technologisch - Noordhoff Uitgevers
technologisch - Noordhoff Uitgevers
technologisch - Noordhoff Uitgevers
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>technologisch</strong><br />
DOCENTENHANDLEIDING<br />
vmbo, vmbo-T/havo/vwo<br />
algemeen<br />
Peter Mes<br />
Jos Smeets<br />
Marc de Vries
Inhoudsopgave<br />
1 Doelgroep en opzet<br />
blz<br />
4<br />
2 Visie op het vak Techniek 4<br />
3 Mens centraal 4<br />
4 Techniek en samenleving 4<br />
5 Techniek en milieu 5<br />
6 Ontwerpen 5<br />
7 Systeemleer 5<br />
8 Vernieuwing basisvorming 5<br />
9 Doe-vak 7<br />
10 Eigen inhoud 7<br />
11 De grote lijn 7<br />
12 Technologisch leerjaar 1 7<br />
13 Technologisch leerjaar 2 8<br />
14 verschil vmbo en vmbo-T/havo/vwo 8<br />
15 verschil vmbo-T/havo en havo/vwo 8<br />
16 Opbouw van een hoofdstuk 8<br />
17 Check-it systeem 9<br />
18 De rol van de leerling 9<br />
19 De rol van de docent 9<br />
20 Zelfstandig werken en eigen<br />
verantwoordelijkheid<br />
10<br />
21 Vrijheid van de docent, tijdgebrek 10<br />
22 Toetsen en evaluatie 10<br />
23 Toetsen met de computer 10<br />
24 Video Klokhuis 11<br />
25 Video Techno-bits 11<br />
26 Technobriefje 11<br />
27 Vaardigheden 13<br />
28 Encyclopedisch gedeelte 13<br />
29 Materialen en gereedschap 13<br />
30 Technisch Onderwijs Assistent 13<br />
31 Lokaalassistent 14<br />
32 Verkort leerplan 14<br />
33 Groepsgrootte 16<br />
34 ARBO-Wet 16<br />
35 Financiering 16<br />
36 Blokuren 17<br />
37 Lokaalinrichting (algemeen) 17<br />
38 Lokaalplattegronden 20<br />
39 Bronafzuiging 21<br />
40 Overzicht van de richtlijnen en<br />
voorschriften voor een technieklokaal<br />
21<br />
41 Inventarislijst 26<br />
42 Computergebruik 32<br />
43 Computers<br />
Groot beeld<br />
32<br />
44 Computers<br />
software gebruik<br />
32<br />
45 Computers<br />
Bij de tijd blijven<br />
32<br />
46 Computers 32<br />
systeemborden, Coach Junior,<br />
LEGO Control Lab en Robo Lab<br />
47 Computers 33<br />
Greatest Paper Airplanes<br />
48 Computers 33<br />
Kijk zo werkt het en<br />
The way things work<br />
49 Computers 33<br />
The even more incredible machine<br />
50 Computers 33<br />
Simulatie software<br />
51 Computers 34<br />
tekenprogramma’s<br />
52 Computers 34<br />
toetsprogramma<br />
53 Literatuurlijst 34<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 3
1 Doelgroep en opzet<br />
De methode <strong>technologisch</strong> bestaat uit vier niveau’s:<br />
havo/vwo, vmbo-T/havo, vmbo en vmbo-L.<br />
Voor vmbo-T/havo, havo/vwo is het leerboek<br />
gecombineerd en zijn alleen de werkboeken op<br />
twee niveau’s. Voor het vmbo is een apart niveau<br />
leerboek met de bijbehoren de werkboeken.<br />
Voor alle niveau’s zijn In 2003 nieuwe drukken<br />
verschenen.<br />
Voor het vmbo-L (leerwegondersteunend onderwijs)<br />
is een speciale uitgave van <strong>technologisch</strong>.<br />
Hierbij zijn de leerboeken en de werkboeken<br />
gecombineerd tot één leer-werkboek.<br />
Bij alle niveau’s is een cd-rom toegevoegd bij<br />
werkboeken.<br />
De methode gaat uit van twee lesuren in het eerste<br />
en twee lesuren in het tweede leerjaar (twee maal<br />
36 lesweken).<br />
De vmbo, vmbo-T/havo/vwo edities bestaan uit:<br />
• twee full-colour leerboeken – voor elk leerjaar<br />
één.<br />
In deze leerboeken staat de theoretische achtergrond.<br />
Ze zijn zo geschreven dat de leerling<br />
ze zelfstandig kan doornemen.<br />
Er is bewust gekozen hierin geen vragen en<br />
opdrachten op te nemen. Deze staan in de<br />
werkboeken. en op de cd-roms.<br />
De structuur is helder en overzichtelijk. De vijf<br />
hoofdstukken zijn onderverdeeld in paragrafen.<br />
De paragrafen hebben altijd dezelfde opbouw.<br />
Achter in het boek staat een encyclopedisch<br />
gedeelte.<br />
• vier werkboeken in twee kleuren. In de werkboeken<br />
zijn per hoofdstuk vragen en opdrachten<br />
opgenomen. Elk hoofdstuk eindigt met een<br />
werkstuk. De samenhang tussen het werkboek<br />
en het leerboek is vanzelfsprekend.<br />
• twee cd-roms – voor elk leerjaar één.<br />
Leerlingen kunnen zowel vanuit het leerboek als<br />
vanuit het werkboek de methode doorwerken.<br />
2 Visie op het vak Techniek<br />
De methode gaat uit van de volgende opvattingen<br />
over techniek:<br />
3 Mens centraal<br />
Techniek is een activiteit van, voor en door mensen.<br />
Menselijke behoeften gaan vooraf aan technische<br />
producten. Leerlingen denken bij techniek<br />
vooral aan producten. Ze denken dat iets pas echt<br />
techniek is, als het ingewikkeld is.<br />
Het vak Techniek dient dit beperkte beeld te<br />
veranderen.<br />
Mensen spelen in de techniek de hoofdrol. Techniek<br />
is het resultaat van menselijke creativiteit en<br />
inspanning.<br />
Elke keer dient bij het vak techniek de wezenlijke<br />
rol van de mens te worden benadrukt.<br />
4 Techniek en samenleving<br />
De techniek is onlosmakelijk verbonden met de<br />
samenleving. Steeds worden nieuwe producten:<br />
• ontworpen;<br />
• geproduceerd;<br />
• getransporteerd;<br />
• verhandeld;<br />
• gebruikt;<br />
• (opnieuw) verwerkt.<br />
Dat proces speelt zich af in wisselwerking met de<br />
samenleving, die probeert de <strong>technologisch</strong>e<br />
ontwikkelingen te sturen. Tegelijkertijd wordt de<br />
samenleving ook beïnvloed, soms zelfs bepaald<br />
door de techniek.<br />
De wisselwerking tussen de samenleving en de<br />
techniek die de mensen voortbrengen, dient in een<br />
methode Techniek tot uitdrukking te komen. Dit<br />
houdt vanzelfsprekend ook in dat er aandacht<br />
dient te zijn voor relevante historische aspecten<br />
van de Techniek.<br />
De relatie tussen techniek en samenleving dienen<br />
in een methode techniek niet als een apart onderdeel<br />
aan de orde te komen. Deze relatie speelt<br />
door de hele methode een wezenlijke rol.<br />
Techniek heeft niet altijd een positieve invloed op<br />
de samenleving. Kritische kanttekeningen bij<br />
<strong>technologisch</strong>e ontwikkelingen horen naar de<br />
mening van de auteurs in een techniekmethode<br />
opgenomen te worden.<br />
4 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
5 Techniek en milieu<br />
Het spreekt voor zich dat als de techniek onlosmakelijk<br />
verbonden is met de samenleving. Dat zelfde<br />
geldt natuurlijk ook voor de techniek en het milieu.<br />
Op al die momenten waarbij het milieu een rol<br />
speelt, besteedt de methode hier aandacht aan.<br />
De relatie techniek en milieu is een integraal<br />
onderdeel van de methode.<br />
6 Ontwerpen<br />
Ontwerpen is een wezenlijk onderdeel van een<br />
onderwijs-leerplan Techniek. <strong>technologisch</strong> speelde<br />
en speelt hierin een belangrijke voortrekkersrol;<br />
nog voordat ontwerpen in de kerndoelen was<br />
opgenomen.<br />
Juist bij het ontwerpen speelt de rol van de mens<br />
en de samenleving zo’n belangrijke rol.<br />
Juist bij het ontwerpen komt het creatieve proces<br />
dat bij techniek zo belangrijk is, naar voren.<br />
7 Systeemleer<br />
Om het complexe en uitgebreide leerstofgebied<br />
van de techniek te verduidelijken is het noodzakelijk<br />
hierin structuur aan te brengen. De auteurs<br />
proberen bij <strong>technologisch</strong> een consequente en<br />
doordachte structuur te benadrukken.<br />
In de techniek werken mensen altijd met:<br />
• materie;<br />
• energie;<br />
• informatie.<br />
Deze drie komen samen in het begrip 'systeem'.<br />
Een systeem zet input via een proces om in<br />
output. De input en de output bestaan uit materie,<br />
energie en informatie.<br />
Om een technisch systeem te ontwerpen is kennis<br />
nodig van de eigenschappen van materie en<br />
energie. Die kennis biedt voor een deel de natuurwetenschap<br />
(biologie, natuurkunde en scheikunde).<br />
Zeker voor bavo leerlingen is het belangrijk<br />
die kennis ook te vergaren door zelf met techniek<br />
te werken, door technische producten te<br />
analyseren en door actief te proberen zelf technische<br />
producten te ontwerpen.<br />
8 Vernieuwing basisvorming en het leergebied<br />
‘Mens en Natuur’.<br />
Juist bij een vak als Techniek vinden de auteurs<br />
het een uitdaging bruikbare onderwijskundige<br />
vernieuwingen toe te passen.<br />
Dat blijkt uit het feit dat de in 1997 tot stand gekomen<br />
vernieuwde kerndoelen zich in vele opzichten<br />
hebben aangepast aan de eerste editie van <strong>technologisch</strong><br />
(1995).<br />
Bij deze eerste druk (maar wel de derde editie)<br />
laat <strong>technologisch</strong> opnieuw zien bij de onderwijskundige<br />
ontwikkelingen in het vak Techniek voorop<br />
te lopen.<br />
Op vele plaatsen is in de methode nadrukkelijker<br />
aandacht gegeven aan de relatie met de natuurwetenschappen<br />
en worden onderwerpen behandeld<br />
die een relatie hebben met natuur-, scheikunde<br />
en biologie. De relatie wordt echter duidelijk<br />
vanuit een technische optiek benaderd. Techniek<br />
verdient een duidelijke eigen plaats in het leergebied<br />
Mens en Natuur. Het vak Techniek mag niet<br />
verworden tot de plaats waar voor de vakken<br />
biologie, natuur- en scheikunde de practica worden<br />
uitgevoerd. Dat zou niet alleen de positie van<br />
Techniek aantasten (waar zou dan bijvoorbeeld<br />
het ontwerpen nog een plaats krijgen?) maar ook<br />
die van deze drie natuurwetenschappelijke vakken.<br />
Voor leerlingen zou dat bovendien een ernstige<br />
verschraling zijn van het onderwijs en er wellicht<br />
toe kunnen leiden dat de basisvorming nog<br />
theoretischer van aard wordt.<br />
U vind de meest recente informatie op de site:<br />
http://www.vernieuwingbasisvorming.nl<br />
Hieronder volgt de letterlijke tekst van het<br />
document dat de taakgroep basisvorming heeft<br />
opgesteld over het leergebied Mens en Natuur.<br />
Mens en Natuur<br />
Het leergebied ‘mens en natuur’ omvat elementen<br />
uit de vakken natuur- en scheikunde, techniek,<br />
biologie en verzorging. De leerinhouden van het<br />
leergebied kunnen op verschillende manieren<br />
worden geordend: in één leergebied, in twee<br />
leergebieden ‘natuur en techniek’ en ‘natuur en<br />
gezondheid’, in afzonderlijke vakken, in projecten<br />
of in mengvormen van projecten en vaklessen. Het<br />
leergebied biedt leerlingen in de basisvorming een<br />
oriëntatie op natuur, techniek en zorg. De computer<br />
wordt hierbij als hulp- en communicatiemiddel<br />
gebruikt.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 5
De kern van dit brede leergebied is te typeren in<br />
twee verschillende perspectieven. De mens is van<br />
wil de natuur begrijpen en zoekt naar verklaringen.<br />
Daarnaast wil de mens ook de natuur beheersen<br />
om in de eigen behoeften te voorzien. Deze twee<br />
drijfveren spelen in alle onderliggende disciplines<br />
een rol. Het leergebied is daarom gericht op<br />
enerzijds het verwerven van een onderzoekende<br />
houding, anderzijds het leren ontwerpen en kiezen<br />
om te voorzien in behoeften.<br />
In een oriëntatie op natuurkunde en scheikunde<br />
ontwikkelen leerlingen vaardigheden om onderzoek,<br />
of delen daarvan, op een planmatige wijze<br />
uit te voeren. Tegelijkertijd doen ze natuurwetenschappelijke<br />
basiskennis op. Leerlingen leren<br />
verschijnselen in de natuur te verklaren en leren<br />
dat er een verscheidenheid aan verschijningsvormen<br />
is. Ook leren zij dat kennis over onderwerpen<br />
uit dit leergebied inzicht geeft in hun groter wordende<br />
leefwereld. Zo leren zij over bouw en functioneren<br />
van het eigen lichaam, hun rol in de natuur<br />
en de afhankelijkheid van de natuur. Maar ook<br />
leren ze de overgang te zien van concrete feiten<br />
naar abstractere theorieën en modellen.<br />
De toepassing en beheersing van natuurwetenschappelijke<br />
kennis wordt vanuit twee kanten<br />
benaderd. In een oriëntatie op techniek maken<br />
leerlingen op een praktische manier kennis met de<br />
methodiek van ontwerpen. Leerlingen leren ontwerpvaardigheden<br />
die zij toe kunnen passen in het<br />
ontwerpen en maken van een eenvoudig technisch<br />
product. Bij de oriëntatie op zorg is het van belang<br />
dat leerlingen leren dat zij bewuste keuzes kunnen<br />
maken. Hiervoor is het nodig voldoende geïnformeerd<br />
te zijn om inzicht te krijgen in de consequenties<br />
van keuzes voor de eigen levenswijze. In<br />
beide oriëntaties gaat het om verschillende manieren<br />
om te voorzien in menselijke behoeften.<br />
Kerndoelen<br />
20<br />
De leerling leert verschijnselen uit de natuur<br />
