De Knoop

HechtingsstoornissenGeen-Bodem-SyndroomProblemen. Veel ouders/verzorgers van (ook nietgeadopteerde)probleemkinderen zullen een aantal van dezekenmerken onmiddellijk herkennen. Vaak zijn deze (gedrags-)stoornissen terug te voeren op het feit dat een kind niet ofonvoldoende in staat is geweest een gezonde wederkerigehechting aan te gaan met moeder/vader/verzorgende.Vroeger werd het tekort voornamelijk toegeschreven aan diepeaffectieve/pedagogische verwaarlozing in de eerste periode.Door de adoptiegolf van kinderen uit de derde wereldlandensinds 1980, is er geleidelijk meer aandacht gekomen voor deernst van deze problematiek. De kenmerkende verschijnselen,zo weten we nu, komen voor bij pleeg-, stief- en adoptiekinderen,maar ook bij biologisch eigen kinderen, die heelgewenst waren en niet door hun ouders verwaarloosd.De oorzaak is dus niet meer eenduidig, met gevolg dat ook dediagnose moeilijker te stellen is. Tegenwoordig wordt errekening mee gehouden dat er wellicht ook genetische en/ofmedische oorzaken ten grondslag kunnen liggen aanhechtingsstoornissen/geen-bodem-syndroom.Ouders/verzorgers worden met veel problemen geconfronteerd.Vaak kloppen zij al jaren tevergeefs bij de hulpverlening aan,omdat niemand, ook zij zelf niet, begrijpt wat er nu echt metdit kind aan de hand is. Ouders/verzorgers blijven zitten metonmacht en schuldgevoelens en lopen tegen een grootonbegrip aan. Zij raken uitgeput en zien hun gezin er aanonderdoor gaan. Er zijn ouders/verzorgers die, door gebrekkigeinformatie, niet op één lijn zitten en elkaar niet meer begrijpen.En dan de problemen bij de kinderen zelf. Een kind datvastloopt op school, geen vrienden kan maken of houden. Eenkind dat van geen enkele ervaring leert en alle problemenbuiten zich zelf legt. Een kind dat niet van gezelligheid en nietvan anderen houdt. Een kind dat zich niet laat opvoeden enhet gezinsleven tot een hel maakt. Een kind dat mensen(ouders, verzorgers, familie, buren, school en hulpverleners)tegen elkaar uit weet te spelen: het controleert en de mensenen de wereld om zich heen voortdurend manipuleert.Twee typen kinderen. Grofweg zijn er met betrekkingtot hechtingsstoornissen twee typen kinderen teonderscheiden: het passieve kind dat ogenschijnlijk allesaccepteert, maar extreem initiatiefloos blijft, en het agressieve,acting-out-kind. De kinderen uit de eerste categorie kunnenzeer eenzaam worden, voltooien moeizaam of nauwelijksenige opleiding en neigen tot depressie. Kinderen uit detweede categorie kunnen erg beïnvloedbaar zijn voornegatieve contacten en activiteiten en komen nogal eensterecht in criminele sferen. Geen van deze kinderen is in staattot het aangaan van affectieve relaties, ook niet op latereleeftijd.Praktijk. Helaas wijst de praktijk uit dat het voorouders/verzorgers vaak een moeizame weg is om de juistediagnose (en dus ook de juiste behandeling!) gesteld te krijgendoor de hulpverlenende instanties, terwijl het gezin tevenssteeds meer geïsoleerd raakt. Of moeten we zeggen: steedsmeer 'in de knoop'…?De meeste ouders zijn niet eerder op het spoor van eenhechtingsstoornis/geen-bodem-syndroom gebracht, ondanksvaak veelvuldige en langdurende hulpverleningscontacten.Voor zover er wel een diagnose gesteld is betreft dit vooral'opvoedingsproblematiek', ADHD, PDD-NOS, reactievehechtingsstoornis, borderline.Er zijn nogal wat ouders die zich bij De Knoop melden: zeherkennen hun kind in veel symptomen, maar kunnen geenduidelijke oorzaken hiervoor ontdekken. Bovendien zijn er alallerlei andere etiketten op de problematiek geplakt. Is er danwel sprake van een hechtingsstoornis? De problemen zijnechter onmiskenbaar dezelfde!Oorzaken. Hechtingsstoornissen kunnen hun oorzaakvinden in de eerste drie levensfasen van het kind: tijdens dezwangerschap, de geboorte en/of de vroegste fase kunnen erin veel gevallen traumatische ervaringen aan de orde zijngeweest.Een problematische zwangerschap (bijvoorbeeld wegensziekte, depressie, drugs- en/of alcoholverslaving, stressfactorentijdens de zwangerschap (in relatie en/of gezin). Een tijdelijkeafwezigheid van de ouder b.v. door ziekte, postnataledepressie, echtscheiding en bij overlijden van moeder, vader,broer, of zus in de beginfase van het