
hoeft er niet over te praten, sterker
nog: het vaak ophalen van een traumatische
herinnering kan het leren
leven met de ervaring verstoren.
Puur bedrog
Wat de damesbladen ook mogen schrijven: chocolade
is géén lustopwekkend middel. Alle pogingen
om dit aan te tonen, zijn op niets uitgelopen.
‘Mijn eerste ingeving is
altijd de beste!’
De emotie is altijd sneller dan
het verstand. Vandaar dat we
vaak het advies krijgen om eerst even
na te denken, om eerst tot tien te tellen,
alvorens te reageren. En tegelijkertijd
koesteren we de gedachte dat
de intuïtie, de eerste ingeving, de
beste is. De populariteit van deze
overtuiging wordt waarschijnlijk veroorzaakt
door ons selectieve geheugen:
als we bij een tentamen een eerste,
‘impulsief’ gegeven antwoord
naderhand corrigeren, en we doen
dat per abuis van goed naar fout (en
we ontdekken dat later), dan onthouden
we een dergelijke blunder veel
beter dan wanneer we een impulsief
fout antwoord naderhand ‘goed’ verbeteren.
De ‘goede’ intuïtie maakt zo
meer indruk dan de foute. Maar is de
eerste ingeving echt beter of niet? Onderzoekers
die stapels tentamens van
studenten doorploegden om de daarin
aangebrachte correcties na te
vlooien, kwamen tot de conclusie dat
tweederde van de veranderingen verbeteringen
zijn; eenderde is fout. De
eerste ingeving zit er dus vaak naast.
Overigens is het wel zo (zoals psycholoog
Ap Dijksterhuis vaststelde) dat
mensen achteraf tevredener zijn over
een impulsieve aankoop dan over
een aankoop waar ze lang over hebben
staan dubben.
Ik doe aan zelfontplooiing!
Meditatie, mindfulness, de
goeroe van de maand – de
media doen er alles aan om u ervan te
doordringen dat u uw ware potentie
nog niet hebt bereikt. Dat u nog een
heleboel ‘persoonlijke groei’ kunt
doormaken. En bij dat soort zwevend
gezwam hoort de mythe dat we maar
10 procent van onze grijze massa gebruiken.
Een opmerking die keihard
aantoont dat er géén verband is tussen
de populariteit van een opinie en
haar absurditeit. De herkomst van dit
verhaal moet waarschijnlijk gezocht
worden bij de grote Amerikaanse psycholoog
William James. Die heeft in
een interview ooit gezegd dat de gemiddelde
mens maar 10 procent van
zijn intellectuele vermogens gebruikt.
Hij zei dus heel wat anders – maar
���������������
�������������������������
Flesje gezondheid
Californisch onderzoek liet zien dat gebotteld water
meer chemicaliën en bacteriën bevat dan leidingwater.
Uitgezonderd de fl essen waar leidingwater in zat.