(natuurkunde, scheikunde, biologie) waarnemen,<br />
beschrijven, interpreteren, ordenen en reflecteren<br />
èn daarover vragen te stellen.<br />
21<br />
De leerling leert in maatschappelijke situaties<br />
aspecten te herkennen van natuurkundige, scheikundige<br />
en biologische begrippen.<br />
22<br />
De leerling leert zo zelfstandig mogelijk een eenvoudig<br />
natuurwetenschappelijk onderzoek van<br />
beperkte omvang voorbereiden, uitvoeren en<br />
beschrijven.<br />
23<br />
De leerling leert aan de hand van praktische<br />
opdrachten kennis te verwerven over verschillende<br />
verschijningsvormen van energie en materie.<br />
24<br />
De leerling leert de hoofdzaken te begrijpen van<br />
bouw en functie van het menselijk lichaam.<br />
25<br />
De leerling leert aan de hand van praktische<br />
opdrachten kennis te verwerven over groei en<br />
ontwikkeling van planten en dieren.<br />
26<br />
De leerling leert dat milieueffecten op de samenleving<br />
veroorzaakt kunnen worden door toepassingen<br />
van biologie, natuur- en scheikunde.<br />
27<br />
De leerling leert hoe hij zelf de veiligheid van<br />
verschillende leefsituaties (wonen, leren en werken,<br />
deelname aan het verkeer) positief kan<br />
beïnvloeden.<br />
28<br />
De leerling leert een eenvoudig technisch systeem<br />
(product) te ontwerpen en maken, waarbij materie<br />
bewerkt wordt voor de vervaardiging, energie<br />
omgezet om te bewegen, te verlichten of te verwarmen,<br />
én informatie verwerkt voor modelbesturing.<br />
29<br />
De leerling leert vaardigheden om een ontwerpprobleem<br />
op een planmatige manier op te lossen.<br />
Belangrijke trefwoorden voor deze vaardigheden<br />
zijn: (deel)uitwerkingen bedenken, een ontwerpvoorstel<br />
formuleren, een ontwerp realiseren, een<br />
ontwerp testen en evalueren, het ontwerp opleveren<br />
en presenteren.<br />
30<br />
De leerling leert over zorg voor het individu, de<br />
sociale omgeving en de samenleving en leert<br />
zorgen voor zichzelf en anderen.<br />
6 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
31<br />
De leerling leert binnen spectrum ‘zorg’ verbanden<br />
te leggen tussen het functioneren van het lichaam<br />
en de bevordering van en behoud van gezondheid.<br />
De leerling leert daar een eigen verantwoordelijkheid<br />
voor nemen.<br />
9 Doe-vak<br />
Het leerboek bevat alleen de theoretisch informatieve<br />
component van het vak. De teksten en<br />
de illustraties zijn functioneel en bevatten geen<br />
overbodige ballast.<br />
Het is niet de bedoeling dat de docent in de klas<br />
het leerboek samen met de leerlingen stap voor<br />
stap doorneemt. Dat moeten de leerlingen zelf<br />
doen. Het leerboek is zo geschreven dat leerlingen<br />
het zelfstandig kunnen doornemen. De vragen en<br />
veel opdrachten zijn rechtstreeks gerelateerd aan<br />
de teksten en afbeeldingen in het leerboek. Werkt<br />
een leerling het werkboek serieus door, dan<br />
betekent dat automatisch dat deze leerling de stof<br />
in het leerboek moet hebben verwerkt.<br />
De cd-rom bevat aanvullende leerstof (dus niet<br />
alleen extra stof!). De opdrachten van de cd-rom<br />
kan de leerling zelfstandig doornemen en zullen er<br />
toe bijdragen dat de leerling de stof beter begrijpt,<br />
maar ook de praktijkopdrachten beter kan verwerken.<br />
Als u te veel tijd besteedt aan de theorie zullen<br />
leerlingen gedemotiveerd raken. Het rendement<br />
van uw lessen is dan zeker lager dan u wenst.<br />
Leerlingen willen bij techniek iets doen. Het werkboek<br />
biedt daarvoor ruimschoots de mogelijkheid.<br />
10 Eigen inhoud<br />
Er is gekozen voor een consequente didactische<br />
aanpak. De leerstof is logisch opgebouwd, met<br />
voor leerlingen duidelijke herkenningspunten.<br />
<strong>technologisch</strong> heeft een zeer gestructureerde<br />
opbouw. Het aanbieden van min of meer willekeurige<br />
weetjes en vaardigheden strookt niet met een<br />
opzet die de leerlingen juist de grote lijn wil laten<br />
zien. Zonder een afgewogen, goed opgebouwd<br />
curriculum zal Techniek nooit een serieus vak<br />
worden. Zeker bij de invoering van een leergebied<br />
‘Mens en Natuur’ dient u er voor te waken dat de<br />
leerinhoud (theoretisch en praktisch) niet ondergesneeuwd<br />
wordt door de natuurwetenschappelijk<br />
vakken.<br />
11 De grote lijn<br />
Techniek is een veel omvattend terrein. Het is<br />
onmogelijk om bij het schoolvak Techniek dit alles<br />
te behandelen. Er moeten keuzen gemaakt worden.<br />
Er is gestreefd naar een zo breed en volledig<br />
mogelijk beeld.<br />
Bij de volgorde van de hoofdstukken is gelet op de<br />
<strong>technologisch</strong>e en historische ontwikkelingen. Dat<br />
geldt voor beide delen van de methode. Onder<br />
andere om die volgorde in de behandeling van de<br />
stof recht te doen, is gekozen voor een klassikaal<br />
en niet voor een roulatiesysteem. Gezien de<br />
ervaringen van de voorgaande drukken is gekozen<br />
voor een wijziging in de hoofdstukken – minder<br />
hoofdstukken per leerjaar en een herschikking van<br />
de inhoud.<br />
12 <strong>technologisch</strong> leerjaar 1<br />
<strong>technologisch</strong> leerjaar één behandelt de basisprincipes.<br />
De opbouw en de volgorde van de hoofdstukken<br />
komt overeen met de ontwikkeling van de<br />
techniek in historisch perspectief.<br />
Hoofdstuk 1 (wat is techniek?) vormt een inleiding,<br />
waarin vooral de centrale rol van de mens en<br />
zijn behoeften naar voren komen. Het hoofdstuk<br />
probeert een correctie aan te brengen in het beeld<br />
dat leerlingen meestal hebben van techniek. Om<br />
ideeën voor werkstukken op papier te zette, heb je<br />
een aantal vaardigheden nodig. Ontwerpen en<br />
tekenen komen op een heldere manier aan de<br />
orde.<br />
In hoofdstuk 2 (materialen en bewerkingen) wordt<br />
aandacht besteed aan de eigenschappen van<br />
materialen en de verschillende soorten bewerkingen.<br />
In hoofdstuk 3 (hefbomen) wordt het zeer oude<br />
hefboom principe verklaard.<br />
In hoofdstuk 4 (overbrengingen) wordt het principe<br />
van overbrengingen behandeld. Overbrengingen<br />
brengen bewegingen over en voor beweging<br />
is energie nodig.<br />
In hoofdstuk 5 (Uitvinden) is een afrondend<br />
hoofdstuk, waarin de in de voorafgaande hoofdstukken<br />
opgedane kennis en vaardigheden worden<br />
gecombineerd bij het bedenken van een eigen<br />
uitvinding. Leerlingen worden uitgedaagd hun<br />
creativiteit te gebruiken bij het bedenken van een<br />
technisch product.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 7
13 <strong>technologisch</strong> leerjaar 2<br />
In leerjaar twee gaat het om de toepassingen van<br />
de techniek. De relatie tussen de techniek, de<br />
maatschappij en het milieu komen daardoor vaker<br />
aan de orde. In de volgorde van de hoofdstukken<br />
is een historische verantwoorde en logische opzet<br />
aangehouden.<br />
Hoofdstuk 1 (systemen) behandelt de systeemleer<br />
waarbij de begrippen – materie, energie,<br />
informatie en input, proces, output – aan de orde<br />
komen. Het geheel is ingebed een beeld over de<br />
werking van automaten.<br />
Hoofdstuk 2 (Gebouwde omgeving) gaat over de<br />
gebouwde omgeving. Mensen maakten bouwsels<br />
om zich te beschermen. Die bouwsels vormden<br />
nederzettingen en later steden. Andere bouwsels,<br />
bruggen en wegen, maakten het mogelijk om van<br />
de ene naar de andere nederzetting te komen.<br />
Ook voor andere behoeften werden bouwwerken<br />
ontworpen en gemaakt.<br />
Toen mensen in steeds grotere getale samen<br />
gingen wonen, nam de behoefte om zich te verplaatsen<br />
toe. Het transport van mensen en goederen<br />
vormt de inhoud van hoofdstuk 3 (transport).<br />
Door de ontwikkelingen van de techniek, het<br />
toenemend transport (vooral van mensen) nam<br />
ook de behoefte aan communicatie op grote<br />
afstand toe. Daarover gaat hoofdstuk 4 (communicatie).<br />
Hoofdstuk 5 (stel dat) vormt de afsluiting van<br />
leerjaar 2. Net zoals in leerjaar 1, integreert<br />
hoofdstuk 5 de behandelde stof voor leerjaar 2.<br />
Alle contexten komen samen bij het kijken naar<br />
toekomstscenario's van mede door de techniek<br />
veroorzaakte ontwikkelingen ('technology<br />
assessment').<br />
14 verschil vmbo – vmbo-T/havo/vwo<br />
Verschillen tussen de vmbo en de vmbo-<br />
T/havo/vwo editie:<br />
leerboek<br />
• vanzelfsprekend is er een verschil in tekstniveau<br />
tussen beide edities. De teksten in het<br />
leerboek vmbo zijn compacter en bevatten<br />
minder begrippen. Ook het abstractieniveau<br />
ligt bij deze editie lager. De begrippen en belangrijke<br />
woorden zijn vet gedrukt.<br />
• de opmaak van de vmbo-editie is ruimer en<br />
bevat dus ook minder tekst.<br />
• het leerboek vmbo bevat minder paragrafen.<br />
Die paragrafen die op meer theoretisch niveau<br />
liggen zijn vervallen.<br />
werkboek<br />
• het vmbo-werkboek heeft geen ‘Check-it’<br />
systeem. Per spread kan de docent in het<br />
vmbo-werkboek de opdrachten controleren en<br />
‘afvinken’.<br />
• de opdrachten en werkstukken uit de vmboeditie<br />
sluiten meer aan bij de opdrachten en<br />
werkstukken uit de vmbo-L-editie.<br />
• de vragen en opdrachten zijn concreter gericht<br />
op het leerboek, ze bevatten minder keuze<br />
mogelijkheden en geven vaak voorbeelden.<br />
• de opmaak van het werkboek maakt gebruik<br />
van vetgedrukte kernwoorden.<br />
15 verschil vmbo-T/havo en havo/vwo werkboek<br />
Het leerboek voor beide niveau is gelijk. In het<br />
werkboek zitten wel verschillen, hoewel de werkstukken<br />
en de praktische opdrachten veelal gelijk<br />
zijn:<br />
• de vragen en theoretische opdrachten zijn<br />
concreter gericht op de teksten en de afbeeldingen<br />
in het leerboek.<br />
• de keuzemogelijkheden bij de vragen en de<br />
theoretische opdrachten zijn kleiner.<br />
• bij de antwoorden worden vaker voorbeelden<br />
gegeven.<br />
16 Opbouw van een hoofdstuk<br />
Elk hoofdstuk is opgebouwd volgens een vast<br />
stramien:<br />
Leerboek:<br />
• De eerste paragraaf is een inleiding, die een<br />
indruk geeft over het onderwerp dat in het<br />
hoofdstuk aan de orde komt. Er wordt aangegeven<br />
wat de doelstellingen zijn.<br />
• De volgende paragrafen behandelen de<br />
eigenlijke leerstof. Nieuwe begrippen worden<br />
geleerd met ondersteuning van practicumopdrachten<br />
in het werkboek. Voorbeelden komen<br />
uit de geschiedenis, het heden, maar ook uit<br />
voorbeelden met een wat ongewoner, futuristisch<br />
karakter. Milieuaspecten en de relatie<br />
techniek en samenleving komen consequent<br />
aan de orde.<br />
• Een speciale paragraaf (spread) bestaat uit<br />
een grote afbeelding die een (visueel) beeld<br />
geeft van een technisch product of systeem.<br />
8 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
• Een (meestal) laatste paragraaf biedt stof met<br />
een grotere diepgang. In deze paragraaf komen<br />
ook vaak onderwerpen aan de orde die<br />
aan de natuurwetenschappen (‘science’) gerelateerd<br />
zijn.<br />
• Elk hoofdstuk in het leerboek sluit af met een<br />
‘Techno report’. Het laat zien hoe in de praktijk<br />
techniek gebruikt wordt. Opnieuw wordt<br />
daarin de rol van de mens in de techniek benadrukt,<br />
onder meer door te laten zien welke<br />
technische beroepen en opleidingen er zijn en<br />
hoe mensen het werken in de techniek ervaren.<br />
• Achterin het leerboek staat een encyclopedisch<br />
gedeelte. Op een systematische wijze<br />
(volgens de functiedriehoek) worden materialen,<br />
vormen, bewerkingen en functies beschreven.<br />
In leerboek 2 wordt het encyclopedisch<br />
gedeelte uit leerboek 1 herhaald.<br />
Werkboek:<br />
• In het werkboek staan vragen en opdrachten<br />
waarmee de leerling kan controleren of de stof<br />
is begrepen. Spelenderwijs leren de leerlingen<br />
door doe-activiteiten greep te krijgen op de<br />
leerstof.<br />
• De laatste opdracht bij elk hoofdstuk gaat over<br />
een specifiek deel van het encyclopedisch<br />
gedeelte. In de loop van de twee leerjaren<br />
komen alle onderdelen van het encyclopedisch<br />
gedeelte aan de orde.<br />
• Elk hoofdstuk in het werkboek eindigt met een<br />
werkstuk. Leerlingen krijgen de gelegenheid<br />
zelf (op een gaandeweg minder gestuurde<br />
manier) oplossingen te bedenken. Langzamerhand<br />
leren de leerlingen zich aspecten van<br />
het ontwerpen en ontwerpmethodieken eigen<br />
te maken.<br />
Cd-rom:<br />