kinderleven.De oorzaken kunnen ook medische trauma’s zijn: gecompliceerdezwangerschap/geboorte, zuurstofgebrek, couveusetijd,langdurige ziekenhuisopname en/of ernstige medischeingrepen op zeer jonge leeftijd, e.d.In de allervroegste fasen was er daardoor letterlijk en figuurlijknog geen of onvoldoende plaats voor fysieke hechting.Zuigelingen die al hun energie (moeten) steken in overlevenen/of erg veel pijn lijden. Duurt deze periode meer danongeveer vijf dagen dan is het vertrouwen van het kind om deaangeboden fysieke hechting aan te gaan waarschijnlijk nietmeer vanzelfsprekend aanwezig. Later, als allesgenormaliseerd is, kunnen ze het fysieke contact afwijzen.Geen duidelijke oorzaken. Het komt ook voor dat ergeen duidelijke oorzaken aan te wijzen zijn en moet errekening mee gehouden worden dat er wellicht genetischeen/of erfelijke factoren ten grondslag kunnen liggen aanhechtingsstoornis/geen-bodem-syndroom. De baby geeft zichvanaf het begin niet over aan het aangeboden fysieke contact,dat normaal gesproken zo veilig en fijn zou moeten voelen.Het laat zich niet knuffelen, maar alleen op eigen initiatief! Erzijn ook kinderen die juist in de vroege kinderjaren een naarsymbiose neigend gedrag laten zien (fysiek claimend)of uiterst meegaand en passief een schijnhechting vertonen.Met name bij deze groep kinderen kunnen de specifiekegedragsproblemen pas in de (pre-)pubertijd aan deoppervlakte komen en kan dan alsnog een openlijke envolledige afwijzing van de ouder/verzorger plaats vinden.Angst. Het kind gedreven door basale angst, ontwikkelt inhet gezin een schijnaanpassing die de perfectie zo dichtbenadert, dat vaak ook geroutineerde hulpverleners erdoorworden misleid. Het wordt dan dubbel zo moeilijk om metproblemen bij een 'vreemde' aan te komen.Relatie. Bij hechtingsstoornissen/geen-bodem-syndroomspreek je over kinderen die niet een normale relatie aan kunnengaan. Ze kennen de wederkerigheid niet en vaak is hungeweten niet of nauwelijks ontwikkeld. Als opvoeder heb je hetgevoel geen aangrijpingspunt te hebben, je kunt ze nietbereiken. Straffen en belonen werkt niet zoals je gewend bent,ook lijkt er geen onderling vertrouwen mogelijk. Uiteraard komthet onvermogen tot contact in allerlei vormen voor, je spreektover een waaier van stoornissen.Kennis. Een gedegen kennisverwerving van hechtingsstoornissen/geen-bodem-syndroomis voorwaarde voor ouderen hulpverlener en zal bij beiden de sensitiviteit enresponsiviteit vergroten. Soms hebben kinderen al vanaf hungeboorte problemen die niet verklaard kunnen worden. Uit demedische wereld kennen we inmiddels het verschijnsel'strekbaby' (de zuigeling is abnormaal gespannen enlichamelijk contact is vrijwel niet mogelijk) en de 'huilbaby' (hetkind huilt abnormaal veel, zonder dat daarvoor een directeoorzaak gevonden kan worden).Hulpverlening. Vaak zien ouders er tegen op om bijhulpverleningsinstanties aan de bel te trekken, omdat zij inhun naaste (familie-)omgeving ook geen of weinig begripondervinden. Door het specifieke gedrag van het kind(schijnaanpassing buiten het gezin, survivorsgedrag) lijkenprofessionele hulpverleners soms niets bijzonders te kunnenvinden, waardoor de problematiek vaak niet of onvoldoendewordt herkend en voelen ouders zich in de kou staanDiagnose. Ook als er bij uw kind een diagnose gesteld is,dan nog zijn de problemen en die van uw kind helaas verrevan opgelost: wie helpt u en uw kind verder? Bestaat er eentherapie voor uw kind? Hoe gaat u om met de dagelijkseproblemen in het gezin? Moet uw kind uit huis geplaatstworden en zo ja, wilt u dat wel? Zullen de problemen altijd zoernstig blijven of is er sprake van verbetering bij het opgroeien?Met wie kunt u er over praten, zonder dat u zich schuldigvoelt? Wie begrijpt van binnen uit hoe moeilijk het dagelijkseleven met uw kind is?Steun. Bij al deze vragen wil ‘De Knoop’ u tot steun zijn doormiddel van persoonlijk contact, informatie, ontmoetingsdagen,landelijke en provinciale bijeenkomsten.Informatiefolder De Knoop, 7 e gewijzigde druk, februari 2006