• Bij de set met werkboeken hoort een cd-rom.<br />
Hierop staan opdrachten geordend per hoofdstuk<br />
en per paragraaf.<br />
• Als afsluiting staan ook een aantal praktijk<br />
opdrachten. Dit zijn opdrachten die aansluiten<br />
bij de praktijk opdrachten en het werkstuk uit<br />
het werkboek.<br />
• Sommige opdrachten hebben een directe<br />
relatie met opdrachten uit de werkboeken. Ze<br />
zijn aanvullend en maken gebruik van de<br />
functionaliteit (animaties etc.) die een werkboek<br />
onmogelijk kan bieden.<br />
• Er staat ook extra leerstof op de cd-rom. Er is<br />
soms gekozen deze leerstof alleen op de cdrom<br />
te plaatsen omdat de interactieve moge-<br />
lijkheden van de cd-rom deze leerstof veel beter<br />
tot zijn recht laat komen. Het in het werkboek<br />
opnemen van deze leerstof zou inconsequent<br />
zijn: de werkboeken zouden nog dikker<br />
worden en de ‘papieren’ verwerking zou veel<br />
minder geschikt zijn.<br />
• Als laatste opdracht bij een hoofdstuk kunnen<br />
leerlingen een ICT-formulier invullen en printen.<br />
Dit formulier kan in het werkboek geplakt<br />
worden. De leerling geeft hiermee aan de opdrachten<br />
van de cd-rom uitgevoerd te hebben.<br />
17 ‘Check-it’ systeem<br />
In de werkboek voor het vmbo-T/havo/vwo staan<br />
bij de meeste vragen en opdrachten een ‘Check-it’<br />
rondje. Dit hoort bij een systeem waarbij leerlingen<br />
elkaars werkboeken kunnen controleren. Het<br />
systeem wordt uitgelegd in het werkboek.<br />
18 De rol van de leerling<br />
De leerling leert om met technische middelen<br />
eigen oplossingen te bedenken. Het ontwerpen is<br />
een activiteit die de mogelijkheden in zich heeft<br />
alle aspecten van de techniek tot uitdrukking te<br />
laten komen.<br />
Het zoeken naar eigen oplossingen is essentieel<br />
voor het vak Techniek. Leerlingen ervaren dat het<br />
maken van eigen keuzes belangrijk is bij dit vak.<br />
Het maken van gestandaardiseerde, identieke<br />
werkstukken levert hierin geen wezenlijke bijdrage.<br />
Een leerling die slechts uitvoerder is, zal dat niet<br />
ervaren als een bijdrage in het verkrijgen van<br />
inzicht in technische processen. Bovendien sluit<br />
deze werkwijze niet aan bij een onderwijsvisie<br />
waarin de leerling moet leren zijn eigen verantwoordelijkheid<br />
te nemen en zelfstandig keuzes<br />
moet leren maken.<br />
De leerling leert bij <strong>technologisch</strong> ook samen te<br />
werken. In diverse opdrachten wordt hier nadrukkelijk<br />
op gewezen.<br />
19 De rol van de docent<br />
Een moderne didactiek vraagt van de docent een<br />
begeleidende taak. Leerlingen dienen zo veel<br />
mogelijk zelfstandig te werken. Dat zullen ze<br />
moeten leren en daarin moeten ze begeleid worden.<br />
<strong>technologisch</strong> biedt u hiervoor ruimschoots de<br />
gelegenheid.<br />
<strong>technologisch</strong> heeft niet voor een roulatiesysteem<br />
gekozen. De opbouw van de methode staat dat<br />
niet toe. Bovendien kan de docent in de klas (of in<br />
een groep) zijn schaarse begeleidingstijd veel<br />
efficiënter gebruiken.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 9
Door de opbouw van de methode biedt <strong>technologisch</strong><br />
u alle kansen deze begeleidende rol optimaal<br />
te vervullen.<br />
20 Zelfstandig werken en eigen verantwoordelijkheid<br />
De methode is zoveel mogelijk gericht op zelfstandig<br />
werken. De docent heeft de mogelijkheid de<br />
leerlingen duidelijk te volgen.<br />
• Alle opdrachten en werkstukken zijn uitgebreid<br />
geïllustreerd. De instructies zijn kort en duidelijk<br />
en stapsgewijs opgebouwd.<br />
• De teksten in het werkboek en het leerboek<br />
zijn aangepast aan de taalvaardigheden van<br />
de leerlingen.<br />
• De cd-rom is uitstekend zelfstandig door te<br />
nemen en biedt aanvullende en extra opdrachten.<br />
• U kunt er voor kiezen de vragen en theoretische<br />
opdrachten door de leerlingen in principe<br />
thuis te laten maken. <strong>technologisch</strong> is er op<br />
gericht dat leerlingen dit zelfstandig kunnen.<br />
Op school controleert u dit proces en grijpt in<br />
waar nodig. In de les heeft u dan meer tijd om<br />
aandacht te besteden aan de praktische opdrachten<br />
en de werkstukken. Veel leerlingen<br />
zijn juist hiervoor gemotiveerd. Hoe beter er<br />
thuis gewerkt wordt hoe meer tijd er is voor de<br />
praktijk.<br />
• Leerlingen die de praktijkopdrachten en de<br />
werkstukken eerder af hebben kunnen al op<br />
school beginnen met het huiswerk. Een leerling<br />
die snel werkt wordt dus ook op deze manier<br />
beloond met minder huiswerk.<br />
21 Vrijheid van de docent, tijdgebrek<br />
Door het klassikale systeem heeft u de mogelijkheid<br />
opdrachten en werkstukken aan te passen<br />
aan uw wensen. U vertelt de leerlingen hoe u een<br />
en ander wilt wijzigen. Deze wijzigingen meteen in<br />
het werkboek laten noteren.<br />
Er zijn zoveel opdrachten en werkstukken dat u<br />
altijd de mogelijkheid heeft iets te laten vallen of<br />
versneld (eenvoudiger of gedeeltelijk) te laten<br />
uitvoeren.<br />
Slechts wanneer de auteurs nadrukkelijk van<br />
mening zijn dat er sprake is van een EXTRA<br />
opdracht, is dit in het werkboek vermeld. Natuurlijk<br />
kunt u er voor kiezen zelf andere opdrachten als<br />
EXTRA te beschouwen.<br />
22 Toetsen en evaluatie<br />
De toetsing richt zich op drie hoofdonderdelen.<br />
U kunt voor elk onderdeel een cijfer (of aantekening)<br />
geven. Vervolgens bepaalt u een eigen<br />
weging om tot een eindcijfer te komen.<br />
• Werkboek<br />
• De beantwoording van de vragen in het<br />
werkboek.<br />
• De wijze waarop de opdrachten zijn uitgevoerd.<br />
Sommige grote opdrachten een eigen<br />
beoordeling (c.q. cijfer) geven.<br />
• Werkstuk<br />
• Tekeningen en opzet (evt. brochure)<br />
• Feitelijk werkstuk<br />
• Toetsenbundel<br />
U kunt een toetsenbundel bestellen met schriftelijke<br />
en digitale toetsen (toetsen met de computer).<br />
In het overzicht per hoofdstuk (en per<br />
les) is steeds in de laatste lessen een afsluiting<br />
en een toets gepland.<br />
23 Toetsen met de computer<br />
Nooit meer nakijken<br />
Proefwerken nakijken hoort voor veel docenten tot<br />
de vervelendste klussen. De bij <strong>technologisch</strong><br />
meegeleverde schriftelijke proefwerken kosten<br />
ongeveer 30 tot 40 minuten nakijkwerk voor een<br />
klas van 24 leerlingen. Die tijd kunt u zich besparen<br />
als u proefwerken afneemt met de computer.<br />
Stelt u zich eens voor: u gaat met uw klas naar de<br />
computerruimte; elke leerling achter een computer,<br />
de leerling tikt zijn naam en zijn klas in. De leerling<br />
ziet hoeveel vragen er zijn en hoeveel tijd hij of zij<br />
daarvoor krijgt. Meteen na afloop krijgt de leerling<br />
de score te zien. Deze score wordt opgeslagen in<br />
een bestand. De docent kan de resultaten bekijken,<br />
printen, maar ook als tekstbestand of database<br />
bestand exporteren. De resultaten kunt u<br />
analyseren en eventueel bijstellen.<br />
Bij <strong>technologisch</strong> hebben we de afgelopen jaren<br />
veel ervaring opgedaan met het digitaal toetsen.<br />
Met ingang van de editie 2003 is er gekozen voor<br />
een ander programma. Niet omdat het huidige<br />
programma Techno-toets (op basis van het raamwerk<br />
toetsprogramma Testcase) niet goed werkt.<br />
Waarschijnlijk is het nog steeds het meest stabiele<br />
en gebruikersvriendelijke programma.<br />
10 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
Testcase wordt echter niet meer onderhouden –<br />
de auteur Cees Rozendaal is onverwacht overleden.<br />
De huidige eigenaar van het programma het<br />
ROC te ’s-Hertogenbosch gebruikt Testcase nog<br />
steeds op hun zeer uitgebreide educatieve netwerk.<br />
Ook zij schakelen op termijn – noodgedwongen<br />
– over op een ander toetsprogramma. <strong>technologisch</strong><br />
heeft gekozen over te stappen op het in<br />
Nederland meest gebruikte toetsprogramma<br />
‘Wintoets 3.0 Pro’. Wintoets heeft minder mogelijkheden<br />
dan Testcase en ziet er wat opmaak e.d.<br />
veel soberder uit. Wij leveren in de toetsenbundel<br />
voor <strong>technologisch</strong> nu alleen de inhoud van de<br />
toetsen, niet het programma zelf. De scholen<br />
moeten zelf het toetsprogramma aanschaffen om<br />
de toetsen af te kunnen nemen. De meeste scholen<br />
hebben een versie van Wintoets al in hun bezit.<br />
U kunt voortaan zelf vragen aanpassen en aanvullingen<br />
maken. U kunt nu ook vragen uitwisselen<br />
met collega’scholen.<br />
24 Video - Klokhuis en <strong>technologisch</strong><br />
In samenwerking met <strong>technologisch</strong> heeft Klokhuis<br />
10 afleveringen samengesteld die precies aansluiten<br />
bij de hoofdstukken van <strong>technologisch</strong>. Vijf<br />
voor het eerste jaar en vijf voor het tweede jaar.<br />
De afleveringen staan op twee videobanden.<br />
25 Video – Techno-bits<br />
Het Teleac - NOT heeft een serie programma's<br />
uitgezonden over Techniek: Techno-bits. Het<br />
bevat acht onderwerpen van ieder twintig minuten.<br />
Ze duren iets te lang, maar sluiten goed aan bij<br />
<strong>technologisch</strong> (Marc de Vries was een van de<br />
adviseurs). Er zijn vast collega’s die de programma’s<br />
hebben opgenomen. Let op aankondigingen<br />
in het vakblad van VeDoTech (Vereniging Docenten<br />
Techniek).<br />
26 Technobriefje<br />
In de werkboeken voor het vmbo maken de leerlingen<br />
een samenvatting. Die kunnen ze eventueel<br />
gebruiken bij het maken van een toets.<br />
Op de volgende bladzijde ziet u een leeg Technobriefje.<br />
U kunt het kopiëren en aan de leerlingen geven.<br />
De leerlingen kunnen hierop eventueel de samenvatting<br />
overnemen en zelf nog meer aantekeningen<br />
(en tekeningen) op maken.<br />
Het Technobriefje mogen de leerlingen gebruiken<br />
bij het maken van een proefwerk. Samen met het<br />
proefwerk leveren ze het briefje in.<br />
U moet zien te voorkomen dat leerlingen ingevulde<br />
Technobriefjes kopiëren en onder elkaar verspreiden.<br />
U kunt dat bijvoorbeeld voorkomen door<br />
alleen met de hand (in kleur) geschreven briefjes<br />
te accepteren.<br />
Veel leerlingen vinden het leuk om met de computer<br />
een Technobriefje te maken. De geprinte tekst<br />
plakken ze dan op het TECHNOBRIEFJE. De<br />
hoeveelheid tekst op het briefje kan dan veel meer<br />
zijn.<br />
Let erop dat de tekst (en de opmaak) bij geprinte<br />
TECHNOBRIEFJES verschillend is. Anders nemen<br />
de leerlingen elkaars bestanden over.<br />
Juist door zelf aantekeningen te maken voor een<br />
proefwerk, leren leerlingen overzichtelijk de leerstof<br />
te bestuderen en samen te vatten.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 11
Lever dit briefje samen met je proefwerk in.<br />
Naam : ............................................................................<br />
Klas: ..................................... Datum: ............................<br />
12 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
27 Vaardigheden<br />
De methode bevat geen handleiding voor de<br />
‘basistechnieken’.<br />
Natuurlijk zijn bij Techniek vaardigheden essentieel.<br />
Er is echter een duidelijke keuze gemaakt<br />
voor de wijze waarop we leerlingen deze vaardigheden<br />
aanleren.<br />
Het is ondoenlijk om in een boek een volledige<br />
instructie te geven, aan de hand waarvan leerlingen<br />
de basistechnieken kunnen leren. Al snel zal<br />
blijken dat de instructies tekortschieten en de<br />
leerlingen niet kunnen boeien.<br />
Voor het geven van instructies over vaardigheden<br />
zijn veel geschiktere methodieken dan een theoretische<br />
presentatie in leer- en werkboeken. Vaardigheden<br />
ontwikkelt de leerling door het doen. Het<br />
is een illusie te denken dat er een andere wijze<br />
mogelijk is. Een leerling die nooit heeft ervaren dat<br />
iets mis kan gaan, heeft waarschijnlijk weinig<br />
geleerd.<br />
De rol van de docent is essentieel. De docent geeft<br />
al demonstrerende het goede voorbeeld. Daarna<br />
zal de leerling al doende moeten leren. De docent<br />
wijst de leerling vervolgens op zijn of haar fouten<br />
en zal helpen als dat nodig is.<br />
Door het klassikale systeem biedt <strong>technologisch</strong><br />
de docent de mogelijkheid om effectief instructies<br />
te geven. Alle leerlingen zijn tegelijkertijd met<br />
dezelfde opdrachten en werkstukken bezig. Vaak<br />
komen ze min of meer tegelijkertijd dezelfde soort<br />
problemen tegen. U kunt daar als docent op<br />
inspelen.<br />
De instructies in de werkboeken kunt u (en de<br />
leerling) als leidraad zien. Het is zeker bij de<br />
werkstukken geen kant en klaar recept voor<br />
allemaal identieke werkstukken.<br />
Het kan handig zijn sheets te maken met aanwijzingen<br />
in tekst en beeld.<br />
28 Encyclopedisch gedeelte<br />
Onmiskenbaar dienen de leerlingen kennis te<br />
hebben van de wijze waarop producten tot stand<br />
komen. Hieraan is voldaan door deze kennis<br />
gestructureerd aan te bieden in het encyclopedisch<br />
gedeelte achter in het leerboek.<br />
Aan de hand van de functiedriehoek worden<br />
vormen, materialen en bewerkingen behandeld.<br />
Er is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van overzichten,<br />
schema's en plaatjes. In het onderdeel<br />
functies staan beschrijvingen van de werkingsprincipes<br />
van diverse systemen.<br />
Het encyclopedisch gedeelte is niet voor niets zo<br />
genoemd. Het is bedoeld als naslagwerk en niet<br />
als leerstof. Het encyclopedisch gedeelte is tevens<br />
een hulpmiddel om bij het ontwerpen te raadplegen<br />
en tot een keuze te komen.<br />
Het encyclopedisch gedeelte uit leerjaar 1 wordt in<br />
leerjaar 2 herhaald en uitgebreid.<br />
In het werkboek worden bij elk hoofdstuk in de<br />
laatste opdracht vragen gesteld over een specifiek<br />
onderdeel van het encyclopedisch gedeelte.<br />
29 Materialen en gereedschap<br />
Zo veel mogelijk maken we gebruik van standaard<br />
materiaal en gereedschap. De maten van het<br />
materiaal zijn zo veel mogelijk standaardmaten. U<br />
kunt natuurlijk afwijken van de gekozen materialen.<br />
In deze handleiding staat per hoofdstuk aangegeven<br />
wat u aan materiaal en gereedschap nodig<br />
heeft.<br />
Er is tevens een overzicht gemaakt van de standaard<br />
inventaris van een technieklokaal.<br />
30 Technisch Onderwijs Assistent<br />
Van menig techniekdocent verwacht het schoolbestuur<br />
dat deze zijn eigen leermiddelen en inventarisonderdelen<br />
maakt. Van veel docenten kennen<br />
wij uiterst vreemde voorbeelden. Natuurlijk mag<br />
men van een techniekdocent een redelijke bijdrage<br />
verwachten in het verzorgen van zijn lokaal en de<br />
leermiddelen, maar de school mag hier geen<br />
misbruik van maken.<br />
Op slechts weinig scholen is er een Technisch<br />
Onderwijs Assistent (TOA) werkzaam voor het vak<br />
Techniek. Behalve een financieel argument is er<br />
geen reden te vinden waarom er geen TOA voor<br />
Techniek is. Natuurkunde, Scheikunde en Biologie<br />
beschikken in het havo/vwo onderwijs vaak wel<br />
over een TOA. In deze vakken is de werkdruk voor<br />
de TOA veelal toegenomen. Extra middelen voor<br />
het aantrekken van een TOA voor Techniek zijn<br />
veelal niet beschikbaar gesteld. Het is duidelijk dat<br />
u naast het morele recht, niet met de wet in de<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 13
hand een beroep kunt doen op de assistentie van<br />
een TOA.<br />
14 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
U als docent Techniek bent primair verantwoordelijk<br />
voor de verzorging van uw lessen. De school<br />
dient u hiervoor de middelen (faciliteiten) te geven.<br />
Er zijn kerndoelen gesteld voor Techniek waar uw<br />
school aan dient te voldoen. Er is een ARBO-Wet<br />
waar uw werkomgeving én die van de leerlingen<br />
aan moet voldoen.<br />
De school (i.c. het schoolbestuur) dient daarvoor<br />
de middelen beschikbaar te stellen. Mocht uw<br />
school de middelen niet hebben, dan is het niet<br />
aan de docent deze problemen op te lossen, maar<br />
is dat een taak van het bestuur. Het bestuur is<br />
verplicht stappen te ondernemen die een probleemsituatie<br />
kunnen oplossen cq. kunnen voorkomen.<br />
31 Lokaalassistent<br />
Op veel scholen is een Melkertbaan ingezet als<br />
hulp bij Techniek. De ambtelijke terminologie<br />
gewijzigd in een I/D baan (Instroom/Doorstroom<br />
baan). Deze functionaris is in dienst van de school<br />
maar wordt grotendeels door de overheid (gemeente)<br />
betaald. Natuurlijk zijn er voorwaarden<br />
verbonden aan het aanstellen van een functionaris<br />
met een I/D baan.<br />
In principe betreft het banen van 32 uur.<br />
I/D banen zijn uitdrukkelijk bedoeld voor hulpfuncties,<br />
zoals: hulpconciërges en lokaalassistenten.<br />
Een I/D baan bij techniek valt onder de functie<br />
lokaalassistent. Hij biedt bijvoorbeeld hulp bij<br />
onderhoudswerk, licht administratief werk en bij<br />
het gereedmaken van lesmaterialen.<br />
Een lokaalassistent is geen onderwijsassistent (zie<br />
18). Een school kan meerdere I/D banen hebben.<br />
Het aanstellen van een I/D werknemer moet de<br />
toestemming hebben van de MR. Op een vacature<br />
als I/D baan wordt gesolliciteerd, d.w.z. dat de<br />
school bepaalt of een kandidaat geschikt is. Of<br />
een kandidaat mag solliciteren bepaalt de gemeente.<br />
Deze taken zijn meestal uitbesteed aan<br />
een door de gemeente gesubsidieerde instantie.<br />
Het gaat in principe om mensen die meer dan één<br />
jaar werkloos en uitkeringsgerechtigd zijn volgens<br />
de Algemene Bijstandswet.<br />
Voor meer informatie raden wij u aan te lezen:<br />
Uitleg nr. 15, 30 oktober 1996, blz.16,17 en 18<br />
(in het bezit van uw schoolleiding).<br />
Er is ook een brochure van OC en W getiteld:<br />
Werk, werk, werk<br />
óók in het onderwijs en de wetenschappen<br />
december 1996<br />
Te bestellen bij Sdu Servicecentrum<br />
Postbus 20014<br />
2500 EA Den Haag<br />
070-3789830<br />
fax 070-3789783<br />
Gezien de regelmatig gewijzigde regelgeving is het<br />
raadzaam ook inlichtingen in te winnen bij de<br />
gemeente. Zeker als u merkt dat de school niet<br />
genegen is u ten dienste te staan en hiervoor<br />
misschien twijfelachtige argumenten geeft, zoals:<br />
daar komen wij niet voor in aanmerking, of daar<br />
hebben wij slechte ervaringen mee, etc.<br />
Op sommige scholen wordt ook van andere vaak<br />
meestal gemeentelijke regelingen gebruik gemaakt.<br />
Ook hiervoor geldt dat deze regelingen<br />
vaak wijzigen.<br />
32 Verkort leerplan<br />
Op de volgende bladzijde ziet u een verkort leerplan<br />
horende bij de methode.<br />
Dit leerplan kunt u gebruiken in een schoolwerkplan.<br />
Door zijn compactheid is het overzicht informatief.<br />
Het vermelden van de kerndoelen is achterwege<br />
gelaten. De kerndoelen uit 1999 hebben bij de<br />
vernieuwde basisvorming niet meer die verplichtende<br />
status omdat scholen ook mogen experimenteren<br />
met de leergebieden uit de vernieuwde<br />
basisvorming. Techniek hoort daar vooralsnog (in<br />
de politiek weet je nooit!) bij het leergebied science<br />
samen met de vakken Natuur- en scheikunde,<br />
Biologie en verzorgen. De kerndoelen voor dit<br />
leergebied zijn zo breed dat het weinig zinvol is ze<br />
bij dit overzicht voor Techniek te vermelden.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 15
Korte omschrijving leerplan techniek<br />
De methode <strong>technologisch</strong> is een uitgave van<br />
Educatieve Partners Nederland (EPN).<br />
De methode bestaat uit twee leerboeken (voor elk<br />
jaar één) en vier werkboeken (twee per leerjaar).<br />
Bij elk leerjaar hoort bovendien een cd-rom met<br />
digitale opdrachten. De leerboeken bevatten de<br />
theoretische leerstof en achtergrondinformatie. De<br />
leerstof is onderverdeeld in 10 hoofdstukken: elk<br />
leerjaar 5 hoofdstukken. Bij elk hoofdstuk horen<br />
vragen, opdrachten en een werkstuk. De volgorde<br />
van de hoofdstukken is didactisch opgebouwd. Er<br />
zal niet gewerkt worden in een roulatiesysteem.<br />
Per hoofdstuk wordt getoetst, waarbij alle leeraspecten<br />
(kennis en vaardigheden) een rol spelen.<br />
Binnen elk hoofdstuk kunnen leerlingen op hun<br />
eigen niveau werkzaam zijn (differentiatie) en is<br />
tevens extra stof aangeboden.<br />
Leergebied ‘Mens en Natuur’<br />
Technologisch probeert gestalte te geven aan een<br />
geleidelijke samenwerking met andere vakken<br />
binnen het leergebied Mens en Natuur. Er wordt in<br />
de methode daar waar het functioneel is en met<br />
regelmaat verwezen naar de natuurwetenschappelijke<br />
aspecten en de relaties met de natuurwetenschappen.<br />
Leerjaar 1<br />
Tevens komen de relaties van de Techniek en<br />
andere leergebieden Mens en Maatschappij en<br />
Mens en Cultuur aan de orde.<br />
Werkwijze<br />
De verwerking van één hoofdstuk zal ongeveer 14<br />
tot 16 lessen van 50 minuten, oftewel zeven of<br />
acht blokuren, in beslag nemen. In het eerste<br />
leerjaar ligt de nadruk op de praktische en theoretische<br />
kennis over technische systemen en principes.<br />
In het tweede leerjaar op de techniek als<br />
verschijnsel in de maatschappij.<br />
Het praktisch werken beslaat minstens 75% van<br />
de lestijd.<br />
De hieronder genoemde leerinhouden worden zo<br />
veel mogelijk in de les vertaald in praktische<br />
opdrachten waarbij het probleemoplossend handelen<br />
en het ontwerpen van technische producten en<br />
modellen voorop staat.<br />
Bij diverse werkstukken en opdrachten werken de<br />
leerlingen samen.<br />
1 � Wat is techniek? � kennismaking en introductie in het vak techniek (beeldvorming). Een inleiding over de<br />
belangrijkste kenmerken van techniek als uitbreiding van de menselijke mogelijkheden.<br />
2 � Materialen en<br />
bewerkingen<br />
� eigenschappen van materialen – soorten materialen.<br />
� functiedriehoek: materiaal - vorm – bewerking en functie.<br />
� soorten en eigenschappen van verbindingen<br />
3 � Hefbomen � ontwikkeling van gereedschap<br />
� functie / werking van hefbomen<br />
4 � Overbrengingen � ontwikkeling van apparaten waarin overbrengingen gebruikt worden.<br />
� functie / werking van overbrengingen<br />
5 � Uitvinden � het proces van ontwerpen, maken en gebruiken, toegepast op door leerlingen zelf te<br />
onderzoeken en te bepalen technische problemen<br />
Leerjaar 2 �<br />
1 � Systemen � systeemleer (omzetten van energie – materie - informatie en input –proces - output)<br />
� de relatie tussen de technische productiesystemen en de samenleving<br />
� functie/ werking van productiesystemen en automaten<br />
2 � Bouwwerken � de rol van de gebouwde omgeving in de samenleving<br />
� technische aspecten bij het bouwen – constructie/systemen<br />
3 � Transport � transport als verschijnsel in onze samenleving<br />
� functie / werking van transportmiddelen<br />
4 � Communicatie � communicatie als verschijnsel in onze samenleving<br />
� functie / werking van communicatiesystemen<br />
5 � Stel dat ... � technology assessment en de wijze waarop de wereld in de toekomst door de techniek<br />
beïnvloed wordt.<br />
16 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
33 Groepsgrootte<br />
Bij <strong>technologisch</strong> wordt uitgegaan van een<br />
groepsgrootte van maximaal 32 leerlingen. Dit<br />
komt overeen met de maximale groepsgrootte van<br />
een klas. Wij zijn ervan op de hoogte dat in alle<br />
oorspronkelijke leerplanvoorstellen een maximum<br />
groepsgrootte van 24 leerlingen voor techniek<br />
werd aangehouden. Natuurlijk verdient een<br />
groepsgrootte van maximaal 24 leerlingen bij<br />
praktisch werken de voorkeur. De praktijk wijst<br />
echter uit dat het scholen, om wat voor reden dan<br />
ook, niet lukt de groepsgroottes bij techniek door<br />
splitsingen te verkleinen. Een school dient wel het<br />
technieklokaal aan deze groepsgrootte aan te<br />
passen.<br />
Zeker voor vmbo leerlingen is een maximum<br />
groepsgrootte van 24 bij Techniek geen luxe maar<br />
zowel op didactische gronden als om veiligheidsoverwegingen<br />
aan te bevelen. In sommige gevallen<br />
zelfs een noodzaak.<br />
Wist u overigens dat het vroeger bij Algemene<br />
Techniek (voor de bavo) volstrekt ongebruikelijk<br />
was dat er groepen van boven de 24 waren. Vaak<br />
hadden docenten 20 jaar geleden halve klassen bij<br />
de praktische vakken. Ook de maximum groepsgrootte<br />
voor alle klassen was vroeger 30 en geen<br />
32.<br />
U bent de bezuinigingen toch nog steeds niet<br />
vergeten?<br />
34 ARBO-Wet<br />
Het aantal van maximaal 24 leerlingen vindt een<br />
"wettelijke" basis in de brochure 'Veiligheid Gezondheid<br />
Milieu in het onderwijs' (Ministerie van<br />
O&W en Ministerie van V&M, 1989) en de ARBO-<br />
Wet. Het is gekoppeld aan een genormeerde<br />
lokaalgrootte van 108 m² (exclusief berging). Ook<br />
de andere regelgeving betreffende de verplichte<br />