Een tiental kenmerken• Er is geen bodem in het bestaan (geen affectievebanden in de allereerste levensfase)• Er is geen lijn in het leven, daardoor weinig gevoel voortijd en ruimte, de wereld blijft ongestructureerd.Er ontstaan hierdoor vaak specifieke leerproblemen:geen of weinig getalbegrip, niet kunnen abstraheren,slecht woordbeeld, leerstof beklijft niet.• De gewetensontwikkeling is niet op gang gekomen.• Er is geen ik, daarnaast geen basaal vertrouwen involwassenen, met als gevolg onvermogen en/ofdiepgewortelde angst om relaties aan te gaan.• Er is een sterke neiging tot het leggen vanoppervlakkige, inwisselbare contacten. Hierdoor is deproblematiek van het gezin voor anderen slechtinvoelbaar. Die anderen, inclusief hulpverleners, ‘zien’niets of weinig.• Het kind vertoont survivors-gedrag. Schijnaanpassing.Het probeert zich staande te houden door de wereld omzich heen voortdurend onder controle te houden. Het isgeniaal in het observeren, taxeren en manipuleren vande mensen om zich heen. Het besteedt hieraan eengroot deel van zijn energie, waardoor bijvoorbeeldleerprestaties en creativiteit achterblijven.• De intieme emotionele banden binnen het gezinworden als bedreigend ervaren. Het appèl van degezinsleden op een vertrouwensrelatie is voor het kindslecht invoelbaar en verwarrend. Het geeft het kindsoms ook een gevoel van anders-zijn, tekortschieten eneenzaamheid.• Het vroegste ervaren -misschien reeds voor degeboorte-van ‘ontkend’, ‘niet gewenst’, ‘afgewezen’ en‘weggedaan’ te zijn, is onvoorstelbaar vernietigend. Debasale pijn zoekt vaak een uitweg in vernietigingsdrangdie zich richt tegen zichzelf (automutilatie), maar vaakook tegen anderen (moeder). Andere bekende uitingenvan agressie zijn fysiek geweld, uitingen van wreedheidjegens dieren, (dwangmatig) vreten, stelen, vernielen,slapeloosheid, provocerend seksueel gedrag enweglopen. Meestal ziet men een onverzadigbarehonger naar aandacht.• Bij zijn handelen gaat het kind meestal te werk volgenshet lustprincipe, het heeft nauwelijks ‘remmen’ en‘drempels’.• Uitingen van het geen-bodem-syndroom zijn niet ofnauwelijks gebonden aan bepaalde landen vanherkomst, leeftijd, huidkleur, culturele achtergrond,enz.Kenmerken met toestemming overgenomen uit:‘Bodemloos bestaan, problemen met adoptiekinderen’ doorGeertje van Egmond (1987, Ambo Baarn)Meer informatie? Voelt u zich door het voorgaandeaangesproken of wilt u meer informatie, aarzelt u dan nietcontact met ons op te nemen. Onze informatie kunt uaanvragen door € 3,50 te storten op bankrekeningnummer6247 31154 t.n.v. ‘De Knoop’ te Emmeloord, o.v.v.‘Infobrochure’ en met uw volledige naam en adres.Secretariaat ‘De Knoop'Postbus 195, 8300 AD Emmeloord, tel. (0527) 614504,fax (0527) 614692e-mail: info@deknoop.orgwebsite: www.deknoop.orgKvK 06091777 EnschedeAdviseurs. De volgende specialisten hebben zich alsadviseur aan de vereniging verbonden:- mevr. C. Penninga-de Lange, orthopedagoge/GZ-psycholoog- mevr. W. Janssen-Breederveld, kinder- en jeugdpsychiater- de heer J. de Vries, GZ-psycholoog, orthopedagoog, K&Jpsycholoog(NIP) & Generalist (NVO)- de heer drs. H. van der Ham, orthopedagoog/GZ-psycholoogDoelgroepen van 'De Knoop':• ouders/verzorgers van kinderen methechtingsstoornissen/GBS• (jong)volwassenen met hechtingsstoornissen/GBS- voorlichting en documentatie- onderlinge steun en uitwisseling van ervaringen- thema-avonden- verzamelen en registreren van gegevens• zorgverleners, ambulant en residentieel- voorlichting, informatie, documentatie- thema-avonden- uitwisseling van ervaring m.b.t. diagnostiek en behandeling- verzamelen en registreren van gegevens• basis- en voortgezet (speciaal) onderwijs- voorlichting, informatie en documentatie- thema-avonden- uitwisseling van ervaringen- verzamelen en registreren van gegevens• specialisten en wetenschappers- uitwisseling van informatie en documentatie- stimuleren van het ontwikkelen van gerichte diagnostiek enbehandelwijzen- thema-avonden• media en politiek• verwante organisatiesHechtingsstoornissenGeen-Bodem-SyndroomAlgemene landelijke vereniging‘De Knoop’De vereniging heeft tot doel:• ondersteuning bieden doormiddel van informatie, onderling contacten themabijeenkomsten• bekendheid te geven bij dehulpverlening, de mediaen de politiek over deproblemen in de omgang meten opvoeding van deze kinderen• erkenning te krijgen voorhechtingsstoornissen/geen-bodem-syndroombij specialisten en wetenschap