lokaal- en veiligheidsvoorzieningen staat in deze<br />
brochure. De brochure heeft een wettelijke basis<br />
gekregen na invoering van de ARBO-Wet (november<br />
1990).<br />
Bij een maximum groepsgrootte van 32 leerlingen<br />
geldt volgens de ARBO-Wet een minimale lokaalgrootte<br />
van 144 m² (exclusief berging).<br />
Zie hierover:<br />
w afl. 8 in de info-reeks van het Procesmanagement<br />
Basisvorming , 'Veiligheid in het technieklokaal'<br />
(juni 1994, ISBN: 90-74723-11-X);<br />
w info 72 van het Informatie & Advies Centrum<br />
Schoolaccommodaties (ICS te Gouda), 'Autonomievergroting<br />
en Arbo-zorg'.<br />
De meeste technieklokalen zijn gerealiseerd na<br />
invoering van deze wet. Scholen mogen niet als<br />
excuus opvoeren dat er sprake is van overmacht.<br />
Het is niet meer mogelijk een beroep te doen op<br />
een Rijksbijdrage vallende onder de regeling<br />
‘Kleine Stichtingskosten' tot f 500.000.<br />
Eventuele vergoedingen dienen nu door het<br />
schoolbestuur aangevraagd te worden bij de<br />
gemeente. De Rijksoverheid heeft namelijk het<br />
eigendom van al zijn schoolgebouwen overgedaan<br />
naar de gemeentes. De vergoeding die de gemeente<br />
krijgt van het rijk voor het onderhoud van<br />
de gebouwen is echter gebaseerd op niet geïndexeerde<br />
bedragen uit jaren 60/70 en met een<br />
korting van 10%. Gemeentes hebben voor het<br />
onderhoud te weinig geld gekregen van het rijk. Bij<br />
veel gebouwen is bovendien sprake van achterstallig<br />
onderhoud of van noodvoorzieningen (noodlokalen)<br />
die in wezen al lang waren afgeschreven.<br />
35 Financiering<br />
U dient samen met uw schoolleiding zorg te dragen<br />
voor een fatsoenlijke financiële onderbouwing.<br />
Wij geven hier een voorbeeld van de opzet voor<br />
een begroting voor het vak Techniek.<br />
Bijdrage ouders<br />
• leerboek en/of werkboek.<br />
Ouders dienen de kosten van het leer- en werkboek<br />
te dragen. Het leerboek kan verscheidene<br />
jaren meegaan. Het kan opgenomen worden in<br />
een boekenfonds of huursysteem. De werkboeken<br />
(twee per jaar bij twee maal twee lesuren per<br />
week) worden door de leerlingen ingevuld en<br />
zullen jaarlijks vervangen dienen te worden.<br />
• verbruiksmaterialen.<br />
U rekent hier de materialen bij die de leerlingen<br />
verbruiken tijdens de les: hout, karton, verf, spijkers,<br />
etc. net zoals bijvoorbeeld proefwerkpapier.<br />
Er blijken grote verschillen te bestaan in de ouderbijdrage<br />
voor verbruiksmaterialen. Op sommige<br />
scholen betalen de ouders het volledige bedrag op<br />
andere scholen minder dan de helft.<br />
Wij zijn uitgegaan van een maximum van 0,20 per<br />
lesuur. Bij twee lesuren in de week komt dit neer<br />
op maximaal € 14,40 per leerjaar. Tot nu toe (1-6-<br />
2003) wijst de praktijk uit dat de kosten lager<br />
kunnen liggen (afhankelijk van inkoop, keuze<br />
materiaal, uitval van opdrachten en werkstukken).<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 17
Bijdrage school (exploitatiekosten)<br />
Dit zijn kosten gedekt door de vergoeding die de<br />
school krijgt van het Rijk. Sommige scholen laten<br />
een flink deel van de kosten van de verbruiksmaterialen<br />
vallen onder de exploitatiekosten.<br />
� Afschrijving inventaris<br />
U maakt een lijst van uw inventaris met een gespecificeerde<br />
waarde en de afschrijvingstermijn.<br />
Bijvoorbeeld:<br />
� een gedeelte van de inventaris jaarlijks<br />
(figuurzaagjes, schuurpapier, kwasten).<br />
Het onderscheid tussen deze begrotingspost<br />
en de 'verbruiksmaterialen' is soms<br />
marginaal;<br />
� een gedeelte van de inventaris driejaarlijks<br />
(bijv. zagen, tangen, vijlen, etc.);<br />
� een gedeelte eens in de vijfjaar (handboor,<br />
etc.);<br />
� een gedeelte eens in de tien jaar (krukjes,<br />
overhead- projector, kleine bankschroef,<br />
etc.);<br />
� een gedeelte eens in de 25 jaar (werkbanken,<br />
docententafel, stelling, kolomboor,<br />
etc.).<br />
� Onderhoudskosten inventaris<br />
(reparaties e.d.)<br />
� Nieuwe aanschaf inventaris<br />
U zult af en toe iets nieuws willen aanschaffen:<br />
nieuwe apparaten die op de markt komen, etc<br />
� Verwarmings- en schoonmaakkosten<br />
Lump Sum<br />
Het vergoedingssysteem is voortdurend aan<br />
verandering onderhevig. Bij alle scholen is sprake<br />
van een 'Lump Sum' financiering. De school mag<br />
met instemming van de Medezeggenschapsraad<br />
(MR) exploitatievergoeding omzetten in een personeelsvergoeding.<br />
De besteding van de Lump<br />
Sum vergoeding is aan behoorlijk wat regels<br />
gebonden en deMR speelt bij de besteding een<br />
belangrijke rol.<br />
Het betekent in ieder geval wel dat u een steeds<br />
grotere verantwoordelijkheid krijgt voor uw begroting.<br />
Een bedrijfsmatige aanpak met een duidelijke<br />
begroting zal uw onderhandelingspositie versterken.<br />
36 Blokuren<br />
Lesuren duren op de meeste scholen vijftig minuten.<br />
Indien voor Techniek in één jaarlaag twee<br />
lesuren op het rooster staan, bevelen wij blokuren<br />
aan. De lestijd wordt dan veel efficiënter gebruikt.<br />
U bent de helft minder tijd kwijt aan opruimen en<br />
leswisselingen.<br />
Blokuren bevorderen de rust in het lokaal aanzienlijk.<br />
Als u zes lesuren op een dag hebt, maakt het<br />
heel wat uit als er zes groepen zijn geweest of drie<br />
groepen.<br />
Steeds meer scholen gaan over op lesuren van 45<br />
minuten. Zeker dan zijn blokuren voor techniek<br />
bijna een noodzaak.<br />
37 Lokaalinrichting algemeen<br />
De methode stelt geen ingewikkelde inventariseisen.<br />
Ook de verbruiksmaterialen kunnen beperkt<br />
zijn. Bij het schrijven van de methode is vanaf het<br />
begin rekening gehouden met minimale voorzieningen.<br />
U kunt met de methode werken met dit<br />
minimum. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat een<br />
school niet op basis van redelijke argumenten kan<br />
besluiten meer geld beschikbaar te stellen. Zeker<br />
bij Techniek zal dat een enthousiasmerende<br />
werking hebben, zowel op de leerling als de<br />
docent.<br />
Aanbevelingen, zoals in deze handleiding zijn<br />
opgenomen, zijn op veel scholen nagevolgd. De<br />
auteurs hebben er geen bezwaar tegen als u hun<br />
lokaal wilt bezichtigen. Het is mogelijk de lokalen<br />
van de auteurs (Peter Mes en Jos Smeets) te<br />
bezoeken. Neemt u contact op met de uitgever<br />
voor een afspraak. Waarschijnlijk vindt u bij u in de<br />
buurt ook een school die werkt met <strong>technologisch</strong>.<br />
Soms kan het handig zijn hier eens op bezoek te<br />
gaan. Wilt u adressen neem dan contact op met de<br />
uitgever.<br />
Verdeling in groepen<br />
Het is praktisch de klas te verdelen in maximaal<br />
acht groepen van maximaal vier leerlingen elk.<br />
Voor elke groep heeft u een vierpersoonstafel<br />
beschikbaar. In het midden van het lokaal kunt u,<br />
als de ruimte het toelaat, een rij schrijftafels plaatsen.<br />
In het midden bevindt zich ook de docententafel<br />
(zie de tekeningen van voorbeeldplattegronden).<br />
18 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
Werktafel<br />
Een goede maat voor een werktafel is ongeveer<br />
1200×1500 mm. De standaard vierpersoonstafel is<br />
echter 1000×2000 mm. Diverse fabrikanten leveren<br />
ook tafels op maat. De grootte van de tafel is<br />
afhankelijk van uw voorkeur, financiële mogelijkheden<br />
en het formaat van uw lokaal. Een breedte<br />
van 1200 mm heeft als voordeel dat twee leerlingen<br />
goed tegenover elkaar kunnen werken. Een<br />
ideale maat is 1200×1750 mm. Het is handig als<br />
de tafel een overstekende rand heeft. U kunt<br />
hierop van alles vastklemmen (bankschroef,<br />
figuurzaagplankje, etc.). Elke tafel geeft u een<br />
eigen kleur en een nummer.<br />
De Firma Technimeubel te Dongen (0162-312076)<br />
levert een speciaal ontwikkelde tafel met een<br />
ijzeren omranding en een verwisselbaar bovenblad.<br />
Gereedschapsrek<br />
Het is handig als u per tafel één set gereedschap<br />
beschikbaar stelt. U hangt zo'n set op een rek met<br />
het nummer van de tafel. Het gereedschap geeft u<br />
een kleur (accent) dat overeenkomt met de tafelkleur.<br />
Eventueel kan dit rek verplaatsbaar zijn. De<br />
Firma Technimeubel te Dongen (0162-312076)<br />
levert een hiervoor speciaal ontwikkeld verrijdbaar<br />
gereedschapsrek (zie foto).<br />
Elke hoek heeft 1 m² ophangruimte. Leerlingen<br />
controleren aan het begin en het einde van de les<br />
het gereedschap. De leerlingen aan een tafel zijn<br />
verantwoordelijk voor hun eigen set gereedschap.<br />
Naast het eenvoudige handgereedschap hebt u<br />
ook gereedschap dat u niet per tafel beschikbaar<br />
stelt. Het kan te kostbaar zijn, of te weinig gebruikt<br />
worden.<br />
Natuurlijk kunt u ook kiezen voor andere oplossingen:<br />
één of meer grote rekken, of gereedschapskisten,<br />
etc.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 19
Opbergruimte voor werkstukken e.d.<br />
Per tafel kunt u hiervoor een doos of krat beschikbaar<br />
stellen. Op deze doos of krat wordt duidelijk<br />
vermeld wie de doos gebruiken (naam leerlingen<br />
en klas) en met een kleur en nummer geeft u aan<br />
bij welke tafel de doos hoort. Wij houden met alle<br />
werkstukken en opdrachten rekening met een<br />
maximale maat van zo'n doos van<br />
300×300×600mm. In één doos passen vier werkstukken.<br />
U moet zorgen voor voldoende opbergruimte. U<br />
kunt dat precies uitrekenen als u uitgaat van 8<br />
dozen per klas (bij max. 32 leerlingen).<br />
Kartonnen dozen zijn op maat te bestellen bij<br />
diverse leveranciers (o.a. Vermeij 0347-371664 en<br />
Overtoom, zie ook de Gouden Gids). U kunt ook<br />
stapelbare tomaten/ sinaasappeldozen gebruiken.<br />
Het handigst zijn stapelbare kunststof kratten. U<br />
maakt voor elke klas een stapel. Dat zijn er nooit<br />
meer dan acht. Zo spaart u een stelling uit en is de<br />
kans op het verdwijnen van werkstukken minimaal.<br />
Voor sommige kunststof kratten betaalt u slechts<br />
statiegeld, bijvoorbeeld: broodkratten en veilingkratten.<br />
U moet hiervoor wel bedrijven benaderen<br />
(evt. via ouders), deze kratten zijn niet altijd te<br />
koop. Er zijn mogelijkheden tweedehands veilingkratten<br />
te kopen.<br />
20 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
Ophangrek<br />
Soms is het handig als een leerling tijdelijk een<br />
werkstuk op kan bergen. Of als u werkstukken van<br />
leerlingen wilt ‘tentoonstellen’.<br />
Maak een ophangrek van een bouwstaalmat.<br />
Zo’n bouwstaalmat is goedkoop en met een zware<br />
kniptang (betonschaar) op maat te knippen of met<br />
een slijpschijf op maat door te slijpen . U hangt de<br />
mat aan een wand of aan het plafond. Met haakjes<br />
van ijzerdraad of met touwtjes kunnen er honderden<br />
werkstukken aan hangen.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 21
Docentenplek<br />
Het is belangrijk dat u een goed overzicht heeft in<br />
het lokaal. Een centrale plaats en eventueel een<br />
verhoging ('podium') kan dit vergemakkelijken. Bij<br />
een verhoging kunt u bovendien beter iets laten<br />
zien en/of demonstreren. Niet voor niets hebben<br />
praktijklokalen natuurkunde, scheikunde en biologie<br />
vaak een podium.<br />
Een overheadprojector is een uitstekend hulpmiddel<br />
om iets klassikaal uit te leggen. U kunt overzichten,<br />
schema's en schetsen uitstekend met<br />
sheets toelichten.<br />
38 Lokaalplattegronden<br />
Op deze bladzijde ziet u enkele voorbeelden van<br />
plattegronden van lokalen.<br />
De minimale maat voor een technieklokaal is 108<br />
m ² . Dit komt overeen met de oppervlakte van twee<br />
standaard theorielokalen (7,4x7,4 m ² is 108 m ² ).<br />
Zo’n oppervlakte is bedoeld voor maximaal 24<br />
leerlingen, exclusief berging van minimaal 20 m ² .<br />
Voor 32 leerlingen heeft u dus minimaal 144 m ²<br />
nodig.<br />
22 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
39 Bronafzuiging<br />
Sinds begin 1995 hebben de auteurs ervaring<br />
opgedaan met een bronafzuigsysteem van Alsident.<br />
Het blijkt tot nu toe heel redelijk te werken.<br />
De kosten voor acht werkplekken zijn ongeveer €<br />
2750. Tenminste als de school het zelf aanlegt,<br />
wat in principe niet al te ingewikkeld is. De motor<br />
maakt weinig lawaai en kan in het lokaal blijven.<br />
De afzuigmotor kan ook buiten het lokaal geplaatst<br />
worden (bijvoorbeeld op het dak). Het systeem<br />
maakt dan zo weinig geluid dat een timer schakeling<br />
handig wordt anders weet u niet dat het systeem<br />
aan staat. Het systeem is leverbaar door alle<br />
grote leermiddelen leveranciers voor Techniek.<br />
40 Overzicht van de richtlijnen en voorschriften<br />
voor een technieklokaal<br />
Het blijkt nog steeds nodig een overzicht te geven<br />
van alle voorwaarden waaraan een lokaal Techniek<br />
dient te voldoen. Nog steeds zijn er veel<br />
lokalen die niet aan de eisen voldoen. Het is uw<br />
verantwoordelijkheid de schoolleiding hiervan op<br />
de hoogte te stellen.<br />
Met het hier volgende overzicht is een poging<br />
gedaan in het kort een lijst te geven van de geldende<br />
richtlijnen en voorschriften voor een technieklokaal.<br />
Het voldoen aan deze richtlijnen en<br />
voorschriften zal naar beste vermogens een lokaal<br />
opleveren dat aan de ARBO-Wet voldoet. Zo veel<br />
mogelijk is geprobeerd meetbare gegevens te<br />
verstrekken.<br />
Het overzicht is bedoeld als programma van eisen<br />
aan de hand waarvan de school een schetsplan,<br />
evt. een architect een tekening en de aannemer<br />
een offerte kan maken.<br />
U kunt het overzicht ook gebruiken als een ‘checklist’<br />
aan de hand waarvan u kunt controleren of uw<br />
lokaal aan de eisen voldoet.<br />
De genoemde waardes komen zo veel mogelijk uit<br />
de brochure 'Veiligheid, gezondheid, milieu'.<br />
Hierin staat een overzicht van de wettelijke voorschriften.<br />
Op deze brochure mag u zich beroepen.<br />
In circulaires van het Ministerie is hiernaar verwezen<br />
waardoor deze een 'wettelijke' basis heeft<br />
gekregen.<br />
Indien het lokaal ook als vaklokaal handvaardigheid<br />
(of als ander vaklokaal) gebruikt wordt, dan<br />
moet ook aan de hiervoor geldende voorschriften<br />
voldaan worden. Indien van toepassing is dit in het<br />
overzicht aangegeven.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 23
1 Situering<br />
De aanvoer van materialen dient eenvoudig<br />
te kunnen geschieden.<br />
Mede als gevolg van eisen m.b.t. nooduitgang<br />
(zie 11) en geluidsisolatie (zie 7) is situering<br />
op de begane grond en niet aangrenzend<br />
aan theorielokalen aan te bevelen.<br />
2 Oppervlakte<br />
Voor 24 leerlingen geldt een norm van 108<br />
m², voor 32 leerlingen 144 m². Dit is exclusief<br />
berging. Hiervoor is 20 m² redelijk.<br />
3 Hoogte<br />
Norm is 3.00 m. Minimum 2.80.<br />
4 Daglicht en uitzicht<br />
4.1 Gezamenlijke oppervlakte waardoor daglicht<br />
kan toetreden, 1/20 deel vloer oppervlakte.<br />
Daglichtfactor minimaal 1%.<br />
4.2 Gezamenlijke breedte waardoor uitzicht op<br />
de omgeving wordt verschaft, 1/10 deel omtrek<br />
van het lokaal.<br />
5 Zonlicht<br />
In verband met een redelijk thermisch comfort,<br />
inval van direct zonlicht zoveel mogelijk<br />
vermijden. Eventueel buitenzonwering toepassen.<br />
Problemen met het thermisch comfort doen<br />
zich met name voor bij lichte bouwconstructies<br />
(in het bijzonder met een plat dak), zoals<br />
houten noodbouw.<br />
6 Ventilatie<br />
6.1 Natuurlijke ventilatie, zal meestal aangevuld<br />
dienen te worden met mechanische ventilatie,<br />
waarbij verse lucht aangevoerd dient te<br />
worden (norm NEN 1089).<br />
6.2 Voor techniek geldt als vaklokaal een volumestroom<br />
van 20 m³ / uur / per persoon.<br />
Voor handvaardigheid geldt een volumestroom<br />
van 36 m³ / uur / pp (werkplaats).<br />
Het is raadzaam om gezien de verwachtte<br />
werkzaamheden in het technieklokaal de<br />
waarde van 36 m³ /uur / pp aan te houden.<br />
Bij een maximum van 24 (32) ll. (en één docent)<br />
dient de volumestroom 900 (1.188) m³<br />
/ uur te zijn.<br />
6.3 In de winter dienen deze waarden aangehouden<br />
te kunnen worden zonder dat er<br />
sprake is van een 'koude luchtstroom'. De<br />
aangevoerde lucht zal verwarmd dienen te<br />
worden. U moet tevens rekening houden<br />
met de capaciteit van de bronafzuiging (±<br />
600 m³ per uur, zie 12).<br />
Het is meestal nodig de capaciteit van de<br />
verwarmingsinstallatie aan te passen. De<br />
aanvoer van verwarmde verse lucht is goed<br />
te realiseren via zgn. 'frisse lucht ventielen',<br />
die achter de radiatoren in de muur geplaatst<br />
worden. Het inschakelen van een<br />
deskundig installatiebureau is hiervoor<br />
noodzakelijk (zie ook 12).<br />
Recirculatie systemen (met filters) en warmte<br />
terugwinningsystemen zijn in verhouding<br />
(nog) veel te kostbaar.<br />
24 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
7 Geluid<br />
7.1 De nagalmtijd in het lokaal moet liggen<br />
tussen 0,9 sec. en de 1,1 sec.<br />
7.2 Verbetering van de akoestiek kan noodzakelijk<br />
zijn (geluidsabsorberend materiaal tegen<br />
het plafond).<br />
7.3 Er dienen voorzieningen getroffen te worden<br />
tegen lawaaiproductie.<br />
O.a. metaal- en houtbewerken veroorzaken<br />
een verhoogde geluidsproductie. Met name<br />
aan de vloer worden in verband met contactgeluiden<br />
eisen gesteld. Een lichte houten<br />
vloer met een holle ruimte eronder veroorzaakt<br />
veel lawaai.<br />
7.4 Geluidsisolatie (+/- afwijking t.o.v. norm voor<br />
woningscheidende constructies).<br />
Luchtgeluidsisolatie, t.o.v. ander lokaal + 5<br />
dB, t.o.v. gang -15 dB.<br />
Contactgeluidsisolatie, t.o.v. ander lokaal 0<br />
dB, t.o.v. gang 10 dB<br />
Indien nodig hiervoor een deskundige inschakelen.<br />
Achteraf verbeteringen aanbrengen<br />
kan zeer kostbaar zijn.<br />
8 Wanden<br />
8.1 Men moet voldoende vrije wandruimte<br />
hebben om kasten, spoelbakken, gereedschapsrekken<br />
te kunnen plaatsen. Raamoppervlak<br />
niet te groot maken.<br />
8.2 Ook bij de wanden kan het noodzakelijk zijn<br />
akoestisch materiaal aan te brengen. Gladde<br />
wanden veroorzaken een verhoging van<br />
de nagalmtijd.<br />
9 Verlichting<br />
9.1 Verlichtingssterkte minimaal 250 lux. Op de<br />
werkplek minimaal 500 lux.<br />
9.2 Voor een handvaardigheidlokaal geldt<br />
bovendien:<br />
waakverlichting ter verkleining van de kans<br />
op inbraak.<br />
noodverlichting om vluchtwegen aan te geven.<br />
U kunt beslissen voor techniek hetzelfde te<br />
realiseren.<br />
10 Vloeren<br />
10.1 De vloer mag beslist niet glad zijn.<br />
10.2 De vloer moet voldoende stabiel zijn om<br />
werktafels en machines veilig te kunnen<br />
plaatsen.<br />
10.3 De vloer moet zo vlak mogelijk gehouden<br />
kunnen worden. Geen snoeren, richels, verhogingen,<br />
e.d.<br />
10.4 De vloer moet goede akoestische (dempende)<br />
eigenschappen hebben.<br />
10.5 Voor vloerbedekking komen o.a. in aanmerking:<br />
asfalttegels, marmo- linoleum (3,2 mm)<br />
alleen met juiste stroeve waslaag, homogeen<br />
vinyl (2 mm) ('sure-step' en vooral 'safe-step'<br />
van Forbo worden aangeraden),<br />
hout (parket).<br />
11 Nooduitgangen<br />
Er dienen twee vluchtwegen te zijn. Op de<br />
begane grond mag een raam als zodanig<br />
dienst doen (min. opening 75/75 cm.). Dit<br />
raam dient vrij bereikbaar te zijn en aangeduid<br />
te zijn met "nooduitgang". De deuren<br />
(en / of het raam) dienen naar buiten toe<br />
open te draaien. Eventueel is overleg met<br />
de brandweer noodzakelijk.<br />
12 Afzuiging werkplekken<br />
12.1 Indien er werkzaamheden worden verricht<br />
die schadelijke gassen en dampen veroorzaken<br />
dan moet er werkplek(bron)afzuiging<br />
zijn.<br />
Voor techniek geldt dat er gesoldeerd en er<br />
kunststoffen ver- en bewerkt worden. Op<br />
deze plaatsen dienen de ontstane schadelijke<br />
dampen en gassen d.m.v. bronafzuiging<br />
afgezogen te worden. Men dient uit te gaan<br />
van vier werkplekken voor solderen (totale<br />
werkbreedte ong. 3 m), en een vergelijkbare<br />
werkbreedte voor kunststofbewerking (twee<br />
werkplekken). Het hebben van zes werkplekken<br />
met bronafzuiging is zeker reëel.<br />
Voor elke werkplek rekent u op maximaal<br />
100 m³ per uur af te zuigen vuile lucht (afhankelijk<br />
van het gekozen systeem). Bij grotere<br />
groepen zal men meer werkplekken<br />
moeten hebben.<br />
12.2 Bij gebruik van een elektrische keramiekoven<br />
(handvaardigheid), dienen de gassen<br />
die hier ontstaan, eveneens afgezogen te<br />
worden.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 25
12.3 Er kunnen problemen ontstaan in combinatie<br />
met de noodzakelijke ruimteventilatie en<br />
de capaciteit van de verwarming. Inschakelen<br />
van een deskundig installatiebureau is<br />
aan te bevelen (zie 6).<br />
12.4 Indien van toepassing is een bronafzuiging<br />
van mot en spanen bij houtbewerkingmachines<br />
noodzakelijk (zgn. gefilterde recirculatie;<br />
volumestroom afhankelijk van het type<br />
en het aantal hierop aangesloten machines).<br />
De afzuiger en de stofzak zullen i.v.m. lawaai<br />
meestal buiten het lokaal geplaatst dienen<br />
te worden.<br />
U kunt ook een centraal stofzuigsysteem<br />
met zgn. 'stofcontacten' installeren (druk- of<br />
vacuümsysteem). Het grote voordeel is dan<br />
het eenvoudige buizenstelsel (Ø 75 mm) en<br />
de mogelijkheid hiermee ook gewoon te<br />
kunnen 'stofzuigen'.<br />
13 Water aan- en afvoer<br />
Er dient een koudwateraansluiting te zijn.<br />
Eén wastafel(bak) met twee of drie tappunten<br />
in het lokaal is voldoende. De afvoer<br />
dient een goede voorziening te hebben tegen<br />
het verstopt raken van de afvoerleiding,<br />
bijv. een goed te reinigen overloopbak.<br />
14 Elektrische installatie<br />
14.1 Centrale schakelkast in het lokaal (duidelijk<br />
zichtbaar). Aansluiting voor 380V en 220V.<br />
Norm NEN 1010 (installatie), norm NEN<br />
3140 (apparatuur).<br />
14.2 De schakelkast dient voldoende groepen en<br />
veiligheidsvoorzieningen (beschermingsleidingen<br />
en aardlekschakelaars) te hebben<br />
(overeenkomstig voorschriften energiebedrijf).<br />
Aparte groepen voor de machines,<br />
licht en evt. werktafels.<br />
14.3 Minimaal twee goed zichtbare noodstopschakelaars<br />
moeten in het lokaal aanwezig<br />
zijn.<br />
14.4 Nulspanningsbeveiliging bij alle vast opgestelde<br />
machines.<br />
14.5 Minimaal een dubbele geaarde wandcontactdoos<br />
per 20/25 m² lokaaloppervlakte,<br />
minimaal vijf.<br />
14.6 Voor de soldeerinstallatie werd tot nu toe<br />
steeds een lagere spanning 24 of 42 volt<br />
aanbevolen (bij een stalen tafel of werkbank<br />
verplicht). Deze dient op een aparte groep<br />
aangesloten te worden. De contactdozen<br />
voor deze spanning zijn niet geschikt voor<br />
het aansluiten van stekkers bedoeld voor<br />
220 volt. De 24 / 42 volt installatie zelf hoort<br />
tot de inventaris.<br />
Indien u gebruik maakt van goedgekeurde<br />
dubbelgeïsoleerde soldeerbouten en er een<br />
goede aardlekschakelaar aanwezig is, kan<br />
de installatie eveneens voldoende veilig zijn.<br />
Snoeren van siliconenrubber zijn hittebestendig<br />
en dus aan te bevelen.<br />
15 Brandveiligheid<br />
15.1 Er dient voldaan te worden aan de brandveiligheidsvoorschriften<br />
betreffende toepassing<br />
van de gebruikte materialen (NEN 3883).<br />
15.2 Een elektrische keramiekoven dient in een<br />
brandveilige omgeving te staan. Een aparte<br />
ruimte is aan te bevelen. Bij de toegang tot<br />
het lokaal dient een signaallamp bevestigd<br />
te zijn, die aangeeft dat de oven aan staat.<br />
16 Diversen<br />
16.1 Het lokaal dient overzichtelijk van indeling te<br />
zijn (geen dode hoeken e.d.).<br />
16.2 Het lokaal dient de beschikking te hebben<br />
over een intercom / huistelefoonaansluiting<br />
met de receptie.<br />
16.3 Het lokaal moet de gelegenheid bieden de<br />
groep leerlingen in zijn geheel instructie te<br />
kunnen geven.<br />
16.4 De opslag van materialen, werkstukken, e.d.<br />
in de berging dient van uit het lokaal makkelijk<br />
bereikbaar te zijn.<br />
16.5 Het is aan te bevelen in het lokaal een<br />
verduisteringsmogelijkheid aan te brengen.<br />
16.6 In het lokaal moet rekening gehouden<br />
worden met de opstelling van één of meer<br />
computers.<br />
16.7 Het lokaal moet goed schoon te maken zijn.<br />
De vloer zo veel mogelijk vrij houden. Zo<br />
weinig mogelijk vrijstaande kasten, open<br />
stellingen, e.d.<br />
16.8 De werkplekken van de leerlingen moeten<br />
voldoende ruimte bieden om veilig te kunnen<br />
werken. Voldoende werkdiepte en werkbreedte.<br />
16.9 De opstelling van de werktafels, kasten,<br />
machines, etc. dient dusdanig te zijn dat er<br />
steeds voldoende loopruimte is en leerlingen<br />
ongehinderd kunnen werken. Een looppad<br />
moet minimaal 60 cm zijn. Een looppad<br />
waar twee leerlingen elkaar kunnen tegenkomen<br />
(hoe moet u dat voorkomen?) moet<br />
minimaal 90 cm zijn. De loopruimte mag<br />
hierbij niet geblokkeerd zijn door tijdelijke<br />
obstakels (bijv. stoelen).<br />
26 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
16.10 Met name bij een 'inbraak gevoelig' technieklokaal<br />
is het belangrijk bij de keuze van<br />
het glas en het hang- en sluitwerk preventieve<br />
maatregelen te nemen.<br />
Openslaande ramen zijn niet meer nodig indien<br />
u voldoende mechanische ventilatie<br />
heeft.<br />
U dient de veiligheidsvoorschriften in acht te<br />
nemen voor de beglazing (norm voor veiligheidsbeglazing<br />
NEN 3569).<br />
17 Bronnen<br />
Bij deze richtlijnen en voorschriften is gebruik<br />
gemaakt van de volgende bronnen:<br />
- Veiligheid in het lokaal Techniek-<br />
C.J.J.Willemsen- CPS- 1991<br />
- Veiligheid Gezondheid Milieu<br />
(ISBN 90 346 20093) Min.van O&W,<br />
Min.van Soc. Zaken- 1991.<br />
In deze brochure staat een overzicht van de<br />
wettelijke voorschriften, normen en richtlijnen<br />
die op onderwijsgebouwen van toepassing<br />
zijn. Bovendien vindt U hierin een uitgebreid<br />
overzicht van alle geldende Pbladen,<br />
NEN richtlijnen, infomatie-adressen,<br />
etc.<br />
- Arbeidsomstandighedenwet en Bedrijfsgezondheidszorg<br />
voor het onderwijs (ISBN 90-<br />
14-04769-X) Samson 1992<br />
- Veiligheid in het technieklokaal -Info-Reeks<br />
Basisvorming nr8 - Procesmanagement basisvorming<br />
(ISBN 90-74723-11-X) in samenwerking<br />
met Katholiek Pedagogisch<br />
Centrum 1994.<br />
Eerste versie juni 1992.<br />
Tweede versie januari 1995.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 27
41 Inventarislijst<br />
In de inventarislijst vindt u een systematisch<br />
overzicht van het benodigde gereedschap en<br />
meubilair.<br />
Er is gepoogd het overzicht zo compleet mogelijk<br />
te maken.<br />
De prijzen variëren per leverancier voor hetzelfde<br />
product. Sommige scholen weten behoorlijke<br />
kortingen te bedingen. Vraag ook bij plaatselijke<br />
leveranciers offertes aan. Soms lopen de kortingen<br />
hoog op.<br />
Voor sommige onderdelen kunt u heel goed<br />
tweedehands spullen gebruiken.<br />
Prijzen zijn afhankelijk van de kwaliteit. U heeft niet<br />
voor alle gereedschappen de eerste kwaliteit<br />
nodig. Bij bouwmarkten en zelfs op de markt of bij<br />
marktwinkels is soms voor schoolgebruik prima<br />
gereedschap te koop.<br />
In het overzicht noemen we geen prijzen. Het<br />
meest recente overzicht met richtprijzen komt op<br />
de site van <strong>technologisch</strong>. Er wordt daarvoor een<br />
speciaal te downloaden Excel-bestand gemaakt.<br />
28 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
aan- ITEM<br />
tal<br />
Tafels en stoelen<br />
8 Vierpersoonswerktafels<br />
32 Taboeretten<br />
Zie opmerking<br />
1 Docententafel<br />
1 Docentenstoel (extra kosten luxe stoel)<br />
1 Soldeertafel<br />
2 Werktafels voor zwaar gereedschap / materiaal<br />
Maat bijvoorbeeld 2200×700. Handig voor bijvoorbeeld plaatknipschaar, zware<br />
bankschroeven etc.<br />
2 Instructietafels<br />
Opbergsysteem<br />
6 Magazijnstelling<br />
Voor voorraad, gereedschap, werkstukken<br />
2000×2100×600 met 6 legborden. Veel mogelijkheden daarom stelpost.<br />
Er is een levendige handel in tweedehands stellingen.<br />
150 Kratten / dozen<br />
Voor werkstukken<br />
Ongeveer 600×30×30 (uitgegaan van kartonnen dozen, stelpost).<br />
Zie opmerking<br />
Plastic kratten zijn aanmerkelijk kostbaarder. In de aanbieding of tweede hands<br />
zijn ze echter veel goedkoper .Het voordeel van stevige stapelkratten is dat u<br />
bespaart op de kosten van stellingen (én u bespaart ruimte). Stelpost in kolom<br />
B.<br />
1 Magazijnkast<br />
Voor voorraad, gereedschap en documentatie<br />
Afsluitbaar 2000×1000×300 Extra kast in kolom B<br />
1 Ladekast<br />
Voor schroeven, spijkers, etc.<br />
1 Gereedschapsrekken<br />
Zie opmerking<br />
2 Afvalbakken 120 liter<br />
Instructie<br />
1 Overheadprojector<br />
1 Projectiescherm (oprolbaar en vast gemonteerd)<br />
1 Videorecorder en TV<br />
Extra post in kolom B<br />
1 Computer met printer<br />
1 Whiteboard<br />
1 Mappen voor fotomateriaal, wissellijsten voor aan de muur<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 29
aan- ITEM<br />
tal<br />
Machines en groot gereedschap<br />
2 Kolomboormachines met voet, machineklem en snelspanboorhouder.<br />
1 Accuboormachine (+extra accu)<br />
Of kleine handboormachine<br />
1 Zetbankje<br />
1 Schuurmachine<br />
1 Plaatschaar<br />
Of kleine knipschaar<br />
1 Zaagmachine (een zware machine is zeker niet nodig). Een zaagmachine is<br />
geen apparaat om leerlingen mee te laten werken. Eventueel kunt u veel op<br />
maat laten zagen. In grote hoeveelheden betaalt u weinig tot niets extra.<br />
1 Figuurzaagmachine, goedkoop maar toch goed: Dremel 1371 F 350.<br />
Vaak ziet men de Multicut 1 deze kost wel F 1100)<br />
Gereedschap voor werktafels<br />
8 Bankschroeven<br />
Op de werktafels vast tafels te klemmen.<br />
16 Figuurzaagsets. Beugel, figuurzaagplankje. Evt. 16 extra sets.<br />
8 Kapzagen<br />
8 Winkelhaken<br />
8 Snijlinialen van 50 cm.<br />
Goed te maken van aluminium of ijzeren hoekprofiel.<br />
8 Tekendriehoeken (kunststof)<br />
16 Snijplaten (ong. 500×600)<br />
U kunt hiervoor gebruiken: hardboardplaten, zinkplaten en het beste maar<br />
ook het duurste: kunststof snijplaten.<br />
Ook kunt u tekenborden gebruiken en deze afdekken met een snijplaat.<br />
8 Linialen<br />
8 Tekenhaak<br />
16 Zaagplankjes<br />
8 Ronde vijl (200 mm)<br />
8 Halfronde vijl (200 mm)<br />
16 Lijmtangen (spandiepte 16 cm)<br />
8 Halfronde houtraspen (200 mm)<br />
8 Lijmklem (spanwijdte 45 mm)<br />
8 Bankhamers (200gr)<br />
30 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
aantal<br />
ITEM<br />
16 Schroevendraaiers<br />
Acht kruiskop en acht gewone schroevendraaiers<br />
8 Combinatietangen (180 mm)<br />
8 Punttangen of telefoontangen (180 mm)<br />
8 Rozenkranstang (rond, korte bek, 130 mm)<br />
8 Scharen (evt. door leerlingen aan te schaffen)<br />
16 Hobbymessen, afbreekmodel<br />
8 Juniorzaagjes<br />
8 Bankhamers (200 gr)<br />
Gereedschap dat incidenteel gebruikt wordt en niet altijd beschikbaar is<br />
voor leerlingen<br />
4 Soldeerbouten max. 75 watt<br />
1 steeksleutelset<br />
1 Figuurschaar met dubbele overbrenging<br />
1 Kleine 'beton' knipschaar voor het knippen van boutjes en dik ijzerdraad<br />
1 Waterpomptang<br />
1 Blindklinktang<br />
8 Rolbandmaat<br />
1 Schuifmaat<br />
1 Holpijpset<br />
1 Centerpunt<br />
1 Bankhamer (500 gr)<br />
1 Klauwhamer<br />
1 Houten hamer (450 gr)<br />
4 Kleine schroevendraaierset<br />
1 Schroefsleutel<br />
8 Striptang<br />
1 Pijpensnijder<br />
1 Metaalborenset (HSS)<br />
1 Speedborenset<br />
1 Houtborenset<br />
1 Gatenborenset<br />
4 Sleutelvijlenset<br />
1 Verstekzaag<br />
1 Steekbeitelset<br />
8 Doosje met linogutsjes<br />
Practicum materiaal<br />
16 LEGO dacta Technic 1030 of de opvolger 9630<br />
1 docentendoos 9609<br />
1 LEGO Control Lab (evt. Robo Lab)<br />
X Eventueel extra LEGO 9615 – 9618 – 9637 - 9680 - 9665<br />
4 systeemborden INNOTEC (VANTEK)<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 31
aantal<br />
ITEM<br />
Diversen<br />
1 Gestabiliseerde variabele voeding<br />
1 Demonstratiemodellen<br />
Voor diverse werkstukken is het handig<br />
1 Boeken en tijdschriften<br />
1 Computer<br />
1 Software<br />
1 Videobanden<br />
1 Veegset<br />
1 Verbandtrommel<br />
1 Stofzuiger<br />
32 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
42 Computergebruik<br />
Het is ons (nog steeds) niet duidelijk hoe de<br />
situatie op de scholen is m.b.t. computergebruik in<br />
de technieklessen. Wij hebben de indruk dat er op<br />
de meeste scholen in het technieklokaal wel één of<br />
meerdere computers staan. Hoeveel en van welk<br />
type is onduidelijk en waarschijnlijk per school<br />
verschillend.<br />
Bij de methode is een cd-rom meegeleverd.<br />
Bij de methode hoort een site.<br />
43 Computers Groot beeld<br />
Het is mogelijk met een tv-out aansluiting op uw<br />
computer deze aan te sluiten op een TV toestel. U<br />
heeft dan een supergrote monitor. Er zijn speciale<br />
grafische kaarten en aansluitboxjes te koop.<br />
Wilt u het helemaal goed doen, dan zijn er speciale<br />
projectoren (beamers) die video- en computerbeelden<br />
perfect projecteren. Natuurlijk ze zijn nu<br />
nog duur, maar de prijzen zakken snel.<br />
44 Computers<br />
Software gebruik<br />
Hoe gaan u en de leerlingen om met software?<br />
Wij geven u enkele suggesties:<br />
• Demonstreren<br />
U laat de werking van allerlei principes en apparaten<br />
demonstreren. Bijvoorbeeld de werking<br />
van een hefboom of een bepaald type<br />
overbrenging.<br />
U laat zien hoe je iets kunt maken (vliegtuigjes<br />
b.v.) of hoe een tekenprogramma werkt.<br />
U laat informatie zien van het Internet en hoe<br />
leerlingen zelf hier iets kunnen zoeken.<br />
• Grasduinen<br />
U laat de leerlingen zelf grasduinen door een<br />
programma. U maakt een simpel rooster<br />
waarbij de leerlingen in toerbeurt bijv. twintig<br />
minuten achter de computers in het lokaal met<br />
een programma mogen werken.<br />
• Simuleren<br />
Veel ‘spel’ programma’s bootsen de werkelijkheid<br />
na. Sommige daarvan hebben een professioneel<br />
karakter. Ze zijn zo goed dat ze ook<br />
gebruikt worden bij de opleiding van managers<br />
en bijvoorbeeld stuurlui en piloten.<br />
Voor techniek zijn er programma’s die de werking<br />
van een systeembord simuleren. Er is een<br />
programma waarmee u virtueel LEGO modellen<br />
kunt bouwen.<br />
Er zijn programma’s die de werkelijkheid van<br />
het bouwen proberen na te bootsen.<br />
• Opzoeken<br />
U kunt de leerling zelf allerlei dingen laten opzoeken.<br />
‘Kijk zo werkt het’ (The way things<br />
work) is hiervoor een geschikt programma.<br />
• Thuis werken<br />
Bepaalde programma’s voor Techniek mag u<br />
kopiëren en zijn geschikt voor leerlingen, bijvoorbeeld<br />
de leerlingenversie van Coach Junior.<br />
Er zijn veel leerlingen die thuis uitstekend<br />
overweg kunnen met bijvoorbeeld een tekenprogramma.<br />
• Elders in school<br />
In het schoolnetwerk kan software voor het<br />
vak techniek geplaatst worden waar leerlingen<br />
mee mogen werken.<br />
Zo zou u bijvoorbeeld proefwerken met een<br />
toetsprogramma kunnen afnemen.<br />
• Uitvoeren<br />
Op de computers in het lokaal moeten leerlingen<br />
een opdracht uitvoeren die ze van tevoren<br />
hebben gekregen.<br />
45 Computers<br />
Bij de tijd blijven<br />
Het is eigenlijk ondoenlijk om in een papieren<br />
docentenhandleiding een opsomming te geven van<br />
alle programmatuur die voor techniek interessant<br />
is en/of goed te gebruiken. Veel gegevens zijn snel<br />
achterhaald en nieuwe programma’s volgen elkaar<br />
in een niet bij te houden tempo, zeker als u geen<br />
bezwaar heeft om met Engelstalige software te<br />
werken. Voor veel leerlingen is dat overigens ook<br />
geen bezwaar. Voor kinderen is een Engelstalig<br />
tekenprogramma of een Engelstalig programma<br />
dat sterk visueel gericht is geen bezwaar.<br />
46 Computers<br />
Software ‘Systeemborden´, LEGO Control<br />
Lab en Robo Lab<br />
In <strong>technologisch</strong> besteden we nogal wat aandacht<br />
aan systeemleer. Sinds kort levert INNOtechniek<br />
(0162-421259 innotech@wxs.nl) een speciaal<br />
systeembord precies geschikt voor <strong>technologisch</strong>.<br />
Hierbij komt ook simulatiesoftware.<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 33
U en de leerlingen zijn al gewend om met LEGO te<br />
werken. LEGO heeft al jaren een eigen lijn in<br />
besturing met een computer: LEGO Robotica, later<br />
gevolgd door LEGO Contol Lab en als laatste<br />
Robo Lab.<br />
De Stichting CMA (Universiteit van Amsterdam<br />
afd. didactiek van de natuurkunde, tegenwoordig<br />
‘Het Amstel Instituur’) heeft een eigen ‘modeltaalomgeving’<br />
gemaakt: Coach Junior.<br />
In het hoofdstuk over automaten hebben wij extra<br />
opdrachten opgenomen Coach Junior en LEGO<br />
Control Lab.<br />
Er verschijnt een leerlingversie van Coach Junior<br />
die kan werken zonder dat de LEGO Control Lab<br />
Interface is aangesloten op de computer. U kopieert<br />
deze leerlingversie en geeft hem mee aan<br />
leerlingen, of zet deze versie op het netwerk.<br />
Er is een uitgebreide instructieset voor Coach<br />
Junior en LEGO Control Lab. Die vindt u in deze<br />
handleiding.<br />
Leerlingen volgen de instructie stap voor stap en<br />
leren zo omgaan met het programma. Pas als zij<br />
het programma enigszins beheersen kunnen ze in<br />
toerbeurt de opdrachten maken uit hoofdstuk 5.<br />
47 Computers<br />
‘Greatest Paper Airplanes’<br />
Greatest Paper Airplanes: een schitterend programma<br />
voor het vouwen van vliegtuigjes.<br />
Het programma draait onder Windows 3.11 en<br />
hoger. Stap voor stap wordt voorgedaan (met<br />
animaties) hoe je vliegtuigjes kunt vouwen. Er zit<br />
ook een uitleg bij over papier, vouwtechnieken en<br />
diverse vliegtermen.<br />
Als u uw computer aan kunt sluiten op een televisiescherm,<br />
kunt u een hele klas tegelijkertijd een<br />
model laten vouwen..<br />
48 Computers<br />
Kijk zo werkt het / The way things work’<br />
<strong>technologisch</strong> was de eerste methode die haar<br />
gebruikers heeft gewezen op dit prachtige programma.<br />
In bijna alle computerbladen is lovend<br />
hierover geschreven. De Engelse uitgever Dorling<br />
Kindersley heeft nog meer prachtig vormgegeven<br />
computerprogramma’s en boeken. The Way<br />
Things Work is gebaseerd op het boek met dezelfde<br />
titel van David Macauly. In het Nederlands<br />
bekend als: Over de werking van de kurkentrekker<br />
en andere apparaten. Een fantastisch boek en een<br />
prachtig programma.<br />
Sinds 1996 ook in het in het Nederlands verkrijgbaar<br />
onder de titel: Kijk zo werkt het. Er is ondertussen<br />
ook een tweede deel verschenen: The way<br />
things work 2. Dorling Kindersley heeft een eigen<br />
site voor The way thing work 2 : ‘The mammoth.net!’<br />
compleet met een ‘inventors<br />
club’(http://www.dkonline.com/dkcom).<br />
The Encyclopedia of Science is ook een aanrader.<br />
Het is van dezelfde Engelse uitgever. Het is iets<br />
minder geschikt voor kinderen van 12/13/14 jaar.<br />
Maar de uitleg en de vormgeving (afbeeldingen,<br />
animaties en kleine video fragmenten) zijn perfect.<br />
De Engelse teksten verschijnen op beeld, maar<br />
worden ook gesproken.<br />
49 Computers<br />
'The even more incredible machine'<br />
'The even more incredible machine' is een visueel<br />
puzzelprogramma. Door middel van het oplossen<br />
van een soort puzzels, construeer je allerlei 'machientjes'.<br />
Voor de eerste versie had je geen<br />
Windows nodig. Voor versie 3 is Windows noodzakelijk.<br />
U heeft een VGA-scherm en 386 computer<br />
nodig. Sommige leerlingen kennen het programma<br />
al. Je kunt er echter eindeloos mee blijven<br />
spelen. Het is perfect vormgegeven.<br />
Het is humoristisch en heeft leuke relaties met het<br />
hoofdstuk 3 'overbrengingen'. Het programma<br />
draait feilloos op het netwerk. U heeft de originele<br />
handleiding nodig om de codes te kunnen invoeren<br />
die het programma bij het opstarten vraagt.<br />
Hiervoor kun je een speciale kaart maken zodat dit<br />
probleem is opgelost.<br />
Het programma is Engelstalig. In de praktijk levert<br />
dit weinig moeite op. Een woordenboekje in het<br />
lokaal helpt al (vakkenintegratie?). Handleiding<br />
voor de leerlingen is heel goed door leerlingen te<br />
maken die het programma al kennen.<br />
50 Computers<br />
Simulatie software<br />
'Simcity' is een goed programma maar is zo<br />
uitgebreid dat een leerling die het niet kent, veel<br />
tijd bezig is zich het programma eigen te maken.<br />
Veel leerlingen blijken het programma uit het<br />
spelletjescircuit te kennen.<br />
34 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
‘Outpost’ is een programma waarbij leerlingen op<br />
een denkbeeldige planeet een kolonie moeten<br />
stichten en draaiende houden. De vormgeving is<br />
erg mooi, raakvlakken met techniek zijn er wel<br />
degelijk maar misschien toch iets te ver weg in de<br />
toekomst. Het programma is erg populair onder<br />
jongeren en er verschijnen steeds nieuwe versies.<br />
‘Go-Infra’ is een Nederlands programma gefinancierd<br />
door de Nederlandse bouwwereld.<br />
51 Computers<br />
Tekenprogramma’s<br />
Er zijn veel tekenprogramma’s op de markt.<br />
Het eerste onderscheid dat er gemaakt dient te<br />
worden is dat tussen vector en bitmap georiënteerde<br />
programma's. Met bitmap georiënteerde<br />
programma’s zoals PhotoShop en PhotoPaint<br />
wordt pixel voor pixel een plaatje gemaakt of<br />
bewerkt. Als u een plaatje scant en bewerkt,<br />
gebruikt u een bitmap programma. In de techniek<br />
werkt men met vector georiënteerde programma’s.<br />
Het bekendste professionele programma voor<br />
CAD-CAM is AUTO-CAD.<br />
TEC - CAD-COLLEGE uit Nijmegen is een bedrijf<br />
dat al jaren tekenprogramma’s maakt voor het vak<br />
Techniek. Het loont de moeite op hun site te<br />
kijken. Regelmatig vinden ‘updates’ en ‘upgrades’<br />
van hun programma’s plaats. Het technisch tekenprogramma<br />
voor het voortgezet onderwijs dat zij<br />
leveren is Bcad.<br />
Dit Programma komt misschien nog het meest in<br />
aanmerking voor gebruik bij technieklessen. Ook<br />
dan kost het voor de meeste leerlingen echter veel<br />
tijd het programma op een minimale wijze te leren<br />
beheersen. Cad-college levert hiervoor ook een<br />
leerboek en ondersteunende educatieve software<br />
(http://www.cadcollege.nl).<br />
Er zijn ook programma’s waarmee men direct<br />
plattegronden kan tekenen en hierbij ook prachtige<br />
aanzichten tevoorschijn kan toveren, bijvoorbeeld:<br />
3D-Home Architect. Ze zijn leuk om te demonstreren<br />
maar de meeste leerlingen zullen hier niet aan<br />
toekomen. Binnen de technieklessen heeft u<br />
hiervoor niet voldoende tijd. Een eenvoudige<br />
plattegrond tekenen ‘met potlood en tekendriehoek’<br />
gaat vaak veel sneller. Let wel, wij zeggen<br />
dus niet dat het leren werken met tekenprogramma’s<br />
geen zin heeft.<br />
Er zijn wel drie condities:<br />
1. De leerling dient de tijd te hebben zich deze<br />
programma’s eigen te maken;<br />
2. De school dient de beschikking te hebben over<br />
voldoende hardware;<br />
3. Het leren van deze programma’s heeft alleen<br />
zin als er een follow-up is. D.w.z. dat de leerling<br />
het geleerde met regelmaat in de praktijk<br />
dient (te blijven) gebruiken. Is dat laatste niet<br />
het geval dan zal het geleerde snel vergeten<br />
zijn.<br />
52 Computers<br />
Toetsprogramma<br />
Bij <strong>technologisch</strong> leveren we vragen die gebruikt<br />
kunnen worden bij het programma WinToets 3.0<br />
(pro).<br />
U kunt de vragen aanpassen met een onderdeel<br />
van Wintoets: Winmaak.<br />
53 Literatuurlijst<br />
Deze lijst is niet compleet. Sommige boeken die<br />
we gebruikt hebben, kunnen we niet meer achterhalen,<br />
zoals bijvoorbeeld een aantal curiosa uit de<br />
bibliotheken van de Technische Universiteiten<br />
Eindhoven en Twente.<br />
Het is moeilijk aanbevelingen te doen. Sommige<br />
boeken zijn slechts incidenteel verkrijgbaar (uitgeversrestanten).<br />
Titel, auteur(s), uitgever, ISBN-nummer<br />
• 101 verrassende proeven, Neil Ardley, uitgeverij<br />
van Reemst, 90-410-0003-8<br />
• Alledaagse dingen, Uitgeverij M&P, 90-5141-<br />
550-8<br />
• Amazing Bikes (uit de serie Eyewitness Juniors),<br />
Alfred A.Knopf, 0-679-82772-2<br />
• Amazing Models! Gravity Power, P. Holland,<br />
TAB BOOKS Inc., 0-8306-3501-7<br />
• Amazing Models! Rubber Band Power, P.<br />
Holland, TAB BOOKS Inc., 0-8306-3220-4<br />
• Amazing Models! Water Power, P. Holland,<br />
TAB BOOKS Inc., 0-8306-3502-5<br />
• Basistechnieken handvaardigheid, H.<br />
Hoekstra, Wolters-<strong>Noordhoff</strong>, 90-01-39461-2<br />
• Cambridge Jeugd Encyclopedie<br />
• Constructieleer, A.Korsten, Educaboek, 90-11-<br />
02335-8<br />
• De grote PC-atlas, A. d'Hardancourt, Sybex,<br />
90-5160-762-8<br />
• De maat van de techniek, H.Achterhuis - P.<br />
van Dijk - P.Tijmes, AMBO,<br />
• De ruimte, Lekturama, 90-366-1102-4<br />
• Design in Society, T. Liddament, Oxford<br />
University Press, 0 19 832779 X<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 35
• Electronica echt niet moeilijk, A. Schommers,<br />
Elektuur, 90-5381-028-5<br />
• Encyclopedie voor de Jeugd, Van Goor, 90-<br />
00-02847-7<br />
• Explorabook, J. Cassidy , Klutz Press , 1-<br />
878257-14-5<br />
• Geschiedenis van de Bouwkunst, Spectrum,<br />
90-274-8398-1<br />
• Geschiedenis van de Techniek in Nederland,<br />
H.Lintsen e.a., Walburg pers, 90-6011-808-1<br />
• Groot fietsenboek, R. Ballentine/R. Grant,<br />
Casterman, 90-303-1712-4<br />
• Handgereedschap van A tot Z, A. Ladiges,<br />
Kluwer, 90 201 1084 5<br />
• Het beeldwoordenboek van alledaagse dingen,<br />
MP, 90-6590-574-X<br />
• Het beeldwoordenboek van de auto, M.P., 90-<br />
6590-577-4<br />
• Het Beste Reparatiehandboek, Readers<br />
Digest<br />
• Het communicatieboek, B. van Lier, Ploegsma,<br />
90-216-1495-2<br />
• Het grote pop-up boek over wetenschap, J.<br />
Young, Ploegsma, 90-216-1416-2<br />
• Het knopenboek, G. Budworth, De Hoeve Inc,<br />
90-6113 636 9<br />
• Het Spectrum, 90-274-3370-4<br />
• Hoe computers werken, R.White, A.W.Bruna,<br />
90-229-3814-X<br />
• Hoe werkt het? Onderzeeërs, Ian Graham,<br />
Deltas, 90-243-4435-2<br />
• Houtbewerking in de praktijk, Scott/Aalders,<br />
ICOB, 90-6113-629-6<br />
• How things work - Flight, Time-life books, 0-<br />
8094-7850-3<br />
• Human Factors, S. Garner, Oxford University<br />
Press Inc. , 019 832783 8<br />
• In het begin, De veranderende wereld in beeld,<br />
Lanno, 90-209-2706X<br />
• Kijk ........ het vliegt, Cantecleer, 90-213-0205-<br />
5<br />
• Knutselen met elektronen, Vandersluys,<br />
Kluwer technische boeken B.V., 90-2010-763-<br />
1<br />
• Krachten in Evenwicht, J.E.Gordon, Aramith<br />
uitgevers, 90-6834-133-2<br />
• Mechanisch Speelgoed, Charles Bartholomew,<br />
ICOB, 90-6113-070-0<br />
• Meesterlijke maar mooi nutteloze machines, B.<br />
Witte,<br />
• Methodisch Ontwerpen, H. Krooneberg en F.J.<br />
Siers, Educaboek, 90-11-01758-7<br />
• Mythen van het computertijdperk,<br />
H.Blankenstein, Meulenhof, 90-290-5539<br />
• Oog op wetenschap Elektriciteit, Sesam, 90-<br />
246-0070-7<br />
• Opzoekboek over machines en apparaten,<br />
Meulenhoff educatief, 90-280-0866-7<br />
• Opzoekboek over vervoer over land, Meulenhoff<br />
educatief, 90-280-0866-7<br />
• Over de werking van de kurketrekker en<br />
andere machines, D. Macaulay, Van Holkema<br />
& Warendorf, 90-269-4430-6<br />
• Product Modelling, J. Cottis, Oxford University<br />
Press Inc., 019 832761 7<br />
• Robots in huis, J.Kelly, de Lantaarn, 90-5426-<br />
553-1<br />
• Robots, J. Reichardt, The Viking Press., 0-<br />
670-60156-X<br />
• Solar Cookers in the Third World, K. Kuhnke<br />
e.a., Friedr. Vieweg & Sohn Inc., 3-528-02056-<br />
3<br />
• Techniek in de Basisvorming, B.Ploegmakers<br />
e.a., Coutinho,<br />
• Techniek in woord en beeld, uitgeverij het<br />
spectrum B.V., 90-274-3068-3<br />
• Techniek ontdekken, N.Ardley, Davidsfonds,<br />
90-6565-731-2<br />
• Techniek, Time Life, 90-6182-825-2<br />
• The great robot book , W. Marrs , Simon &<br />
Schuster Inc. , 0-671-60243-8<br />
• The Resources And Projects book, O. Kasicki,<br />
Delmar Publishers Inc., 0-8273-5265-4<br />
• The Thomas Edison book of easy and incredible<br />
experiments, Thomas Edison,<br />
• Timmeren met succes, J. Matthews, uitgeverij<br />
Luitingh, 90-245-0444-9<br />
• Uitvinders van het dagelijks leven 1, 90-5232-<br />
079-9<br />
• Uitvinders van het dagelijks leven 2, 90-5232-<br />
092-6<br />
• Uitvindingen, L.Bender, Van Holkema&Warendorf,<br />
90-269-1270-6<br />
• Van oerknal tot elektriciteit, Sesam Junior/Lannoo,<br />
90-246-0300-5<br />
• Verbazingwekkende vindingen van de 20e<br />
eeuw, H. Blankenstein, BZZToH, 90-6291<br />
7267<br />
• Verrassende proeven met machines, N.Ardley,<br />
90-02-19154-5<br />
• Vervoer, E.Davies, uitgeverij Flash, 90-74777-<br />
09-0<br />
• Vliegeren, H. Kroeze, A.W.Bruna & Zoon, 90-<br />
29-7704-8<br />
• Vliegtuigjes maken, Cantecleer, 90-213-0119-<br />
9<br />
• Welkom in 2000, C. Titulaer, Uitgeverij Het<br />
Spectrum B.V., 90-274-3382-8<br />
36 docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen
• Wetenschap voor de Jeugd Sesam Junior,<br />
Bosch en Keuning, 90-246-0087-1<br />
• Zo doe je dat! Geluid, Baker & Haslam, Casterman,<br />
90-303-4651-5<br />
• Zo werkt dat, S. Parker, uitgeverij Helmond<br />
B.V. voor de HEMA<br />
• Zo werkt een auto, Shell<br />
docentenhandleiding <strong>technologisch</strong> 1 vmbo, vmbo-T/havo/vwo, algemeen 37